يۇرتىمىزدىكىلەرنىڭ ئۆلۈم ئۇزۇتۇش ئادەتلىرى

nazi0997

	چابىلجان ۋە بۇغالتىر  ئېيتىقاندەك بىزنىڭ ئەنئەنۋى ئۇلۇم ئۇزۇتۇش قائىدىلىرىمىز شۇنداق ئىدى. لىكىن ھازىر  قازا قىلغۇچىنىڭ ئائىلە تابائەتلىرى يىغا -زارە قىلىشقا، 3نەزىر ،7نەزىر، قىرقى نەزىر ،يىل نەزىر  دىگەندەك نەزىرلەرنى بىرىشكە بۇلمايدۇ دەپ پەتۋالار چىقىپتۇ. بۇ ھەقتە بىلىدىغانلار بۇلسا  تەپسىلى چۇشەنچە بەرگەن بۇلساڭلار.

.tuz.

	بۇ تمىدا تىلغا ئىلىنغان  بەزى ئىشلاردا چوڭ بىددەت باركەن . ناماز ھەققى ، كالا - قوينى باغلاپ ئالدىم بەدىم قىلدىغان ، مېيىت ئائىلە تاۋاباتلىرنى چىقىمدار قىلدىغان ، يىغا - زارە قىلىپ دات پەريات قىلدىغان ............ كىشى ئۆلگەن ئىكەن ئۇنىڭ نامى ئەھۋالى شۇ ھامان يىپىلىدۇ .  ئىسلام شەرىتى بويىچە دەرھال يەرلىكتە قويۋىتىش مىيىتكە ياخشىدۇر . ئۆرىپ - ئادەتكە ئىسلىۋالماي ، ئىسلام شەرىئىتىگە ئىسىلايلى .....

zufri

	كېرىيە ناھيسىنىڭ ‹ دەريا بويى › دىگەن  يېرىدە ( يېزا يا كەنىت ئىكەنلەكى تازا ئېسىمدە قالماپتۇ) مېيىتنى  كېپەنلىگەندىن كېيىن ،توغراق ياغىچىدىن ئويۇپ ياسالغان تەڭنىدەك  نەرسىگە سېلىپ، ئۇنىڭ ئۈستىنى يەنە توغراق ياغىچىدا يېپىپ شۇ بويچىلا دەپنە قىلدىغانلىقىنى ئوقۇغانتىم . ھازىرمۇ شۇنداقمىدۇ يا ، ھازىر كېپەنلىك بىلەن دەپنە قىلامدۇ؟

garmun

	بۇتىما ياخشى يوللىنىپتۇ

xajarim

	ھەققەتەنمۇ ئەتراپلىق يىزىپسىز ، ئاللاھ  قولىڭىزغا دەت بەرمىىسۇن.

aa0998

	بىز تۇغۇلدە چوقۇم ئۆلدىغنمىز ئېنىق ئەتراپلىق چۈشەنچە بىرپسىز رەخمەت

hokumran

	قابىلجان بۇ يازما ئارقىلىق شۇ يۇرتلاردىكى ئۈلۈم ئۇزىتىش ئادەتلىرىنى ناھايىتى ئەتراپلىق بايان قىلىپ بېرىپتۇ. بۇ جەھەتتە قابىلجانغا رەخمەت ئېيتىمەن. ئوقۇرمەن ۋە تورداشلارنىڭ ‹‹ياخشى يېزىپسىز›› دېگەندەك پاخال ئىنكاسلارنى يېزىپ يۈرمەي، مۇشۇ ئادەتلەرنىڭ ئىچىدىكى ( قايسى خىل ئادەت ئىسلامغا ئۇيغۇن قايسى خىل ئادەت بىدئەتكە ياتىدۇ؟) دېگەنلەر ھەققىدە ئەستايىدىللىق بىلەن مۇنازىرە ئېلىپ بېرىشىنى ئۈمىد قىلىمەن. بەزى بىدئەت قائىدىلەرنى ۋاقتىدا بايقاپ تۈزۈتۈشكە ئورۇنمىساق تېخىمۇ كۆپ گۇناھلارغا پېتىپ قېلىشىمىز مۇمكىن.

bugaltir

	nazi0997 يوللىغان ۋاقتى  2012-12-21 10:44 AM چابىلجان ۋە بۇغالتىر  ئېيتىقاندەك بىزنىڭ ئەنئەنۋى ئۇل ... قەبرىستانلىقتا مېيىت ئۈچۈن قۇرئان ئوقۇش ۋە نەزىر قىلىش توغرىسىدا قەبرىستانلىقتا مېيىت ئۈچۈن قۇرئان ئوقۇش ۋە نەزىر قىلىش توغرىسىدا سوئال: بىزنىڭ يۇرتىمىزدا مۇسىبەت ئىگىلىرىدىن بىرقىسىم كىشىلەر قۇرئان ئوقۇيالايدىغان بەزى قارىلارنى قەبرىستانلىققا تەكلىپ قىلىپ قۇرئان ئوقۇتىدۇ، ئۇلار بۇ ئوقۇلغان قۇرئاننىڭ ئۆلگۈچىگە پايدىسى بولىدۇ ۋە ئۇ كىشىگە رەھمەت قىلىنىدۇ دەپ ئېتىقاد قىلىدۇ، بەزىلەر چوڭ ماتەم مۇراسىمى ئۇيۇشتۇرۇپ، ۋاپاتىنىڭ بىر يىللىقىنى خاتىرىلەيدۇ ۋە شۇ مۇناسىۋەت بىلەن خەتمە قۇرئان ئوقۇتىدۇ، ئىسلام دىندا بۇ ئىشنىڭ ھۆكمى قانداق؟ قەبرىستانلىقتا ۋە باشقا جايلاردا ئوقۇلغان قۇرئاننىڭ ئۆلۈككە پايدىسى بولامدۇ؟ ئۆلۈككە پايدىسى يېتىدىغان توغرا ئىشلار قايسى؟ بىزگە بۇنىڭ توغرىسىنى كۆرسىتىپ بەرسىلە، ئاللاھ سىلەرگە زىيادە ساۋاپ ئاتا قىلسۇن، بىزمۇ سىلەرگە كۆپ رەھمەت تەشەككۈر ئېيتىمىز. جاۋاپ: بارلىق گۈزەل ماختاشلار ئاللاھغا مەنسۇپتۇر. پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامدىن رىۋايەت قىلىنغان سەھىھ ھەدىستە :« كىمكى بىزنىڭ ئىشىمىزدا يوق نەرسىنى پەيدا قىلسا، بۇ ئىش رەت قىلىنىدۇ». يەنى بۇ ھەدىستىن دىندا يوق بولغان ئىشنى كىم پەيدا قىلسا بۇ ئىشنىڭ ئاقىۋىتى ۋە جىنايىتى شۇ كىشىگە قايتىدۇ دېگەن مەنا ئىپادىلەنگەنلىكتىن بۇ ئىش ئىسلام دىندا توغرا بولمىغان بىدئەت ئىشلارنىڭ جۈملىسىدىن. قەبرىستانلىقتا قۇرئان ئوقۇيدىغان، ئۆلۈكنىڭ بىر يىللىقىنى خاتىرلەپ ماتەم مۇراسىمى ئۇيۇشتۇرىدىغان ئىشلار پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامنىڭ ۋە كىيىنكى توغرا يول تۇتقۇچى خەلىپىلەرنىڭ قىلغان ئىشلىرىدىن ئەمەس، بەلكى ئۇ بىدئەت ئىشلاردىن، ياخشىلىقنىڭ ھەممىسى پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامغا، كىيىنكى توغرا يول تۇتقۇچى خەلىپىلەرگە ۋە ئۇلارنىڭ يولىغا ماڭغان كىشىلەرگە ئەگىشىش، ئۇلارنىڭ قىلغان ئىشلىرىنى قىلىشتىن ئىبارەت، ئاللاھ تائالانىڭ بۇ سۆزىمۇ شۇ مەنانى ئىپادىلەيدۇ:«ھەممىدىن ئىلگىرى ئىمان ئېيتقان مۇھاجىرلار ۋە ئەنسارلاردىن، ياخشىلىق قىلىش بىلەن ئۇلارغا ئەگەشكەنلەر( يەنى تابىئىنلار ۋە قىيامەتكىچە ئۇلارنىڭ يولىدا ماڭغانلار) دىن ئاللاھ رازى بولدى، ئۇلارمۇ ئاللاھدىن مەمنۇن بولدى، ئاللاھ ئۇلارغا ئاستىدىن ئۆستەڭلەر ئېقىپ تۇرىدىغان جەننەتلەرنى تەييارلىدى، ئۇلار جەننەتتە مەڭگۈ قالىدۇ، بۇ چوڭ بەختتۇر». پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام مۇنداق دېگەن:« سىلەر مىنىڭ سۈننىتىمنى ۋە ئۆزى توغرا يولدا بولغۇچى ۋە باشقىلارنى توغرا يولغا باشلىغۇچى خەلىپىلەرنىڭ سۈننىتىنى چىڭ تۇتۇڭلار ۋە ئۇنىڭغا چىشىڭلارنى چىشلەپ تۇرۇپ ئەمەل قىلىڭلار، بىدئەت ئىشلاردىن ھەزەر ئەيلەڭلار، ھەقىقەتەن ھەرقانداق بىدئەت ئازغۇنلۇقتۇر». پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام جۈمەخۇتبىلىرىنىڭ بىرىدە مۇنداق دېگەن: «سۆزنىڭ ياخشىسى ئاللاھنىڭ كىتابىدۇر، يولنىڭ ياخشىسى مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنىڭ تۇتقان يولىدۇر، ئىشلارنىڭ ئەڭ ئەسكى، ناچارلىرى دىندا  ئەسلى يوق يېڭىدىن پەيدا بولغان ئىشلاردۇر، دىندا ئەسلى يوق يېڭىدىن پەيدا بولغان ئىشلارنىڭ ھەممىسى ئازغۇنلۇقتىن ئىبارەتتۇر». بۇ توغرىدا سۆزلەنگەن ھەدىسلەر ناھايىتى كۆپ. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئۆزىنىڭ سەھىھ ھەدىسلىرىدە مۇسۇلمان ئۆلگەندىن كىيىن پايدىسى بولىدىغان ئىشلارنى سۆزلەپ مۇنداق دېدى:« ئىنسان ئۆلگەندىن كىيىن ئۇنىڭ ھەممە ئىشلىرى ئۈزۈلىدۇ، ئەمما ئۈچ تۈرلۈك ئەمىلى داۋاملىشىدۇ، بىرىنچى: سەدىقە جارىي، (ئىنسان ھاياتلىقتا ئاللاھ رىزالىقىنى كۆزدە تۇتۇپ مۇسۇلمانلار مەنپەئەتلىنىدىغان ئىشلارنى قىلغان بولسا، ۋاپاتىدىن كىيىن ئاللاھنىڭ ئىزنى بىلەن ئۇ ئىشلارنىڭ داۋاملىشىشى بىلەن مېيىتكىمۇ ساۋابى يىتىپ تۇرىدۇ) ئىككىنچى: مەنپەئەتلىك ئېلىم،( بۇ يەردە كۆزدە تۇتۇلىدىغىنى مۇسۇلمان شەرئى ئىلىملارنى ئۇگۇنۇپ، مۇسۇلمانلارغا مەنپەئەتلىك ئىلمى خىزمەت قىلغان بولسا، ۋە ياكى مۇسۇلمانلارنىڭ جەمئىيەت ئىسلاھاتى ۋە ئىسلام ئۈممىتىنىڭ خەلقئارادىكى ئورنىنى ئۈستۈن قىلىدىغان يېڭىچە بىلىملەرنىڭ بارلىققا كېلىشىگە سەۋەبچى بولغان بولسا) ئۈچىنچى: ئىنساپلىق پەرزەنت تەربىيىلەش،( يەنى ئىسلام ئىدىيىسى ۋە ئەخلاقى بىلەن ئاللاھنىڭ ھەققى، ئاتا-ئانىسىنىڭ ھەققى قاتارلىقلارنى تونۇيدىغان ئاڭ-سەۋىيە بىلەن پەرزەنت تەربىيىلەش) ». بىر كىشى پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن:« ئى ئاللاھنىڭ ئەلچىسى! ئاتا -ئانام ۋاپات بولغاندىن كېيىنمۇ ئۇلار ئۈچۈن قىلىدىغان بىرەر ياخشى ئىش بارمۇ؟ دەپ سورىدى،  پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام مۇنداق دېدى: ھەئە- بار، ئۇلارنىڭ ھەققىدە دۇئا قىلىش، ناماز ئوقۇش، ئاللاھدىن ئۇلارغا كەچۈرۈم تەلەپ قىلىش، ئۇلارنىڭ قىلغان ۋەسىيەتلىرىنى ئىجرا قىلىش، دوست بۇرادەرلىرىنى ئىززەت ئىكرام قىلىش، ئۇ ئىككىيلەننىڭ تەرىپىدىن بولغان ئۇرۇق تۇغقانچىلىق مۇناسىۋىتىنى داۋاملاشتۇرۇشتىن ئىبارەت».  "ئۇلارنىڭ قىلغان ۋەسىيەتلىرىنى ئىجرا قىلىش" دېگەندىن ئۇلارنىڭ شەرىئەتكە مۇۋاپىق كىلىدىغان تاپشۇرۇقلىرى بولسا ئورۇنداش ئەمەلگە ئاشۇرۇش كۆزدە تۇتۇلىدۇ. ئاتا ئانىسى ئۈچۈن سەدىقە قىلىش، كەچۈرۈم تەلەپ قىلىپ دۇئا قىلىش، شارائىتى يار بەرسە ئۇلار ئۈچۈن ھەج -ئۆمرە قىلىشمۇ ئۇلار ئۈچۈن قىلىنغان ياخشىلىقنىڭ جۈملىسىدىندۇر. ئەللامە شەيخ ئابدۇلئەزىز ئىبنى ئابدۇللاھ ئىبنى بازنىڭ پەتىۋالار توپلىمىنىڭ 9- توم  319-بەتتىن ئىلىندى        (دېمەك؛ قەبرىستاندا ئۆلۈك بېشىدا قۇرئان تامام قىلدۇرۇش، ئاتالمىش موللىلار ۋە يوقسۇللارغا قەبرە بېشىدا پۇل تارقىتىش، مېيىتقا ساۋابى يېتىدۇ دېگەن ئاساسسىز كۆز قاراش بىلەن، مۇسىبەت ئىگىلىرىنىڭ ھالىغا قارىماستىن بەزى بىر ئالدىپەش نانتاپالارنىڭ قىستىشى ياكى سەت تۇرىدۇ، دادىلىرى، ئانىلىرى كېچىك كىشىلەر ئەمەسمىدى، ئاخۇنۇملارنىڭ ئالدىدا پۇل قويمىساق سەت تۇرىدۇ...دىگەندەك قېلىپلىشىپ كەتكەن سەپسەتەلەرنىڭ قۇربانىغا ئايلانغان مۇسىبەت ئىگىلىرى، ئۆلەپ-تىرىلىپ تاپقان پۇللىرىنى ئاتالمىش ساۋاپ ئۈچۈن بېغىشلاشقا مەجبۇر بولدى.ئۆلگۈچىنى بىر زىيان تارتقان بولسا، ئۇنىڭغا قوشۇپ پۇل-ماللىرىدىنمۇ ۋاقىتسىز نە دىن- شەرىئەتكە، نە ئەقىل -مەنتىقىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان ئىشلارنى ئوتتۇرىغا ئىلىپ چىقىپ بازار تاپقۇزۇشقا تىرىشتى. شۇنداقلا دىيارىمىزنىڭ بەزى بىر يېزا-قىشلاقلىرىدا تا بۈگۈنگە قەدەر داۋاملىشىپ كېلىۋاتقان  يەتتە كۈن، قىرىق كۈن، بىر يىل بولغاندا، مېيىتنىڭ پەرزەنتلىرى يەنىلام نەزىر قىلىش دىنىمىزدىن، ئۆلۈككە ساۋاپ بولىدۇ، نەزىر قىلمىسا مېيت خاتىرجەم ياتالمايدۇ، نەزىر قىلمىسا جەمئىيەتتە سەت تۇرىدۇ، تونۇش-پىلىش، خۇلۇم-خوشنىلار نېمە دەپ قالىدۇ... دىگەندەك بەزى بىر پوپ موللىلار ۋە سوپى ئىشانلارنىڭ شەرىئەتكە ئاساسلىنىپ ئەمەس، بەلكى ئۆز خاھىشى بىلەن ئوتتۇرىغا چىقارغان زاڭ پەتىۋالىرىنىڭ قۇربانىغا ئايلىنىپ كېتىۋاتقانلارمۇ ئانچە ئاز ئەمەس.ئاز-تولا قوۋۇرغىسىنىڭ مېيى بارلارغۇ جاھىللىقتىن شەرىئەت بىلەن ھېسابلاشماي نەزىرە قىلسۇن، يوقسۇل بىچارىلەرچۇ؟! نەزىر قىلسا ئۆلۈككە ساۋابى يېتىدۇ، قىلمىسا مېيتكە ۋە مۇسىبەت ئىگىلىرىگە ياخشى بولمايدۇ دېيىش ئۆرپ-ئادەتكە ئايلىنىپ كەتكەن دىيارىمىزدا، يوقسۇللار نەزىرە قىلىش ئۈچۈن بار- يوقىنى سېتىپ ياكى قەرز قىلىپ يۇرۇپ قورسىقى توقلارغا زىياپەت بېرىپ، باتىل پەتىۋاچىلارنىڭ ھاڭدەك تويماس ئېغىزىغا شورىلىپ تۇگەيدۇ. دىنىمىزدا ھىچ قاچان ئۆلگەن كىشىنىڭ ئارقىسىدىن مىراسخورلار مال-دۇنيانى سورىۋىتىشكە بۇيرۇلمايدۇ، بەلكى، شەرىئەتتە كۆرسىتىلگەن ساغلام يول بىلەن ئېھسان قىلىشقا رىغبەتلەندۈرىدۇ. ئىمكانىيىتى يار بەرسە نەزىرە قىلىشنىڭ ئورنىغا، يوقسۇل، يىتىم- يېسىر، تۇل-خوتۇنلارنىڭ ئەھۋالىدىن خەۋەر ئىلىش، ئويلىنىش ئىمكانىيىتى بولمىغان قىز-يىگىتلەرنىڭ تۇرمۇش قۇرۇشىغا ياردەم قىلىش، ئۇندىن باشقا دىندا ئەسلى بار ياخشى ئەمەللەرنى قىلىپ ساۋابىنى مېيتكە بېغىشلاش قاتارلىق ئىشلار شەرىئىتىمىزدە يولغا قويۇلغان. نەزىرە قىلىش، ئاتا-ئانىغا ئېھسان قىلىش دىنىمىزنىڭ پىرىنسىپلىرىدا كۆرسۇتۇلمىگەن ئىكەن، ئۇنىڭغا خاتىمە بېرىشىمىز لازىم. كىمىكى جەمئىيەتتە بىر بىدئەتنىڭ يوقىلىشىغا ھەسسە قوشۇدىكەن، بىر سۈننەتنىڭ ئەھيا بولىشىغا تۆھپە قوشقان بولۇپ، ئۇ دۇنيا-ئاخىرەتتە ئاللاھنىڭ مەرھىمىتىگە ئېرىشىدۇ. ئاللاھدىن ھەممىمىزنى توغرا يولغا يېتەكلىشىنى سورايمەن.- مۇھەررىر-) http://kerindaxlar.com/show_edu.asp?mid=148

Qabiljan

	دىنغا مۇناسىۋەتلىك ئۆرۈپ ئادەتلەردە ئۆگىنىشكە تېگىشلىك ئىجابى تەرەپلەرمۇ،تۈزىتىشكە تېگىشلىك سەلبى تەرەپلەرمۇ بولىدۇ.بۇ تېمىدىكى ئىجابى تەرەپ شۇكى، يېزىلاردا جامائەتچىلىك ئېڭى ھېلىھەم كۈچلۈك.بىراۋنىڭ بېشىغا كۈن چۈشۈپ ئېغىر كۈندە قالغاندا ‹‹سەن بىلەن مېنىڭ نىمە ئىشىم›› دەپ كارى بولماي قالماستىن بەلكى دىنىي قېرىنداشلىق،يۇرتداشلىق نۇقتىسىدىن چىقىپ تۇرۇپ قىيىنچىلىقنى بىرلىكتە يېڭىدۇ.ئۆلۈمنى بىرلىكتە ئۇزۇتۇپ ھازىدارلارغا ئىللىقلىق يەتكۈزىدۇ.بىرنەچچە كۈنگىچە ئۆلۈم بولغان ئۆيدە قازان ئېسىلمىسىمۇ ئۆزىنىڭ ۋە پەتىلەپ كەلگەنلەرنىڭ تامىقى ئۈزۈلۈپ قالمايدۇ.بىر ئۆيدە ئۆلۈم ئۇزۇتۇۋاتسا توي نەغمىسى چالىدىغان،خوشنىسى ئۆلۈم ئۇزۇتۇۋاتسا غمىدە يوق خىزمىتىگە ياكى سودىسىغا كېتىۋېرىدىغان ئادىمىلىكتىن چىققان ناچار ئىشلارنى زادى قىلمايدۇ.نەچچە يۈز،نەچچە مىڭ ئادەم قەھرىتان سوغاق،پىژغىرىم ئىسىقلارغا،جىددى ئىشلىرىغا قارىماي ئۆلۈم بولغان ئۆيگە بېرىپ بىرلىكتە ئۆلۈم ئۇزىتىدۇ.ئىسسىقلىق قويۇش مەسىلىسدە بەزىلەر ئۇنى ‹‹سەلبى تەرەپ كىشىنىڭ ھەققىنى قوبۇل قىلىپ ئۆلگۈچىنىڭ بوينىغا قەرز ئارتىپ قويغانلىق ››دەپ قارايدىكەن.مېنىڭچە بىر ئادەم جان ئۈزگەن ئىكەن ئۇنىڭ بۇ دۇنيالىقتىكى گۇناھ ياكى ساۋاپلىرىنى خاتىرلەيدىغان دەپتىرى تىنىقى بىلەن تەڭلا يېپىلىدۇ.كېيىنكى ئىشلارنىڭ توغرا خاتاسى،ساۋاپ ياكى گۇناھسى ئۇنى سادىر قىلغان تىرىكلەرگە تەئەللۇق بولىدۇ.تۇز ئىنكاسىدا تىلغا ئالغان ،بىدئەت دەپ قارالغان بەزى ئىشلار توغرىسىدا ئايرىم ئىنكاس يازىمەن. ئىنكاس ئورنىدا: ئۆلگۈچىنىڭ گۇناھلىرىنىڭ مەغپىرەتلىكنى تىلەپ چارۋا سەدىقە قىلىش ئىشى قارىماققا توغرىدەك قىلغان بىلەن ئۇنىڭدا قۇرۇق رەسمىيىتچىلىك ،شەكىلۋازلىق ئارقىلىق ئاللاھنى ئالدىماقچى بولۇش خاھىشى ساقلانغان.چۈنكى سەدىقە قىلغۇچى ئۇنى چىن دىللىدىن سەدىقە قىلمايدۇ.ئۇنىڭ بىر رەسمىيەت ئىكەنلىكنى، نەچچە ئون قېتىملىق ‹‹ئالدىم-بەردىم››دېيىشىشلەردىن كېيىن ئاخۇنۇم يەنە چارۋىنى ئۆزىگە قايتۇرۇپ بېرىدىغانلىقىنى،بۇنىڭ ۋاقىت ئىسراپچىلىقىدن باشقا نەرسە ئەمەسلىكنى بىلىدۇ.بۇ خىل ئادەت ئاز بىر قىسىم ئۆلۈم مەرىكىلىرىدە قېلىپ كۆپىنچىسىدە ھازىر قىلىنمايدىغان بولدى.مەن ئومۇمى جەھەتنى بايان قىلغاچقا بۇرۇن ئۇچرىغان ئۇ ئىشنىمۇ بايان قىلىپ قويدۇم. ناماز ھەققىگە تارغاق سۈزگۈچ،سەرەڭگە دېگەندەك نەرسىلەرنى تارقىتىش جامائەتنىڭ ئۇنى قوبۇل قىلىش ئىشىغا كەلسەك ئۆلۈم ئۇزاتقۇچىلار مىيىت نامىزىغا كەلگەنلەرنىڭ ناماز ھەققىنى بېرىۋەتسەك ئۇلارنىڭ بىزدە ھەققى قالمايدۇ دەپ ئاددى ئويلايدۇ.ئەمەلىيەتتە بىرەر كويلوق تاغاق سۈزگۈچ،بەش مولۇق بىر بولاق سەرەڭگە ئارقىلىق بىر ئادەمنىڭ ناماز ھەققىنى ئادا قىلغىلى بولمايدۇ.نۇرغۇن كىشىلەر مىيىت نامىزىغا قاتنىشىش ئۈچۈن 20-30 كىلومېتىر يىراقلاردىنمۇ كېلىپ قاتنىشىدۇ.ئۇلارنىڭ مەقسىدى ناماز ھەققىگە ئېرىشىش ئەمەس بەلكى مىيىت نامىزىغا قاتنىشىپ ساۋاپقا ئېرىشىش شۇنداقلا ئۆلۈملۈك بولغانلارغا قېرىنداشلىق،يۇرتداشلىق مېھرىنى يەتكۈزۈش. بىر ھەدىستە مىيىت نامىزىغا قاتناشقانلارغا بىر قىرات ئەجىر بېرىلىدۇ،ئەگەر ئۇ مىيىتنى قەبرىستانغا ئېلىپ بېرىپ دەپنە قىلىشقىمۇ قاتناشقان بولسا ئىككى قىرات ساۋاپ بېرىلىدۇ››دېگەن مەزمۇن بار ئىكەن.بۇ يەردىكى قىرات بىر تاغنىڭ ئىسمى بولۇپ بۇنىڭدا قىراتنى ئۆلچەم بىرلىكى قىلىشتىن مەقسەد ئۇنىڭ ساۋابىنىڭ زورلىقنى ئىپادىلەشتۇر.شۇنداق زور ساۋاپقا ئېرىشىدىغان تۇرۇپ نىمە دەپ بىرەر كويلۇق نەرسىگە ئۆزىمىزنى بۇزۇپ ناماز ھەققىنى قوبۇل قىلىپ ئات بىلەن پاشىنى تېگىشكەندەك ئەخمەقلىق قىلىمىز.مېنىڭچە بولغاندا ئۇنداق ھەقنى ھېچكىم ئالمىسۇن.‹‹مەن بۇ نامازغا خالىس نىيىتىم بىلەن قاتناشتىم،ھەق كېرەك ئەمەس›› دېسۇن.شۇنداق قىلسا ناماز ھەققى تارقىتىدىغان ناچار قىلمىشمۇ تۈگەيدۇ. ئادەم ساۋاپلىق ئىزدىسە ئۇنى ھاياتلىق چېغىدا قىلىۋالسا ئاندىن ئۇنىڭ ساۋابى چوڭ بولىدىكەن.ئۇ ئۆلگەندىن كېيىن ئۇنىڭ ھەققىدە بېرىلگەن نەزىرنىڭ ساۋابىدىن ئۇت ىرىك ۋاقتىدا  بەرگەن نەزىرنىڭ ساۋابى چوڭ بولىدىكەن.شۇنداق ئىكەن ھازىر زور كۆپچىلىك قىلىۋاتقان ‹‹ھايات چېغىدا نەزىر بېرىپ ساۋاپقا ئېرىشىش، ئەلدىن يۈزتىرانە رازىلىق ئېلىش››نى ئادەتكە ئايلاندۇرغان تولىمۇ ئاقىلانە چارىدۇر.        قەبرىستاندا :<<دادام قانداق كىشى ئېدى؟>>دەپ سورىلىدىغان سۇئالغا مۇناسىۋەتلىك مۇنداق ھەدىس بار ئىكەن.ئەنەس ئىبنى مالىك رەزىيەللاھۇ ئانھۇ مۇنداق دەيدۇ:   -جامائەتلەر جىنازا يېنىدىن ئۆتۈپ ئۇنىڭ ئۈستىدىن ياخشى سۆزلەرنى قىلدى.ئاندىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام:<<ۋاجىپ بولدى>> دېدى.ئاندىن كېين يەنە جامائەتلەر يەنە بىر جىنازىنىڭ يېنىدىن ئۆتۈپ كېتىۋېتىپ ئۇنىڭ ھەققىدە يامان گەپلەرنى قىلدى.  پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام يەنە:<<ۋاجىپ بولدى>> دېدى.ئاندىن ئۆمەر ئىبنى خەتتاب رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ:      -نىمە ۋاجىپ بولدى ئى رەسۇلىللاھ؟ ،دەپ سورىدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام :    -سىلەر ئۇ ئادەمگە قىلغان ياخشى گۇۋاھىڭلار سەۋەپلىك ئۇ مىيىتكە جەننەت ۋاجىپ بولدى.يەنە بىر مىيىتكە قىلغان يەنە بىر مىيەتكە قىلغان يامان گۇۋاھىڭلار سەۋەپلىك ئۇ كىشىگە دۇزاخ ۋاجىپ بولدى. سىلەر ئاللاھنىڭ زىمىندىكى گۇۋاھچىلىرى،دېدى.   بۇنداق ئىكەن جامائەتنىڭ گۇۋاھلىقى بەكمۇ مۇھىم ئىكەن.يامان ئىشلارنى قىلىپ يامان ئۆلۈمدە ئۆلگەن كىشى ئۈچۈن تۇققانلىرىنىڭ يۈز خاتىرسىنى قىلىپ يالغاندىن:<<ياخشى ئادەم ئېدى>>دەپ گۇۋاھلىق بەرگەنلەرنىڭ جايى قەيەر بولار؟ بۇمۇ ئەلۋەتتە ئويلۇنۇپ كۆرۈشكە تېگىشلىك مەسىلە. بۇرۇنقى شۇ توغرىلىق بىر يۇمۇرلۇق ھىكايە ئېسىمگە كېلىپ قالدى.بۇرۇن بىرنەچچە بايۋاپاسىز  ئوغۇلللىرى بار بىر بوۋاي ئۆلۈپ كەتكەندە ئوغۇللىرى ئاخۇنۇمدىن سوراپتۇ: -ئاخۇنۇم،دادىمىز قانداقراق كىشى ئېدى؟ ئاخۇنۇم دەرھال جاۋاپ بېرىپتۇ: -دادىڭىز بالىجان ئادەم ئېدى.ئۇ بىر ئوغلىغا يۇرتنىڭ شەرقىگە،يەنە بىر ئوغلىغا يۇرتنىڭ غەربىگە تۈگمەن قۇرۇپ بېرىپ،ئۆزى يۇمشاققىنا ئۇن كۆرمەي قوناقنى ياغۇنچاقتا چۆرۈپ،ئۇماچ، يارما ئېتىپ يەيدىغان مۆئىمىن مۇسۇلمان ئېدى. ئەمدى نەزىر ئورنىغا سەدىقە بېرىش ھەققىدىكى پەتىۋا دىققىتىڭلاردا بولسۇن .مەنبەسى تەقۋالار مۇنبىرى سوئال: ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ھۆرمەتلىك ئۇستاز، بىر ھەدىمىز مەندىن نەزىر قىلىش بىدئەت بولغانلىقى ئۈچۈن ئۆلۈپ كەتكەن ئاتىسىغا ئاتاپ ئاشۇ نەزىر قىلماقچى بولغان پۇلنى سەدىقە قىلسا دادىسىغا مەنپەئەتى بولىدىغان بولمايدىغانلىقىنى سورىغان ئىدى. مۇشۇ ھەقتە بىر كۆرسەتمە بەرگەن بولسىڭىز، ياكى مۇشۇ ھەقتە قىلسا بولىدىغان ئۇنىڭدىنمۇ ئەۋزەلرەك باشقا بىرەر ئىش بارمۇ؟ ئاللاھ رەھمەت قىلسۇن. : ۋە ئەلەيكۇم ئەسسالام ۋە رەھمەتۇللاھى ۋە بەرەكاتۇھۇ: بىسمىللەھىرراھمانىرراھيم جانابى ئاللاھقا ھەمدۇ-سانالار، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامغا دۇرۇت-سالاملار بولسۇن. بىر ئىنسان ۋاپات بولغان چاغدا قەرزلىرى بولسا ئادا قىلىپ، ۋەسىيەتلىرى بولسا مىراسنىڭ ئۈچتىن بىرى مىقدارىدا ئورۇنداپ، قالغان مىراسنى مىراسخورلار شەرئى تەقسىم قىلىشىدۇ، مىراسنى تەقسىم قىلىشتىن بۇرۇن مىراستىن سەدىقە قىلىشقا بولمايدۇ. پەقەتلا ھەممە مىراسخورلار رازى بولغاندىلا ئاندىن سەدىقە قىلىشقا بولىدۇ. ئەمدى مىراس تەقسىم قىلىنىپ بولدى دەيلى، ھەر بىر مىراسخور مېيىت ئۈچۈن ئۆز يېنىدىن چىقىرىپ سەدىقە قىلسا بۇ سەدىقىنىڭ ساۋابى مېيىتكە يېتىدۇ. سەدىقە ئىككى قىسىمغا بۆلىنىدۇ: 1-داۋاملىشىدىغان سەدىقە. 2-داۋاملاشمايدىغان سەدىقە. 1-داۋاملىشىدىغان سەدىقە دېگىنىمىز: ئۇزۇن مۇددەت پايدىسى يېتىپ تۇرىدىغان سەدىقە بولۇپ، مەسىلەن: مەسجىد ياساش، قۇدۇق قېزىپ قويۇش، كىتاب باستۇرۇش، دېگەندەك ئايىغى ئۈزۈلۈپ قالمايدىغان سەدىقىدۇر. 2-داۋاملاشمايدىغان سەدىقە دېگىنىمىز: بىر قېتىملا ياكى قىسقا مۇددەت پايدىسى يېتىدىغان سەدىقە بولۇپ، مەسىلەن: كەمبەغەلگە بېرىش، تاماق يېگۈزۈش دېگەندەك ئايىغى ئۈزۈلۈپ قالىدىغان سەدىقىدۇر. بۇنىڭغا ئاساسەن ئاتىسى ئۈچۈن قىلىدىغان ئەڭ ئەۋزەل سەدىقە: قۇرئان، دىنىي كىتابلارنى سېتىۋېلىپ دوست-بۇرادەر ۋە باشقا تونۇشلىرىغا تارقىتىپ بېرىش. پايدىلىق ئىلىم تەھسىل قىلىۋاتقان ئوقۇغۇچىلارغا سەرپ قىلىش. موھتاجلارغا قۇدۇق قېزىش ياكى بۇروۋاي قۇرۇپ ياكى تۇرۇبا ئۇلاپ پاكىز سۇ ئەكىلىپ تەمىنلەش. ئوقۇش پۇلى تاپالمىغان يىتىم-يېسىر ئوقۇغۇچىلارغا كاپالەت قىلىش. مەسجىد بىنا قىلىش ۋە رېمونت قىلىش. ۋە يۇقىرىقىلارغا ئوخشىغان ئىشلار. يەنە مېيىت ئۈچۈن دۇئا قىلىش، ئىستىغپار ئېيتىش مېيىت ئۈچۈن ئەڭ پايدىلىق ئەمەللەردىندۇر. ئەگەر مېيىتنىڭ بوينىدا پەرز ھەج ياكى ئادا قىلالمىغان كاپپارەت بولسا ئورنىدا ئادا قىلىش لازىم. تۇتالماي قالغان روزىسى بولسا ئورنىدا تۇتۇپ قويسا بولىدۇ. ھەر بىرىمىز ھايات ۋاقتىمىزدا بوينىمىزدىكى پەرز، ۋاجىباتلارنى تولۇق ئورۇنداشقا تىرىشايلى، ئۆلگەندىن كېيىن پايدىسى يېتىپ تۇرىدىغان سالىھ ئەمەللەرنى قىلىۋالايلى. بەلكى پەرزەنتلىرىمىز بىز ئۈچۈن سەدىقە جارىيە قىلالماسلىقى مۇمكىن. ۋەللاھۇ ئەئلەم. پەتىۋادا: دوكتۇر ئابدۇل ئەزىز رەھمەتۇللاھ . 2- بىر كىشى سەكراتقا چۈشكەندە يېنىدا تۇرۇپ لا ئىلاھە ئىللەللاھ دەپ تەكرارلاپ تۇرۇشى ھەدىستە كۆرسىتىلگەن. جېنى چىقىپ كەتسە، كۆزىنى يۇمۇپ قويۇپ، ئۇنىڭغا مەغپىرەت، رەھمەت قاتارلىقلارنى تىلەپ دۇئا قىلىش، ئاندىن يۇيۇپ-تاراپ كېپەنلەپ نامىزىنى چۈشۈرۈپ تىزرەك يەرلىكىدە قويۇۋېتىش لازىم. نامىزىنى چۈشۈرۈشتىن بۇرۇن مېيىتنىڭ قەرزى بولسا ئادا قىلىۋېتىش زۆرۈر. مېيىتنى يەرلىكىدە قويۇپ بولغاندىن كېيىن مېيىتقا مەغپىرەت تىلەش، سوئال سورالغاندا تەۋرەنمەي تۇرۇشىنى تىلەش لازىم. ئاندىن ۋەسىيەت قىلغان بولسا ۋەسىيەتلىرىنى ئورۇنداش، ئۇندىن كېيىن مىراسىنى شەرئى تەقسىم قىلىش زۆرۈر. ئەمما ئىخلاس توپىسىغا كەلسەك. مېيىتقا سۈرە ئىخلاسنى ئوقۇپ دېمىدە قىلىپ مېيىتقا ئىشلىتىش توغرىسىدا ھازىرغا قەدەر بىرەر كىتابتا مەلۇمات ئۇچراتمىدىم. رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ ياكى ساھابىلىرىنىڭ ئۇنداق قىلغانلىقىنىمۇ بىلمەيمەن. بۇ بىدئەت بولسا كېرەك. شۇڭا مېيىتقا رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەمنىڭ سۈننىتىدە كەلگەن ئىشلارنى قىلىپ دۇنيادىن ئۇزۇتۇش لازىم. ۋەللاھۇ ئەئلەم. پەتىۋادا: دوكتور ئابدۇل ئەزىز رەھمەتۇللاھ. 3-سوئال: ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم قېرىنداشلار! ئۆلگەن ئادەمنى قەبرىگە شاھادەتنامە يازغان نەرسە بىلەن بىللە قويۇش توغرىمۇ؟ مەن يەكەن ناھىيىسىدىن بولىمەن. جاۋاب : ۋە ئەلەيكۇم ئەسسالام ۋە رەھمەتۇللاھى ۋە بەرەكاتۇھۇ : بىسمىللەھىرراھمانىرراھيم بارلىق ھەمدۇ-سانا ئاللاھقا، دۇرۇد-سالاملار رەسۇلى مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامغا، ئائىلە-تاۋابىئاتىگە ۋە ساھابە كىراملىرىگە بولسۇن. بۇ ئىشنىڭ ئاساسى بارلىقىنى بىلمەيمەن، يا قۇرئان يا گۇۋاھنامە ياكى مەكتۇپ ياكى باشقا ھەرقانداق نەرسە بولسۇن، مېيىتنى كېپەندىن باشقا نەرسە بىلەن بىللە كۆمۈشكە بولمايدۇ. بىللە كۆمگەن تەقدىردىمۇ ئۇنىڭغا پايدىسى بولمايدۇ، مېيىتكە پەقەت قىلىپ قويغان سالىھ ئەمەللىرىنىڭلا پايدىسى بولىدۇ. ۋەللاھۇ ئەئلەم. پەتىۋادا: دوكتۇر ئابدۇل ئەزىز رەھمەتۇللاھ .