موڭغۇللار ۋە ئۇلارنىڭ ئەۋلادلىرى

شاھلالە

	kaLGundi يوللىغان ۋاقتى  2012-4-17 06:14 PM مەن بىر خاتا گەپ قىلغاندەك تىللاپ كىتىپتۇ مىنى ئاۋۇ .  ... خاپا بولماڭ ئۇقۇشماسلىق بولغان ئوخشايدۇ ،بىزنىڭ ئادەملەرمۇ قىزققىكەن ،ئۇيغۇرنى تىللىمىسىمۇ شۇنداق قايناپ كىتىپتۇ چىرايلىق گەپ قىلساڭلار بولمامدۇ ،ساپاسىز دەپ كىتىپسىلەر ،سىلەرنىڭ ئىنكاسىڭلارنى كۆرۈپ بەك خىجىل بولۇپ كەتتۇق نەچچىمىز ،نىمىشقا شۇنداق دەيسىز دەپ سوراپ ئاندىن چىچىلساڭلارمۇ بولار دەيمەن ،خەخمۇ بىر نىمىنى بىلىپ دەۋاتقاندۇ دىمەيدىكەنسىلەر ،ئۆزۈڭلارنى بىسۋىلىڭلار ............بۇ ھەممە ئادەم كىرىشكە ھوقۇقلۇق مۇنبەر ،كىمىنى تازلاش كىمىنى تازلىماسلىقىنى بىز بەلگىلمەيمىز ،ئەمدى مۇشۇ يەردە توختىسۇن جۇمۇ !ئۆزىڭىزنى بىسۋىلىڭ ماقۇلمۇ .........ئۇلار بىلەن تەڭ بولماڭ بولدى

شاھلالە

	كەلگۈندى ئۆزىڭىزنى بىسۋىلىڭ بولدى ،ئۇلار بىلەن تەڭ بولمىڭە بولدى

arginakun

	كەلگۈندى، بولدى ھەر ئىككىلىمىز مۇشۇ يەردە توختاپ قالىلى... -------------- سىلىنى  تىللاپ تەڭ كەلگىلى بولمىغۇدەك، سىلى مۇنۇ قۇرلارغا دىققەت قىلسىلا، بۇ تارىخچىمىز پەرھات جىلاننىڭ ماقالىسى ___________________________________________ 13-ئەسىرنىڭ بېشىدىن ئېتىبارەن ئىدىقۇت ئۇيغۇرلىرى چىڭگىزخان رەھبەرلىكىدىكى مۇڭغۇللار بىلەن ئىتىپاقلاشقانىدى.مۇڭغۇللار گەرچە ھۆكۈمران ئورۇندا تۇرغان بولسىمۇ،ئىدىقۇت خانلىقىنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى ۋە زىمىن پۈتۈنلىكىگە دەخلى- تەرۇز يەتكۈزمىگەنىدى.ئەتراپتىكى باشقا خانلىقلارمۇ چىڭگىزخانغا بېقىنىپ،ئىدىقۇت خانلىقنىڭ چېگرىلىرىغا تەھدىت سالالمايدىغان بولۇپ قالغان ئىدى.شۇنداق دىيىشكە بولىدۇكى،چىڭگىزخان ۋە ئۇنىڭ ئەۋلاتلىرى ھۆكۈم سۈرگەن دەۋرلەردە ئىدىقۇت خانلىقىنىڭ ۋە ئومۇمەن پۈتۈن تارىم ئويمانلىقىنىڭ سىياسىي،ئىقتىسادىي ۋە ئىجتىمائىي ۋەزىيىتى نىسبەتەن مۇقىم بولۇپ،خەلقنىڭ تۇرمۇشى بىرقەدەر تىنچ ئۆتتى.مۇڭغۇل خانلىرى باشتىن-ئاياغ ئىدىقۇت ئۇيغۇر خانلىقىنىڭ يەرلىرىنى بېسىۋېلىش نىيىتىدە بولمىغان.دىمەك مۇڭغۇللار ھۆكۈمرانلىق قىلغان ئۇزاق بىر تارىخىي دەۋىردە ئىدىقۇت خانلىقىنىڭ چېگرىلىرى ئۆزگەرمىگەن دىيىشكە بولىدۇ. 13-14-ئەسىرلەردىكى ئاسىيا تارىخىدا ئۇيغۇرلار خېلى كۆرىنەرلىك رول ئوينىدى.چىڭگىزخان ۋە ئۇنىڭ ئەۋلاتلىرى بېسىپ ئۆتكەن يوللاردا ئۇيغۇرلارنىڭمۇ ئىزلىرى بار.چىڭگىزخان تەرىپىدىن ئورنىتىلغان يېڭى تەرتىپتە ئۇيغۇرلار مۇڭغۇللاردىن قالسىلا ئىككىنچى ئورۇندا تۇرىدىغان ئالاھىدە ئىمتىيازدىن بەھرىمەن بولغانىدى.چىڭگىزخان ئۆز قول ئاستىدىكى يەرلەرنى تۆت ئوغلىغا تەقسىم قىلىپ بېرىش بىلەن بىللە ئىدىقۇت خان بارچۇق ئارت تېگىننى ئىدىقۇت ئۇيغۇر خانلىقىنىڭ قانۇنىي خاقانى دەپ ئېتىراپ قىلدى.ئۇيغۇر زېمىنىلىرىغا مۇڭغۇل قوشۇنى ۋە نازارەتچى ئەمەلدارلىرى كىرمىدى مىلادى 1209-يىلى چىڭگىزخان بىلەن ئىدىقۇت خان ئۆز ئارا ئەلچىلەر ئەۋەتىشىپ،رەسمىي يوسۇندا ئىتىپاقلىق مۇناسىۋىتى ئورناتتى.1211-يىلى چىڭگىزخان ئۆز قىزىنى ئۇنىڭغا نىكاھلاپ بېرىدىغانلىغىنى جاكارلىدى. بۇ مۇناسىۋەتنىڭ تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈزشى قانداق ئىدى؟نىمە ئۈچۈن ئۇيغۇرلار مۇڭغۇللار بىلەن ئىتتىپاقلاشتى؟ 12-ئەسىرنىڭ باشلىرىدىن تارتىپ قىتانلارنىڭ شەرقتىن غەرپكە كۆچۈش ھەركىتى باشلاندى.12-ئەسىرنىڭ ئالدىنقى يېرىمىدا،شەرقتىكى تاڭغۇت خانلىقى باشتىن-ئاياغ ئۇيغۇرلار بىلەن دۈشمەنلىشىش ۋەزىيىتىنى ساقلاپ كەلدى.ئىدىقۇت خانلىقى قارا قىتانلار ۋە تاڭغۇتلاردىن ئىبارەت كۈچلۈك ئىككى خانلىقنىڭ ئوتۇرىسىدا سىقىلىپ قېلىپ،سىياسىي،ئىقتىسادىي جەھەتتە ئىنتايىن پايدىسىز ئورۇنغا چۈشۈپ قالغانىدى.شۇڭا،قارا قىتانلاردىن قۇتۇلۇش ۋە تاڭغۇتلارغا تاقابىل تۇرۇش ئارزۇسى ئىدىقۇت خانلىرىنى بىر كۈچلۈك ئىتىپاقداشنىڭ تېپىلىشىغا تەققەززا قىلاتتى. ئۇيغۇرلار مۇڭغۇللارنىڭ ھاكىمىيەت يۈرگۈزۈشىدە ئاكتىپ رول ئوينىدى.تاتاتۇڭا چىڭگىزخان تەرىپىدىن دۆلەت ئۇستازى قىلىپ تەيىنلەنگەندىن تارتىپ،قۇبلايخان قۇرغان يۇەن سۇلالىسىنىڭ تارىخىدا ئۇيغۇرلارنىڭ نۇرغۇن ئىش ئىزلىرى خاتىرىلىنىپ قالغان.1271-يىلى يۇەن سۇلالىسى تىكلىنىپ،پۈتۈن جۇڭگو زىمىنى يېڭىدىن بىرلىككە كەلتۈرۈلگەندىن كېيىن قۇبلايخان نۇرغۇن ئۇيغۇر ئەمەلدارلىرىنى ئىچكى جايلارغا كۆچۈرۈپ ئاپارغان.شۇ دەۋىردە بېيجىڭ شەھىرىنىڭ نامى ئۇيغۇرچە《خانىبالىق》(خان تۇرىدىغان شەھەر)دەپ ئۆزگەرتىلگەن.بىر مۇنچە ئۇيغۇرلار مۇڭغۇل خانلىرىنىڭ ئوردىسىدا مەسلەھەتچى،تەرجىمان،ئوقۇتقۇچى،باجگىر بولۇپ خىزمەت قىلغان. ئۇيغۇرلار مۇڭغۇللارنىڭ ھەربىي ئىشلىرىدا كۆرىنەرلىك رول ئوينىدى. ئىدىقۇت ئۇغۇرلىرى چىڭگىزخاننىڭ غەرپكە يۈرۈشىدە مۇھىم رول ئوينىغان.ئوتتۇرا ئاسىيادىكى يېڭى كەنت،خارەزىم،سەمەرقەند،بۇخارا ۋە ئېراندىكى مەرۋى،نىشاپۇر شەھەرلىرىنى ئېلىشتا ئىدىقۇت بارچۇق ئارت تېگىننىڭ بىۋاستە قوماندانلىقىدىكى ئۇيغۇر قوشۇنلىرى ئالدىنقى سەپتە تۇرۇپ جەڭ قىلغان.چىڭگىزخان ئۇلارنى《ئىتىزامى ئىنتايىن كۈچلۈك،تەڭدىشى يوق بىر قوشۇن بولۇپ،بىزگە ناھايىتى زور تۆپە قوشتى 》دىگەنىدى.ئىدىقۇت قۇماندانلىرىدىن ئالابارس يېتەكچىلىكىدىكى ئۇيغۇر قوشۇنى 1219-يىلى قەشقەر،خوتەن قاتارلىق جايلاردا نايمانلارغا قارشى ئۇرۇشلارغا قاتناشقان.ئۇيغۇر قوماندانلاردىن يولۇن تەمۈر،بولۇق،گەسمەرى قاتارلىقلار چىڭگىزخاننىڭ قوماندانلىق شىتابىدا ئىشلىگەن. قۇبلايخاننىڭ جۇڭگونى بىرلىككا كەلتۈرۈپ،يۇەن سۇلالىسىنى تىكلەش ۋە بۇ سۇلالىنى مۇستەھكەملەش ئۈچۈن ئىچكى ئۆلكىلەردە ھەم شىزاڭ رايونىدا ئېلىپ بارغان ھەبىي ھەركەتلىرىدە باشتىن-ئاياغ ئۇيغۇر قوشۇنلىرى مۇڭغۇل قوشۇنلىرى بىلەن بىر قاتاردا تۇرغان.ئۇيغۇر قوشۇنلىرى كېيىن يەنە ھىندىچىن يېرىم ئارىلىغىچە بېرىپ ۋېيتنامنى بويسۇندۇرۇش ئۇرۇشلىغىمۇ قاتناشقان. ___________________________________________- قىنى ئۇيغۇرلار بىلەن مۇڭغۇللارنىڭ مۇناسۋىتى قانداق مۇناسۋەتكەن ، باشقىچە ئىزاھلىرى بولسا مەن تەييار ھاجىم تىخى مۇڭغۇللارنى تىللىمىدىم دەيلا، مەينەت دىگەن سۆز ئۇيغۇر تىلىدا باشقىلارنى تىللاش مەنىسىدە قوللىنىلدۇ، سىلى ئۆزلىرىنىڭ گىپىنى ئۆزلىرى ئىنكار قىلدىغان ئىشنى قىلمىسىلا

arginakun

	مەن سىزگە يەنە ئەسكەرتىپ قۇياي- ئىدىقۇت ئۇيغۇر خانلىقى، قىسقىسى ئىدىقۇت قەدىمقى شەھرى بۇرۇن خەن ۋۇدى لەشكەر ئەۋەتىپ، غەربكە جازا يۈرۈشى قىلغاندا، مۇشۇ يەردە قوشۇنلىرىنى تەرتىپكە سالغان، ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى جەڭگە چىقالمايدىغانلارمۇ شۇ يەردە تۇرغان. يەر شەكلى ئېگىز، پۇقرالارنىڭ تۇرمۇشى توقچىلىق جاي بولغاچقا، خەنزۇچە گاۋچاڭ دەپ ئاتالغان. خەن سۇلالىسى دەۋردىدىمۇ گاۋچاڭ دەپ ئاتالغان»  غەربىي خەن سۇلالىسىنىڭ خانى خەن  ۋۇدى زامانىدا بۇ يەردە لەشكەر تۇرغۇزغان. مىلادى 1 - ئەسىرنىڭ كېيىنكى يېرىمىدا بۇ يەرنى قورۇقلاپ، بوز يەر ئۆزلەشتۈرۈش ۋە چېگرىنى مۇھاپىزەت قىلىشقا چېرىكچى بەگ ئەۋەتىلگەن...... . قىسقىسى، ئىدىقۇت قەدىمكى شەھىرى خەن ،مىڭ سۇلالىسىنىڭ دەسلەپكى ۋاقىتلىرىدا خارابىلىققا ئايلىنىشقا باشلىغان بولوپ ، چىياڭلار ئارقىدىنلا تۈبۈتلەرنىڭ كۈچلۈك ھۇجۇمىدا بۇ شەھەر خارابلىققا ئايلاندۇرۋىتىلگەن ھاجىم يۇقىرقى بايانلاردا مۇڭغۇللار، تۈبۈتلەر، خەنزۇلارنى ئايرىش ئىنتايىن زۆرۈر بۇنىڭغىمۇ بىر ئىزاھات بەرگەن بولسىلا

arginakun

	kaLGundi يوللىغان ۋاقتى  2012-4-17 07:15 PM تەخسىر ئۇنداق بولسا قۇلۇم مەينەت يۇزۇم مەينەت دىگەن گ ... ئاغزىمدىن يەنە سىسىق گەپ چىقىپ كەتكىلى تاس قالدى- بولدى ئۆزۈمنى تۇتۇۋالاي. قولۇم مەينەت دىگەن سۆز بىلەن بىر پۈتۈن مىللەتنىڭ مەينەت دەپ تىللاشنىڭ پەرقى بارمۇ -يوق؟ مەندىن سورىماي مۇنازىر ئەھلىدىنم سوراپ باقسىلا -------------- سىلىگگە تارىخنى چۈشۈندۈرۈپ ئولتۇرغۇنۇم بىكار ئوخشايدۇ -------------------- سىلى گەپنى ئۇياق، بۇياققا چۆرىماي، مۇڭغۇللار بىلەن ئۇيغۇرلارنىڭ مۇناسۋىتى قانداقكەنتوق؟ ئىدىقۇت كىمنىڭ قولىدا ۋەيران بوپتۇ- بىر كىتاپ كۆرۈپ باقسىلا. ----------------- بىلمەسلىك ئەيىپ ئەمەس خاتالىقىنى ئىتراپ قىلماسلىق ئەيىپ

arginakun

	مۇڭغۇللار گۆشنى پۇشۇرماي يىگەن مەزگىلدە بىزنىڭمۇ يايلاقتىكى ئۇيغۇرلىرىمىز گۆشنى پۇشۇرماي يەيىتتى. ئۇ دىگەن بۇنىڭدىن 1600يىل بۇرۇنقى گەپلەر، چىرايلىقچە ئىتقاندا گۆشنى مۇڭغۇللارمۇ  ئۇيغۇرلارمۇ خام يەيىىتتى ئەمەس، پەقەت تولوق پۇشۇرمايىتتى ئۇلارچە بولسا گۆش بەك پىشىپ كەتسە قۇۋۋەت قالمايدۇ، قىلىچ كۆتۈرەلمەيدۇ... ئىشەنمىسىڭىز ھازىر قارايدىغان بولساق خام گۆش يىمەيدىغان ئەرلىرىمىزنىڭ ، قىسقىسى ھەممىمىزنىڭ بىلىمىز بوش، باشقىلارغا قۇل سىز ئوقوغان ئۇ كىتاپلار ، چوقۇم قانۇنسىز نەشىرى....يا بولمىسا بىرەرسىنىڭ كۈندىلىك خاتىرسى، يا بولمىسا ....دىگندەك سىز ئاپتۇنۇم رايۇنىمىزدىكى ، بەش قانۇنلوق نەشىريات ئوگىننىڭ كىتاپلىرىنى ئوقوڭ، كىم قاياققا سۆرىسە شۇ ياققا ئەگىشىپ مىڭىش  پەقەت كۆندۈرۈلگەن ئىشەكنىڭ ئىشى «مىسالغا دەۋاتىمەن، تىللاش سۆزى ئەمەس»ئىنسان بولغان ئىكەنمىز ئاق قارىنى پەرىقلاندۈرۈپ ياشاش مەجبۇريىتىمىز بار.بىلمىسەك ماڭا ئوخشاش قۇلاق سىلىپ باشقىلارنىڭ ئىنكاسىنى كۆرۈپ ئولتۇرغانغا يەتمەيدۇ، ئىشەنمسىڭىز ئارلاپ بىقىڭ. ھەممە تىمىدا سۆزۆم بار دەپ قاغىدەك قاقىلداپ يۈرمەيمەن...

turkoghli

	جەنۇبى قۇۋۇڭ(نەنمىن)شىنىۇا كىتاپخانىسىدا بار ئۇ كىتاپ.

arginakun

	oghuzkhan يوللىغان ۋاقتى  2012-4-17 06:06 PM دىيارىمىزدا موغال دەپ بىر كىشىلەر بارغۇ ، شۇلار دەل مو ... توردا  تارىخى پاكىتلارنى قۇيغاندا بىزمۇ مىللەتنىڭ مەنپەئىتىنى  چىقىش قىلىپ باقساق قانداق بولار، تاس قالدۇق مەدەنيەت زور ئىنقىلاۋىدىن كىيىن، مەكىت ئەتراپىدىكى دولانلىقلارغا ئايرىم مىللەت نامى بەرگىلى...سۆزلەپ كەلسەك بۇ مىللەتتە «بۇ رايۇندا» ئافرىقىلىقلارنىڭ قىنىمۇ تىپىلىپ  قىلىشى مۇمكىن. مۇغاللا، ئابدال... لارنىڭ بارلىقىنى دىمىسىڭىزمۇ بىلىمىز، مەنمۇ ئۆزۆمنى تىپىك ئارىئان قان سىسىتىمىسىدىن دەپ تۇنۇيمەن، سىز ئوتورغا قۇيغان بۇ ئىنكاسلار كىينچە ئاۋۇپ ئەشۇ ئابدال... مۇغاللا...لار ۋە توردىكى بىرقىسىم ئاق قارىنى پەرىق ئىتەلمەيدىغان قارا قورساقلارغا بولوپ بىرىشى مۇمكىن... مىللەتنىڭ بىر پۈتۈنلىكىنى ئويلىشىپ باقساق...