«قۇتادغۇ بىلىگ» ۋە تۈركولوگىيە

sezgvr

sitalin2 يوللىغان ۋاقتى  2016-3-6 18:31
سىلەر نەدە قالدىڭلار. يۇز يىل مابەينىدىكى ئىشلاردىنمۇ ...

ئۇيغۇر دەپ ئاتىلىشقا ناھايىتى مۇۋاپىق،چۈنكى  بىز ھەرخىل قەبىلە ئۇلۇسلارنىڭ تۈرك (ئۇيغۇر)ئىسلام مەدەنىيتىنىڭ يىتەكلىشى ئاستىدا تەدىرجى ئۇيغۇرلىشىپ(تۈركىيلىشىپ)ئۆزئارا ئۇيۇشۇپ ئىتتىپاقلىشىپ ئۇيغۇر بۇلۇپ شەكىللەندۇق.تاڭغۇت ،كەنچەك ،تىبەت ،سوغدى ،ئارغۇ ،قەدىمكى خوتەنلىكلەر ،توخارلار،باشقا تۈركى قەبىلىلەر،ئۇيغۇر قەبىلىلىرى،كىيىنرەك بەزى موغۇل قەبىلىلىرى تارىم ئويمانلىقىدىن ئىبارەت بۇ مىھىرى ئىسسىق يۇرتتا ياشاپ ئىسلام دىنىنىڭ نۇرى ئاستىدا تىل،ئادەت،روھى ھالەت،دىن جەھەتلەردە بىرلىككە كىلىپ بۈگۈن مانا بىز ئۇيغۇر بۇلۇپ شەكىللەندۇق.ئۇرخۇن ئۇيغۇر خانلىقى يىمىرىلگەندىن كىيىن تەخمىنەن مىلادى869-ئىدىقۇت ئۇيغۇر خانلىقى قۇرۇلدى 500يىل مەۋجۇت بۇلۇپ 1369-يىلى چاغاتاي خانى خزىر خوجا تەرىپىدىن ئىسلاملاشتۇرۇلدى،ئۇيغۇر دىگەن ناممۇ ئىشلىتىلمىدى،مەھمۇد قەشقىرى سىزغان خەرىتىدە قاراخانىيلارنىڭ شەرىقىدە بىلاد ايغور دىگەن نام ئۇچىرايدۇ بۇ دىگەن ئۇيغۇر مىەملىكىتى دىگەنلىك بولىدۇ،ئۇيغۇر دىگەن نام 20-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا خەلىق سۆيەر زىيالىيلىرىمىز تەرىپىدىن قايتا ئىشلىتىلىپ ئۇيغۇر خەلقىنى ناھايىتى مەمنۇن قىلغان ،بۇ گۈزەل نام تا قىيامەتكىچە مىللىتىمىزنىڭ نامى بولغۇسى.
دۈشمەنلەرنىڭ سۈيقەستىدىن ھەممىمىز ئاگاھ بولايلى!

aqturk

sitalin2 يوللىغان ۋاقتى  2016-3-6 18:31
سىلەر نەدە قالدىڭلار. يۇز يىل مابەينىدىكى ئىشلاردىنمۇ ...

http://bbs.izdinix.com/thread-65283-1-1.html

aqturk

ئاپتۇرنىڭ نۇرغۇن تارىخى ئۇچۇرلارنى توپلاپ تەمىنلىگىنىگە كۆپ رەھمەت.
مەن بۇ ياردە كىچىككىنە ئىنىچكە نوقتىلارنى شەرىھلەشنى توغرا تاپتىم، گەپتانلىقىمنى كەچۈرەرسىلەر

1920ىنچى يىللاردىكى خەلىقئارادا يۈز بەرگەن ئىنقىلاب نەتىجىسىدە  سوۋېت ئىتتىپاقى ئۆزىنى ئوتتۇرا ئاسىيادىكى دۆلەتلەرنىڭ مەدەنىيەت ۋە سىياسى ئىشلىرىدا  لىدېر ھېسابلاپ،  بۇ دۆلەتلەرنى مۇستەملىكە ياكى يېرىم مۇستەملىكە دۆلەتلەرگە ئايلاندۇرۇپ قويغاندى.    بۇ جەرياندا تاشكەنت موسكىۋادىن قالسىلا ئەڭ مۇھىم ئىنقىلابچىلارنى تەربىيلەيدىغان مۇھىم شەھەر بۇلۇپ قالغان بۇلۇپ، بۇ ئىنقىلابچىلارنىڭ پائالىيىتى  شىنجاڭ رايۇنىغىمۇ تەسىر كۆرسەتكەن، شۇنداقلا شىنجاڭ  تاشكەنتتىكى  ئىنقىلاب خاراكتىرلىك پائالىيەتلەرنىڭ ئوبېيتىنىڭ بىر قىسىمى بۇلۇپ قالغان. ئەسلى ئۇيغۇر مىللى كىملىك ئۇقۇمنىڭ شىنجاڭ رايۇنىغا تارقىلىشى 1916ىنچى يىللاردا باشلانغان بۇلۇپ، روسىيەدىكى چەتئەللىك سودىگەرلەرگە قارشى ھەركەت كۆتۈرۈلگەندىن كېيىن، قەشقەردىن كېلىپ  دىئاسپورا شەكىللەندۈرگەن بىر قىسىم  ئۇيغۇر  زىيالىلار ، ئوقۇغۇچىلار ۋە تىجارەتچىلەر شىنجاڭغا قايتىشقا باشلىغان. بۇلار" ئۇيغۇر"  مىللەت ئىسمىنى  رەسمى قىلىپ ئىشلىتىشنى تەشەببۇس قىلىشقا باشلىغان.  شۇنداقلا  كىيىنكى شۇ زىيالىلارنىڭ تىرىشچانلىقى نەتىجىسىدە ئۇيغۇر ئاتالغۇسى ئەسىلدىكى "قەشقەرلىكلەر" ياكى  "تارانچىلار" دىگەندەك يەرلىك ئاتالغۇنىڭ  ئورنىنى ئېلىشقا باشلىغان، ۋە كىيىنكى يىللاردا تەڭرىتاغنىڭ جەنۇبى ۋە شىمالىدا بىرلىككە كەلگەن تىل دىئالىتىكىسىنىڭ ۋە  ئۆلچەملىك يېزىقنىڭ ئوتتۇرغا چىقىشىغا ئاساس سالغان.
قەشقەرلىك، تارانچى دىگەن كىملىك نامىنىڭ چىقىشىغا تەسىر كۆرسەتكەن  بىر ئامىل بولسا سەئىدىيە خانلىقىدىن كېيىن بۇ زىمىننى بېسىۋالغان جۇڭغارلارنىڭ ھۆكۈمرانلىق سىياسىتىدۇر. جۇڭغارلارنىڭ سىياسىتىدە   تارانچى، مىسكەرچى، تۆمۈرچى دىگەندەك كەسىپ ئىسمىنى تەبىقە قىلىپ ئاتىغان ۋە بۇ ئىسىملار  بىر كىملىك بۇلۇپ شەكىللىنىشكە باشلىغان.  ئۇنىڭدىن باشقا  جۇڭغارلارنىڭ دەسلەپتىكى  سىياسى مەركىزى تەڭرىتاغنىڭ شىمالى تەرىپى بۇلۇپ ،1636ىچى يىلى روسىيە ئېكىسپىدىتيەچىلىرى تەرىپىدىن" دېھقانچىلىق بىلەن شوغۇللىنىدىغان بۇخارالىقلار  دەپ ئاتالغان.  يەرلىك خەلىقلەر بىر- بىرىنى بولسا ئەسلى كەلگەن يۇرتىنىڭ نامى بىلەن ئاتىغان. مەسىلەن ئىلى رايۇنىغا جەنۇپ تەرەپتىن كەلگەنلەرنى "ئاقسۇلۇقلار"، "دولانلىقلار"، 'قەشقەرلىكلەر" دىگەندەك نام بىلەن ئاتاشقان.  بۇلار ئۇيغۇرلارنىڭ ئىتنىك بىرلىك جەھەتتە ئۇزۇن ۋاقىتقىچە بىر پىكىرگە كىلەلمەسلىكىگە سەۋەپ بولغاندى.
ئۇيغۇر دىگەن نامنىڭ ئىلمى تەتقىقاتلاردا رەسمى ئوتتۇرغا چىقىشىدىن، ھازىرقى شىنجاڭ رايۇنىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئېتىك مەنبەسى ھەققىدە ئىزدىنىش باشلانغاندىن  تارتىپ مىللى كىملىك، مىللەت ئىسمى سۈپىتىدە قوللىنىلىغىچە بىر ئەسىردىن كۆپرەك ۋاقىت ئۆتكەن.
19 ىنچى ئەسىردە ياشىغان شەرىقشۇناس كىلاپرۇس (Klaproth) ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە رۇسسسيەگە  قىلغان سەپىرىدە ئۇيغۇر دەپ ئاتىلىدىغان  بىر قەۋمنىڭ بارلىقىنى، ھالا  تۇرپان ۋە ئەتراپىدىكى رايۇنلاردا ياشاۋاتقانلىقىنى ئاڭلىغانلىقىنى يازغان، ئۇ ئۇيغۇرلار ياشىغان يەرلەرنى كۆرۈشكە مۇۋەپپەق بۇلالمسىمۇ رۇسىيەدە تۇرپاندىن كېىلىپ ياشاۋاتقان بىر كىشىنى ئۇچراتقان ۋە ئۇيغۇر تىلىغا ئاىت بىر قانچە سۆزلەرنى خاتىرلىۋالغان. كېيىن يەنە مانجۇچە، خەنزۇچە  ۋە ئىسلام مەنبەلىرىگە ئاساسلىنىپ 1811 ىنچى يىلى بېرلىندا  "ئۇيغۇر تىلى ۋە يېزىقى ھەققىدە" (Uber die Sprache und Schrift der Uigure) ناملىق بىر ئەسەر يازغان  .  بۇ ئەسەردە كىلاپروس ئۇيغۇرلارغا ئائىت مۇھىم ئىككى نوقتىدىن ئۇچۇر بەرگەن. بىرى، ئۇيغۇرلار خەنزۇچە  مەنبەلىردە دېيىلگەن Huihu  دەپ ئاتالغان قەۋمنىڭ ئۆزى شۇ، شۇنداقلا تۈركى تىلىدا سۆزلىشىدىغان تۇركى خەلىقلەرنىڭ بىرى.  يەنە بىرى، ئۇلارنىڭ يېزىقى يەنە تارىخى دەۋىر بۇيىچە ئەسلىدىكى سۈرىيە يېزىقى( ئارامىك يېزىقى) ،ئۇيغۇر يېزىقى، ئۇيغۇرلار ئارقىلىق ئۆزلەشكەن  مۇڭغۇل يېزىقى، شۇنىڭدەك 19ىنچى ئەسىردىكى مانجۇ يېزىقىغا كۆچۈشتەك جەرياننى باشتىن كەچۈرگەن.
شىمىت (Schmidt) ئىسىملىك تەتقىقاتچىنىڭ 1823ىنچى يىلى ئېلان قىلغان ئەسىرىدە ئۇيغۇر ئاتالغۇسنىڭ مەنىسىنىڭ "ئۇيۇشقاق" ئىكەنلىكىنى ئوتتۇرغا قويغان.
ۋاسىلېۋ 1867 ىنچى يىلى سانت پىتېربورگ ئۇنىۋېرسىتىدا "جۇڭگودىكى مۇسۇلمانلار ھەركىتى"ناملىق لىكسىيە بەرگەن ۋە لىكسىيەسىدە شىمىتنىڭ كۆز قارىشىنى قۇۋۋەتلەپ،ئوتتۇرا ئاسىيادا مۇھىم رول ئوينىغان ئۇيغۇر خەلقىنىڭ  تارىختىكى تاڭغۇتلار بىلەن باغلىنىشلىق  ئىكەنلىكىنى، ئۇيغۇرلارنىڭ قەدىمكى خەنزۇچە  مەنبەلەردىكى Hui نامى بىلەن ئاتالغان مىللەت شۇ ئىكەنلىكىنى  ،شۇنداقلا تۇڭگان دىگەن ئاتالغۇنىڭ ئەسلى تاڭغۇت نامى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى ئىلگىرى سۈرگەن.
ئوخشاش دەۋىردە بىر قەدەر كەڭ دائىرىدە تەكشۈرۈش ئېلىپ بارغان رادلوف، ئۇيغۇرلارنىڭ ئېتنىك مەنبەسى جەھەتتىن "جەنۇبى ئۇيغۇرلار" ۋە "شىمالى ئۇيغۇرلار" دەپ ئىككىگە ئايرىلغانلىقىنى، شىمالى ئۇيغۇرلارنىڭ خەنزۇچە مەنبەلەردىكى  Huihu دەپ ئاتالغان  مىللەت شۇ ئىكەنلىكىنى، جەنۇبى ئۇيغۇرلار بولسا كېيىنكى دەۋىردىكى خۇيزۇلار ، قۇمۇل مۇسۇلمانلىرى ۋە تارانچىلارنىڭ ئەجدادى ئىكەنلىكىنى ئوتۇرغا قويغان.  بەزى تەتقىقاتچىلار بۇنىڭغا ئوخشاش تەتقىقاتلارنى خۇلاسىلىگەندە،  شىنجاڭ رايۇنىدىكى  مۇسۇلمان خەلىقنىڭ شۈبىھسىزكى قەدىمكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئەۋلادلىرى ئىكەنلىكىنى ئوتتۇرغا قويغان، بو نوقتىدىن قارىغاندا رادلوفنىڭ تەتقىقاتى كىنيىنكى ، يەنى 1920ىنچى يىللاردىكى ئىزدىنىشلەردە  ھازىرقى زامان ئۇيغۇرلىرىنىڭ مىللى كىملىكىنى ئېنىقلاشتا مۇھىم رول ئوينىغان.  
  ئەسلى زوزۇڭتاڭ شىنجاڭغا كەلگەندىن كېيىن، يەرلىك كىشىلەرنى چەنتۇ، چەنزۇ، ياكى چەنخۇي دەپ ئاتاشقا باشلىغان بۇلۇپ، رەسمى يېزىقلاردىمۇ شۇنداق قوللىنىلغان، شۇنداق كۆنۈپ كەتكەن.
مالوۋ قاتارلىق كىيىنكى سوۋېت تارىخشۇناسلىرى ۋە تىلشۇناسلىرى  رادلوفنىڭ تەتقىقاتى ئاساسىدا  تەتقىقاتلارنى ئېلىپ بارغان،  بۇ تەتقىقاتلار نەتىجىسىدە بىر قىشىم كىشىلەر شىنجاڭدىكىلەرنى قەدىمكى ئىسمى بويىچە  ئۇيغۇر دەپ ئاتاش تەكلىپى بەرگەن، 1921ىنچى يىلى تاشكەنتتە ئېچىلغان بىر يىغىندا ئۇيغۇر ئاتالغۇسىنى   قوللىنىش قارارى ئوتتۇرغا قۇيۇلغان. بۇ جەرياندا سوۋىتتىكى ئۇيغۇر زىيالىلىرى ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينىغان.  كىيىنچە بۇ سىتالىننىڭ تۈركى مىللەتلەرنى بۆلۈش ئىستىراتىگىيسىگە ئۇيغۇن بولغاچقا، ھەم شىڭ شىسەي سىتالىنغا ياخشىچاق بۇلالماي يۈرگەن كۈنلەر بولغاچقا، سوۋىتلارنىڭ تەكلىپى بىلەن شىڭ شىسەي تۇنجى بۇلۇپ شىنجاڭدىكى چەنزۇلارنىڭ ئىسمىنى ئۇيغۇر دەپ ئۆزگەرتىش بۇيرۇقىنى بەرگەن كىشىدۇر. 1934-ىنچى يىلى شىڭ شىسەي ھۆكىمىتى  تەرىپىدىن چىقىرىلغان، ناھىيە ناھىيەگە چاپلانغان  بىر بۇيرۇقنىڭ تۇرپان تەۋەسىگە چاپلانغان نۇسخسىدىن ئېلىغان نەقىلدە:  
”چەنزۇلار خەن سۇلالىسى ۋە تاڭ سۇلالىسى ۋاقتىدىن تارتىپ تەڭرى تاغلىرىنىڭ جەنۇبىدىكى رايونلاردا تارقاق ھالدا ياشاپ كەلگەن. ئارىلىرىدا ناھايىتى كۆپ ئايماقلار بار بولۇپ، ئىسىملىرى ئىنتايىن مۇرەككەپ. مانجۇ ئىمپېرىيەسى خاندانلىقىنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا شىنجاڭ ئۆلكىسى تەسىس قىلىنغاندا، بۇيەردە ياشاۋاتقان خەلقلەر ئومۇملاشتۇرۇلۇپ ›چەنزۇ‹ دەپ ئاتالغان. مەزكۇر خەلقنىڭ مەدەنىيەت ئاقارتىش ئۇيۇشمىسى ئارقىلىق ھۆكۈمەتكە سۇنغان   "چەنزۇ" دېگەن نامنى ئەزەلدىن قوللىنىلىپ كەلگەن "ئۇيغۇر ' نامىغا ئۆزگەرتىش ھەققىدىكى تەلىپى ھۆكۈمەت تەرىپىدىن تاپشۇرۇۋېلىندى. بۇ ۋەقەدىن كېيىن، ھۆكۈمەت بارلىق تارىخ مەنبەلىرى ھەمدە ئۆلكە تارىخ مەنبەلىرىنى تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلىشقا باشلىغان،  نەتىجىدە بۇ خەق ئارىسىدا تارىختا 威武爾 دەپ ئاتالغان كىشىلەرنىڭ بولغانلىقى ئىسپاتلاندى ،   ............................. بۇ سەۋەبتىن، ھۆكۈمىتىمىزنىڭ 30 – قېتىملىق يىغىندا دىققەت بىلەن تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلىشى نەتىجىسىدە، بۇ مەسىلە مەخسۇس مۇزاكىرىگە قويۇلدى. يىغىن  ئىشتىراكچىلىرىنىڭ ئورتاق قارارى بىلەن ›چەنزۇ‹ دېگەن نامنىڭ ئۇرنىغا ".ئۇيغۇر نامىنى قوللىنىش قارار قىلىندى. 維吾爾 يەنى "ئۇيغۇر" دېگەن نامنىڭ تار مەنىدە خەلقىمىزنى مۇھاپىزەت  قىلىش مەنىسى بار؛ كەڭ مەنىدە بولسا، دۆلىتىمىزنى قوغداش مەنىسىگە ئىگە .  بۇنىڭ بىلەن مەزكۇر خەلقنىڭ نامىنى ئۆزگەرتىش ئارقىلىق پەقەت قارىمۇ قارشىلىققا  ئىگە مەسىلىلەرنى ئوتتۇرىدىن يوقىتىپلا قالماي، خەتنىڭ شەكلىگە قاراپ مەنىسىنى چىقىرىش نۇقتىسىدىن بۇ مىللەتنىڭ ۋەتەنپەرۋەرلىكتىن ئىبارەت ئومۇمىي تۇيغۇلىرىنى كۈچەيتكىلىمۇ بولىدۇ. قىسقىسى، باشقا شەكىلدىكى تەرجىمىلەرگە قارىغاندا بۇ نام   پەۋقۇلئاددە ئۇيغۇن كېلىدۇ. بۈگۈندىن باشلاپ بۇ خەلقنىڭ نامى "ئۇيغۇر مىللىتى".  بۇرۇنقى  威武爾  دەپ خاتا تەرجىمە قىلىنغان ئىسىملار پۈتۈنلەي ئۆزگەرتىلىدۇ. بۇنىڭدىن كېيىن خاتا تەرجىمە قىلىنىپ قىلىشىدىن ساقلىنىش لازىم.  بۇ ئۇقتۇرۇش گېزىتتە ۋە ئۇقتۇرۇش شەكلىدە ئېلان قىلىنغاندىن باشقا، ئىجرا قىلىنىشى خەلق ئىشلىرى ئىدارىسى  تەرىپىدىن نازارەت قىلىنىدۇ.  »
ماتىرياللارغا قارىغاندا ئەڭ دەسلەپتە قولللقنىش تەكلىپى بېرىلگەن بۇرۇنقى 威 دىگەن گەپ شىڭ شىسەيگە ياقمىغان، قايتا قايتا ئىككى قېتىملىق ئۆزگەرتىش ئارقىلىق ۋەتەننى قوغداش مەنىسىدىكى 維 نى توغرا تاپقان.
kanat

aqturk

ئۇنىڭدىن باشقا تېما ئىگىسىنىڭ « ئۇيغۇر » دىگەن بۇ نام مىلادىيە 1350 ـ يىللاردىن 1935 ـ يىللارغىچە ئۇنتۇلۇپ ئۇنىڭ ئىزىغا « تۇرك » دىگەن ئەسلى نام قوللىنىلغان.   دىگىنىگە قۇشۇلمايمەن.  مۇنۇ  نوقتىدىن:
1. ئۇيغۇر نامى پۈتۈنلەي ئۇنتۇلۇپ كەتكىنى يوق،   
مەھمۇت ئىبىن ۋەلىنىڭ(1590ىنچى يىللاردا تۇغۇلغان)،  1635ىنچى يىللاردا يېزىلغان مەزكۇر ىتاپتا ( 1969ىنچى يىل نەشىر قىلىنغان رۇسچە تەرجىمىسىنىڭ 332.ىنچى بەتتە) "ئۇيغۇرىستان" چاغاتاي ھۆكۈمرالىقىدىكى رايۇن(ئەينى دەۋىردىكى ئابدۇلكەرىمخان1560، ھازىرقى شىنجاڭ) ئىكەنلىكىنى تىلغا ئالغان ( ئامازوندىكى سېتىلىش ئادرىسىنى بەردىم) ، گۇگۇلدىن manuscript“ Ovientnlin - Islamic manuscripts دەپ ئىزدىسىڭىز بۇ ئادەم ۋە ئۇنىڭ مەزكۇر ئەسىرى ھەققىدە چۈشەنچە بار.
http://www.amazon.co.uk/Bahr-al- ... lah-i/dp/B0000CR1UR
بۇ كىتاپ بارتولىدنىڭ تەتقىقات  نىشانى بولغان ئىكەن، بارتولىد ھازىر شىنجاڭدا ياشاۋاتقان خەلىق قەدىمكى ئۇيغۇر خانلىقىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئەۋلادلىرى دىگەن نوقتىنەزەرنى  ئەڭ دەسلەپ تەرغىپ قىلۇچىلارنىڭ ئەڭ مۇھىمى.
ئۇنىڭدىن باشقا1760 ىنچىن يىللار ئەتراپىدا  Zain al-Din Muhammad Amin Sadri Kashghari  تەرىپىدىن يېزىلغان  “Athar al-futuh ناملىق ئەسىرىدە ئوخشاش مەزمۇن بار ئىكەن.   
ئۇنىڭدىن باشقا رىزا قۇلخاننىڭ 1851ىنچى  يىللى يازغان "خارەزىم بىلەن بولغان ئەلچىلىك مۇناسىۋەتلىرى" (بەلكى كىتاپ ئىسمىنى  ئۆلچەملىك تەرجىمە قىلالمىغان  بۇلىشىم مۇمكىن) دىگەن كىتاپتا (فىرانسۇزچە نەشىرى 108ىنچى بەت)  "  قەشقەر بولسا  تۈركىستان ئۇيغۇرلىرىنىڭ تۇنۇلغان مەركىزى شەھىرىدۇر" دەپ يازغان ئىكەن.
گەرچە ئۇيغۇر نامى ئىسلاملىشىش بىلەن بىرگە ئاستا ئاستا بىر مىللى كىملىك سۈپىتىدە قوللىنىشتىن قالسىمۇ ،( يەنى  ئۇيغۇر ئاتالغۇسىنىڭ ئورنىنى مۇسۇلمان ئاتالغۇسى ئېلىشقا باشلىغان)، بەزى تارىخى مەنبەلەردە يەنە ئۇيغۇر نامى ئۇچرايدۇ.    كىيىنكى خوجىلار ھۆمرانلىقىنىڭ تەسىر دائىرىسى  تۇرپان ۋە قۇمۇلغىچە كىڭەيگەن . بۇلارنىڭ ئىچىدە بىر قەدەر دىققىتىمىزنى قوزغىغىنى خوجا ئىسھاق ۋەلى(1597 ) بۇلۇپ، تەسىر دائىرسىنى گەنجۇ甘州 غا قەدەر كېڭەيتكەن. مۇناسىۋەتلىك ماتېريالغا قارىغاندا   30مىڭغا يېقىن  ئۇيغۇر خوجا ئىسھاقنىڭ مۆجىزىدەكلا  تۇرپان قازىسىنىڭ قىزىنىڭ كىسىلىنى ساقايتقانلىقى سەۋەبلىك ئىسلامغا كىرگەنلىكىگە ئائىت بىر مەكتۇپ تېپىلغان بۇلۇپ، بۇ مەكتۇپتا ئىسلاملىشىپ بۇلالمىغانلارنى  ئىنىق  " ئۇيغۇر" دەپ ئاتىغان ئىكەن.
بۇ مەكتۇپ Confrontations Between Muslim Missionaries and Nomad Unbelievers in the Late Sixteenth Century ناملىق ئىلمى مۇھاكىمە ماقالىسى سۈپىتىدا جۇڭگۇ ۋە ئىچكى ئاسىيا تەتقىقاتلىرى ئىلمى مۇھاكىمە يىغىنىدا تەتقىقاتشۇناس Fletcher تەرىپىدىن مۇھاكىمە قىلىنغان.      بۇ مەنبە   گۇگۇل كىتاپ  ئامبىرىدىن ئېلىندى، كىئاپ ئىسمى ；" ئوتتۇرا ئاسىيا مەدىنىيىتىنىڭ تارىخى- ئون ئالتىنچى ئەسىردىن ئون توققۇزىنچى ئەسىرنىڭ ئوتتۇرغىچە،  سېلىشتۇرما تەتقىقات".  گۇگۇل كىتاپ ئادرىسى:https://books.google.ae/books?id ... e&q&f=false  
بۇنىڭدىن باشقا تارىخى رەشىدىيەدى ئەلشىر ناۋائىنىڭ ئۇيغۇر باخشى ئائىلىسىدىن ئىكەنلىكى يېزىلغان، ھەم " ئۇيغۇرىستان" دەپ بىر دۆلەت بولمىغانلىقى ھەققىدە بىر جۈملە ئۇچرايدۇ. گەرچە ئاپتۇر خەلىقنى ئۇيغۇر دەپ ئاتىماي موغۇل خەلقى دەپ ئاتىسىمۇ، ئۇيغۇر نامى پۈتۈنلەي يوقاپ كەتمىگەن، ھەتتا مىڭ سۇلالىسى دەۋىردىكى بەزى تارىخى مەنبەلەردە ئۇيغۇر دىگەن ئىسىم ئاندا ساندا ئۇچراپ تۇرغان ، ئۇلار پەقەت قۇمۇل، تۇرپاندىكى خەلىقلەرنى كۆرسەتكەن دېيىشكە بۇلىدۇ.  ئالدىنقى قېتىم بىر قېرىندىشىمىز قۇمۇلدا ئۇيغۇر تۆپىلىكى دەپ ئاتالغان بىر يەرنىڭ بارلىقىنى، بۇ ئىسىملارنىڭ ئەڭ ئاز بىر ئىككى يۈز يىللاردىن بۇيان بار ئىكەنلىكىنى قەيىت قىلغاندى.
2. ئۇيغۇر ئەينى ۋاقىتتا بىر ئېتنىك كىملىك بۇلۇپلا قالماي يەنە خانلىق نامى، قاراخانىيلار خانلىقىدىن كېيىن،خانلىقنىڭ ئالمىشىشغا ئەگىشىپ، ۋە ئىسلاملىشىش بىلەن بىر ۋاقىتتا بۇ كىملىك ئۇقۇمى  ئاجىزلاپ ماڭغان،  قاراخانىيلار خانلىقىدىن  چىڭگىز ئىستىلاسى دەۋىردە كېيىن ھەتتا تۈرك دىگەن ئېتنىك كىملىكىمۇ يوقاشقا باشلىغان. مەسىلەن "تارىخى رەشىدىيە" دە چاغاتاي خان  ۋە ئۇنىڭ ئەۋلادلىرى ھۆكۈمرانلىق قىلغان  زىمىننى موغۇلىستان، خەلىقنى مۇغۇل خەلقى، دەپ ئاتىغان. تۈرك دىگەن ئىسىم قوللىنىلمىغان. تارىختا ئۇيغۇر ئېمپىراتۇرلىقىنى قۇرغان ئۇيغۇرلار ئوخشىمىغان ھۆكۈمران سىنىپلار دەۋىردە ئوخشىمىغان ئىسىم بىلەن چاقىرىلغان، مەسىلەن يەنە زوزۇڭتاڭ كەلگەندىن كېيىن چەنتۇ، چەنزۇ دەپ ئاتالغاندەك.
شۇڭا بۇ يەردە ئۇيغۇر دىگەن ئېتنىك نامنى پەقەت تارىخى دەۋىرلەردە بىر مەزگىل  قوللىنىشتىن قالغان دىيەلەيمىز، ئەمما بۇ ئىسىم پۈتۈنلەي يوقاپ كەتكەن دىسەك توغرا بولمايدۇ، دەپ ئويلايمەن.  

تولۇقلىما مەزمۇن (2015-11-1 12:43):
تور  مەسىلىسى تۈپەيلى، ئىنكاسىم قايتىلىنىپ، قالايمىقان بۇلۇپ قاپتۇ،كەچۈ...


kanat

KILQWAZ

ئوغۇزخان مەن ئۇيغۇرنڭ خانى دىگەندە،گومىنداڭ قەيەردىكەندۇق

akramjan99

Erkal يوللىغان ۋاقتى  2016-3-6 17:59
خاقانىيە تۈركلىرى كېيىن نەگە كۆچۈپ كەتكەن ۋە ھازىرقى ۇ ...

شۇ ئەمەسمۇ ، تۈرىكلەرگە ھە دەپ قويساق قەشقەرنى تۈرىكەرنىڭ ماكانىغا ، قاراخانىيلارنى پادىشاھلىقىنى تۈرىكلەر قۇرىغانغا چىقىرۋەتتى 。 ئىككى ھەپتە ئالدىدا تۈركىيىدە ئۆتكۆزۇلگەن يىغىندا  يۇسۇپ خاس ھاجىپنى پۇتۇن تۇركىي مىللەتلەرنىڭ پەخىرى ،ھەممىمىزگە ئورتاق دېدى. ئىككى ئۈچى كۇندىن كىيىنلا قىرغىز جۇمھۇرىيىتى ھەرخىل پائالىيەتلەرنى ئۆتكۆزۇپ ئوچۇق ئاشكارا قىرغىز دېدى،ئاتالمىش ‹‹قىرغىز ئالىمىنى جۇسۇپ خاس ھاجىپنى›› تەبىرىكلىدى . ئارىمىزدىن چىققان بەزى مەلئون  ئەبلەخلەر چوڭ تۈرىكچىلىك قاينىمىغا ئۆزىنى ئېتىپ ،قىرغىز لارنىڭ بۇئىشىغا سۇكۇت قىلىشنى ، يەنى قىرغىز جۇمھۇريىتىدە ئۆتكۇزۇلگەن پائالىيەتتىن مەمنۇن بولىدىغانلىقىنى ، ئۇيغۇرلارنىڭ بۇ ئىشنى تالاش تارتىش قىلماسلىقىنى مۇراجەت قىلىۋاتىدۇ . مانا بۇ ئىشلار ھەقىقەتەن ئادەمنىڭ ئوغىسىنى قاينىتىدۇ.

tadlax

قۇتادغۇبىلىگ ئۇيغۇر ئىدلوگىيسىنىڭ سىستىمىلاشقان بىر شەكلى. تەپەككۇر ئەڭگۇشتەرى.
كىملىكىگە ئويغۇر يىزىلغان ھەربىر كىشىنىڭ مىڭىسىگە، ھەتتا قىسمىتىگە قۇتادغۇ بىلىگ يىزىلغان. رەڭدار ماھىيەت.
ئەپسۇس تىخى ئۇيغۇرلار، قىيىن مەسىلە، يىشلمەس تۇگۇن،زەكە قىسمەتلىرى ئالدىدا، تەلپىكىنى ئالدىغا قۇيۇپ، بىشىنى قاشلىغۇدەك بىر ماقامغا يەتمەگلىك. سىرىتتىن ئەۋلىيائىستەش، ئۇنىڭغا مۇت مۇرۇت بۇلۇش. قوشنىسىنىڭ قوش كۆرۇنۇش. ئەپەندىچىلىك غەرىپچە، موللام ئەرەپچە. ئۇرۇغىغا گۇمان بىلەن قاراش. ئىشكالىدىكى با موللام، نىراقتىن كەلگىنى داموللام. چىچقىسى كەلسىمۇ مەسلىھەت ئىلىش.قۇيرىقىنى يولدىن تىپىۋىلىش. پۇت قول مىنىڭدىن ،ئەقىل سىنىڭدىن.،،،،،،،،،،،،،،،، ئالىمدىن گادايغىچە گالدۇڭ روھىيەتنى ھۇما دەگلىك.
نىمە ئۇچۇن ئىبراي تىلىنى تىرىلدۇرىدۇ. نىمىشقا گىرمانلار ئىرسىيەت ساپلايدۇ. ئۇچ مەسلەك تارىختا قانداق رول ئوينىغان. ماخمۇت قاشقىرى لوغەتنى نىمىشقا كەشىپ قىلدى.كۇڭزى مىڭزىلار تەلىماتى نىمىشقا ھازىرغىچىلىك سەھىپىلەرنى قاپلايدۇ. ھەممىسى ئۆزىنى يۇكسەك دەرىجىدە جارى قىلدۇرۇش، نامايەن ئىتىشئۇچۇن. قىسقىسى سىگان قىسمەتلىرىدىن نىرى تۇرۇش ئۇچۇن. دۇنيا ئۇيغۇرنى تۇنۇسۇن، تۇنۇتايلى، ،نىمەدىگەن ئۇلۇغۋارنىشان. ھەممىسى قۇرۇق گەپ، پۇل مەنسەپ تاماششا ،ياكى قالايمىقان رەستىدە جاقىراش ،چاپاننى تەتۇركىيىش، مەسىلە ھەل قىلالمايدۇ. ئەستا ،،ئۇيغۇرنى ھەقىيقى ئەقىل پاراسەت، ئىنسانىيەتكە يەتكەن مەنپەت تۇنۇتىدۇ. يەنە كىلىپ ، ئۆزىنىڭ ئەقىل پاراسىتى، ئىرسىيتىدىن تامغان ئىدراكى جاھانغا تونىتىدۇ.
باشقىلار مەخسۇس سەھىپە ئىچىپ، تەتقىق قىلىدۇ يۇ، بىز بىر قىتىم تۇلۇق ئوقۇپ چىقىشقا يارىمايمىز.يۇسۇپ خاس ھاجىپ پەيلاسۇپ ئەمەس دەپ قۇيىشىمىز بارتىخى. كونا ياستۇق . ناۋادا مەندە ساھابەكىراملارنىڭ ئورنى، ياكى ئازىراق قىزىل نەرسە بولغان بولسا، يەتتە ياشتىن يەتمىش ياشقىچە بارلىق ئۇيغۇرلارغا قۇتادغۇ بىلىگىنى يادىلاشنى بۇيرىيتتىم.

بىركىتاپقۇ شۇ.