(bilgejan) سول ياكى ئوڭ مېڭىلىك ئەپسانىسىنىڭ ماھىيىتى

teztez

inormal يوللىغان ۋاقتى  2014-12-1 23:48
بىلگەجان بۇ سەھەدە كەسىپ ئىگىسى، شۇڭا ئۇنىڭ قاراشلىر ...

ئەركىن سىدىقنىڭ يازغانلىرى سىزگە زىيان قىلغان ئوخشىمامدۇ؟؟ زىيان قىلغان بولسا ئوقۇماي ئۆتۈپ كېتىڭ، ئەركىن سىدىقنىڭ ماقالىلىرىنى ئوقۇپ پايدىلىنىۋاتقان، ئېلھام ئېلىۋاتقانلار نۇرغۇن.

مېنىڭچە بولسا، مەيلى كىملا يازسۇن، ئوقۇش كېرەك، مېنىڭچە يازغانلارنىڭ ھەممىسى باشقىلارغا پايدىسى تېگەرمىكى دەپ يازىدۇ، خەققە بىر زىيان سالاي دەپ يازمايدۇ......قانداق دېدىم تورداشلا؟!

parangqi

قايسىسىنىڭ ئەپسانە ئىكەنلىكىنى جەزىملەشتۈرۈش تېخى بالدۇرمىكىن.  

بىلگەجاننىڭ ئىنكاسى ھەقىقەتەن تېزكەن دىسە.

parangqi

ئەركىن سىدىق ئەپەندىمگە كەلسەك ، مىنىڭچە ئۇنىڭ يەنىلا ئۆز كەسپى ساھەسىدە قەلەم تەۋرەتكىنى ياخشى. ئۇ كىشى فىزىكا ساھەسىدە ئەلۋەتتە ئاسانلىقچە خاتالاشمايدۇ، بىراق باشقا سەھەلەرگە بىرنىمە دىمەك تەس.

__
بۇنداق دىيىش توغرا ئەمەس.

bilimhumar

ئەسسالامۇ-ئەلەيكۇم سۆيۈملۈك قېرىنداشلار،

مەن ئالدى بىلەن مېنىڭ «ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە» [1] دېگەن ماقالەمگە قارىتا سەمىمىي ئىنكاس قايتۇرغان، ھەمدە ماڭا ئىلھام ۋە مەدەت بەرگەن بارلىق قېرىنداشلارغا چىن كۆڭلۈمدىن مىنەتدارلىق بىلدۈرىمەن—رەھمەت!

ۋاقتىمنىڭ قىسلىقىدىن مەن ئادەتتە بىلگەجاننىڭ «تەتقىقاتچىلار «ئوڭ مېڭىلىك» ۋە «سول مېڭىلىك» كىشىلىك خاراكتىر ئەپسانىسىنىڭ ماھىيىتىنى ئېچىپ تاشلىدى»  [2] دېگەن تېمىسى ئاستىدا ئېلىپ-بېرىلىۋاتقانغا ئوخشاش بەس-مۇنازىرىلەردىن ئۆزۈمنى قاچۇراتتىم.  ئەمما بىلگەجان يازغان مەزكۇر تېما مەن ئۇنىڭدىن سەل بۇرۇن تورغا چىقارغان، 2008-يىلى يېزىپ تەييارلىغان «ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە» دېگەن ماقالىسىغا قارىتا يېزىلغان بولغاچقا، مەن بۇ يەردە ئازراق چۈشەنچە بېرىپ قويۇشنى توغرا تاپتىم.  

تورداشلارنىڭ خەۋىرىدە بولغىنىدەك، مەن ئۆز كۈچۈمنىڭ يېتىشىچە ۋەتەندىكىلەرنى يېڭى بىلىملەر بىلەن تەمىنلەش ئىشىنى قىلىۋاتقىلى ئۇزۇن بولدى.  مەلۇم بىر نەرسە ئۆزەمنىڭ كەسپىي ساھەسىدىكى نەرسە بولۇپ، ئۇنى ئۆزەم بىلسەم، شۇنى يەتكۈزدۈم.  ئۇنداق بولمىسا، غەربتىكى باشقا تونۇلغان كەسىپ ئەھلىلىرى ۋە مۇتەخەسسىسلەرنىڭ بىلىملىرىنى ئۇيغۇرچىلاشتۇرۇپ، شۇلارنى يەتكۈزدۈم.  مەن تەييارلىغان ئۆز كەسپىم بىلەن مۇناسىۋەتسىز بولغان بىر قىسىم تېمىلار بىزنىڭ ئىدارىدە سېمىنار ياكى ئىلمىي لېكسىيە قىلىپ سۆزلەنگەن تېمىلار بولۇپ، مەن شۇ ئاساستا يەنە بىر ئاز ئىزدىنىپ، ئاندىن ئۇيغۇرچە ماقالە تەييارلاپ تورلارغا يوللىدىم.  مۇشۇ جەرياندا مېنىڭ خاتالىشىپ قالغان جايلىرىممۇ چوقۇم بار.  چۈنكى مەن بىر ئىنسان.  بۇ دۇنيادا خاتالاشمايدىغان ئىنسان يوق.  ئەگەر مەن «قەتئىي خاتالاشماي ياشاي» دېسەم، ھېچ قانداق ئىش قىلمىسام بولىدۇ --  ئىش قىلىدىغانلارنىڭ ھەممىسى ئانچە-مۇنچە خاتالىشىپ قالىدۇ.  ئەمما مەن ئۇنداق ياشاشنى خالىمىدىم.

بىراق، مەن «ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە» دېگەن ماقالىنى بىر قانچە داڭلىق مۇتەخەسسىسلەر ناسا مەركىزى ج پ ل (يەنى بىزنىڭ ئىدارە) گە كېلىپ، ئىنسانلارنىڭ مېڭىسى بىلەن مۇناسىۋەتلىك لېكسىيىلەرنى سۆزلىگەندىن كېيىن، شۇلارنىڭ سۆزلىرىنىڭ روھىغا ئاساسەن مەن يەنە ئازراق ئىزدىنىپ، ئاندىن يېزىپ چىققان ئىدىم.  شۇڭلاشقا مەن يازغان مەزمۇن خاتا ئەمەس بولۇپ، مېنىڭچە ئۇ شۇ ۋاقىتتا غەربتىكى كۆپ سانلىق كەسپ ئەھلىلىرى ئېتىراپ قىلغان ياكى قوبۇل قىلغان نەزەرىيە بولۇشى مۇمكىن.  

بۇنداق دېيىشىمدە مۇنداق بىر قانچە سەۋەبلەر بار:

1.بىزنىڭ ئىدارىدەك بىر چوڭ ۋە مۇھىم ئورۇندا نەچچە يۈز ئادەم قاتنىشىدىغان ئاشۇنداق لېكسىيىدىن بىرنى ئورۇنلاشتۇرۇش ئىنتايىن قىممەتكە توختايدىغان بولۇپ، ئەگەر لېكسىيىدە سۆزلەنگەن مەزمۇنلار ئىلىم دۇنياسى ئاساسىي جەھەتتىن  ئېتىراپ قىلغان مەزمۇنلار بولمايدىكەن، بىزنىڭ ئىدارىدىكىلەر ھەرگىزمۇ ئۇنداق لېكسىيىنى ئورۇنلاشتۇرمايتتى.  ناسا مۇ ئۇنداق ئىشلارغا ھەرگىزمۇ يول قويمايتتى.

2. مەلۇم بىر پەن ياكى بىر پەندىكى مەلۇم بىر ئۇقۇم تەرەققىيات باسقۇچىدا تۇرغاندا، ئاشۇ پەن ياكى ئاشۇ ئۇقۇم ئۈستىدە ئوخشىمىغان كۆز-قاراشلارنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىشى بىر نورمال ئىش.  ئۇ ئادەتتە «مەلۇم بىر ئىش ئۈستىدىكى كۆز-قاراشلارنىڭ ئوخشىمىغان نۇسخىسى» دەپ ئاتىلىدۇ.  ئەمما، مەلۇم بىر ئىش ئۈستىدە بۇرۇنقىلار 4 خىل كۆز-قاراشنى ئوتتۇرىغا قويغان بولۇپ، ئۇنىڭدىن كېيىن بىرسى 5-خىل كۆز قاراشنى ئوتتۇرىغا قويغان بولسا، شۇنىڭ بىلەن بۇرۇنقى 4 خىل كۆز-قاراشنىڭ ھەممىسى خاتا بولۇپ، ئەڭ ئاخىرقىسى توغرا بولغان بولمايدۇ.  بەلكى، ئەڭ ئاخىرقىسىمۇ «ئاشۇ ساھەدىكى كۆز-قاراشنىڭ يەنە بىر تۈرى» بولىدۇ. ئىلمىي تەتقىقات ژورناللىرى ئادەتتە ئاشۇنداق مەلۇم بىر ئىش ئۈستىدىكى كۆز-قاراشنىڭ ئوخشىمىغان تۈرلىرىنىڭ ھەممىسىنى ئېلان قىلىۋېرىدۇ.

3. ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە ھەققىدە بېسىلغان كىتابلار ناھايىتى كۆپ بولۇپ، مەن بۈگۈن كىتاب سېتىشتا دۇنيا بويىچە 1-ئورۇندا تۇرىدىغان www.amazon.com دېگەن تور بېتىگە كىرىپ، «ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە» دەپ كىرگۈزۈپ باقسام، 21505 نەتىجە چىقتى.  شۇ يەردىن ئەڭ باشتا (يەنى 1-بەتتىلا) تېپىلغان، ھازىرمۇ ئامازون شىركىتى تەرىپىدىن سېتىلىۋاتقان كىتابلاردىن سەككىزىنىڭ رەسىمىنى تۆۋەندە 1-رەسىم قىلىپ قىستۇرۇپ قويدۇم.  ئادەتتە كىتاب يازغاندا مۇتەخەسسىسلەر كىتابقا ئىلىم-دۇنياسىدىكى تەتقىقاتلاردا بىر قەدەر پىشىپ-يېتىلگەن، ۋە شۇ كەسىپ ساھەسىدىكى كۆپۈنچە كىشىلەر ئېتىراپ قىلغان ياكى قوبۇل قىلغان كۆز-قاراشلارنى كىرگۈزىدۇ.  ئەگەر ئۇنداق قىلمايدىكەن، ئۇ كىتابنى ھېچ كىم سېتىپ ئالمايدۇ.  شۇڭلاشقا كىتابقا كىرگۈزۈلگەن كۆز-قاراشلار كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا بىرەر پارچە ئايرىم ئىلمىي ماقالىدىكى كۆز-قاراشقا قارىغاندا كۈچلۈكرەك بولىدۇ.  ئەمما، مەيلى كىتابتىكى كۆز-قاراشلار بولسۇن، ياكى ئىلمىي ماقالىدىكى كۆز-قاراش بولسۇن، ئۇلارنىڭ مۇتلەق ھالدا توغرا ياكى مەڭگۈ ئۆزگەرمەس بولۇشى ناتايىن.  مېنىڭ ئېسىمدە قېلىشىچە بىزنىڭ ئىدارىغا كېلىپ لېكسىيە سۆزلىگەن كىشىلەر ئاشۇ ساھەنىڭ تونۇلغان مۇتەخەسسىسلىرى ۋە يۇقىرىقىدەك كىتابلارنىڭ ئاپتورلىرىدىن ئىدى.

1-رەسىم: مەن بۈگۈن www.amazon.com دېگەن تور بېتىدىن ئىزدەپ تاپقان، ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭىنى مەزمۇن قىلغان 8 پارچە ئىنگلىزچە كىتابلارنىڭ رەسىمى.

4. بىلگەجان بۇ قېتىم پايدىلانغان خەۋەر (بىلگەجان ئۇنى «ئوبزور» دەپ ئاتىغاندەك قىلىدۇ)  ئەسلىدە ئىنگلىزچە «Plos One» دەپ ئاتىلىدىغان بىر تورژورنىلىغا چىققان ماقالە ئىكەن [3].  بۇ تورژورنىلىغا چىقىرىلىدىغان ئىلمىي ماقالىلار «باھالىغۇچى مۇتەخەسسىسلەر» نىڭ تەكشۈرۈشىدىن ئۆتكۈزىلىدىكەن، ئەمما، بۇژورنال مۇشتىرلىقنى تەلەپ قىلمايدىغان (open access) بولۇپ، ئۇنى كىم ئوقۇيمەن دېسە شۇ ئوقۇيالايدىكەن [4].  «Plos One» دېگەنژورنالنى چىقىرىۋاتقانلارمۇ بىر «كىرىم تاپمايدىغان» (non-profit) تەشكىلات بولۇپ، ئۇ بىر ئىلمىي جەمئىيەت ئەمەس ئىكەن.  ئادەتتە ئامېرىكا ۋە ئەنگلىيە قاتارلىق دۇنيادىكى ئەڭ تەرەققىي قىلغان دۆلەتلەردىكى ئىلمىي جەمئىيەتلەر چىقىرىدىغان، مۇشتىرىلىق تەلەپ قىلىنىدىغان، ھەمدە بېسىپ تارقىتىلىدىغان ژورناللارنىڭ تەلىپى «Plos One» غا ئوخشاش ژورناللارنىڭ تەلىپىدىن كۆپ يۇقىرى بولۇپ، ئۇنداق ژورناللاردا ئېلان قىلىنغان ئىلمىي ماقالىلەرنىڭ نوپۇزىمۇ «Plos One» نىڭكىدىن ئۈستۈنرەك بولىدۇ.  كۆپۈنچە ئەھۋالدا بىرەيلەن ماقالىسىنى ئىلمىي جەمئىيەتلەرنىڭ ژورناللىرىغا باستۇرالمىغاندىن كېيىن، ئاندىن ماقالىسىنى ھېلىقىدەك مۇشتىرىلىق تەلەپ قىلمايدىغان تورژورناللىرىغا يوللايدۇ.  قىسقىسى، بىر گۇرۇپپا تەتقىقاتچىلار ئۆزىنىڭ بىر پارچە ئىلمىي ماقالىسىنى مەلۇم بىر مۇشتىرىلىق تەلەپ قىلمايدىغان، بىرەر خەلقئارالىق ئىلمىي جەمئىيەتكە تەۋە بولمىغان تورژورنىلىدا ئېلان قىلىش بىلەن، نەچچە ئون مىڭ تەتقىقاتچىلار يېرىم ئەسىردىن بىر ئەسىرگىچە ۋاقىت سەرپ قىلىپ يەكۈنلەپ چىققان ئىلمىي نەزەرىيىلەرنى ئۆرۈپ تاشلايدىغان ئىش ناھايىتى ئاز ئۇچرايدىغان بولۇپ، ئۇنداق ئىش ئاساسەن مۇمكىن ئەمەس، دېيىشكىمۇ بولىدۇ.  ئۇلارنىڭ كۆز-قاراشلىرى ھەقىقەتەنمۇ بۇرۇنقى بارلىق نەزەرىيىلەردىن ئۈستۈن تۇرىدىغان بولۇپ قالغان تەقدىردىمۇ، ئۇ كۆز-قاراشنىڭ نوپۇزى ئۆسۈپ، كۆپ سانلىق كەسىپ ئەھلىلىرىنىڭ ئېتىراپ قىلىشىغا ئېرىشىشى ئۈچۈن بىر مەزگىل جەريان كېتىدۇ.  مېنىڭچە ھازىرقى زاماندا مۇشتىرىلىق تەلەپ قىلىنمايدىغان، بىرەر خەلقئارالىق ئىلمىي جەمئىيەتكە تەۋە بولمىغان بىر تور ژورنىلىدا ئېلان قىلىنغان بىر پارچە ئىلمىي ماقالىنىڭ شۇ كەسپىي ساھەدىكى بۇرۇنقى بارلىق نەزەرىيىلەرنى بىراقلا ئۆرىۋېتىدىغان ئىشلارنىڭ يۈز بېرىشى مۇمكىن، لېكىن ئۇنچىۋالا كۆپ ئەمەس.   

ئەسكەرتىش: ئادەتتە تەتقىقاتچىلار ئىلمىي ماقالىلەردە ھەرگىزمۇ «ئەپسانە» دېگەن سۆزنى ئىشلەتمەيدۇ.  بىلگەجان مەزكۇر ماقالىسىدە پايدىلانغىنى «كۈنلۈك ئىلىم-پەن خەۋەرلىرى» (Science Daily) دېگەن تور بېتىدە ئېلان قىلىنغان بىر پارچە خەۋەر بولۇپ، ئۇنىڭدا ئىنگلىزچە «myth» دېگەن سۆز ئىشلىتىلگەن، ھەمدە «ئوڭ-مېڭىلىق» ۋە «سول-مېڭنىلىق» دېگەن سۆزلەر يالاڭ تىرناق (‘ ‘) نىڭ ئىچىگە ئېلىنغان.  يەنى، مېنىڭ چۈشىنىشىمچە «myth» دېگەن سۆز ئەسلىدىكى ئىلمىي ماقالىنىڭ ئاپتورلىرى ئىشلەتكەن سۆز بولماستىن، ئۇ ھېلىقى خەۋەرنى تەييارلىغۇچى ئىشلەتكەن سۆزدۇر.  ئىنگلىزچە «myth» دېگەن سۆز بىر كۆپ مەنىلىك سۆز بولۇپ، بىلگەجان ماقالىسىدە ئۇنى «ئەپسانە» دەپ ئېلىپتۇ.

مېنىڭ بۇ يەردە قېرىنداشلاردىن سورايدىغان بىر سوئالىم بار:  بىز نېمە ئۈچۈن خەلقىمىزگە نەچچە ئون مىڭ تەتقىقاتچىلار يېرىم ئەسىردىن بىر ئەسىردەك ۋاقىت سەرپ قىلىپ بايقىغان ئىلمىي نەزەرىيىلەرنى تونۇشتۇرماي، بىرەر پارچە ئەڭ يۇقىرى نوپۇزغىمۇ ئىگە بولمىغان تور ژورنىلىدا ئېلان قىلىنغان ئىلمىي ماقالىدىكى، پەقەت ئاسۇ كەسپتىكى ئەڭ يۇقىرى دەرىجىلىك كەسپىي سالاھىيەتكە ئىگە كىشىلەر ئارىسىدىلا تالاش-تارتىش قىلىشقا  مۇۋاپىق كېلىدىغان كۆز-قاراشنى كۆپ-سانلىق كەسپ ئەھلىلىرى قوبۇل قىلغان نەرسىدەك كۆرسىتىپ يېزىپ چىقىپ، ئۇنى ئۇيغۇرچە تور بەتلىرىگە يوللايمىز؟  بۇنداق قىلىشنىڭ خەلقىمىزگە نېمە پايدىسى بار؟  مۇشۇنداق ئەھۋاللار يېقىندا ئۇيغۇرچە تور بەتلىرىدە بىر قانچە قېتىم يۈز بەرگەن بولۇپ، شۇنىڭ باھانىسىدا مېنى قاتتىق ھاقارەتلىۋالىدىغان ئەھۋاللارمۇ كۆرۈلدى (ئاشۇنداق ھاقارەتتىن بىرسى يېقىندا يېرىم كۈن ئىچىدە توردىن ئۆچۈرۈلدى).

مەن ئەسلىدە ئۆزۈمنىڭ «ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە» دېگەن ماقالىسىدا پايدىلانغان مەنبەلەرنى بىلگەجان مەزكۇر ماقالىدا پايدىلانغان مەنبە بىلەن سېلىشتۇرۇپ بەرمەكچى بولغان، ئەمما مەن ئۇ ماقالەمدە مەنبەلەرنى ئېنىق كۆرسەتمەپتىمەن.  سەۋەبىنى بىلەمسىز؟  مېنىڭ ئۆز خەلقىم ئۈچۈن خالىسانە خىزمەت قىلىشىم ھەرگىزمۇ ئاسانغا توختىمايۋاتىدۇ.  بىلگەجان ئۇيغۇرچە تورلارغا كىرىدىغان بولۇشتىن خېلى بۇرۇنلا چەت ئەلدىكى بىر قانچە ئادەم مېنىڭ كەينىمدىن ماراپ يۈرۈپ، مەن تەييارلىغان ھەر بىر پارچە ماقالىنى ئىنچىكىلەپ تەكشۈرۈپ، ئۇلارنى چەت ئەلدىكى بەزى تور بەتلىرىگە كۆچۈرۈپ ئاپىرىپ، ئۇنىڭدىن بىرەر كۇسۇر تېپىپ، ئاندىن شۇ ئارقىلىق ئوقۇرمەنلەرنى قايمۇقتۇرۇپ، ماڭا زەربە بېرىشكە ئۇرۇنۇپ كەلگەن.  شۇنىڭ بىلەن مەن باشقىلارنىڭ كۇسۇر تېپىش پۇرسىتىنى ئازايتىش ئۈچۈن مەنبەلەرنى يوشۇرۇشقا مەجبۇرى بولغان ئىدىم.  كېيىنچە مەن چەت ئەلدىكى تورلارغا زادىلا قارىماس بولىۋېلىپ، تەييارلىغان ماقالىلىرىمنىڭ مەنبەسىنىمۇ تولۇق بېرىدىغان بولدۇم.  لېكىن مەن ھازىرمۇ چەت ئەلدىكى بەزى تىزىملىتىپ كىرىشنى تەلەپ قىلمايدىغان تورلاردا ئارىلاپ-ئارىلاپ بەزى نامسىز كىشىلەر تەرىپىدىن «كۈرەشكە ئۇچراپ» تۇرىمەن.

ئەڭ ئاخىرىدا مېنىڭ بارلىق تورداشلارغا ئەسكەرتىدىغىنىم، سىز ھەر قېتىم ئىلىم-پەن ساھەسىدىكى بىر «دۇنيانى تىترىتىدىغان چوڭ خەۋەر» نى كۆرگەندە، ئۇنىڭ مەنبەسىگە ئالاھىدە دىققەت قىلىپ قويۇڭ.  ئەگەر ئەسلى مەنبەسى ئىنگلىزچە بولۇپ، سىز ئىنگلىزچىنى بىلمىسىڭىز، ۋە ئاشۇ كەسپتە باكلاۋرلىق ياكى ئۇنىڭدىن يۇقىرى دەرىجىلىك ئۇنۋانغىچە ئوقۇپ باقمىغان بولسىڭىز،  ئۇنداق خەۋەرلەرگە ئالدىراپ ئىشىنىپ كەتمەڭ.  ھەمدە ئۇ ماقالىنى كىمنىڭ نېمە مەقسەتتە تەييارلىغانلىقى ھەققىدىمۇ ئانچە-مۇنچە ئويلىنىپ قويۇڭ.   شۇنداق قىلسىڭىز ئالدىنىپ قايمۇقۇپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئالالايسىز.


پايدىلىنىش ماتېرىياللىرى:

[1] بىلىمخۇمار: «ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە»
./thread-27187-1-1.html

[2] بىلگەجان: «تەتقىقاتچىلار «ئوڭ مېڭىلىك» ۋە «سول مېڭىلىك» كىشىلىك خاراكتىر ئەپسانىسىنىڭ ماھىيىتىنى ئېچىپ تاشلىدى»  
./thread-27210-1-1.html

[3] Researchers debunk myth of 'right-brained' and 'left-brained' personality traits
<http://www.sciencedaily.com/releases/2013/08/130814190513.htm>

[4] PLOS ONE Journal Information
http://www.plosone.org/static/information

nigaran

ماقالە ياخشى يېزىلغان بولىشى مۈمكىن ، ئەمما ھەممە نەرسىنى مۇتلەقلەشتۈرگىلى بولمايدۇ . چۈنكى ، ئىككى يىلدىن بېرى ئىزچىل مىڭىگە مۇناسىۋەتلىك ھەرخىل ماقالىلارنى كۆردۈم . ئەمما مېنى ئەڭ قايىل قىلغىنى يەنىلا بىلىمخۇمار( ئەركىن سىدىق ) ئاكىنىڭ « ئوڭ مىڭە بىلەن سول مىڭە » دېگەن ماقالىسى بولدى .
مەن سول مىڭە ئوپراتسىيەسىدىن كېيىن 8 كۈن ھوشسىز ياتتىم ، كېيىن ئويغاندىم بىراق ئىككى ئۈچ ئايغىچە نورمال گەپ قىلالمىدىم . دائىم نەرسىلەرنىڭ ئىسمىنى ئېسىمگە ئالالماي خېلى كۆپ قىينالدىم ، ھەتتا خاتىرىسنى يوقاتقان ئادەمدەك ئۆتمۈشۈمنى ئېسىمگە ئالالمىدىم . ئارىدىن 7-8 ئاي ئۆتكەندىن كېيىن ئاستا - ئاستا ھەممە نەرسىلەرنى ئېسىمگە ئېلىشقا ۋە نورمال پاراڭلىششقا باشلىدىم . ئەمما ھازىرمۇ چارچاپ قالسام گېپىمنى تاپالمايمەن .
بۇ يەردە ئۆزۈمنىڭ كېسىلىمنى داۋراڭ قىلماقچى ئەمەسمەن . بىراق سول مىڭە ۋە ئوڭ مىڭىنىڭ رولى ۋە ئايرىملىقىنى مەن ياشىدىم ، بىلدىم ، چۈشەندىم .
ئوڭ ۋە سول مىڭە ھەققىدىكى بىلگىلەر بەزى ئالىملار ئۈچۈن بىر ئەپسانىگە ئايلانغان بولسىمۇ ، مەن يەنىلا ئۇ ئەپسانىگە ئىشىنىمەن .

aqturk

ئىككىلىسى بىزنىڭ سۈيۈملۈك ئالىملىرىمىز ، ئوخشىمىغان قاراشلار ئېلان قىلىنسا ھىش نىمە بولمايدۇ . بىرەر ماقالە بىلەن ئاق تاغلىق قارا تاغلىق بولۇپ كىتىدىغان ئىشلار تېخىمۇ مەۋجۇد ئەمەس مىنىڭچە .

bilgejan

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم قەدىرلىك قېرىنداشلار،
ئەسلىدە بۇ تېمىنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىشى پەقەت ئىلگىرى كىشىلەر توغرا دەپ ئويلىغان ئەمما ئىلمىي ئاساسلار تەرىپىدىن رەت قېلىنغان ياكى توغرىلىقى كۈچلۈك گۇمان قىلىنغان بىر قاراشقا قارىتا چۈشەنچە بېرىش يۈزسىدىن يېزىلغان بولۇپ، يۇقىرىدا بىلىمخۇمار ئەپەندى تىغ ئۇچىنى شەخىسكە ياكى قانداقتۇر يامان غەرەزلەرگە قاراتقانلىقىدىن ناھايىتى ئۈمىدسىزلەندىم. ئەمەلىيەتتە بىر ئىلمىي تېمىدا پەقەت شۇ تېمىدا دېيىلىۋاتقان كۆز قاراشقا قارىتا (شەخىسكە قارىتا ئەمەس) ئوخشىمىغان ۋە يېڭى بىلىملەرنى كىشىلەرگە يەتكۈزۈشنىڭ ئىلمىيلىكتىن چەتنىگەن ھېچبىر يېرى يوق. كىشىلەرنى توغرىلىققا يېتەكلەش بىر scientist نىڭ قىلىدىغان ئىشىدۇر. مەن پەقەت ۋە پەقەت شۇ نىيەتتە ئۆز كەسپىمگە ئائىت بۇ تېمىدا يېڭى تەتقىقات نەتىجىلىرىگە كۆرە يېڭىدىن بارلىققا كەلگەن بىر ئىلمىي قاراشنى كىشىلىرىمىزگە يەتكۈزۈپ ئۆز بۇرچۇمنى ئادا قىلدىم. بىلىمخۇمار ئەپەندىنىڭ 2008-يىلى يازغىنى شۇ ۋاقىتقا نىسبەتەن توغرا بولسىمۇ، ئەمما ھازىرغا نىسبەتەن توغرا ئەمەس. مېنىڭ بىر يېڭى بىلىمنى يەتكۈزۈشۈمگە باشقا ھەر خىل گۇمانلاردا بولۇش ئىلمىيسىزلىكنىڭ جۈملىسىنىدۇر.

تورداشلار كۆرۈپ تۇرغىنىدەك، مەن ئەجدادلارنىڭ «بىلگىنىڭنى ئۆگەت، بىلىمىگىنىڭنى سورا» دېگەن ئۈگۈتىگە ئاساسەن، ھازىرغىچە كۆپلىگەن ئىلمىي تېمىلار، خەلقىمىزنىڭ تۇرمۇشى، ساغلاملىقى، ئىستىمالى ۋە جانىجان مەنپەئەتىگە زىچ باغلىنىشلىق ۋە مېنىڭ كەسىپىي بىلىملىرىم بىلەن ئېنىق يورۇتۇلۇپ بېرىلىدىغان مۇھىم ئىجتىمائىي تېمىلاردا قەلەم تەۋرىتىپ ماڭا تۇز بەرگەن ئانا دىيارىمدىكى خەلقىمگە ئالغان ئىلىمىمدىن پايدىلىق بىلىملەرنى سۇنۇپ كېلىۋاتىمەن. مەزكۇر تېمىمۇ شۇنداق تېمىلار قاتارىدىن ئىدى. ئەمدى بىلىمخۇمار ئەپەندى بۇ تېما مەزمۇنىغا قارىتا ئىنكاس يازغاندىن باشقا بىر مۇنچە قورساق كۆپۈكلىرىنى بۇ يەردە تۆككەنكەن، مەنمۇ ئىلمىي يوسۇندا توغرا چۈشەنچە بېرىپ قوياي.

تورداشلارنىڭ خەۋىرىدە بولغىنىدەك، مەن ئۆز كۈچۈمنىڭ يېتىشىچە ۋەتەندىكىلەرنى يېڭى بىلىملەر بىلەن تەمىنلەش ئىشىنى قىلىۋاتقىلى ئۇزۇن بولدى.  مەلۇم بىر نەرسە ئۆزەمنىڭ كەسپىي ساھەسىدىكى نەرسە بولۇپ، ئۇنى ئۆزەم بىلسەم، شۇنى يەتكۈزدۈم.  ئۇنداق بولمىسا، غەربتىكى باشقا تونۇلغان كەسىپ ئەھلىلىرى ۋە مۇتەخەسسىسلەرنىڭ بىلىملىرىنى ئۇيغۇرچىلاشتۇرۇپ، شۇلارنى يەتكۈزدۈم.  مەن تەييارلىغان ئۆز كەسپىم بىلەن مۇناسىۋەتسىز بولغان بىر قىسىم تېمىلار بىزنىڭ ئىدارىدە سېمىنار ياكى ئىلمىي لېكسىيە قىلىپ سۆزلەنگەن تېمىلار بولۇپ، مەن شۇ ئاساستا يەنە بىر ئاز ئىزدىنىپ، ئاندىن ئۇيغۇرچە ماقالە تەييارلاپ تورلارغا يوللىدىم.  مۇشۇ جەرياندا مېنىڭ خاتالىشىپ قالغان جايلىرىممۇ چوقۇم بار.  چۈنكى مەن بىر ئىنسان.  بۇ دۇنيادا خاتالاشمايدىغان ئىنسان يوق.  ئەگەر مەن «قەتئىي خاتالاشماي ياشاي» دېسەم، ھېچ قانداق ئىش قىلمىسام بولىدۇ --  ئىش قىلىدىغانلارنىڭ ھەممىسى ئانچە-مۇنچە خاتالىشىپ قالىدۇ.  ئەمما مەن ئۇنداق ياشاشنى خالىمىدىم.
==============================
ئالدى بىلەن سىزنىڭ خاتالىشىش ئېھتىمالىڭىزنى ئېيتقىنىڭىزنىڭ ئۆزى بىر ئىلمىيلىكتۇر، ۋاھالەنكى بۇ ئېغىزدىكى سۆز ئەمەلىيەتتە ئېتىراپ قىلىشتا ئىپادىلەنمىسە پەقەت قۇرۇق گەپ بولۇپ قالىدۇ، خالاس. شۇ ئېنىق بولسۇنكى، سىزنىڭ ئۆزىڭىز توغرا دەپ قارىغان ئۇچۇرلارنى يەتكۈزمەكچى بولغىنىڭىز ناھايىتىمۇ ماختاشقا تېگىشلىك بىر ئىش، ئەمما مېڭە ئىلىمى ياكى شۇنىڭغا ئوخشىغان مەلۇم ساھەنىڭ ئەڭ نازۇك، مۇرەككەپ يۆنىلىشلىرى بولۇپ ھېسابلىنىدىغان بىر كەسىپنى بىر نەچچە قېتىملىق ئىلمىي دوكلاتلارغا تايىنىپ توغرا چۈشىنىپ بولۇش مۇمكىن بولمايدۇ. سىزنىڭ بۇ ساھەدىكى مۇتەخەسىسلەرنىڭ دېگەنلىرىنى توغرا چۈشىنەلىشىڭىز بىر مەسىلە، ئازراق ئىزدىنىپ بېقىپلا مېڭە ئىلىمى توغرىسىدا ماقالە يازغۇدەك سەۋىيەگە يېتىشىڭىز يەنە بىر مەسىلە. شۇنىڭ ئۈچۈن سىز باشقا كەسىپتىكى بىلىملەرنى يەتكۈزگەندە ئالاھىدە ئېھتىياتچان بولۇشقا تىرىشىشىڭىزغا توغرا كىلىدۇ. مۇشۇ نۇقتىنى ئۇنتۇپ قالماسلىقىڭىزنى ئۈمىد قىلىمەن.

بىراق، مەن «ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە» دېگەن ماقالىنى بىر قانچە داڭلىق مۇتەخەسسىسلەر ناسا مەركىزى ج پ ل (يەنى بىزنىڭ ئىدارە) گە كېلىپ، ئىنسانلارنىڭ مېڭىسى بىلەن مۇناسىۋەتلىك لېكسىيىلەرنى سۆزلىگەندىن كېيىن، شۇلارنىڭ سۆزلىرىنىڭ روھىغا ئاساسەن مەن يەنە ئازراق ئىزدىنىپ، ئاندىن يېزىپ چىققان ئىدىم.  شۇڭلاشقا مەن يازغان مەزمۇن خاتا ئەمەس بولۇپ، مېنىڭچە ئۇ شۇ ۋاقىتتا غەربتىكى كۆپ سانلىق كەسپ ئەھلىلىرى ئېتىراپ قىلغان ياكى قوبۇل قىلغان نەزەرىيە بولۇشى مۇمكىن.  
=========================
يۇقىرىدا ئېيتقىنىمدەك ناسادا لىكسىيە سۆزلەشكە كەلگەن بىر قانچە داڭلىق مۇتەخەسىسنىڭ نېرۋولوگىيەگە مۇناسىۋەتلىك ئىنچىكە تېمىلاردا سۆزلىگەن دوكلاتىنى توغرا چۈشىنىش پۈتۈنلەي ئالاقىسىز بىر كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىۋاتقان ئوپتىكا ئىنژىنرلىرى ئۈچۈن ئاسانغا توختىمايدۇ. سىز يازغان مەزمۇن 2008-يىلىغا نىسبەتەن توغرا بولۇشى ئېھتىمالغا يېقىن، ئەمما بۇ ماقالىڭىز 2014-يىلى ئېلان قىلىنغاندا مەندەك مېڭە تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ۋە مېڭە ئىلىمىدىكى يېڭىلىقلاردىن خەۋەردار بولۇپ تۇرىدىغان بىرى ئۈچۈن 2014-يىلىدا خاتا ئىكەنلىكى مانا مەن دەپ ئاشكارىلىنىپ قالىدۇ.  سىزنىڭ ئۇزاق يىللار ئىلگىرىكى ماقالىنىڭ ھازىرغا توغرا كىلىش-كەلمەسلىكىنى تەكشۈرۈپ باقمايلا 6 يىلدىن كېيىن ئېلان قىلىشىڭىزنىڭ ئۆزى كىشىنى ئەجەبلەندۈرىدۇ. ناسادەك ئورۇنلار قايسى ۋاقىتتا كىمنىڭ لىكسىيە سۆزلىگەنلىكىنى ئېنىق خاتىرىلەپ ماڭىدۇ. شۇڭا سىز ئاڭلىغان شۇ لىكسىيەلەرنى سۆزلىگۈچىلەرنىڭ ئىسمى ۋە لىكسىيە ماۋزۇسىنى قالدۇرسىڭىز. مەن شۇ كىشىلەر بىلەن سۆزلىشىپ باقاي. شۇنىڭدا بۇ تېمىدا ئۇلار زادى نېمە دېگەن، نېمىنى دېمىگەن ئايدىڭ بولىدۇ. ئۇلار ھازىر قانداق ئويلايدۇ بۇنىمۇ بىلگىلى بولىدۇ.


1.بىزنىڭ ئىدارىدەك بىر چوڭ ۋە مۇھىم ئورۇندا نەچچە يۈز ئادەم قاتنىشىدىغان ئاشۇنداق لېكسىيىدىن بىرنى ئورۇنلاشتۇرۇش ئىنتايىن قىممەتكە توختايدىغان بولۇپ، ئەگەر لېكسىيىدە سۆزلەنگەن مەزمۇنلار ئىلىم دۇنياسى ئاساسىي جەھەتتىن  ئېتىراپ قىلغان مەزمۇنلار بولمايدىكەن، بىزنىڭ ئىدارىدىكىلەر ھەرگىزمۇ ئۇنداق لېكسىيىنى ئورۇنلاشتۇرمايتتى.  ناسا مۇ ئۇنداق ئىشلارغا ھەرگىزمۇ يول قويمايتتى.
=========================
بۇ سۆزىڭىزگە قارشى پىكىرىم يوق. ناسادا لىكسىيە سۆزلىگەنلەرنىڭ 2008-يىلدىن ئىلگىرىكى بىلىملەردە دۇنيا ئېتراپ قىلغان ئالىملار ئىكەنلىكىدە شەك يوق. ئەمما ئۇلارنى شۇ ۋاقىتتىكى لىكسىيەنى ھازىرمۇ سۆزلەمدۇ دېسىڭىز بۇنداق بولۇشى ناتايىن چۈنكى بىر پەندە تەتقىقات بىلەن شۇغۇللىنىۋاتقان ئالىملار ئۆز كەسپىدىكى يېڭىلىقلارنى دائىم قوبۇل قىلىپ تۇرىدۇ.

2. مەلۇم بىر پەن ياكى بىر پەندىكى مەلۇم بىر ئۇقۇم تەرەققىيات باسقۇچىدا تۇرغاندا، ئاشۇ پەن ياكى ئاشۇ ئۇقۇم ئۈستىدە ئوخشىمىغان كۆز-قاراشلارنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىشى بىر نورمال ئىش.  ئۇ ئادەتتە «مەلۇم بىر ئىش ئۈستىدىكى كۆز-قاراشلارنىڭ ئوخشىمىغان نۇسخىسى» دەپ ئاتىلىدۇ.  ئەمما، مەلۇم بىر ئىش ئۈستىدە بۇرۇنقىلار 4 خىل كۆز-قاراشنى ئوتتۇرىغا قويغان بولۇپ، ئۇنىڭدىن كېيىن بىرسى 5-خىل كۆز قاراشنى ئوتتۇرىغا قويغان بولسا، شۇنىڭ بىلەن بۇرۇنقى 4 خىل كۆز-قاراشنىڭ ھەممىسى خاتا بولۇپ، ئەڭ ئاخىرقىسى توغرا بولغان بولمايدۇ.  بەلكى، ئەڭ ئاخىرقىسىمۇ «ئاشۇ ساھەدىكى كۆز-قاراشنىڭ يەنە بىر تۈرى» بولىدۇ. ئىلمىي تەتقىقات ژورناللىرى ئادەتتە ئاشۇنداق مەلۇم بىر ئىش ئۈستىدىكى كۆز-قاراشنىڭ ئوخشىمىغان تۈرلىرىنىڭ ھەممىسىنى ئېلان قىلىۋېرىدۇ.
=====================
بۇ يەردە دېگەنلىرىڭىز ئاڭلىماققا توغرىدەك قىلسىمۇ ئەمەلىيەتتە توغرا ئەمەس. بۇ بىر پەن ئۈستىدىكى كۆز قاراش ئەمەس بەلكى ئېنىق بىر مەسىلە يەنى «ئىنساننىڭ كىشىلىك خاراكتېرىنى ئوڭ-مېڭىلىك ياكى سول-مېڭىلىك دەپ ئايرىشقا بولامدۇ» دېگەن كونكېرىت سوئال ئۈستىدىكى كۆز قاراشلار بولۇپ، يېڭى بىلىملەرنىڭ بارلىققا كىلىشى بىلەن كونىسىنىڭ ئورنىنى يېڭىسى ئىگەللىشى تامامەن مۇمكىن. بۇ يەردىكى مەسلىغۇ 6 يىل ئالدىدىكى كۆز قاراش ئۈستىدە، ئەمما 16 يىل دەپ ئويلاپ باقساق ياكى ئۇنىڭدىنمۇ ئۇزۇنمۇ ئويلىساق، بۇرۇنقى توغرا بولۇشى مۇمكىن دەپ قارالغان قاراشلار ھازىر پۈتۈنلەي خاتا چىقىدىغان ئەھۋاللار ناھايىتى كۆپ ئۇچرايدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن كىشىلەر تەجىرىبىلەردىن ئۆتكەن، ئىلمىي ئاساسى كۈچلۈكرەك بولغان يېڭى قاراشلار بىلەن بىلىمىنى يېڭىلاپ تۇرۇشى كېرەك. قايسى قاراشنىڭ نوپۇزلۇق، قايسىسىنىڭ نوپۇزلۇق ئەمەس بولۇشىنى ئەلۋەتتە شۇ كەسىپنىڭ كەسىپ ئەھلىلىرى ئوبدان بىلىدۇ. ئىلمىي تەتقىقات ژورناللىرى شۇ مەلۇم ۋاقىتقا نىسبەتەن تەجىرىبە ئاساسىغا ئىگە قاراشلار بولسا بىر نەچچە خىل ئوخشىمىغان قاراشنى ئېلان قىلىۋىرىدىغىنى راست. ئەمما ئاللىقاچان شاللىنىپ كەتكەن كونا كۆز قاراشلارنى ئوخشىمىغان كۆز قاراش بولغاندىكىن دەپ ئېلان قىلىۋىرىدىغان ئىش يوق، بولۇپمۇ نوپۇزلۇق ژورناللاردا. بۇنى توغرا بىلىۋىلىش زۆرۈر.

3. ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە ھەققىدە بېسىلغان كىتابلار ناھايىتى كۆپ بولۇپ، مەن بۈگۈن كىتاب سېتىشتا دۇنيا بويىچە 1-ئورۇندا تۇرىدىغان www.amazon.com دېگەن تور بېتىگە كىرىپ، «ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە» دەپ كىرگۈزۈپ باقسام، 21505 نەتىجە چىقتى.  شۇ يەردىن ئەڭ باشتا (يەنى 1-بەتتىلا) تېپىلغان، ھازىرمۇ ئامازون شىركىتى تەرىپىدىن سېتىلىۋاتقان كىتابلاردىن سەككىزىنىڭ رەسىمىنى تۆۋەندە 1-رەسىم قىلىپ قىستۇرۇپ قويدۇم.
======================
ئوڭ مېڭە بىلەن سول مېڭە دەپ كىرگۈزسە نۇرغۇن كىتابلارنىڭ تىزىملىكىنىڭ چىقىشى بۇ تېمىدىكى سوئال بىلەن بىۋاستە مۇناسىۋىتى يوق ۋە بۇ ھېچنېمىنى چۈشەندۈرۈپ بېرەلمەيدۇ. ئۇنداق نەتىجىدىن ھېلىغۇ 21 مىڭى چىقىپتۇ، 21 مىليونى چىققان تەقدىردىمۇ ئەمەلىي تەجىرىبە نەتىجىسى ئارقىلىق بۇ يەردە مۇنازىرە قېلىنىۋاتقان تېمىغا قارىتا ئېنىق پاكىت تەمىن ئەتمىسە ئۇ كىتابلارنىڭ مەزكۇر مۇنازىرە تېمىسىغا قارىتا ھېچقانداق ئەھمىيىتى بولمايدۇ.


ئادەتتە كىتاب يازغاندا مۇتەخەسسىسلەر كىتابقا ئىلىم-دۇنياسىدىكى تەتقىقاتلاردا بىر قەدەر پىشىپ-يېتىلگەن، ۋە شۇ كەسىپ ساھەسىدىكى كۆپۈنچە كىشىلەر ئېتىراپ قىلغان ياكى قوبۇل قىلغان كۆز-قاراشلارنى كىرگۈزىدۇ.  ئەگەر ئۇنداق قىلمايدىكەن، ئۇ كىتابنى ھېچ كىم سېتىپ ئالمايدۇ.  شۇڭلاشقا كىتابقا كىرگۈزۈلگەن كۆز-قاراشلار كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا بىرەر پارچە ئايرىم ئىلمىي ماقالىدىكى كۆز-قاراشقا قارىغاندا كۈچلۈكرەك بولىدۇ.  ئەمما، مەيلى كىتابتىكى كۆز-قاراشلار بولسۇن، ياكى ئىلمىي ماقالىدىكى كۆز-قاراش بولسۇن، ئۇلارنىڭ مۇتلەق ھالدا توغرا ياكى مەڭگۈ ئۆزگەرمەس بولۇشى ناتايىن.  مېنىڭ ئېسىمدە قېلىشىچە بىزنىڭ ئىدارىغا كېلىپ لېكسىيە سۆزلىگەن كىشىلەر ئاشۇ ساھەنىڭ تونۇلغان مۇتەخەسسىسلىرى ۋە يۇقىرىقىدەك كىتابلارنىڭ ئاپتورلىرىدىن ئىدى.
=====================
نۇرغۇنلىغان مودا ئېقىمدىكى كىتابلار ئىلمىي دەلىللەرنى ئاساس قىلمىسىمۇ يەنىلا ئېلان قىلىنىۋىرىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن يۇقىرىدا ئېيىتقىنىڭىز پەقەت قىسمەن توغرا، قىسمەن خاتا. ئالدىدا دېگىنىمدەك سىزنىڭ ئېسىڭىزدە قالغان شۇ تونۇلغان مۇتەخەسىسلەرنىڭ ئىسىملىرى ۋە كىتابلىرىنىڭ ئىسىملىرىنى قالدۇرسىڭىز، ھەممە ئىش ناھايىتى ئوچۇق بولىدۇ.

4. بىلگەجان بۇ قېتىم پايدىلانغان خەۋەر (بىلگەجان ئۇنى «ئوبزور» دەپ ئاتىغاندەك قىلىدۇ)  ئەسلىدە ئىنگلىزچە «Plos One» دەپ ئاتىلىدىغان بىر تورژورنىلىغا چىققان ماقالە ئىكەن [3].  بۇ تورژورنىلىغا چىقىرىلىدىغان ئىلمىي ماقالىلار «باھالىغۇچى مۇتەخەسسىسلەر» نىڭ تەكشۈرۈشىدىن ئۆتكۈزىلىدىكەن، ئەمما، بۇژورنال مۇشتىرلىقنى تەلەپ قىلمايدىغان (open access) بولۇپ، ئۇنى كىم ئوقۇيمەن دېسە شۇ ئوقۇيالايدىكەن [4].  «Plos One» دېگەنژورنالنى چىقىرىۋاتقانلارمۇ بىر «كىرىم تاپمايدىغان» (non-profit) تەشكىلات بولۇپ، ئۇ بىر ئىلمىي جەمئىيەت ئەمەس ئىكەن.  ئادەتتە ئامېرىكا ۋە ئەنگلىيە قاتارلىق دۇنيادىكى ئەڭ تەرەققىي قىلغان دۆلەتلەردىكى ئىلمىي جەمئىيەتلەر چىقىرىدىغان، مۇشتىرىلىق تەلەپ قىلىنىدىغان، ھەمدە بېسىپ تارقىتىلىدىغان ژورناللارنىڭ تەلىپى «Plos One» غا ئوخشاش ژورناللارنىڭ تەلىپىدىن كۆپ يۇقىرى بولۇپ، ئۇنداق ژورناللاردا ئېلان قىلىنغان ئىلمىي ماقالىلەرنىڭ نوپۇزىمۇ «Plos One» نىڭكىدىن ئۈستۈنرەك بولىدۇ.
====================
يۇقىرىدا دېگەنلىرىڭىز ئىنتايىن ئورۇنسىز ۋە خاتا گەپلەردۇر. PloS ONE بىر مۇتەخەسىسلەرنىڭ باھالىشىدىن ئۆتىدىغان نۇرغۇنلىغان نوپۇزلۇق ئىلمىي ماقالىلەر ئېلان قىلىنغان بىر بىئولوگىيە ژورنىلىدۇر. PloS دېگەن سۆز Public Library of Science دېگەن سۆزلەرنىڭ باش ھەرپلىرىنىڭ قىسقارتىلمىسى بولۇپ، يەنى ئىلىم-پەن جامائەت كۈتۈپخانىسى (http://www.plos.org/) دەپ ئاتالغان، مەخسۇس ئىلىم زومىگەرلىكى، ئىلمىي ماقالىلەرنى دەرھال جامائەتكە ئاشكارىلىماي پۇل ئېلىپ ئاندىن كۆرگىلى بولىدىغان قىلىپ قويغان ئەنئەنىۋى ئىلمىي نەشىىرىياتچىلىقنىڭ مۇستەبىتلىكىنى بۇزۇپ تاشلاش ئۈچۈن قۇرۇلغان بىر نوپۇزلۇق ئىلمىي نەشىرىيات ئورگىنىدۇر. ژورناللارنىڭ نوپۇزى ئىلىم ساھەسىدە ئۇلارنىڭ تەسىر كۆرسەتكۈچىنىڭ يۇقىرى-تۆۋەنلىكى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولۇپ، مەزكۇر ژورنالنىڭ 2013-يىللىق تەسىر كۆرسەتكۈچى 3.53 (http://www.researchgate.net/journal/1932-6203_PLoS_ONE)  ئۇنىڭ ئۈستىگە بىئولوگىيە ساھەسىدە قايسى ژورناللارنىڭ نوپۇزلۇق ياكى ئەمەسلىكىنى مەن ئوبدانراق بىلسەم كېرەك. سىزنىڭ ئۆزىڭىزنىڭ گېپىنى راستقا چىقىرىش ئۈچۈن بۇ دۇنياغا داڭلىق نوپۇزلۇق ئىلمىي ئورگاننىمۇ بىلمەي قىلىپ، ئۇنىڭغا ھاقارەت قىلىشىڭىز تولىمۇ ئەپسۇسلىنارلىق ۋە كۈلكىلىك بىر ئىش بولدى. بىلسىڭىز ئەمەلىيەتتە بۇ ئورگاننىڭ باش بېتىدىلا «PloS بىر» دىن باشقا يەنە «پىلوس مېدىتسىنا» (تەسىر كۆرسەتكۈچى 15.25)، «پىلوس گېنتىكا» (تەسىر كۆرسەتكۈچى 8.52)، «پىلوس بىئولوگىيسى» (تەسىر كۆرسەتكۈچى 12.69)... قاتارلىقلار داڭلىق ئىلمىي ژورناللارنى ئېلان قىلىدىغانلىقىغا ئائىت ئۇچۇرلارمۇ بار بولۇپ دۇنيانىڭ ھەرقانداق يېرىدىكى بىرەر بىئولوگىيە ئالىمىدىن سورىسىڭىز يۇقىرىدىكى ژورناللارنىڭ ماقالە ئېلان قىلىش ئۆلچىمىنىڭ ئىنتايىن قاتتىق، شۇ ساھەدە دۇنيادىكى ئەڭ نوپۇزلۇق ژورناللار قاتارىدىن ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ بېرىدۇ. سىزنىڭ پاكىتنى بۇراپ بۇلارنى تور ژورنىلى دەپ دەرىجىسىنى چۈشۈرمەكچى بولۇشىڭىز ۋە كۆپ قىسىم بۇ ئىشلارنى تولۇق بىلىپ كەتمەيدىغان تور ئەھلىنى ئالدىماقچى بولۇشىڭىز ناھايىتى ئىلمىيلىكتىن چەتنىگەن بىر قىلمىشتۇر. بۇ ژورناللارنىڭ ھەممىسى دەرۋەقە توردا ئېلان قىلىندۇ ئەمما قەغەزگە بېسىلماسلىقىدا ئاساسلىقى چىقىمنى تىجەش مەقسەت قېلىنغان چۈنكى بۇ ژورناللاردا ئېلان قىلىنغان ماقالىلەرنى ھەرقانداق كىشى ئېلان قىلىنغان ھامان ھەقسىز كۆرەلەيدىغان بولغاچقا ئۇلارنىڭ باشقا ژورناللاردەك ئارتۇق كىرىم مەنبەسى يوق. بۇنىڭلىق بىلەن ئۇلارنىڭ نوپۇزى تۆۋەنلەپ كەتمەيدۇ. تەسىر كۆرسەتكۈچى 10 دىن ئاشىدىغان داڭدار ئىلمىي ژورناللىرنىمۇ مەنىستمىگەن ھالدا پىكىر قىلىشىڭىز ئىلمىيلىك ئەمەس. ئەمەلىيەتتە يۇقىرىدىكى تور ژورناللىرىدا ئاتاقلىق بىئولوگىيە ئالىمىمىز دوكتور شۆھرەت مۇتەللىپمۇ بۇ يىل ماقالە ئېلان قىلغان، مانا بۇ يەردىن كۆرۈڭ:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3998882/

دېمەك، بىر ژورنالنىڭ توردا ئېلان قىلىنىشى ياكى قەغەزگە بېسىلىشى بىلەن ئۇنىڭ نوپۇزنىڭ ھېچقانداق مۇناسىۋىتى يوق.

bilgejan

ئادەتتە تەتقىقاتچىلار ئىلمىي ماقالىلەردە ھەرگىزمۇ «ئەپسانە» دېگەن سۆزنى ئىشلەتمەيدۇ.  بىلگەجان مەزكۇر ماقالىسىدە پايدىلانغىنى «كۈنلۈك ئىلىم-پەن خەۋەرلىرى» (Science Daily) دېگەن تور بېتىدە ئېلان قىلىنغان بىر پارچە خەۋەر بولۇپ، ئۇنىڭدا ئىنگلىزچە «myth» دېگەن سۆز ئىشلىتىلگەن، ھەمدە «ئوڭ-مېڭىلىق» ۋە «سول-مېڭنىلىق» دېگەن سۆزلەر يالاڭ تىرناق (‘ ‘) نىڭ ئىچىگە ئېلىنغان.  يەنى، مېنىڭ چۈشىنىشىمچە «myth» دېگەن سۆز ئەسلىدىكى ئىلمىي ماقالىنىڭ ئاپتورلىرى ئىشلەتكەن سۆز بولماستىن، ئۇ ھېلىقى خەۋەرنى تەييارلىغۇچى ئىشلەتكەن سۆزدۇر.  ئىنگلىزچە «myth» دېگەن سۆز بىر كۆپ مەنىلىك سۆز بولۇپ، بىلگەجان ماقالىسىدە ئۇنى «ئەپسانە» دەپ ئېلىپتۇ.
=====================
ئىلمىي ماقالىلەردە myth دېگەن سۆزنى خېلى كۆپ ئىشلەتسە كېرەك. مەن ئامېرىكا مېدىتسىنا ئىلمىي ماقالىلەر ئامبىرىغا كىرىپ تەكشۈرسەم 3885 پارچە ماقالىدا بۇ سۆز ئىشلىتىلىپتۇ (بۇ ماقالىلەرنىڭ ھەممىسى ئىلمىي ماقالىلەر).
Screen Shot 2014-12-01 at 11.10.33 PM.png


شۇڭا ئىزدىنىپ باقماي تۇرۇپ ھەرگىز ئۇنداق ئەمەس دېيىشىڭىز توغرا بولماي قاپتۇ. مەن تەرجىمە قىلغان ماقالىدە myth دېگەن سۆزنىڭ كۆپ تارقالغان، ئەمما ئاساسىي يوق ئىددىيە، قاراش دېگەن مەنىسى بار بۇنى مەن ئۈستىدىكى ئىنكاسلىرىمدا ئېنىق چۈشەندۈردۈم. مېنىڭ ئەپسانە دەپ تەرجىمە قىلغىنىم خاتا دەپ قارىسىڭىز سىز تېخىمۇ مۇۋاپىق سۆزنى ئاساسىڭىز بىلەن قوشۇپ تەۋسىيە قىلسىڭىز، ئورۇنلۇق بولسا مەن تەرجىمىنى ئۆزگەرتىپ قويىمەن.

مېنىڭ بۇ يەردە قېرىنداشلاردىن سورايدىغان بىر سوئالىم بار:  بىز نېمە ئۈچۈن خەلقىمىزگە نەچچە ئون مىڭ تەتقىقاتچىلار يېرىم ئەسىردىن بىر ئەسىردەك ۋاقىت سەرپ قىلىپ بايقىغان ئىلمىي نەزەرىيىلەرنى تونۇشتۇرماي، بىرەر پارچە ئەڭ يۇقىرى نوپۇزغىمۇ ئىگە بولمىغان تور ژورنىلىدا ئېلان قىلىنغان ئىلمىي ماقالىدىكى، پەقەت ئاسۇ كەسپتىكى ئەڭ يۇقىرى دەرىجىلىك كەسپىي سالاھىيەتكە ئىگە كىشىلەر ئارىسىدىلا تالاش-تارتىش قىلىشقا  مۇۋاپىق كېلىدىغان كۆز-قاراشنى كۆپ-سانلىق كەسپ ئەھلىلىرى قوبۇل قىلغان نەرسىدەك كۆرسىتىپ يېزىپ چىقىپ، ئۇنى ئۇيغۇرچە تور بەتلىرىگە يوللايمىز؟
===================
مېنىڭ بۇ ماقالىنى يوللاشتىكى مۇددىئايىمنى ئۈستىدە يېزىپ بولدۇم. سىزدىنمۇ سوراپ باقاي: سىز بىرمۇ پايدىلىنىش ماتىرىيالىنىمۇ ئىشلەتمەي (مەيلى نېمە سەۋەب بولسۇن) پۈتۈنلەي ئۆزىڭىز بىلىدىغان، ئۆز ئىچىڭىزدىن چىققان بىلىملەردەك قىلىپ تورغا ماقالە يوللىسىڭىز بولىدۇ-يۇ، مەن نېمە ئۈچۈن بىر نوپۇزلۇق ئىلمىي ژورنالدا ئېلان قىلغان تەتقىقات نەتىجىسىنى تورداشلار بىلەن ئورتاقلاشسام بولمىغۇدەك؟ كىشىلەرگە بىلىم يەتكۈزگەنگىمۇ يامان گۇماندا بولۇشىڭىز مەيلى ئىلمىي، مەيلى سىز خەلقىمىزگە ئۆگىتىۋاتقان شەرىئەت قائىدىلىرىگە بولسۇن ئوخشاشلا زىت كىلىدۇ. مەن پايدىلانغان ئىلمىي ژورنالنىڭ قانداق ئىلمىي ژورنال ئىكەنلىكىنى يۇقىرىدا چۈشەندۈرۈپ بولدۇم، شۇڭا نوپۇزلۇق بولمىغان دېگەن سۆزىڭىز توغرا ئەمەس. سىز پەقەت ئۆزىڭىزنىلا ئۇيغۇرنى ئويلايدۇ، خەلقىنى ئويلايدۇ، دەپ ئويلامسىز؟ مېنىڭ كىشىلىرىمىزنى ئۆز كەسپىمدىكى توغرا بىلىملەرنى بىلىۋالسۇن دېگىنىم ئەجابا خاتا ئىشمۇ؟  باشقىلار قىلىۋاتقان ياخشى ئىشلارنىمۇ ئېتىراپ قىلىش ۋە باشقىلارنىڭ ئەمگىكىمۇ ھۆرمەت بىلدۈرۈش بىر ئىلىم ئىگىسى ئۈچۈن ئەقەللىي بىر ئىش.

  بۇنداق قىلىشنىڭ خەلقىمىزگە نېمە پايدىسى بار؟
==================
بۇنداق قىلىشىمىزنىڭ پايدىسى شۇكى: 1. خەلقىمىز ئەڭ يېڭى ۋە توغرا بىلىملەرنى ئۇيغۇر ئانا تىلىدا بىلىۋىلىش ھوقۇقىغا ئىگە، بۇ ھوقۇقنى بىزدەك ئىلىم ئەھلىلىرى كاپالەتكە ئىگە قىلىمىز.
2. خەلقىمىز بىراۋ نېمە دېسە شۇنىڭغا ئىشنىۋەرمەي، توختاپ تۇر بۇ توغرىمىدۇ، بەلكىم باشقىچە قاراشلارمۇ بارمىدۇ، دەپ تەنقىدى، ئەقلىي پىكىر يۈرگۈزۈشكە ئادەتلىنىدىغان بولىدۇ. ئەقلىي ۋە تەنقىدى پىكىر قىلىشقا كۆنۈشنىڭ مىللەت ئۈچۈن پايدىسىنىڭ زورلىقىنى سىز بىلىسىز.

مۇشۇنداق ئەھۋاللار يېقىندا ئۇيغۇرچە تور بەتلىرىدە بىر قانچە قېتىم يۈز بەرگەن بولۇپ، شۇنىڭ باھانىسىدا مېنى قاتتىق ھاقارەتلىۋالىدىغان ئەھۋاللارمۇ كۆرۈلدى (ئاشۇنداق ھاقارەتتىن بىرسى يېقىندا يېرىم كۈن ئىچىدە توردىن ئۆچۈرۈلدى).
=======================
ئۇ ئەھۋاللار بىلەن مېنىڭ قىلچىلىك مۇناسىۋىتىم يوق، سىزنى كىم ھاقارەتلىگەن بولسا شۇ كىشىگە دېمەي ماڭا دەۋىلىشىڭىز كىشىلەردە خاتا چۈشەنچە پەيدا قىلىپ قويدۇ. مەن سىزنى ئەزەلدىن ھاقارەتلەپ باقمىدىم، بۇنىسى ھەممەيلەنگە ئېنىق بولۇپ كەتسە.

مەن ئەسلىدە ئۆزۈمنىڭ «ئوڭ-مېڭە بىلەن سول-مېڭە» دېگەن ماقالىسىدا پايدىلانغان مەنبەلەرنى بىلگەجان مەزكۇر ماقالىدا پايدىلانغان مەنبە بىلەن سېلىشتۇرۇپ بەرمەكچى بولغان، ئەمما مەن ئۇ ماقالەمدە مەنبەلەرنى ئېنىق كۆرسەتمەپتىمەن.  سەۋەبىنى بىلەمسىز؟  مېنىڭ ئۆز خەلقىم ئۈچۈن خالىسانە خىزمەت قىلىشىم ھەرگىزمۇ ئاسانغا توختىمايۋاتىدۇ.  
===============
شۇنداق، سىزنىڭ خەلقىمىز ئۈچۈن كۆرسىتىۋاتقان تىرىشچانلىقىڭىزغا مىننەتدارلىق بىلدۈرىمەن. سىزنىڭ مۇمكىن بولسا ياخشى نىيەتلىك ئىلىم ئەھلىلىرىنىڭ يەنە بارلىقىنى ئۇنتۇپ قالماي، نەزىرىڭىزنى تېخىمۇ كەڭرەك تۇتۇشىڭىزنى ئۈمىد قىلىمەن.

بىلگەجان ئۇيغۇرچە تورلارغا كىرىدىغان بولۇشتىن خېلى بۇرۇنلا چەت ئەلدىكى بىر قانچە ئادەم مېنىڭ كەينىمدىن ماراپ يۈرۈپ، مەن تەييارلىغان ھەر بىر پارچە ماقالىنى ئىنچىكىلەپ تەكشۈرۈپ، ئۇلارنى چەت ئەلدىكى بەزى تور بەتلىرىگە كۆچۈرۈپ ئاپىرىپ، ئۇنىڭدىن بىرەر كۇسۇر تېپىپ، ئاندىن شۇ ئارقىلىق ئوقۇرمەنلەرنى قايمۇقتۇرۇپ، ماڭا زەربە بېرىشكە ئۇرۇنۇپ كەلگەن.  شۇنىڭ بىلەن مەن باشقىلارنىڭ كۇسۇر تېپىش پۇرسىتىنى ئازايتىش ئۈچۈن مەنبەلەرنى يوشۇرۇشقا مەجبۇرى بولغان ئىدىم.  كېيىنچە مەن چەت ئەلدىكى تورلارغا زادىلا قارىماس بولىۋېلىپ، تەييارلىغان ماقالىلىرىمنىڭ مەنبەسىنىمۇ تولۇق بېرىدىغان بولدۇم.  لېكىن مەن ھازىرمۇ چەت ئەلدىكى بەزى تىزىملىتىپ كىرىشنى تەلەپ قىلمايدىغان تورلاردا ئارىلاپ-ئارىلاپ بەزى نامسىز كىشىلەر تەرىپىدىن «كۈرەشكە ئۇچراپ» تۇرىمەن.
=====================
سىزنىڭ يامان نىيەتلىك كىشىلەرنىڭ زەربىسىگە ئۇچرىغانلىقىڭىزدىن تولىمۇ ئەپسۇسلاندىم، سىزگە ھېسداشلىق قىلىمەن. لېكىن بۇ گەپلەر بىلەن مېنىڭ قانداق ئالاقەم بولسۇن؟ مەن چەتئەللەردىكى ئۇيغۇرلارنىڭ تور بېكەتلىرىگە بىرەر قېتىم قەدەم باسقانمۇ ئەمەسمەن. سىزمۇ مېنى دېمەيۋاتىسىز بۇ يەردە، ئەمما ئەھۋالنى چۈشەنمەيدىغانلار خاتا چۈشەنچىدە بولۇپ قالمىسۇن دەپ ئەسكەرتمە بېرىپ قويدۇم.

ئەڭ ئاخىرىدا مېنىڭ بارلىق تورداشلارغا ئەسكەرتىدىغىنىم، سىز ھەر قېتىم ئىلىم-پەن ساھەسىدىكى بىر «دۇنيانى تىترىتىدىغان چوڭ خەۋەر» نى كۆرگەندە، ئۇنىڭ مەنبەسىگە ئالاھىدە دىققەت قىلىپ قويۇڭ.  ئەگەر ئەسلى مەنبەسى ئىنگلىزچە بولۇپ، سىز ئىنگلىزچىنى بىلمىسىڭىز، ۋە ئاشۇ كەسپتە باكلاۋرلىق ياكى ئۇنىڭدىن يۇقىرى دەرىجىلىك ئۇنۋانغىچە ئوقۇپ باقمىغان بولسىڭىز،  ئۇنداق خەۋەرلەرگە ئالدىراپ ئىشىنىپ كەتمەڭ.  ھەمدە ئۇ ماقالىنى كىمنىڭ نېمە مەقسەتتە تەييارلىغانلىقى ھەققىدىمۇ ئانچە-مۇنچە ئويلىنىپ قويۇڭ.   شۇنداق قىلسىڭىز ئالدىنىپ قايمۇقۇپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئالالايسىز.
=====================
بۇ پىكىرىڭىزنى مۇتلەق قوللايمەن. پەقەت قوشۇپ قويىدىغىنىم: ھېچقانداق مەنبەسى بېرىلمىگەن ماقالىلارنى كۆرگەندە بۇنداق ماقالىلارگە تېخىمۇ ئالدىراپ ئىشىنىپ كەتمەڭ، چوقۇم مەنبەسى نەدىدۇر دەپ سوئال قويۇشنى ئۇنتۇماڭ.

ئەڭ ئاخىرىدا، بۇ تېمامنىڭ ھېچبىر كىشىگە يامان ئاقىۋەت ئېلىپ كەلمەيدىغانلىقى، ئەكسىچە بىزنى ھەقىقىي مەنىسىدىن «ئوڭ ۋە سول مېڭىنى تەڭ ئىشلىتىشكە» دەۋەت قىلىدىغانلىقىنى ئەسكەرتىش بىلەن سۆزۈمنى ئاخىرلاشتۇرىمەن.