قاسىم سىدىق ئەپەندىنىڭ« 29-تئېو رىما »سىغا رەدىيە

توقماق

	bilimxumar يوللىغان ۋاقتى  2013-6-25 10:18 AM توقماق ئەپەندى، سىز ئوتتۇرىغا قويغان بۇ پەرەزنىڭ باش ... توقماق ئەپەندى، سىز ئوتتۇرىغا قويغان بۇ پەرەزنىڭ باشقا شەرتلىرىمۇ بارمۇ؟  مەسىلەن، «ھەقىقىي بوشلۇقتا»، «باشقا ھېچ قانداق كۈچنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىمىغاندا»، دېگەندەك؟  سىزمۇ بىلىسىز، فىزىكا ئىلمىدا بىر پەرەز ئوتتۇرىغا قويۇلغاندا، ئۇنىڭ بارلىق شەرتلىرى ياكى چەكلىمىرى تولۇق ئوتتۇرىغا قويۇلىشى كېرەك.  بولمىسا ئۇنىڭ ھېچ بىر قىممىتى بولمايدۇ. مېنىڭچە سىز ئوتتۇرىغا قويغان تۆۋەندىكى پەرەزنىڭ شەرتلىرى كەم ئىكەن: نەقىل: «شەكىل نەزەريىسىنىڭ 29-تىئورمىسى مانا: "ئېن"(زەررىچە)ۋە جىسىملار سىزىقلىق ھەركەت جەريانىدا ئۆز ئوقىدا ئايلىنىش يۆنىلىشى تەرەپكە قاراپ ئاغىدۇ.» _______________________ بىلىم خۇمار ئەپەندىم،بۇ تېمىغا كۆڭۆل بۆلگۆنىڭىزگە رەھمەت.جاۋابىم تۆۋەندىكىچە: شەكىل نەزەريسىدە ھەركەت شەكلى _ نۇقتۇلۇق تەتقىق قىلىنىدىغان تېمىلارنىڭ بىرى.يۇقۇرقى تىئورما(پەرەز)بىرلا پەيىتتە ئىككى يۆنىلىشلىك ھەركەتكە قاتنىشىدىغان زەررىچە ۋە جىسىملارنىڭ ھەركەت شەكلى ئۆستىدىكى ئەقلى ھۆكۆم. يۇقۇرقىچە ھەم ئۆز ئوقىدا ئايلىنىۋاتقان،ھەم سىزىقلىق ئىلگىرلىمە ھەركەت قىلىۋاتقان جىسىملار نورمال ئاتمۇسغىرا بىسىمى ئاستىدىمۇ،ھەقىقى بوشلۇقتىمۇ(ۋاكىئومدىمۇ) ئوخشاشلا ئۆز ئوقىدا ئايلىنىش يۆنىلىشى تەرەپكە ئاغىدۇ. بۇ تىئورمىنىڭ(پەرەز)نىڭ يەنە بىر خىل بايان شەكلى بار،ئۇ بولسىمۇ: سىزىقلىق ھەركەت يۆنىلىشى بىلەن  ئۆزىنى ئايلىنىش ئوقى بىر تۆز سىزىق ئۈستىدە ياتمايدىغان زەررىچە ۋە جىسىملار سىزىقلىق ھەركەت جەريانىدا ئۆز ئوقىدا ئايلىنىش يونىلىشى تەرەپكە ئاغىدۇ. مۇبادا زادى بىر شەرىت كىرگۆزۆش زۆرۆر دەپ قارالسا"...نورمال ئاتمۇسغىرا بىسىمى ئاستىدىمۇ،ھەقىقى بوشلۇقتىمۇ(ۋاكىئومدىمۇ) ئوخشاشلا ..."دىگەن مۇشۇ  شەرىتنى قىستورۇپ قويۇش كېرەك دەپ قارايمەن. بۇ خىل ھەركەت شەكلىگە سەۋەپ بولغىنى ئۇنىڭغا تەسىر قىلغان ئەشۇنداق ئىككى يۆنىلىشلىك كۈچ،مىسالغا ئىتساق  بىكھامنىڭ تېپىكى. ئاتمۇسفىرا بېسىمى قاتارلىقلار ھەرگىز بۇ خىل ھەركەت شەكلىنىڭ سەۋەبى ئەمەس. يۇقۇردىكى سۆرەت،تۆز سىزىق بويىچە تېپلىگەن توپنىڭ  ھەر ئىككى يېرىم شارىنىڭ تىزلىكىنىڭ باراۋەرلىگىنى،سىزىقلىق ھەركەت يۆنىلىشىلىرىنىڭ نىشان  بىلەن بىردەكلىگىنى كۆرسىتىدۇ. سۆرەتلەرنى سىزىپ بەرگۆچى ئۇيغۇن ئەپەندى بۇ سۆرەتتە،ئىككى يېرىم شارنىڭ ھەركەت يۆنىلىشىنىڭ نىشانغا نىسبەتەن ئوخشىمايدىغانلىغى،ئوڭنىڭ نىشانغا قارشى يۆنىلىشتە،سۇلنىڭ ئىلگىرلىمە ھەركەت يۆنىلشى بىلەن بىردەكلىككە ئىگە ئىكەنلىگىنى كۆرۆپ ئالايمىز. كۆرۆنۆپ تۇرۇپتىكى ،بۇنداق ئېغىشتىكى سەۋەپ:ئىلگىرلىمە ھەركەت يۆنىلىشىگە نىسبەتەن ئىتساق، توپ سىزىقلىق ئىلگىرلىمە ھەركەت جەرياندا سائەت سىتىرىلكىسى يۆنىلىشى بۇيىچە ئوڭ تەرەپكە  ئايلىنىۋاتقان ،ھەم ئايلىنىش يۆنىلىشى تەرەپكە ئېغىۋاتقان ئەھۋالدا  توپنىڭ ئوڭ يىرىم شارىنىڭ يىغىندى تىزلىكى سول يېرىم شارنىڭ يىغىندى تىزلىكىدىن تۆۋەن بولىدۇ.مۇشۇنداق تىزلىك پەرقى ئوڭغا ئېغىشنى كەلتۆرۆپ چىقىرىدۇ. ئېغىشنىڭ قىممىتى ئۆز ئوقىدا ئايلىنىش تىزلىكىكگە ئوڭ تاناسىپ،سىزىقلىق ھەركەت تىزلىكىگە تەتۆر تاناسىپ بولىدۇ. مەن بۇ ساھەدە كەسپى مائارىپ تەربىيىسى كۆرمىگەن بىرئادەم.مىنىڭ بارى -يوقى قورالىم پەلسەپە ۋە لوگىكا.سەھۋە -خاتالىقلار ،كەم قالغان يەرلەر كۆرسىتىپ بېرىلسە ئەلۋەتتە مەمنۇن بولىمەن. يەنە كەم جايلىرىنىڭ بارلىغىنى بايقىسىڭىز ئوتتۇرىغا قويغايسىز. تولۇقلىما مەزمۇن (2013-6-26 06:29 AM): ئەلۋەتتە«تاشقى تەسىرگە ئۆچرىمىسا...»دىگەن بىر ئومۇمىيۆزلۆك شەرىت.

bilimxumar

	ablimitt يوللىغان ۋاقتى  2013-6-25 10:40 AM تۇغرا ئېيتتىلا ئەركىن ئاكا،سىلى بۇنى بايقىغانلېرى تۇ ... ئابلىمىت ئۇكام، فىزىكا بىلەن ئاسترونومىيىدە «قۇياش سىستېمىسىدىكى نورمال مۇھىت» دەيدىغان مۇھىت مەۋجۇت ئەمەس.  مەسىلەن، يەر يۈزىدىن 100 كىلومېتىر ئىگىزلىككىچە بولغان مۇھىت بىلەن ئۇنىڭ نەرىسىنىڭ ھەممىسى قۇياش سىستېمىسىغا مەنسۇپ، لېكىن ئۇلارنىڭ فىزىكىلىق خۇسۇسىيىتى تۈپتىن ئوخشىمايدۇ. يۇقىرىقى مەسىلىدە ئالدى بىلەن «نېمە ئۈچۈن» دېگەن سوئالغا جاۋاب بېرىشكە، ئاندىن ئۇ جاۋابنى قەغەز يۈزىدە (يەنى نەزەرىيە جەھەتتىن) ئىسپاتلاپ چىقىشقا توغرا كېلىدۇ.  يۇقىرىقى ئىككى قەدەمنى قانائەتلىنەرلىك باسقاندىن كېيىن، ئاندىن تەجرىبە ئۈستىدە باش قاتتۇرۇشقا توغرا كېلىدۇ.  ئىلمىي تەتقىقاتنىڭ مۇشۇ قەدەم باسقۇچلىرىنى ئامېرىكىدا باشلانغۇچنىڭ 5-سىنىپىدىن باشلاپلا بالىلارغا ئۆگىتىپ بولىدۇ.  يۇقىرىدىكى ئۇچۇرىڭىزدىن قارىغاندا سىلەر تەجرىبىمۇ باشلاپ بولۇپسىلەر.  مەن غەيرىتىڭلەرگە ئاپىرىن ئوقۇيمەن.  لېكىن، ئىلمىي پۇزۇتسىيىڭلەرگە ھەيران قالدىم.   مەن 1997-يىلى ئۆزۈم دوكتۇرلۇقتا ئوقۇغان ئالىي مەكتەپتە يېرىم كۈن دەرس ئۆتۈپ، يېرىم كۈن دوكتۇر-ئاشتى بولۇپ ئىشلىگەن ۋاقتىمدا، لاسېر نۇرىنى دىيامېتىرى بىر قانچە مىكرو-مېتىر كېلىدىغان زەررىچىلەرگە قارىتىپ ئاتقاندا، ئۇ نۇرنىڭ زەررىچىلەرگە يۈرگۈزىدىغان كۈچلىرىنى ھېسابلاپ چىقتىم.  تۆت تال لاسېر نۇرىنى 90 گرادۇسلۇق بۇلۇڭ ياسىغان شەكىلدە بىر دانە زەررىچىگە قارىتىپ ئاتقاندا، ئۇ زەررىچىنى ئىنتايىن مۇكەممەل تۇتقىلى بولىدىغانلىقىنى ئىستاپلىدىم.  بۇنى شۇ يىلى بىر «Applied Optics» دەپ ئاتىلىدىغان خەلقئارالىق ئىلمىي ژورنالدا ئېلان قىلدىم.  ئۇ كۈچلەرنى ھېسابلاپ چىقىشقا 3-4 ئاي ۋاقىت كەتتى.  ئۇنىڭدىن كېيىن مەكتىۋىمدىكى باشقا ئىككى پروفېسسورنىڭ يېتەكچىلىكىدە، ئىنگلىزچە «Laser trap» دەپ ئاتىلىدىغان، ئۇيغۇرچە مەنىسى «لاسېر نۇرى قاپقىنى» غا يېقىن كېلىدىغان بىر لاسېر ئەسۋاپىنى ياساپ چىقتىم.  ھەمدە ئۇنىڭدا مىكرو-مېتىرلىق زەررىچىلەرنى تۇتۇپ، لاسېر نۇرىنىڭ 4 تال نۇرلۇق تالادىكى نۇر كۈچىنى ئۆزگەرتىش ئارقىلىق زەررىچىنى بىر يەردىن يەنە بىر يەرگە يۆتكەپ، بۇ جەرياننى فىلمغا ئېلىۋالدىم.  بۇ تەجرىبىنى تاماملاشقا 6 ئايدەك ۋاقىت كەتتى.  ھەمدە ئاشۇ ئاساستا بىر خەلقئارالىق ئىلمىي ژورنالدا يەنە بىر پارچە ئىلمىي ماقالە ئېلان قىلدۇق.  مەن ئەتە ئاشۇ ماقالىلارنى مۇشۇ يەرگە قويۇپ قويۇشقا تىرىشىپ باقاي.  ئەگەر قىزىقسىڭىز كۆرۈپ بېقىڭ. ھازىر سىلەر ھەپىلىشىۋاقان مەسىلىدە بىر جىسىم نيۇتوننىڭ قانۇنلىرىغا بوي سۇنىدىغان بىر قانچە كۈچنىڭ تەسىرىگىلا ئۇچرايدۇ. ئۇنى ھېسابلاپ چىقماق ئۇنچىۋالا تەس ئەمەس.  ھېسابلاشقا ئانچە پۇل كەتمەيدۇ.  بىرەر كومپيۇتېر بولسىلا كۇپايە. لېكىن تەجرىبە ئۇنداق ئەمەس.  بولۇپمۇ ھازىرقى مەسىلىدە سىلەر «نېمە ئۈچۈن» دېگەن سوئالغىمۇ جاۋاب تاپماي تۇرۇپ، ئوتتۇرىغا قويۇلغان پەرەزنىڭ شەرتلىرىگىمۇ ئېنىق چۈشەنچە بەرمەي تۇرۇپ، تەجرىبىنى باشلىۋەتكەندەك قىلىسىلەر.  گەپنىڭ راستىنى دېسەم، سىلەرگە سەل ئىچىم ئاغرىپ قالدى.

ghalibjan

	kukhelal يوللىغان ۋاقتى  2013-6-25 11:52 AM ئۆركەش ئەپەندىم. ئاياللار كىلىماتىريە ئونۋىرىسال كىسە ... باشقىلارنىڭ ئىشىغا ئارلىشىپ ، ئوتتۇردا شۇمبۇيا بۇلۇپ ، ئاغزى بىر كەكگۈدەك ئەخلەت چاۋا گەپنى قىلىپ ئوتتۇرغا زىديەت تېرىغىچە ، باشقا ئىش بولسا قىلسىلىرى بولمامدۇ  غوووووووووجوم!!!  سىلنى ئا ئېغىزلىرىنىڭ ئىككى تەرپىگە ئىكككىدىن تۆت تال خىش قۇيۇپ   تەرەتنى بىمالال سۇندۇرسا بولغۇدەككەن جۇمۇ ئۇكام ...    ماۋۇ گەپكە ئاچىققلانمايلى ، سىز ئاۋۇ بۇرادەرنى مۇشۇنداق سەت ئىبارىلىگەندە تازا ئاچچىقى كەلگەن بولغىيىمىتى ، بولسا سىلمۇ ئىسپات كەلتۈرسىلە ... رەدىيە بەرسە قارشى چىققان بولمايدۇ ياردەم قىلغان بۇلدۇ ... تېخى بايقالمىغان ئىنچكە خاتالىق بولسا قاسىمكام بايقاپ قالسا ئەجەپ ئەمەس ئاۋۇ ئىسپاتلىق رەدىيەلەرنىڭ تۈرۈتكىسىدە  ....

urkesh

	ghalibjan يوللىغان ۋاقتى  2013-6-25 12:46 PM باشقىلارنىڭ ئىشىغا ئارلىشىپ ، ئوتتۇردا شۇمبۇيا بۇلۇپ ... ساقمۇ يا  كەتتۇقمۇ باشتىن ؟؟! كىمگە نېمە داۋاتقىنىڭنى بىلىۋاتامسە يا سەنمۇ ھېلىقى قوسىغىنىڭ تويغىنىنى سىلاپ بىلىدىغان دەلتىلەردىمۇ، قاراپ باقە  كىمگە لالما ئىتتەك كۆزۈڭنى ئالغاي قىلىپ  قاۋاۋاتقىنىڭنى ..!!

ghalibjan

	ئۈستىدكى ساراڭ قېتىش ، يامانكەنسەن ، سەت گىپىڭ بىلەن باشقىلارنى  راسا ئەيىپلىۋال ... توردا ئىككى ئېغىز يامان گەپ قىلۋاساڭ دېپىڭغا ئۇسۇل ئوينايدىغان جىدەل ئاۋۇتىدىغان مەن باشقىلار ئەمەس ، ئىت چىشلىسە مەنمۇ بېرىپ ئىتنى چىشلىمەيمەن ... راس سەن  بەك يامانكەنسەن ... ساڭا تەسلىم بولدۇم!!!!!!!!!

ablimitt

	bilimxumar يوللىغان ۋاقتى  2013-6-25 12:39 PM ئابلىمىت ئۇكام، فىزىكا بىلەن ئاسترونومىيىدە «قۇياش  ... رەخمەت سىزگە ئەركىن ئاكا، بىز بۇنى ئىنچىكىلەپ ھىساپلاپ يۈرمەي ‹‹سۇنئى ھەمراھ ئوربىتاسىدىمۇ يەر شارىنىڭ تارتىش كۈچى مەۋجۈت، ئۇنىڭ نېرسىدا يەنە قۇياشنىڭ تارتىش كۈچى بار. دەپلا نەزىرىيۋى ئاددى ئاساستا كۈچ تەسىر مەۋجۈت جايدا ئايلىنىۋاتقان جىسىم ھاسىل قىلغان ئاجىز كۈچ تەسىرلىشىپ ئېغىش شەكىللەندۈرىدۇ دەپ بۇ تەجىربىنى ئىشلەشكە كىرىشتۇق. تەجىربىدە كۆزگە كۆرۈنگىدەك ئىغىش ھاسىل بولغاندىن كىيىن ئاندىن بۇ قەدەم مۇۋاپىقىيەتلىك بولدى دەپ قاراپ ھىساپلاشقا ياردەم تەلەپ قىلماقچى ئىدۇق،ھەم بۇنداق ئادەمنىڭ چىقمىقى بەك تەس دەپ ئەنسىرەپ تۇراتتۇق. ئوبدانلا سىز ھىساپلاشنىڭ ھۈددىسىدىن چىقالايدىغانلىقىڭىزنى ئاشكارلاپ قويدىڭىز. ھەم بۇ سىزگە نىسبەتەن ئاسان ئىشكەن. ئەمدى تەجىربە مۇۋاپپىقىيەت قازانغاندىن كىيىن، ۋاقىت ئىچىدىن ۋاقىت چىقىرىپ بۇنى ھىساپلاپ بېرىڭ دەپ سىزگە چىڭ يىپىشىۋالىدىغان بولدۇق.

kukhelal

	ablimitt يوللىغان ۋاقتى  2013-6-25 04:09 PM نىمىدىگەن تىتىقسىزلىق بۇ. ئىشىنىمەنكى سىز بىر كىچىك ب ... ھە بىر سىز قالغانتىڭىز؟ باشتىن ئاخىرى ئىنكاسلارنى ئوقۇڭ.مەن بىشىدىلا دەپ ئۆتكەن نەتىجىنىڭ قانداق چىقىشى موھىم ئەمەس،موھىمى ئىلمىي مۇنازىرە قىلىش. باشقىلارنى سەتلەش،قوپاللىق بىلەن سىلكىش فىزىكا مۇنازىرسىنىڭ بىر قىسمى بولسا بۇنۇڭغا ئەجەبلەنمەيىتتىم.بىراق مەن فىزىكا كەسپىگە پىششىق بولمىغىنىم بىلەن فىزىكىدا شەخىسكە ھوجۇم قىلىش دىگەن قانۇنىيەتنىڭ يوقلىقىنى بىلىمەن.ئەگەركەندى فىزىكا دىگەن ئاتالغۇنى ئاڭلاپ باقمىغان بولسام سىللەرنىڭ قاسىم ئەپەندىنى سىلكىگىنىڭلارنى كۆرۇپ فىزىكا دىگەن سىلكىشتۈرىدىغان پەن بولسا كىرەك دىگەن تۇيغۇغا كىلىپ قىلىشىم مومكىن ئىدى. بۇ خىل ئوبزۇرنى يازغىنىنى يامان دىمىدىم ئوغامنى قايناتقىنى قاسىم ئەپەندىگە بولغان پوزىتسىيىسى.

kukhelal

	ghalibjan يوللىغان ۋاقتى  2013-6-25 04:46 PM باشقىلارنىڭ ئىشىغا ئارلىشىپ ، ئوتتۇردا شۇمبۇيا بۇلۇپ ... مەن بۇنداق گەپلەرگە ئاچچىقلىنىپ كەتمەيمەن ئۇكام. دات باسقان كاللىلارنىڭ گىپىگە قولاق سىلىش سىلەرگە قىلغان ئەڭ چوڭ ئىلتىپاتىم. ئۇنۇڭغا ئاچچىقلىنىشقا كەلسەك بۇ سىلەرگە نىسىپ بولمايدۇ.بولمىسا سىلەردىن نىمە پەرقىم قالىدۇ.

ablimitt

	kukhelal يوللىغان ۋاقتى  2013-6-25 01:20 PM ھە بىر سىز قالغانتىڭىز؟ باشتىن ئاخىرى ئىنكاسلارنى ئو ... مەن ئۇ ئىشلارنى ئاللىبۇرۇن بىسىقتۇرۋەتكەن. كونا خاماننى سورىماي ئالدىمىزغا قارايلى... تۈگىگەن ئىشنى چۇۋۇپ نىمە قىلىق... چايان ۋە تىللىغۇچىلار تۇختاپ قىلىڭلار. بۇ تىما ھىچ كىمگە مەنسۈپ ئەمەس، بۇ تىما ھازىر ئىلمى مۇنازىرە داۋاملىشىۋاتقان تىما خالاس...

ghalibjan

	kukhelal يوللىغان ۋاقتى  2013-6-25 01:24 PM مەن بۇنداق گەپلەرگە ئاچچىقلىنىپ كەتمەيمەن ئۇكام. دات  ... ۋاي سىزنىڭ ئالىجانابلىقىڭىزنى  مۇنبەردىكىلەر  ھەممە بىلىدۇ ...كۆك ھىلال دىسە تۇنۇمايدىغىنى يوققۇ دەيمەن ... كىمىنىڭ كاللىسى دات بېسىپ كۈكرۈپ قالغان ، كىمنىڭ كاللىسى ئۆتكۈر  بۇنىڭغا ياندىن قاراپ تۇرغانلار  ياخشى جاۋاپ بۇلاليدۇ   .... دەل توغرا بىزدىن سىز  پەرقىلىنىمىز ، ئەگەر سىزدىن پەرىقلەنمىسەك ، ***دىن قانداق پەرىقلىنىمىز .... مەن سىزگە جىدەلنى ئاۋۇتماڭ دىدىم  ،  ئالىجاناپلىقىڭىزنى  ئىنكاسىڭىزدىن كۈرۈپ ئالدۇق تەقسىر ....