[تەرجىمە ماقالە] پامىرىي تىللار

syawush

پامىرىي تىللار

تەرجىمە قىلغۇچى: سياۋۇش

پامىرىي تىللار
تارقىلىشى       : پامىر
جۇغراپىيەۋىي : كۆپ نۇقتا
تىل ئائىلىسى : ھىندۇ-ياۋروپايى
ھىندۇ-ئىرانىي تىللىرى
ئىرانىي تىللىرى
شەرىقى ئىرانىي تىللىرى
جەنۇبىي شەرىقى
پامىر تىللىرى


پامىرىي تىللار، شەرىقى ئىرانىي تىللىرى تارمىقىغا تەئەللۇق ئىرانىي تىللاردىن بىر گۇرۇپپادۇر. ئىران زېمىن جۇغراپىيەۋىي شەرىقى شىمالىنىڭكى ئەڭ يىراق نۇقتىلىرىدا؛ يەنى بۈگۈنكى تاجىكىستان ۋە ئافغانىستاندىن ئىبارەت ئىككى مەملىكەتتىن ئۆزگە، ۋە بىر قىسمى بۇ مەملىكەتلەرنىڭ جۇڭگو بىلەنكى چېگرايىنىڭ ئۇ چېتىدىكى، يانداش پامىر ناھىيەلىرىدە، پامىرىي تىللار نامىدىكى تالايلىغان ئىرانىي دىئالېكىتلار، ھېلىھەم ساقلىنىپ قېلىغلىق.


پامىر تىللىرىنىڭ گۇرۇپپا بۆلۈنمىسى
ئېتنولوگىيە تورى پامىر تىللىرىنى شەرىقى جەنۇبىي ئىرانىي تىللىرى كاتېگورىيەسىگە ئايرىيدۇ. شۇنداق بولسىمۇ، ئىرانىكا قامۇسى (كولۇمبىيە ئالىي مەكتىپىنىڭ، ئىران مەدەنىيەتى ۋە تارىخى ھەققىدىكى، 1973-يىلى باسقان ئېنسىكلوپېدىيەسى) غا ئاساسلانغاندا، پامىر تىللىرى شەرىقى شىمالىي تىللار كاتېگورىيەسىگە مەنسۇب بولىدىكەن. بۇ تىللارنى گاھى خوتەن تىلىنىڭ قالدۇقى، دەپ بىلىشىدۇ.

تىل گورۇھلىرى
پامىر تىللىرى تىل گۇرۇپپىلىرى - ئوخشىماس دىئالېكىتلاردىن شەكىللىنىدىغان بولۇپ، ئايرىم تىللار سۈرەتىدە تونۇلىۋاتىدۇ؛ ئۇلارنىڭ ئالاقىسىنىڭ ھەرقانچە باغلىنىشلىقىغا باقماستىن:

شوغنىي-يەزغولامىي (ياكى يەزگولامىي) تارمىقى
شوغنىي، سەرىكولىي (ياكى سەرىقولىي)، ۋە يەزغولامىيدىن ئىبارەي ئۈچ تىل، مۇشۇ تارماققا جايلىشىدۇ. بۇ تىللار تاجىكىستاننىڭ كۇھىستانلىق رايونلىرى ۋە ئافغانىستاننىڭ مەلۇم بۆلەكلىرىدە تارقالغان. بۇ ئۈچ تىلنىڭ، ئافغانىستان ۋە تاجىكىستاندىكى تەلەپپۇزچىلىرىنىڭ سانى يەتمىش بەش مىڭ تەن ئەتراپىدا چىققان. بۇ تارماقنىڭ بۆلەك تەلەپپۇزچىلىرىدىن يەنە ئالاھەزەل يىگىرمە مىڭ تەنى ھەم، جۇڭگو تۇپرىقىغا تارقالغان.

شوغنانىي ياكى شوغنىي
پەنج دەريانىڭ ئىككى يېقىدا؛ بولۇپمۇ ئافغانىستاننىڭ بەدەخشان ئۆلكىسىدىكى شوغنان ۋىلايەتىدە؛ ھەم تاجىكىستاننىڭكى بەدەخشان كۇھىستانى ئاپتونومىيە ئۆلكىسىدىكى مورغاب ۋىلايەتى، روۋشان ۋىلايەتى، راشت قەلئە ۋىلايەتى، ھەم شوغنان شەھرىستانلىرى ۋە خارۇغ شەھىرىدە.

يەزغولامىي تىلى: بۇ تىل تاجىكىستان مەملىكەتىدە تۆت مىڭ تەن ئەتراپىدىكى تەلەپپۇزچىغا ئىگە بولۇپ، ئاساسلىقى يەزغولام دەرياسى ساھىللىرىدا ئولتۇراقلاشقان بولۇپ، يەزغولامىي يېزىقتىن ئايرىلىپ قالغان.

روۋشەنانىي تىلى
روۋشانىي
پەنج دەريانىڭ ئىككى ياقىسىدا؛ بولۇپمۇ ئافغانىستاننىڭكى بەدەخشان ئۆلكىسىدىكى شوغنان ۋىلايەتىدە؛ ھەم تاجىكىستاننىڭكى بەدەخشان كۇھىستانى ئاپتونومىيە ئۆلكىسىنىڭ روۋشان ۋىلايەتى، ۋە شوغنان شەھىرىستانلرى ھەم خارۇغ شەھىرىدە.

يىدغا
بۇ تىلنىڭ پاكىستاندا ئالتە مىڭچە تەلەپپۇزچىلىرى بار ۋە مۇنجىي تىلى بىلەن زىيادە يېقىنلىقىدىن نىشان بېرىۋاتىدۇ.

سەنگلېچىي - ئېشكاشېمىي
ئېشكاشېمىي: ئافغانىستان تۇپرىقىدىكى ۋەردۇج دەرياسى مەنبەيى ۋە پەنج دەريا ئەگىمىدە؛ ھەم تاجىكىستاننىڭكى بەدەخشان كۇھىستانى ئاپتونومىيە ئۆلكىسىدىكى ئېشكاشېم ۋىلايەتىدىكى يەرلىك خەلقنىڭ بىر قىسمىدا، ئېشكاشېمىي تىلى راۋاجغا ئىگە. سەنگلىچىي: ئافغانىستان ۋە تاجىكىستان تۇپرىقىدا تارقالغان بىر تىلدۇر. بۇ تىلنىڭ تەلەپپۇزچىلىرى ئازغىنە بولۇپ، نابۇدلۇق ھالىتىدەدۇر.
زىباكىي: بۇ تىل، ھەم ئېشكاشېمىي-سەنگلېچىي دىئالېكىتى دەپمۇ سانىلىدۇ. بۇ تىل سنگلىچى ۋە ئېشكاشېمىي تىلغا ئوخشاش، يېزىققا ئىگە ئەمەس.

مۇنجىي تىلى
مۇنجىي: بۇ تىلنىڭكى يىدغايى تىلى بىلەن زىيادە يېقىنلىقى بار بولۇپ، ئافغانىستان مەملىكەتىنىڭ شەرىقى شىمالىدا ئۈچ مىڭ تەن ئەتراپىدىكى تەلەپپۇزچىغا ئىگە.

ۋەخىي (ۋاخان) تىلى
ۋەخىي: ۋەخان دەريا بوغۇزى - پەنج دەريا مەنبەيى ۋە ئافغانىستاننىڭكى بەدەخشان ئۆلكىسىدىكى ۋەخان ۋىلايەتى؛ ھەم تاجىكىستاندىكى بەدەخشان كۇھىستانى ئاپتونومىيە ئۆلكىسىنىڭكى ئېشكاشېم ۋىلايەتىدە؛ ھەمدە ئازغىنە قىسمى چىترال (پاكىستاننىڭ غەربىي شىمالىدىكى چېگرا ئۆلكىسى) ۋە جامۇ (ھىندىستان مەملىكەتىنىڭ جامۇ-كەشمىر ئۆلكىسىنىڭ غەربىدىكى چېگرا شەھەر بولۇپ، بۇ شەھەر پاكىستان بىلەن چېگرالىنىدۇ ۋە ئۇنىڭدىن تۆمۈر يول ئۆتىدۇ) ۋە كەشمىر ۋە شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدا. بۇ دىئالېكىتلاردىن بەزىلىرىنىڭ ئارىسىدىكى ئىختىلاپ، گاھى تا شۇ دەرىجىدەدۇركى، تەلەپپۇزچىلار بىر-بىرىنىڭ گەپ-سۆزىنى چۈشۈنەلمەستىن، ئادەتتە تاجىكچە پارسىي تىلنى ئارىدىكى ئالاقە ئۈچۈن ئورتاق تىل ئورنىدا ئىشقا سالىدۇ.

مەنبە:
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DB%8C  

ilimkuq

ھە ئەمدى چۈشەندىم.ھىچقانچە تارىخى ياكى بەدىئى ئەھمىيتى يوق تېمىلارنى ئارقا ئارقىدىن زورلاپ تىڭىشتىكى مەقسىدىڭىز ئايدىڭلاشتى.
خوتەن بىلەن پامىرنى ئىراننىڭ ئەزەلدىن ئايرىلماس بىر قىسمى ئىدى دىمەكچەكەنسىزدە.بۇنداق سەپسەتىلەرنىڭ دەۋرى ئۆتۈپ كەتتى. ئۇيغۇر تىلى تارىم بويىدىن تاكى ياۋرۇپاغىچە تەسىر كۆرسەتكەن.خوتەن كۇچادىكى قىدىمقى كىچىك قەبىللەر ئاللىقاچان ئۇيغۇرلىشىپ بولغان.ئەمدى بۇ ئويۇننى يىغىشتۇرۇڭ.
ماڭا قاراڭ سىزنىڭ ئەجدادىڭىز ئىرانلىق ئوخشىمامدۇ؟ ئەگەر ئىرانلىق پۇشتىدىن بولسىڭىز بۇ يۇرتتىن يوقۇلۇڭ.ئىرانغا كىتىڭ. ئىرانلىقلاردىن ئەزەلدىن ياخشىلق كىلىپ باقمىغان.
ئاپپاق خوجىمۇ شۇ ئىرانلىق پۇشتىدىن ئىدى. سىز ئاپپاق خوجىنىڭ نەۋرىسىمۇ يا؟

elkelem

ilimkuq يوللىغان ۋاقتى  2014-7-8 10:50
ھە ئەمدى چۈشەندىم.ھىچقانچە تارىخى ياكى بەدىئى ئەھمىيت ...

ھەي بۇرادەر، ئۆزىڭىزنى بىلىم ئەھلى چاغلىسىڭىز باشقىلارنى بۇنداق مەسخىرە قىلماڭ. يېڭى ئۆگەنگۈچى ئىكەن. گەرچە تەرجىمىسىدىكى بەزى جۈملىلەر باغلاشمىغان بولسىمۇ، رىغبەتلەندۈرەيلى. ئىشنى ئەمدى ئۆزىگىمۇ تونۇش بولغان، ۋىكىپىدىيەدىكى ئاددى تىرمىنلارنى تەرجىمە قىلىشتىن باشلاپتۇ، سەبر قىلىپ رىغبەتلەندۈرسىڭىز سىز دېگەندەك تارىخى ۋە بەدئى قىممىتى بار  ئەسەرلەرنىمۇ تەرجىمە قىلىپ يوللاپ قالار. ئۇيغۇر ئەدىبلىرىنىڭ فارىس تىلىدا يېزىپ قالدۇرغان ئەسەرلىرىمۇ ئاز ئەمەس، كىيىنچە تەرجىمە قابىلىيتى ئۆسسە سىزنىڭ ئۇسسىغان يېرىڭىزگە بىرىپ قالار.
مۇنبەردىكىلەر  نىمە ئۈچۈن ھەمىيشە بىراۋ بۇ يەردە كۆپ قوللىنىلمايدىغان تىللاردىكى يازمىلارنى  تەرجىمە قىلىپ تىما يوللاپ بولغۇچە، ئۇنى ھاكىمىيەت تەبىقىسىنىڭ سىياسى مەيدانىدا تۇرۇپ جۇغراپىيۋى تەۋەلىك تالىشىپ تەھلىل قىلىدىغاندۇ؟.فىرانسوس، گىرمان، ئىنگىلىس، خەنزۇ تىللىرىدىن تەرجىمە قىلسا ئۇنىڭغا ئالقىش سادالىرىنى ياڭرىتىمىز، ئەجەبا سىلەرنىڭ نەزىرىڭلاردا قالاق سانالغان مىللەتلەرنىڭ تىلىدىكى نەرسىلەر تەرجىمە قىلىنىپ بولغۇچە تەنە تاشلىرىنى ياغدۇرۇشقا تەييار تۇرىسىلەر؟ ئۇنى بىر ئىلىم تەرىقىسىدە تەھلىل قىلساق بولمامدۇ؟ مۇشۇ سىياۋۇشنىڭ بىر پارچە تەرجىمىسى بىلەنلا ئىرانلىقلا دەرھال  قوشۇن تارتىپ خوتەن ۋە پامىرنى بېسىۋالارمۇ؟   

elkelem

ھەي بۇرادەر، ئۆزىڭىزنى بىلىم ئەھلى چاغلىسىڭىز باشقىلارنى بۇنداق مەسخىرە قىلماڭ. يېڭى ئۆگەنگۈچى ئىكەن. گەرچە تەرجىمىسىدىكى بەزى جۈملىلەر باغلاشمىغان بولسىمۇ، رىغبەتلەندۈرەيلى. ئىشنى ئەمدى ئۆزىگىمۇ تونۇش بولغان، ۋىكىپىدىيەدىكى ئاددى تىرمىنلارنى تەرجىمە قىلىشتىن باشلاپتۇ، سەبر قىلىپ رىغبەتلەندۈرسىڭىز سىز دېگەندەك تارىخى ۋە بەدئى قىممىتى بار  ئەسەرلەرنىمۇ تەرجىمە قىلىپ يوللاپ قالار. ئۇيغۇر ئەدىبلىرىنىڭ فارىس تىلىدا يېزىپ قالدۇرغان ئەسەرلىرىمۇ ئاز ئەمەس، كىيىنچە تەرجىمە قابىلىيتى ئۆسسە سىزنىڭ ئۇسسىغان يېرىڭىزگە بىرىپ قالار.
مۇنبەردىكىلەر  نىمە ئۈچۈن ھەمىيشە بىراۋ بۇ يەردە كۆپ قوللىنىلمايدىغان تىللاردىكى يازمىلارنى  تەرجىمە قىلىپ تىما يوللاپ بولغۇچە، ئۇنى ھاكىمىيەت تەبىقىسىنىڭ سىياسى مەيدانىدا تۇرۇپ جۇغراپىيۋى تەۋەلىك تالىشىپ تەھلىل قىلىدىغاندۇ؟.فىرانسوس، گىرمان، ئىنگىلىس، خەنزۇ تىللىرىدىن تەرجىمە قىلسا ئۇنىڭغا ئالقىش سادالىرىنى ياڭرىتىمىز، ئەجەبا سىلەرنىڭ نەزىرىڭلاردا قالاق سانالغان مىللەتلەرنىڭ تىلىدىكى نەرسىلەر تەرجىمە قىلىنىپ بولغۇچە تەنە تاشلىرىنى ياغدۇرۇشقا تەييار تۇرىسىلەر؟ ئۇنى بىر ئىلىم تەرىقىسىدە تەھلىل قىلساق بولمامدۇ؟ مۇشۇ سىياۋۇشنىڭ بىر پارچە تەرجىمىسى بىلەنلا ئىرانلىقلا دەرھال  قوشۇن تارتىپ خوتەن ۋە پامىرنى بېسىۋالارمۇ

elkelem

ilimkuq يوللىغان ۋاقتى  2014-7-8 10:50
ھە ئەمدى چۈشەندىم.ھىچقانچە تارىخى ياكى بەدىئى ئەھمىيت ...

ھەي بۇرادەر، ئۆزىڭىزنى بىلىم ئەھلى چاغلىسىڭىز باشقىلارنى بۇنداق مەسخىرە قىلماڭ. يېڭى ئۆگەنگۈچى ئىكەن. گەرچە تەرجىمىسىدىكى بەزى جۈملىلەر باغلاشمىغان بولسىمۇ، رىغبەتلەندۈرەيلى. ئىشنى ئەمدى ئۆزىگىمۇ تونۇش بولغان، ۋىكىپىدىيەدىكى ئاددى تىرمىنلارنى تەرجىمە قىلىشتىن باشلاپتۇ، سەبر قىلىپ رىغبەتلەندۈرسىڭىز سىز دېگەندەك تارىخى ۋە بەدئى قىممىتى بار  ئەسەرلەرنىمۇ تەرجىمە قىلىپ يوللاپ قالار. ئۇيغۇر ئەدىبلىرىنىڭ فارىس تىلىدا يېزىپ قالدۇرغان ئەسەرلىرىمۇ ئاز ئەمەس، كىيىنچە تەرجىمە قابىلىيتى ئۆسسە سىزنىڭ ئۇسسىغان يېرىڭىزگە بىرىپ قالار.
مۇنبەردىكىلەر  نىمە ئۈچۈن ھەمىيشە بىراۋ بۇ يەردە كۆپ قوللىنىلمايدىغان تىللاردىكى يازمىلارنى  تەرجىمە قىلىپ تىما يوللاپ بولغۇچە، ئۇنى ھاكىمىيەت تەبىقىسىنىڭ سىياسى مەيدانىدا تۇرۇپ جۇغراپىيۋى تەۋەلىك تالىشىپ تەھلىل قىلىدىغاندۇ؟.فىرانسوس، گىرمان، ئىنگىلىس، خەنزۇ تىللىرىدىن تەرجىمە قىلسا ئۇنىڭغا ئالقىش سادالىرىنى ياڭرىتىمىز، ئەجەبا سىلەرنىڭ نەزىرىڭلاردا قالاق سانالغان مىللەتلەرنىڭ تىلىدىكى نەرسىلەر تەرجىمە قىلىنىپ بولغۇچە تەنە تاشلىرىنى ياغدۇرۇشقا تەييار تۇرىسىلەر؟ ئۇنى بىر ئىلىم تەرىقىسىدە تەھلىل قىلساق بولمامدۇ؟ مۇشۇ سىياۋۇشنىڭ بىر پارچە تەرجىمىسى بىلەنلا ئىرانلىقلا دەرھال  قوشۇن تارتىپ خوتەن ۋە پامىرنى بېسىۋالارمۇ؟   

tunji

ilimkuq يوللىغان ۋاقتى  2014-7-8 10:50
ھە ئەمدى چۈشەندىم.ھىچقانچە تارىخى ياكى بەدىئى ئەھمىيت ...

توۋا ، سىزىنىمۇ ئادەم دەيدىگەنمىز، نامىڭىز تىخى ئىلىم كۈچ كەن ، ھاماقتلىكىڭىزگە قارىماي... بۇ تەرجىمىنى كۆزى ئوچۇق ھەر ئادەم كۆردى، سىز دېگەندەك مەنىنى چۈشىنەلمىدىم... بەلكىم ئىلىمى كۈچلۈك ئادەملەر شۇنداق چوڭقۇر ئويلايدىغان چىغى... ئەگەر شۇنداق مەقسىتى بار دەپ قارايلى، خوتەنلىك ئۇيغۇرلار بىلەن پارىسلار تۇققان ئىدى ، دېيىلسە بۇ ئىناقلىققۇ؟

ilimkuq

elkelem يوللىغان ۋاقتى  2014-7-8 11:33
ھەي بۇرادەر، ئۆزىڭىزنى بىلىم ئەھلى چاغلىسىڭىز باشقىل ...

ۋاي قىرىندىشىم، تەرجىمە قىلغىنىغا بىرنىمە دىمىدىم. مۇشۇ تورغىلا يوللاپ تورداشلار بىلەن ئورتاقلىشىپ توغرا خاتا تەرپىنى ئايرىغان بولساق ئىلمىي مۇنازىرە دىگەن شۇنداق بولاتتى.
ئەمما ئۇ پۇتۇن ئۇيغۇرچە تور بىكەتلەرگە يىيىپ، تورداشلار ئۆز پىكىرنى بەرسە قوبۇل قىلماي، رەدىيە بەرسىمۇ،ياقتۇرمىسىمۇ زورلاپ تاڭغاندەك مۇئاملە قىلىۋاتىدۇ.بۇنداق قىلىشتىكى مەقسىدىنى سىز دەپبىرىڭ؟
تارىخى مەنبە دىگەن چاقچاق قىلدىغان نەرسە ئەمەس. بەزىلەر مەقسەتلىك تارىخنى بۇرمىلايدۇ.پارىسلارنىڭ قىدىمقى يازما مەنبەلىردىن ئەلۋەتتە پايدىلنىمىز. لىكىن ئادەتتىكى بىرسىنىڭ يىزىپ قويغان يازمىلىرنى تارىخى پاكىت دەپ ئۇنى مەنبە قىلىۋالساق تۇپتىن خاتالىشىش مانا شۇنداق باشلىندۇ. خەقنىڭ كاللىسى قايمۇقۇپ قايسىسىغا ئىشىنىشنى بىلەلمەي قالىدۇ.
بىز ئەڭ ياخشىسى تارىخى مەنبەنى ئۆزمىزنىڭ تارىخچىلىرىغا،پىشقەدەم تەتقىقاتچىلىرىمىزغا تايىنىپ ئۈگەنگىنىمىز ياخشى. خەقنىڭ تاينى يوق يازمىلىرىنى ئەتراپقا يىيىپ ئۆزمىزنىڭ ئالىملىرىنى بۇنداق ئوسال ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويمايلى. تېما يازغۇچى پارىسچىدىن چوقۇم تەرجىمە قىلىپ بىرنىمە يوللىمىسام بولمايتى، كۆڭلۈم ئارام تاپمايتى،يا گىلىمدىن تاماق ئۆتمەيتى دەپ قالسا تارىخى مەزمۇنغا ئىسلىۋالماي ،پارىسچە شېر قوشاق،ھىكايە دىگەندەك بىرنىملەرنى تەرجىمە قىلىپ يوللىسا بولدۇغۇ؟نىمىشقا چوقۇم تارىخى مەزمۇنغا ئىسلىۋالدۇ؟
ئۇيغۇر تور بىكەتلىرنىڭ قايسىسىغا قارسىڭىز ھەممىسىگە بىراقلا يوللىۋىتىپتۇ.ئۇيەردىكى بىلىم سەۋيەلىك تورداشلار كۆڭلىنى ئاياپ بىرنىمە دىمەپتۇ.يوللىغان تېمىلىرىمۇ كۆپ كۆرۈلمەپتۇ.
(ئەقىلغە ئىشارەت) دىگەندەك مۇشۇنىڭدىنلا يازمىلىرنىڭ قارشى ئىلىنمىغانلىقىنى بىلىپ دەرھال مەزمۇن ئۆزگەرتسە بولمامتى؟ مەن توغرا تەۋسىيە بەرسەم ئاڭلىمىدى. سىزمۇ ئەقەللى توغرا مەسلەھەتنى ئاڭلىمىسىڭىز ئىككىڭلار بىر ئادەم ئوخشايسلەر.

ilimkuq

tunji يوللىغان ۋاقتى  2014-7-8 12:18
توۋا ، سىزىنىمۇ ئادەم دەيدىگەنمىز، نامىڭىز تىخى ئىلى ...

مەن ئادەم بولغاندا سىز تىخى تۇغۇلمىغانتىڭىز. تولا بىلجىرلىماي بۇ مەزمۇننىڭ باشقا  توربەتلەردىكى باشقا تېمىلىرىنى كۆرۈپ تەپەككۇر قىلىپ بىقىڭ.
تەپەككۇر قىلاممىسىڭىزمۇ مەيلى. كىيىنچىرەك ئادەم بولغاندا قىلارسىز.