«كروران گۈزىلى» بىولوگىيەلىك قورالدا شەھىد بولغانمۇ؟...

qurighar

	مەن ئۆزۈمگە ئۆزۈم باھا بىرىپ كۆرەي! 1-مەن كور ئوران نامى بۇ شەھەرگە قيۇلۇشتىنمۇ يىراق بىر زاماندا ،بۇ يەردە سونچى دىگەن بىر شەھەرنىڭ بارلىقىنى دەلىللەپ چىقتىم،. 2- مەن خاتا ھالدا كروران دەپ ئوقۇلغان ئاتالغۇنىڭ كور ئوران دەپ ئاتىلىدىغانلىقىنى دەلىللەپ چىقتىم. 3- مەن قاراقۇرۇم دىگەن تاغنىڭ قەدىم نامى تۇران تاغنى دەلىللەپ چىقتىم. 4-مەن قەدىمدە تۇران چۆل دەپ ئاتالغان  بۈگۈنكى تەكلىماكاننىڭ ئەسلى نامىنى دەلىللەپ چىقتىم. 5-مەن بارچۇق،كەلپىن،مەركىت ناملىرىنىڭ پەيدا بولۇشىدىكى تارىخىي ئارقا كۆرۈۈشنى دەلىللەپ چىقتىم ۋە يۇقارقى 3 يۇرت نامىنىڭ ئۇيغۇرچە مەناسىنى دەلىللەپ چىقتىم. 6-مەن ئاقسۇ نامىنىڭ قەدىمى ئاتىلىشى ئاسۇق ئاساسىدا ،ئۆزبەك مىللىتىنىڭ  500 يىلنىڭ ئۇ تەرىپىگە ئۆتەلمەيدىغان تارىخىنى ياپەسكە باغلايدىغان تارىخى يىپ ئۇچىنى دەلىللەپ چىقتىم. 7-مەن تۇران چۆلىدىكى 2328 يىل بۇرۇن قۇرۇپ كەتكەن سۇمۇر ۋە تۇمۇر دەريالىرىنىڭ ئورنىنى دەلىللەپ چىقتىم. 8-مەن بۈگۈنكى تارىم دەرياسىنىڭ ئەنە شۇ سۇمۇر-تۇمۇر دەريالىرىنىڭ قوشۇلىشىدىن بۇندىن 2328 يىل بۇرۇن شەكىللەنگەنلىكىنى دەلىللەپ چىقتىم . 9-مەن تۇران چۆلىدىكى 2328 يىل بۇرۇن قۇرۇپ كەتكەن سۇمۇر ۋە تۇمۇر دەريالىرىنىڭ ۋادىسىدىكى   قۇم ئاستىدا قالغان ئاز بولغاندىمۇ 15 شەھەر خارابىسىنىڭ ئورنى جايلاشقان جۇغراپىيەلىك تۈز سىزىقنى دەلىللەپ چىقتىم. 10-مەن بۇ ۋادادىكى تۇمۇر-سۇمۇر دەريالىرى قۇرۇپ كىتىپ، بۇ ۋادىدا ياشىغان ئىنسانلار توپىنىڭ بۇ ۋادىدىن كۆچۈشكە مەجبۇر بولغان تارىخى ئارقا كۆرۈنۈشنى دەلىللەپ چىقتىم. 11-مەن قەدىم سۇمۇرلارنىڭ مۇشۇ سۇمۇر دەريا ۋادىسىدىن كۆچۈپ كەتكەنلىكىنى دەلىللەپ چىقتىم. ............................ سىزچە ھەممە ئەمگىكىمنى مۇبارەك نەزىرىڭىزدىن ساقىت قىلىۋەتكەندىمۇ، 1- ئەمگىكىم بولغان سونچى شەھرى نى كور ئورانلارنىڭ نامىدىن بۇ شەھەرنىڭ ھەقلىق ئىگىلىرىدىن بولغان كۆنچىلەرنىڭ قولىغا ئىلىپ بەرگىنىم...ئۆردەكباينىڭ بايقىشى بىلەن كور ئوران شەھرىنى دۇنياغا ئىلان قىلىپ ، دۇنيانى زىلزىلىگە كەلتۈرۈۋەتكەن سىۋىن ھىدىننىڭ ئەمگىگىدىن تۆۋەن تۇرارمۇ؟... سىزدە ئادالەت ۋە ھەققانىيەت تۇيغۇسى بولغىنىدا ، ماڭا بۇنداق تەلەپپۇزدا گەپ قىلمىغان بولاتتىڭىز!....

qurighar

	..............

0903halepa

	مىنىڭ    ئەجدادىمنى   رەسۇلۇللاھقا   باغلايدېغان  نەسەپ   تارېخىمز بولغان ئىكەن ئەسلې مەن سانجۇدىن

qurighar

	ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم!.. ئەمما بۇرادەر، رەسۇلۇللاھقا نەسەپنى چىتىش رەسۇلۇللاھنىڭ «نەسەپ ئاتىغا تارتىدۇ »دىگەن ھەدىسى بىلەن توغرا بولمايدۇ، شۇنىسى ئىنىقكى «شەرف ۋە سەئىد»لەرنىڭ نەسەبى پەقەتلا ھەزرىتى فاتىمە رەدىيەللاھۇ ئەنھۇ ئانىمىز ئارقىلىقلا مۇھەممد ئەلەيھىسسالامغا باغلىنىشى مۈمكىن، بۇ رەسۇلۇللاھقا ئەمەس، بەلكى ھەزرىتى ئەلى رەدىيەللاھۇ ئەنھۇغا باغلىنىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.

makadur

	مىنىڭ    ئەجدادىمنى   رەسۇلۇللاھقا   باغلايدېغان  نەسەپ   تارېخىمز بولغان ئىكەن ئەسلې مەن سانجۇدىن ۋاي سىزمۇ گۇما ناھىيىسىنىڭ سانجۇدىنمۇ ؟ نۇر ئەلى نى تۇنۇمسىز ؟

qurighar

	ئايدىڭ كۆل سۆزىنى تۇنجى ئاڭلىغان ئادەم بۇ سۆزنى دەرھاللا ئايدىڭدەك يورۇق كۆل دىگەن بولىدۇ..دەپ چۈشىنىدۇ. ئايدىڭ كۆل نامىنى بۇ كۆلنىڭ دۇنيا بويىچە 2- چوڭقۇر جاي دىگەن سۈپەت نامىغا باغلاپ چۈشەنسەك  «ئايدىڭ كۆل» نامىدىن قانداق مەنا چىقار؟..... چوقۇمكى «ئوي داڭ كۆل» دىگەن مەنا چىقىدۇ..يەنى بەكمۇ ئويمان بولغان كۆل...دىگەن مەنا چىقىدۇ!.... ئۇيغۇرلار ئوي داڭ كۆل  نامىنىڭ ئەسلى تەلەپپۇز ۋە مەناسىنى ئۇنتۇپ قالغان بىر زاماندا سىزگە مەن بۇ ئاتالغۇنى تۇنجى شەرھىلەپ بىرىۋاتىمەن..بۇ تەكەببۇرلۇق ئەمەس بەلكى ھەقلىق  ماختىنىشتۇر....... بىزنىڭ تارىخىمىزنىڭ تۇمان ئاستىدا قىلىشىنىڭ سەۋەبى دەل بوۋىلىرىمىزنىڭ بىزگە قالدۇرغان تارىخى مىراسلىرىنى يۈزە چۈشەنگىنىمىزدىندۇر!... قەشقەر ۋە يەركەندىكى خاڭدى ، پىچان لەمجىندىكى خاندو ناملىرى بىۋاستە ئۇيغۇرلارنىڭ 2-تاشقى قەبىلىسىدىن بولغان دو قەبىلىسىنىڭ جەنۇبى ئۇرۇغىغا باغلانغان ئاتالغۇ ئىدى.بەزىلەر بۇ ئاتالغۇنى پادىشاھلىق يەر مەناسىدىكى «خۇاڭدى» دىگەن سۆزدىن كەلگەن دەپ تەبىر بىرىشىدۇ...خۇددى شۇنىڭدەك...چىچانخۇ دا يەتتە بۇلاقنىڭ بارلىقىنى كۆرگەنلەر يوق...ئەمما ھەرقانداق تىرىك جان بار يەردە بىرەر ئىككى بۇلاق...بىرەر ئىككى دەريا ياكى ئىقىن بولىدۇ....ئۇنداق بولمايدىكەن ئۇ يەردە ھاياتلىق مەۋجۇت بولالمايدۇ!.... چىچەنخۇ دا بىرەر ئىككى بۇلاقنىڭ بولۇشى..چوقۇم ئۇ يەردە 7 بۇلاقنىڭ بولۇشىغا دەلىل بولالمايدۇ...شۇنداقلا 7 بۇلاق بار جاينى بوۋىلىرىمىزدىن بولغان 9 ئوغۇزلارنىڭ «يەتتە بۇلاق» ياكى «يەتتە يۇل» دەپ ساپ ئۇيغۇرچە نامدا ئاتىماي...چىچەنخۇ دەپ ئاتىشىغا ئىشەنگىلى بولمايدۇ!... شۇڭلاشقا چىچەنخۇ دىمەك چىچەنغار دىمەكتۇر! بىر كىتاپنى ئوقۇسام ،تۇرپاندىكى قارا غوجا يىزىسىنى «قارا خانىيلەر» تۇرپاننى ئىشغال قىلغاندا بۇ جايدا «قارا خانىيلەرنىڭ دېنىي ئۆلىمالىرى تۇرۇپ قالغان ئىكەن، شۇڭا ئۇلارنىڭ نامىدىكى قارا بىلەن ئۇلارنىڭ غوجا دىگەن دېنىي نامىنى قوشۇپ قارا غوجا دەپ ئاتاپتۇ»...دىگەن قۇرلارنى كۆرۈپ يا يىغلاشنى..يا كۈلۈشنى بىلەلمەي قالغان ئىدىم...تۇرپان قەدىمدە «قارا قوچۇ» دەپمۇ ئاتىلاتى.ئۇ زامانلاردا ھەتتا غوجىلار تۇرماق ، مۇھەممەد ئەلەيھىسسالاممۇ تۇغۇلمىغان ئىدى!.... يۇرتىمىزدا شۇنىڭغا ئوخشىغان بىر قارىساڭ ئىلمىي...چوڭقۇرلاپ تەتقىق قىلساڭ سەرگە توختىمايدىغان ئىلمىي تەتقىقاتلار بەك كۆپ!....

abdurehim123

	چىچەنخۇ دا بىرەر ئىككى بۇلاقنىڭ بولۇشى..چوقۇم ئۇ يەردە 7 بۇلاقنىڭ بولۇشىغا دەلىل بولالمايدۇ...شۇنداقلا 7 بۇلاق بار جاينى بوۋىلىرىمىزدىن بولغان 9 ئوغۇزلارنىڭ «يەتتە بۇلاق» ياكى «يەتتە يۇل» دەپ ساپ ئۇيغۇرچە نامدا ئاتىماي...چىچەنخۇ دەپ ئاتىشىغا ئىشەنگىلى بولمايدۇ!... ------------------------------------------- مەن ئۇستىدىكى ئىنكاستا  باشقىلاردىن ئاڭلىشىشمغا ئاساسەن بۇ جاينىڭ تارىخى تەخمىنەن ئىككى يۈز يىل ئىكەن دىگەن ،بۈگۈن  يەنە باشقا بىراۋدىن سوراپ باقتىم ،ئەڭ كۆپ بولغاندىمۇ ئۈچ- تۆت يۈز يىل بولۇپتۇ ،  تۇققۇز ئوغۇز دەۋرىنى تىلغا ئېلىش ئارتۇقچىمۇ قانداق؟  سىزچە بولغاندا بۇ جاي ئەسلى چىچەنلەرنىڭ كۈلى بولسا ئەقىلگە سىغىدىكەن .ئاشۇ يەر دە ئەۋلادتىن -ئەۋلاتقا ياشاپ كىلىۋاتقان كىشىلەرنىڭ ئۇخلاپ چۈشىگىمۇ كىرمەيدىغان تارىخنى سىز  قانداقمۇ يەكۈنلەپ چىققانسىز ؟ ئاغىنەم ھازىرنىڭ ئۆزىدىلا ئاشۇ بۇلاقتىن تۆتىنىڭ ئېىنىق ئورنىنى بىلىدىكەن .بىر نەچچە يۇز يىل بورۇن يەتتە تال بۇلاق يوق ئىدى دەپ ئىيتالامسىز ؟ ....ئۇنىڭ ئۈستىگە ،چىچەنلەرنىڭ كۈلى نىمىشقا چىچەنكۆل دەپ ئاتالماي چىچانخو دەپ ئاتىلىدۇ ؟  بۇ خۇددى توقسۇ ناھىيىسنى شىڭخا دەپ ئاتىۋالغاندەكلا ئىش . يۇقاردا تىلغا ئالغان جاينىڭ دەسلەپ ئۇيغۇرچە نامى بولغان ،كىيىن ئەسلى نامى ئۇنتۇلۇپ ھازىرقى ئەبجەش نامغا ئايلانغان . مەن تارىخچى ئەمەس ،بەلكىم سىزدەك تارىخنى مەخسۇس تەتقىق قىلىدىغان كىشى بىلەن  مۇنازە قىلىپ بۇلالماسمەن .مەن لەغمەن ئىتەلمەيمەن ،ئەمما تۇزىنىڭ تېتىغان -تېتىمىغانلىقىنى ھىس قىلالايمەن .

qurighar

	سىزنىڭ نەسەبىڭىزنىڭ رەسۇلۇللاھقا باغلىنىدىغانلىق تارىخڭىزنىڭ تارىخىي ئارقا كۆرۈنىشىنى سىزگە دەپ بىرەيمۇ؟ بىر زامانلاردا تەجەللىي ھەزرىتىم خوتەننىڭ زاۋادا تۇرغان، ئاندا دەرتلەگە داۋادۇر، ماندا ھاجەتلەر راۋا. سەمەرقەند بۇخارادىنمۇ ئەبزەلدۇر زاۋا . دىگەن مىسرالار شۇ زاماندا يىزىلغان ئىدى، تەجەللىي ھەزرىتىم يەنە گۇمىنىڭ قوشتاغ، ۋە سانجۇ تەرەپلەردىمۇ تۇرغان، مەنچە سىز تەجەللىي  ھەزرىتىم بىلەن تۇققان كىلىشىڭىز مۈمكىن، چۈنكى تەجەللىي ھەزرىتىم ئۆزىنى سەئىد زادە  دەپ بىلەتتى...ۋە بەلكىم سىزنىڭ نەسەبىڭىز باشقا وجالار ئارقىلىق سەئىد زادىلەرگە باغلىنىدىغاندۇ؟.... چۈنكى قارا تەقىيە....ئاق تەقىيە مالىمانچىلىقى بولغاندا بىر قىسىم غوجا ئەۋلادى يەركەندىن قىچىپ كىلىپ سانجۇدا بىر مەزگىل پاناھلانغان....ئۇلارمۇ ئۆزىنى پەيغەمبەر ئەۋلادى دىيىشەتتى..... سىز نەسەبىڭىزنى مۇشۇ ئىككى جەمەت ئارقىىلق رەسۇلۇللاھنىڭ قىزى فاتىمىگە باغلىيالىشىڭىز مۈمكىن....ئۇندىن باشقا يول بىلەن رەسۇلۇللاھقا باغلىنىمەن دىگەنلەر كاززاپ ۋە قۇرئانى كەرىمنىڭ ئالاقىدار ئايەتلىرىگە تانغۇچىلاردىندۇر!... چۈنكى جانابى ئاللاھ رەسۇلۇللاھ ھايات ۋاقتىدىلا ئوغۇللىرىنى قەبزى روھ قىلىپ ئەكەتكەن، ھەمدە قۇرئانى كەرىمدە ئىنىق قىلىپ : رەسۇلۇللاھ ئاراڭلاردىكى ئەرلەردىن ھىچقايسىڭلارنىڭ دادىسى ئەمەس...دەپ ئىنىق ئايەت نازىل قىلغان، بۇ ئايەتنىڭ قۇرئانى كەرىمدىكى ئورنىنى ۋاقتىنچە ئىزاھلاپ بىرەلمەيمەن، كەچۈرۈڭ...سىز ئىزلەنسىڭىز تاپالايسىز... ئامان بولۇڭ!...

tarurum

	ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ‹قورىغار› سىزنىڭ: «لوپنۇر كۆلىنىڭ بويىغا جايلاشقان قەدىم ‹ كورئوران› شەھرى ،سىۋىن ھىدىننىڭ ‹كروران›  دەپ تەلەپپۇز قىلىشىدىن230يىللار بۇرۇندىن باشلاپ ‹كور ئوران› دەپ ئاتىلىشقا باشلىغان،ھالبۇكى  بۇ شەھەر ‹كور ئوران› دەپ ئاتىلىشتىنمۇ بۇرۇنقى يىراق دەۋرلەردە  ، كۆنچى دەرياسى ۋادىسىدا ياشىغان ئەجدادىمىز تەرىپىدىن ‹شەھرى سونچى› دەپ ئاتالغان...» دېگەن قاراشلىرىڭىز ئارقىلىق، ئۇيغۇرلارنىڭ مىللەت ئىپتىخارىدىكى «كىروران» بۇيۇك ئاتالغۇنى يۇرت سۆيگىسى بويىچە ئاتالمىش تار دائىرىدىكى كىچىككىنە بىر يۇرتنىڭ نامى ئاستىغا تۈگەللىمەكچىمۇ ؟   سىز  «كروران»نى «كور ئوران»غا ئايرىۋاشلاشتىن ئىلگىرى، ئوبۇل قاسىم فىردەۋسىنىڭ «شاھنامە»سىدىكى تۇران (ئۇيغۇر)لارنى كۆزدە تۇتقان «كىن- مەرگەز» («شاھنامە»، 15- بەت)، ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىننىڭ «قەدىمكى مەركىزىي ئاسىيا»دىكى «كىن»نىڭ يەنە بىر ئاتىلىشى بولغان «يەر ئەمچىكى» (يەر مەرگىزى)، «ئوغۇزنامە»دە تىلغا ئېلىنغان «ئۇرۇم»غا قانداق يۈز كېلىشنى ئويلۇشۇپ باقتىڭىزمۇ ؟

qurighar

	abdurehim123 يوللىغان ۋاقتى  2012-5-1 11:49 PM چىچەنخۇ دا بىرەر ئىككى بۇلاقنىڭ بولۇشى..چوقۇم ئۇ يەردە  ... مەن ئۇستىدىكى ئىنكاستا  باشقىلاردىن ئاڭلىشىشمغا ئاساسەن بۇ جاينىڭ تارىخى تەخمىنەن ئىككى يۈز يىل ئىكەن دىگەن ،بۈگۈن  يەنە باشقا بىراۋدىن سوراپ باقتىم ،ئەڭ كۆپ بولغاندىمۇ ئۈچ- تۆت يۈز يىل بولۇپتۇ ،  تۇققۇز ئوغۇز دەۋرىنى تىلغا ئېلىش ئارتۇقچىمۇ قانداق؟  سىزچە بولغاندا بۇ جاي ئەسلى چىچەنلەرنىڭ كۆلى بولسا ئەقىلگە سىغىدىكەن .ئاشۇ يەر دە ئەۋلادتىن -ئەۋلاتقا ياشاپ كىلىۋاتقان كىشىلەرنىڭ ئۇخلاپ چۈشىگىمۇ كىرمەيدىغان تارىخنى سىز  قانداقمۇ يەكۈنلەپ چىققانسىز ؟ ئاغىنەم ھازىرنىڭ ئۆزىدىلا ئاشۇ بۇلاقتىن تۆتىنىڭ ئېىنىق ئورنىنى بىلىدىكەن .بىر نەچچە يۇز يىل بورۇن يەتتە تال بۇلاق يوق ئىدى دەپ ئىيتالامسىز ؟ ....ئۇنىڭ ئۈستىگە ،چىچەنلەرنىڭ كۈلى نىمىشقا چىچەنكۆل دەپ ئاتالماي چىچانخو دەپ ئاتىلىدۇ ؟  بۇ خۇددى توقسۇ ناھىيىسنى شىڭخا دەپ ئاتىۋالغاندەكلا ئىش . يۇقاردا تىلغا ئالغان جاينىڭ دەسلەپ ئۇيغۇرچە نامى بولغان ،كىيىن ئەسلى نامى ئۇنتۇلۇپ ھازىرقى ئەبجەش نامغا ئايلانغان . مەن تارىخچى ئەمەس ،بەلكىم سىزدەك تارىخنى مەخسۇس تەتقىق قىلىدىغان كىشى بىلەن  مۇنازە قىلىپ بۇلالماسمەن .مەن لەغمەن ئىتەلمەيمەن ،ئەمما تۇزىنىڭ تېتىغان -تېتىمىغانلىقىنى ھىس قىلالايمەن .............................. رەھمەت!... تۇرپان توغرىسىدىكى سۆزلەر تاتار-چىچەن-كۆنچىلەرگە باغلانغىنى ئۈچۈنلا  چىچەنغار ئاتالغۇسى ھەققىدە قارشى ئىنكاس يازمىغان بولۇشىڭىزنى سەمىمى ئۈمۈت قىلىمەن. تۇرپانغا 9 ئوغۇزلار ئورخۇن ئۇيغۇر خانلىقى يىمىرىلگەن مىلادىيەنىڭ 840-يىلىدىن كىيىن قەدەم باسقان ئىدى، ئۇنىڭدىن بۇرۇن تۇرپانغا باشقا قەۋملەردىن كىلىپ-كەتكەنلەر بولسىمۇ..لىكىن يەرلىك ئاھالىلەردىن ئەمەس ئىدى. ئۇنداقتا تۇرپاننىڭ 840-يىلى مىلادىيەدىن بۇرۇنقى ئاھالىسى ئۇيغۇرلارنىڭ قايسى قەبىلىسى ئىدى؟ مەن بىلگەن تارىخى ئۇچۇرلارغا ئاساسلانغاندا ، ئۇيغۇرلارنىڭ تورت-تات ناملانغان 4-قەبىلىسىنىڭ شەرقى ئۇرۇقىدىن بولغان تورت پان لار ئىدى، دورت مان-تورت پان سۆزىنىڭ مەنىسى تورتلەرنىڭ شەرقى قەبىلىسى بولغاي.»يازمىلاردىمۇ بۇ يەرنىڭ ئاھالىسىنى قوچۇ-قۇسۇ-قۇس دىگەندەك تەلەپپۇزدا ئالغاندۇر. تورت-توت-چوت-قۇت-قۇتۇ-قوچۇ تەلەپپۇزى شۇنىڭغا دالالەت قىلىدۇ. تۇرپاندا يىقىلىۋاتقان ناننىڭ ئىسمىنى «قوشۇ نان» دەپ ئاتايدۇ، ھەمدە ناننىڭ يۈزىدە پىچاق بىلەن كىسىلگەن+ مۇنداق بەلگە باردۇر، بۇنى تۇرپاندىكى ئۇيغۇرلارنى ئىچىگە ئالغان بىزلەر قوشۇ ياكى قوشۇش دەيمىز،ماتىماتىكىدىكى قوشۇش دىگەن ئەمەلنى بىلدۈرىدىغان قوشۇ سۆزى شۇ،  ناسارالارچۇ؟.....كىرست دەيدۇ. ئارخىلوگلار تۇرپان ۋە سىبىرىيە ۋادىلىرىدىن ناسارالار زامانىدىنمۇ بۇرۇنقى زامانلاردىن قالغان + شەكىللىك دېنىي زۇننارلارنى تاپقان، بۇنى سىز ئوتتۇرا ئاسىيا تارىخىغا ئالاقىدار 12 لىكسىيەمۇ؟..شۇنداقراق رۇسىيەلىك ئالىملارنىڭ يازمىسىدىن بىلەلەيسىز. سىز يەنە بىر قىتىم تۇرپان ۋادىسىدىكى ئۇيغۇر ئۆيلىرىنىڭ دەرۋازا-ئىشىكلىرىنى كۈزەتسىڭىز + بۇنىڭدەك قوشۇ سىمان بەلگىلەرنى كۆپ ئۇچرىتىسىز!...ھەمدە ئۆي تاملىرىغا...تۇرپان دوپپىلىرىغا گۈلكەشتە قىلىپ تىكىۋىتىلگەن كىرستسىمان كۆرۈنۈشلەرنى كۆرەلەيسىز!...ھەتتا تۇرپاندا گۆر ئۈستىگە كىسەك بىلەن + قوشۇ بەلگىسىنى چىقىرىپ قويغان قەۋرىلەرنى ھازىرمۇ تالاي ئۇچرىتالايسىز. مەن تۇرپاندا تۇرغان جەريانلىرىمدا مەخسۇس بۇ ھەقتە ئىنچىكە تەكشۈرۈشتە بولغان. يۇقارقىلارنىڭ ھەممىسى تۆت-توتۇ-قوچۇ-قوشۇ غا باغلانغان. ................... توقسۇنىڭ نامى شۇ جايدا قۇرۇلغان غەربى تۈرك خانلىقىنىڭ قۇرغۇچىلىرى بولغان سىر تۈركلەرنىڭ يەنە بىر مىللىي نامى تۇرك سون دىن كەلگەن. تۈركسون لار ئىپتالىت ئىمپىرىيەسىنى مۇنقەرىز قىلغانلاردىندۇر. ئەپسۇسكى تۇركسونلار ھالاك بولغاندىن كىيىن 4 تەرەپكە چىچىلىپ كەتكەن. ئۇلارنىڭ بىر قىسمى تۈرك چور  ئاتالغۇسىدىكى چور-كور-كىر نامىدا بۈگۈنكى كىر ۋە چىر ناھىيەسىدە ياشاۋاتماقتا.كىرىيە ۋە چىرىيە دىگەن ئاتالغۇنى بىزلار زورلاپ قويۇۋالغان بولۇپ، يەرلىك خەلق ھىچقاچاندا ئۆزىنى كىرىيە-چىرىيەلىك دەپ ئاتاپ باقمىغان، ئەكسىچە چىرلىق، كىرلىك دەپ ئاتايدۇ. كىر خەلقىنىڭ پەرىجىسىدە بۈگۈنگىچە ھاۋارەڭ يەتتە بالداق ۋە ياقىسىدىن سىرىلىپ چۈشكەن بىرسى بىلەن قوشۇلۇپ جەمئى 8 بالداق كەشتە بار، بۇ تۈركلەرنىڭ ئۇيغۇرلارنىڭ 8-تاشقى قەبىلەسى ئىكەنلىگىنىڭ دەلىللىرىدىن بىرىدۇر . چۈنكى ھاۋا رەڭ تۈرۈكلەرنىڭ سىمۋول بەلگىسى ئىدى، شۇنداقلا 8 رەقىمى تۈركلەرنىڭ 8-تاشقى قەبىلە ئىكەنلىكىگە ئىشارەت قىلىدۇ.تۈرك چور ياكى تۈرك كور  دىمەكتىن بۇ نام قىسقىراپ چور-چىر-كىر تەلەپپۇزىغا كەلگەندۇر .يازما مەنبەلەردىمۇ 567-يىلىدا تۈرك چورلارنىڭ ئۇدۇندىكى ۋاڭشىن ئىبادەتخانىسىنى كۆيدۈرۈۋەتكەنلىكى، تۈركچورلارنىڭ تۈركسون-ئۇدۇن قاتنىشغا بەك مۇھىم بولغان مازار تاغ ئارقىلق بولىدىغان ئۇدۇن-تۈركسون-توقسۇ لىنىيەسىنى قاتتىق كونتۇرۇل قىلغانلىقىنى، تۈرك چورلار خانلىقى ھالاك بولغاندىن كىيىن ئۇلارنىڭ بىر قىسمىنىڭ ئۇدۇن تەۋەسىدە قالغانلىقىنى بىلەلەيسىز. تۈركسون لارنىڭ يەنە بىر قىسمى بۈگۈنكى خاتا ھالدا شىنخا دەۋالغان تۇركسون-توقسۇن-توقسۇ ناھىيەسىدە كۆچمەي قىپ قالغاندۇر .توقسۇن دىسە تۇرپاندىكى توقسۇن بىلەن پەرقلەندۈرگىلى بولمايدىكەن دەپ توقسۇ ياكى شىنخا دەپ ئاتىغانلىقىغا ئالاقىدار بىر يازمىنى كۆرگەن ئىدىم، شىنخا دىگەن يۇرتنى توقسۇغا ئەمەس بەلكى لوپنۇر ناھىيەسىنىڭ شىنغا يىزىسىغا قويسا توغرا بولاتتى، شىنغا نامىنىڭ توقسۇغا قويۇلۇپ قىلىشى تارىخى ئۇقۇشماسلىقتۇر . ......................... تۈرك سون لارنىڭ بىر بۆلىكى شەرققە كۆچۈپ بۈگۈنكى توقسۇنغا ماكانلاشقان، شۇلار بىلەن بىللە كەتكەنلەر ئارىسىدا شى فامىلىلىك تۇنيوقۇقنىڭ ئەۋلادىمۇ بار ئىدى، شى دىمەك سىر ياكى شىر دىمەكتۇر، شىر بولسا شىر تۈرك ياكى سىر تۈركلەرنىڭ تۇتۇمى ئىدى، تۈركسونلارنىڭ بىر بۆلۈكى بۈگۈنكى باي ناھىيەسىنىڭ توقسۇن نامىدىكى يۇرتىدا ماكانلاشقان. ئۇيغۇرلارنىڭ ھەر بىر تاشقى قەبىلىسى ئىچكى 5 ئۇرۇققا بۆلۈنەتتى.دەل شۇ سەۋەپتىن ئۇيغۇر دىيارىدا بەزىدە 36 بەزىدە 45 يەنە بەزىدە 56 بەگلىك بولاتتى، بەگلىكنىڭ سانىنىڭ كۆپىيىشى زىمىن بىسۋىلىپ باشقا قەبىلىلەرنى ئەسىر ئالغانلىقتىن ياكى، قەبىلەلەرنىڭ پارچىلانغانلىقىدىن بولاتتى. شۇڭلاشقا تارىختا مەيلى كۇشانلارنىڭ بەش يابغۇلىقى بولسۇن، مەيلى ھونلارنىڭ 5 كە پارچىلىنىشى بولسۇن، مەيلى تۈركى تىللار دىۋانىدا بىرىلگەن خەرىتىدە بەش شەھەرنىڭ بىر گۇرپا ھالىتىدە سىزىلىشى بولسۇن...مەيلى ئورخۇن خانلىقى يمىرىلگەندە ئۇيغۇرلار 5 كە پارچىلانغانلىقى بولسۇن... ھەممىسى دەل يۇقارقى «بىر بالق 4 كەند  » 5 ئۇرۇق ئىتتىپاقى ئاساسىدىكى تۈزۈلمە سەۋەبىدىن شۇنداق بولغاندۇر، شۇڭىمۇ  تۈرك سونلار مۇنقەرىز بولغاندا 5 كە بۆلۈنۈپ كۆچكەن ئىدى......... تۇرپان يۇرتىمىزدا تارىخى ناھايىتى ئۇزۇن ماكانلاردىن بىرىدۇر. ئۇ يەرنىڭ ئىسسىق كىلىماتىدا بىر يەردە بۇلاق بولسا...ھەممە يۇرت ئەھلى ئۇنىڭدىن غەپلەتتە قالمايدۇ، چۈنكى تۇرپاندا سۇنىڭ ناھايىتى قىسلىقىدىن ئەمگەكچان تۇرپان ئۇيغۇرلىرى كارىزنى كەشىپ قىلغان. ئەلبەتتە كارىزغا غار ئاز-غاردەك ئاز(ئازگال، سۇ ئويۇۋەتكەن جاينى ئاز-ئازما-ئازگال دەيمىز) دەپ ساپلا ئۇيغۇرچە ئىسىم قويالىغان ئۇيغۇرلار، 7 بۇلاققىمۇ ئۇيغۇرچە يەتتە يۈل(يۈل-قەدىم ئۇيغۇرچە ئوغۇزچە تىلدا بۇلاق دىمەكتۇر)، ياكى يەتتە بۇل ئاق، ياكى يەنىمۇ قىسقارتىپ يەتتە بۇل...دەپمۇ ئىسىم قويالىغان بولاتتى، قەدىم ئۇيغۇر تىلىدا سۇنى بۇل دەپمۇ ئاتىغان، «بۇلاق-بۇل ئاق» سۆزىنىڭ مەنىسى «ئاقار سۇ» دىمەكتۇر، مۇبادا يەتتە بۇلاق بولغىنىدا ئىدى، تۇرپاننى گاۋچاڭ دىگىلى ئۇنىمىغان  ئانا تىلنى سۆيەر تۇرپانلىق ھەق ئۈچۈن تىك تۇرالايدىغانلار ، زىنھار ۋە زىنھاركى «چىچەنخۇ» دىگەن نامغا تولۇق يۈز پىرسەنت ئاۋاز قوشمىغان بولاتتى.ھەتتا يەتتە بۇلاقنى خەنزۇچە ئاتاش توغرا كەلسە ھىچ بولمىغاندىمۇ ئۆزىنىڭ ئۇيغۇرلىقىنى ئۇنتۇماستىن «چى بۇلاق» دەپ ئاتىشاتتى،ياكى سۆزنى قىسقا قىلىدىغان ئۇدۇمى بويىچە «چى چۇەن » دەپلا ئاتىشاتتى، يۇرتىمىز ئۇيغۇرلىرى ئارىسىدا تۇرپان شىۋىسىنىڭ سۆزلەرنى قىسقارتىۋىتىدىغان ئارتۇقچىلىقى مەشھۇردۇر. چىچەنخۇ نامىنىڭ 200-400 يىللار بۇرۇنقى  زامانلاردىن ئاشالمايدىغانلىقى ئاغزاكى بايانلار ئارقىلق تەستىقلانغان بولۇپ، يازما دەلىلى يوق، ئەمما چىچەنلەرنىڭ تۇرپان ئىدىقۇت ئۇيغۇر خانلىقىنىڭ خانى بارچۇق ئارت تىكىن بىلەن بىرگە تاتار،گاۋچاڭ-گۇزانلار بىلەن قوشۇلۇپ چىڭگىز ئىستىلاسىدا مۇھىم رول ئوينىغانلىقى تەكرار ئىسپاتلانغان تارىختۇر . تۇرپاندا ئۇيغۇر ئورخۇن خانلىقىدىن  بۇرۇنمۇ تاتارلار ياشىغان. تۇرپاندا ئۆتكەن «داتقان-داتكەن» شەھەر خارابىسى نەق ئەشۇ «دورت-دوت-دات-تات كەند» نىڭ تارىخى يادىكارلىقىدۇر. مۇبادا چىچەنخۇ نامىنى تاتار-چىچەنلەردىن چەتلەشتۈرگەن ھالەتتىمۇ تۇرپان-تورمان، داتكەن، قوچۇ-قوشۇ...ناملىرىنىڭ تۆتكە باغلىنىش تارىخنى ئىنكار قىلغىلى بولمايدۇ. سىزچە چىچەنلەرنىڭ تۇرپاندا ياشىغىنى پەخرلەنگۈدەك ئىش ئەمەسمىدۇر؟... غار  سۆزى تەلەپپۇز تارىخدا غار-قار-كار-كور-كۆل-كۆ-قۇ-خۇ غا ئالمىشىپ قالسا تۇرپاندا ئەجەپلەنگۈدەك نەرى بار؟... چىچەنغار سۆزىنىڭ چىچەنخۇ غا ئۆزگىرەپ قىلىشىنىڭمۇ ئەجەپلەنگۈدەك نەرى بار؟... ئەجەپلىنىش توغرا كەلسە يەتتە بۇلاق سۆزىنىڭ ئۇيغۇرلار ئاساسلىق ياشاۋاتقان تۇرپاندا چىچۇەن گە ئەمەس بەلكى چىچۇەنخۇ غا ئالمىشىپ قالغىنىغا ئەجەپلەنگۈلۈك!.. شۇنداقلا تۇرپاندەك سۇنىڭ ناھايىتى قىس، سۇنىڭ پارغا ئايلىنىشى ناھايىتى زور بولغان بىر يەردە 7 بۇلاق بولسۇنۇ...ئۇ يەردە ئادەم ماكانلاشقىلى 400 يىلدىنمۇ ئاشمىسۇن؟!.... سۇ يوق يەرگە كارىز كولىيالىغان ئەمگەكچان ۋە ئەقىللىق خەلق  ، مۇتقا چىقىۋاتقان سۇنى تاشلاپ كىتىش ئەمەس، شۇ بۇلاق قۇرۇپ كەتسىمۇ بۇلاقنىڭ تىگىنى كولاپمۇ بولسا سۇ چىقىرىشنى بىلىدۇ!... بۇلاق يەر ئاستى سۈيى يوق يەردە پەيدا بولمايدۇ،يەر ئاستى سۈيى ھەتتا دەيالىرى قۇرۇپ كەتكىلى2 مىڭ يىل بولغان تىكلىماكاننىڭ ئاستىنى كولىسىمۇ چىقىدۇ. ھالبۇكى «ئۈستى چۆل، ئاستى كۆل» تۇرپاندا بىر ئەمەس ئون بۇلاق بولسىمۇ ئاسانلىقچە قۇرۇپ قالمايدۇ، بۈگۈنكى توك قۇدۇقلىرىدا سۇ تارتىۋاتقان زامان بولسىمۇ...بىر كاشكى..... .............. تۇرپاندا كورلىنىڭ ئۇ تەرپىدىن كەلگەن ئۇيغۇرلارنى «دولان» دەپ قويىدىغان بىر ئادەت بار، دولاننى ياتلىغان «مىللەتپەرۋەر» تۇرپان ئۇيغۇرلىرىنىڭ تازىلىق قەغىزى ئەمەس، بەلكى تۇرپاندەك سۇ بەكمۇ مۇھىم بولغان، قۇرغاق ھەم ئىسسىق رايۇندا ، مۇھىم بايلىق بولغان سۇغا ئىتىبارسىز قاراپ، ھەتتا ئۇنىڭ ئۇيغۇرچە نامىنىمۇ بولسا «يەتتە بۇلاق» دىيەلمىسە «يەتبۇل»،«يەت بۇلا»،«يەت بۇلاغ» دىيەلمەيدىغانلىقىغا پەقەت ئىشەنمەيمەن. شۇنى ئۇنتۇماڭكى، مەن بىلگەن ۋە كۆرگەن تۇرپانلىقلارنىڭ مىللىي غۇرۇرى ناھايىتى كۈچلۈك كىلىدۇ.