مۇنبەردە بىر قازاق باۋرىمنىڭ مۇڭغۇل يىزىغى قازاق يىزىغىدىن قوبۇل قىلىنغان دەپ يازغانلىغىنى ۋە بۇنىڭ ئۇچۇن تاتا توڭانىڭ نايمان ئوردىسىدىن ئىكەنلىگىنى شىپى كەلتۇرگەنلىگىنى كۇرۇپ پاكىت سۇپىتىدە ۋيومىڭ ئۇنۋىرسىتىتىنىڭ تىلشۇناسى MICHAEL C. BROSE ئەپەندىنىڭ جوڭگۇ مۇڭغۇل دەۋرىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ يىزىق ۋە ئەدەبىيات مۇتەخەسسىس تىخنىلوگلىرى دىگەن ئىلمى ماقالىسىنىڭ تاتا توڭا غا مۇناسىۋەتلىك بۆلىگىنى ئەسلى ئېنگىلىز تىلى نۇسخىسىدىن تەرجىمە قىلىپ تورداشلارنىڭ سەمىگە تۇتتۇم ، قازاق باۋىرلىرىم ئۇيغۇر ۋە مۇڭغۇل يىزىقلىرىدا يىزىلغان تارىخنى ئىنكار قىلسا ماۋۇنىڭغا نىمە دەيدىكىن ؟

تاتا توڭا

.



تاتا توڭانىڭ مۇناسىۋەتلىك زامانداشلىرى توغرىلىق داۋاملىق يوللايمەن، تورداشلار يۇقۇرىدىكى ئۇلىنىش ئارقىلىق ماقالىنىڭ ئەسلى نۇسخىسىنى چۈشۈرىۋالسا بولىدۇ ،

قازاق باۋرىم خانىخاتامنىڭ ئەسلى يازمىسىنى ئۇلىنىش قىلىپ قويدۇم ،
بولسا يۇقۇرىدىكى يازمىنى مەنبەسى بىلەن قىتىپ قازاق مۇنبەرلىرىدە بىر ئىلان قىلىۋەتسەڭ،  ئاستىدا ئەسكەرتىلگەن ئى ئۇلىنىشتىن  ئېنگىلىسچە  pdf نۇسخىسىنى چۇشۇرۇپ ساقلىۋالساڭمۇ بولىدۇ .
./BBS/read.php?tid=1803#14477

قازاقلارنىڭ يېزىقى بارمۇ؟
مىنىڭ بىلىشىمچە قازاقلار نىڭ ئۆزىنىڭ يېزىقى يوق .

قازاق باۋۇلىرىم قەدىم ئۇيغۇر يىزىقىنى "نايمان يىزىقى "دەپ ئاتىۋالغان ،بۇ بىر ھۆرمەتسىزلىك !!!!!

تاتاتوڭا ئىدىقۇت ئۇيغۇرلىرىدىن . . . .

مۇشۇ كۈندە نومۇسسىزلىق ھەممىگە چاڭ سېلىشنىڭ، بېشەملىكنىڭ دەسمايىسى بوپ قالدى دېسە، قازاق باۋىرلارنىڭ ھەممىگە چاڭ سېلىشىمۇ مۇشۇ كۈنلەردە ھەيران قالارلىق ئىشلاردىن بولماستىن، ئەكسىچە بىزلەرنى ئەقىل ھەم پاكىت بىلەن  پىكىر قىلىپ، بېگىز قولىمىزنى كۆزىگە تېقىپ تۇرۇپ سۆز قىلىدىغان قىپ قويدى دېسە.

ناۋايى بۇرادەر،بۇ ماقالىنى تەرجىمە قىلىشقا تۇتۇش قىلغىنىڭىز تولىمۇ ياخشى بولۇپتۇ! مومكىن بولسا  كۆپچىلىك بىرلىشىپ تولۇق تەرجىمە قىلۋىتەلىگەن بولساق بەك -ەھمىيەتلىك -ىش بولغان بولاتتى ، چۈنكى بۇ ماقالىدە -ۇيغۇرلارنىڭ يەنە بىر قىتىملىق گۇللەنگەن مەدىنيەت دەۋرى بولغان مۇڭغۇل -ىمپىراتورلىقى دەۋرىدىكى -ومۇمى ۋەزىيتى تەپسىلى بايان قىلىنغان ،بىلىشىمچە بىزدە بۇ جەھەتتىكى تەتقىقاتلار -انچە كۆپ -ەمەس.
بۇ ماقالىنى چۈشۈرمەكچى بولغانلار توۋەندىكى -ادرىستىن چۈشۈرسەڭلەرمۇ بولىدۇ .
./BBS/read.php?tid=1824

      نايمان قەبىلىسىنى پەقەت قازاق مىللىتىنىڭ ئىتنىك تەركىۋىگە كىرگەن بىر تەركىپ دىيىش كىرەك، نايمانلارنىڭ قازاق مىللتى تەركىۋىگە قۇشۇلۇشتىن بۇرۇنقى  تارىخى پەقەت نايمان قەبىلىسىنىڭ بىۋاستە تارىخى بۇلۇش بىلەن بىرگە ،قازاق مىللىتىنىڭ ۋاستىلىق تارىخى دىيىش لازىم،نايمانلار قازاقلارنىڭ تەركىۋىگە قۇشۇلۇش بىلەن قىرغىز،ئۆزبەك قاتارلىق مىللەتلەرنىڭ تەركىۋىگىمۇ قۇشۇلغان،شۇڭئا بىرنىڭ ئىككىگە بۈلۈنۈشى بۇيۇچە پىكىر قىلىش كىرەك،ھەممىسىنى مىنىڭ ،ياكى ھەممىسى بىز ئىدۇق دىسەك،  ناھايىتى چوڭ خاتالىق ئۆتكۈزگەن بۇلۇمىز.

"چىڭگىزخاننىڭ مەخپى  تۇرمۇش تارىخى"  دىگەن كىتاپتا تاتا-تۇڭا توغرىلىق بايانلار بار ئىكەن:
http://book.sina.com.cn/longbook/cha/1103602980_chengjisihan/92.shtml

باۋۇرلىرىم يوقاپ كەتتىيا، مىنىڭچە كىرىپ كۆردى لىكىن يازغىدەك ئىنكسا تاپالمىغان ئوخشايدۇ ، ئەسلى شۇندا فانتازىيەلىك چۆچەك ،ئەپسانە فىليەتونلانى ئەۋەتىپ تۇرغىنى ياخشىكەن ، بىزمۇ ھەق پاكىتلار ئۈستىدە ئىزدىنىپ سوراپ ئىزدەپ تىپىپ خىلى كۆزىمىز ئىچىلىپ قالىدىكەن ، ئەرك-شامىلى بۇرادىرىمىزنىڭ پىكرىنى قوللايمەن ،قولۇمدىكى ئىش ئازراق بىسىقسا باھار بايرىمىدىن باشلاپ تۇتۇش قىلاي

بۇ ماقالە جەمئىي 40 بەت ئىكەن، ئەگەر ناۋائىي ئەپەندىن بىلەن ئەرك شامىلى ئەپەندى بۆلۈشۈپ 20 بەتتىن تەرجىمە قىلىپ يوللاپ قويغان بولساڭلار كاتتا ئىش بولاتتىكەن، مۇشۇ باھانىدە بىزلەرمۇ بىلىپ قالاتتىمىزكەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە تەتىلمۇ بولۇپ قالغاندۇ سىلەرگە.

ياۋۇز ئەپەندىم ، خۇدايىم بۇيرىسا 20-چىسلا ئۆيگە قايتىمەن ، نىياز دىخان مىنىڭ خوشنام ،شۇ چاغدا ھەممەيلەن  زەھەردەك تۇتۇش قىلىلى .

تاتا توڭانىڭ مۇناسىۋەتلىك زامانداشلىرى توغرىلىق داۋاملىق يوللىشىڭنى ئۈمۈت  قىلىمەن. ھارمىغايسەن~اللا  قۇلۇڭغا  دەرىت  بەرمىسۇن~~~~~

قازاقلارنى بىلۋېلىڭ

مىللەت نامى ۋە مەنبەسى

    «قازاق» سۆزى قازاق مىللىتىنىڭ ئۆز نامى، شۇنىڭ  بىلەن بىر ۋاقىتتا  باشقا  مىللەت كىشىلىرىنىڭ قازاقلارنى ئاتىشى. «قازاق» دېگەن بۇ مىللەت نامىنىڭ كېلىپ چىقىشى توغرىسدا، ھەركىمنىڭ قارىشى ھەرخىل بۇلۇپ، بۇنىڭ ئىچىدە ئاققۇ توغرىسىدىكى رىۋايەت بىر قەدەر كەڭ تارقالغان. يىراق قەدىمكى زاماندا، قالچا قادىر ئىسىملىك ياش بىر ئۇرۇقداش قەبىلە باشلىقى بار ئىكەن، ئۇ باتۇر ھەم جەڭگە ماھىر بۇلۇپ، ئۇرۇش تۆھپىسى كۆرۈنەرلىك بولغاچقا كىشىلەرنىڭ قەدىرلىشىگە سازاۋەر ئىكەن. بىر قېتىملىق ئۇرۇشتا، قالچا قادىر ئېغىر يارىلىنىپ، ئادەمزاتسىز چۆل-جەزىرىدە ئۆزى يالغۇز مېڭىشقا مەجبۇر بولۇپتۇ. بۇ دەل ياز پەسلىنىڭ تومۇز ئىسسىق كۈنلىرى بولۇپ، ئاسماندا چاقناپ تۇرغان قۇياش نۇرى چۆلنى گويا ئوچاقتىكى ئوتتەك قىزىتىۋەتكەن ئىكەن. ئېغىر يارىلانغاننىڭ ئۈستىگە قاتتىق چارچاپ ۋە ئېچىرقاپ كەتكەنلىكتىن، ئۇ ئاخىرى چۆلدە يەرگە يېقىلىپ چۈشۈپ، ھاياتى خەۋپ ئىچىدە قالغان، بۇ چاغدا تۇيۇقسىزلا ئاسمان يېرىلغان ھەمدە ئاسمان يۇچۇقىدىن بىر دانە چىشى ئاققۇ ئۇچۇپ چۈشۈپ قالچا قادىرنىڭ ئاغزىغا شۆلگىيىنى بىرقانچە تامچە تېمىتقان، ئاندىن ئۇنى بىر كۆل بويىغا باشلاپ بارغان. قالچا قادىر سۇ ئىچكەندىن كېيىن، كۈچ قۇۋۋىتى تەدرىجىي ئەسلىگە كەلگەن، ھەش-پەش دېگۈچە بۇ چىشى ئاققۇنىڭ پەيلىرى تۆكۈلۈپ بىر ساھىبجامال قىزغا ئايلىنىپ قالغان. شۇنىڭ بىلەن ئۇلار ئككىسى توي قىلىپ، بىر ئوغۇللۇق بولغان. ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ ئاجايىپ ئۇچرىشىشىنى خاتىرىلەش ئۈچۈن، ئوغلىغا «قازاق» دەپ ئىسىم قويغان(قازاقچىدا «قاز»نىڭ مەنىسى «قۇ» ياكى «غاز» بولۇپ، بۇنىڭغا «ئاق»نى قوشقاندا «ئاققۇ» ياكى «ئاقغاز» بولىدۇ). كېيىن ئۇلارنىڭ ئوغلى قازاق توي قىلىپ ئۈچ ئوغۇللۇق بولغان، چوڭىغا بېگارىس، ئككىنچىسىگە ئاغارىس، ئۈچىنچىسىگە جاڭارىس دەپ ئىسىم قويغان، بېگارىسنىڭ ئەۋلاتلىرى قازاقلارنىڭ ئۇلۇغ جۈزىگە ئايلانغان («جۈز» رايون خاراكتېرلىك قەبىلە ئىتتىپاقىنى كۆرسىتىدۇ)؛ ئاغارىسنىڭ ئەۋلادلىرى قازاقلارنىڭ ئورتا جۈزىگە ئايلانغان؛ جاڭارىسنىڭ ئەۋلاتلىرى قازاقلارنىڭ كىچىك جۈزىگە ئايلانغان. بۇ ئۈچ «جۈز» ئوخشاشلا «قازاق»نىڭ ئەۋلاتلىرى بولغانلىقتىن، كىشىلەر «قازاق»نى ئۆز مىللىتىنىڭ نامى قىلىۋالغان. قازاقلار ھازىرمۇ يەنىلا ئاققۇنى ئنتايىن ئىززەتلەيدۇ ھەمدە ئۇنى قەلب گۈزەللىكىنىڭ سىموۋلى دەپ قاراپ، ئۆلتۈرۈشنى قاتتىق چەكلەيدۇ. قازاقلاردا يەنە ئۆلگەن ئاققۇنى كىگىز ئۆينىڭ دۆگلەك ياغىچىنىڭ شادىسىغا ئېسىپ قويۇش ياكى ئاققۇنىڭ پەيلىرىنى بالىلارنىڭ مەيدىسىگە سانجىپ قويۇش ئادىتى بار. قازاقلارنىڭ باخشىلىرى ئىلاھتىن جىنلارنى قوغلاشنى تىلىگەن چاغدىمۇ، بېشىغا ئاققۇنىڭ پېيىنى تاقىۋالىدۇ.
    بۇنىڭدىن باشقا، قازاق مىللىتى نامىنىڭ كېلىپ چىقىشى توغرىسىدا يەنە بىر قەدەر ۋەكىل خاراكتېرلىك بولغان بەش خىل قاراش بار: بىرىنچى خىل قاراش «قازاق»سۆزى «پاناھلانغۇچى» ياكى «قۇتۇلغۇچى» مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ دېگەن قاراش؛ ئىككىنچى خىل قاراش «قازاق»سۆزى «ئۇسۇن» سۆزىنىڭ ماس تەلەپپۇزى دېگەن قاراش؛ ئۈچىنچى خىل قاراش «قازاق»سۆزى كونا-يېڭى «تاڭنامە»لەردە خاتىرىلەنگەن «ھازار»، «گاسار»، «قارسار» سۆزلىرىنىڭ ماس تەلەپپۇزى دىگەن قاراش؛ تۆتىنچى خىل قاراش «قازاق»سۆزى «بىپايان ئوتلاقتا ئەركىن كۆچكۈچى باتۇر كىشىلەر» مەنىسىنى بىلدۈرىدۈ دىگەن قاراش؛ بەشىنچى خىل قاراش «قازاق»سۆزى ئوتتۇرا ئاسىيادا ياشىغان قەدىمكى «قاسبىيلار» بىلەن ئىلى دەرياسى ۋادىسىدا ياشىغان قەدىمكى «ساكلار»دىن ئىبارەت ئىككى قەبىلە نامىنىڭ بىرىكىشىدىن بارلىققا كەلگەن دېگەن قاراش.
    قازاق مىللىتى تارىخى ئۇزۇن مىللەت بولۇپ، ئۇ نۇرغۇن قەدىمكى مىللەتلەرنىڭ تەدرىجىي قوشۇلۇشىدىن شەكىللەنگەن. بەزى ئالىملارنىڭ قارىشىچە قەدىمكى ساك، ئۇسۇن، كانكىئو(قاڭقىل)، ئالانىي(ئاۋرىسى)، كېلېر، نايمان، قىپچاق، تۇغلۇق(دوغلات)، تۈركىش (سارىق ئۇسۇن)، قارلۇق، جالايىر، قونجىرات، ئارغىن، ئارىچ قاتارلىق قەبىلىلەرنىڭ ھەممىسى قازاق مىللىتىنىڭ مەنبەسى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەن. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، قازاق ئوتلاقلىرىدا پائالىيەت ئېلىپ بارغان ھون، سىيانپىي، جۇرجان، تۈرك، تېلى، قىتان، موڭغۇل قاتارلىق ئۇرۇقداش قەبىلىلەرنىڭ ئاز بىر قىسمىمۇ ئىلگىرى-ئاخىر بولۇپ قازاق مىللىتىگە قوشۇلۇپ كەتكەن.
    13-ئەسىردە موڭغۇللار غەرپ ۋە جەنۇپقا يۈرۈش قىلىپ، ئاسىيا-ياۋروپانىڭ كەڭ زېمىنلىرىنى ئىشغال قىلدى. چىڭگىزخان بويسۇندۇرغان جايلارنى باشقۇرۇشنى ئۆزىنىڭ تۆت ئوغلىغا تەقسىم قىلىپ بەردى. چوڭ ئوغلى جۇجىغا ئېرتىش دەرياسىنىڭ غەربىدىكى قىپچاق ئوتلىقى تەقسىم قىلىندى. قەدىكى زاماندا قازاق قەبىلىلىرى ئاساسەن، ئالتۇن ئوردا خانلىقىغا تارقالغان بولۇپ، ئۇلار ئومۇمەن قىپچاق، قاڭقىل، ئارىچىن، كىرەي، نايمان، ئارغىن، قونجىرات، ئۇسۇن، قارلۇق، جالايىر قاتارلىق قەبىلىلەر ئىدى. يۇەن سۇلالىسىنىڭ تەيزۇ 22-يىلى(1227)، پادىشاھ جۇجى ئۆلگەندىن كېيىن، ئۇنىڭ ئىككىنچى ئوغلى باتۇر خانلىق تەختىگە ۋارىسلىق قىلدى. يۇەن سۇلالىسىنىڭ نەيماجىن كېيىنكى 2-يىلى(1243)، باتۇرخان ئارال دېڭىزىنىڭ شەرقىي شىمالىدىكى جايلارنى، يەنى دەشتى قىپچاق يايلىقىنى ئۆزىنىڭ ئاكىسى ئوردۇ نايانغا تەقسىم قىلىپ بەردى. ئۇ ئۆزىنى ئاق ئوردا خانى دەپ ئاتاپ، نامدا ئالتۇن ئوردا خانلىقىغا قاراشلىق بولغان بولسىمۇ، ئەمەلىيەتتە مۇستەقىل خاندانلىق بولۇپ شەكىللەندى. 14-ئەسىردە، ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىدىكى تېمۇ خانلىقى گۈللەندى. ھەمدە ئۈزلۈكسىز ھالدا سىرتقا قاراپ كېڭىيىپ، ئالتۇن ئوردا خانلىقىغا تاجاۋۇز قىلىپ كىردى. ئالتۇن ئوردا خانلىقىنىڭ دۆلەت كۈچى زور دەرىجىدە ئاجىزلىشىپ ھاكىمىيىتى پارچىلاندى. ئالتۇن ئوردا خانلىقى پارچىلانغاندىن كېيىن، قەدىمكى زامان قازاق قەبىلىلىرىنىڭ كۆپ سانلىقى كۈنسايىن قۇدرەت تېپىۋاتقان ئاق ئوردا خانلىقىغا بېقىندى. غەربىي تۈرك خانلىقىدىن تارتىپ باشلانغان قازاق مىللىتىنىڭ شەكىللىنىش جەريانى تەرەققىي قىلىپ ئالتۇن ئوردا خانلىقى ۋە ئاق ئوردا خانلىقى دەۋرلىرىگىچە داۋاملاشتى. ئاق ئوردا خانلىقىنىڭ سىياسىي،  ئىقسادىي، مەدەنىيەت جەھەتلەردە تەرەققىي قىلىشى قازاق مىللىتىنىڭ شەكىللىنىش جەريانىنى تېزلەتتى. قازاق خانلىقى قۇرۇلغان دەۋرگە كەلگەن چاغدا، قازاق مىللىتىنىڭ شەكىللىنىش جەريانى ئاساسىي جەھەتتىن تاماملاندى.
    قازاق خانلىقى-مىڭ سۇلالىسىنىڭ جىڭتەي 7-يىلى(1456)، ئاق ئوردا خانلىقىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قاغانى پالاكنىڭ ئوغلى كېرەيخان بىلەن جانبېكخان قازاق قەبىلىلىرىگە باشچىلىق قىلىپ، ئەسلىدىكى ئاق ئوردا خانلىقىنىڭ زېمىنىدا قۇرۇلغان ئەبۇلخەيرى خانلىقىدىن بۆلۈنۈپ چىقىپ غەربكە كۆچۈپ، چۇ دەرياسى ۋادىسىدا قۇرغان دۆلەتتىن ئىبارەت. قازاق خانلىقىنىڭ ئەڭ دەسلەپكى زېمىنى يەتتە سۇنىڭ غەربىي قىسمىدىكى چۇ دەرياسى ۋە تالاس دەرياسى ۋادىسىدىن ئىبارەت. قازاقلار سىياسي جەھەتتە مۇستەقىل بولغاندىن كېيىن، ئىقسادي جەھەتتە تەرەققىي قىلىپ خەلقىنىڭ تۇرمۇشىمۇ زور دەرىجىدە ياخشىلاندى. شۇنىڭ بىلەن يەنىلا ئەبۇلخەيرى خاننىڭ ھۆكۇمرانلىقى ئاستىدا ياشاۋاتقان قازاقلارنى ئۆزىگە جەلىپ قىلدى. 15-ئەسىردە، قازاق خانلىقىنىڭ رويى خەتتىكى نوپۇسى كۆپىيىپ 200 مىڭغا يەتتى، ئاھالىسى بىر مىليونغا يېقىنلاشتى. شۇنىڭدىن كېيىن ئىلى دەرياسى ۋادىسىدا ياشاۋاتقان ئۇسۇن، دوغلاتلار بىلەن ئارال دېڭىزى ۋە ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ باشقا جايلىرىدا ياشاۋاتقان قاڭقىل، جالايىر قاتارلىق قەبىلىلەر ئارقا-ئارقىدىن قازاق خانلىقىغا قوشۇلدى.
    17-ئەسىردىن 18-ئەسىرنىڭ ئوتتۇرلىرىغا قەدەر قازاق خانلىقى جۇڭغار، موڭغۇل ئاقسۆڭەكلىرىنىڭ تەھدىتىگە ئۇچىرىدى. تەۋكىخان دەۋرىدە گەرچە جۇڭغار قەبىلىسىگە ئەلچىلەر ئۆمىكى ئەۋىتىپ، ئۇلار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى ئاكتىپ ياخشىلىغان بولسىمۇ، بىراق قازاق خانلىقى يەنىلا دائىم پاراكەندىچىلىككە ئۇچراپ تۇردى، 18-ئەسىرنىڭ 20~30-يىللىرىدا، جۇڭغار ئاقسۆڭەكلىرى قازاق خانلىقىغا تېخىمۇ چوڭ كۆلەمدە ھۇجۇم قوزغىدى. قازاقلار ئارقا-ئارقىدىن قوزغىلىپ جۇڭغارلارغا قارشىلىق كۆرسەتتى. بۇ كۈرەشلەردە نۇرغۇن قەھرىمان شەخىسلەر مەيدانغا كەلدى. ئابلاي شۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىرى ھېسابلىنىدۇ. ئابلاي ئۇرۇشتا باتۇر، زېرەك ۋە پەم-پاراسەتلىك بولغانلىقى ئۈچۈن، خەلقىنىڭ ھېمايىسىگە ئېرىشىپ، ئورتا جۈزنىڭ قاغانلىقىغا سايلاندى.
    قازاق خەلقى چىڭ سۇلالىسى ھۆكۇمىتىنىڭ جۇڭغار ئاقسۆڭەكلىرىنىڭ توپىلىڭىنى تىنجىتىشىغا ئاكتىپ ماسلاشتى. چيەنلۇڭنىڭ 21-يىلى(1756)، چىڭ سۇلالسى قوشۇنى جۇڭغارلانىڭ قالدۇق قىسمىنى يوقىتىش ئۈچۈن، قازاقلارنىڭ ئورتا جۈز چىگرىسى ئىچىگە چوڭقۇرلاپ كىردى. ئەينى چاغدا ئابلايغان ئاسىيلارنى قوغلاپ چىقىرىشقا ھەمكارلاشقاندىن تاشقىرى، يەنە چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتىگە «بارلىق قازاقلارنى باشلاپ چىڭ سۇلالىسىگە باش ئىگىپ، مەڭگۈ جۇڭگونىڭ چاكىرى بولۇشنى خالايمەن» دەپ ئىپادە بىلدۈردى. شۇ يىلى كۈزدە، ئۇلۇغ جۈز قاغانى ئەبۇلبىسخان تاشكەنت ئەتراپىغا يېقىنلاپ كەلگەن چىڭ سۇلالىسى قوشۇنىغا باش ئېگىپ ئىتائەت قىلدىغانلىقىنى بىلدۈردى. چيەنلۇڭنىڭ 27-يىلى(1762)، كىچىك جۈزنىڭ قاغانى نورالىخانمۇ چىڭ سۇلالىسىگە بويسۇنىدىغانلىقىنى ئىپادىلىدى. چيەنلۇڭنىڭ 33-يىلى(1768)، ئابلايخان ئىلگىرى-ئاخىر بولۇپ ئوغلى ئۇل سۇلتاننى ۋە ئەبىلپېيسخان، چولچى سۇلتان قاتارلىقلارنى پادىشاھ چيەنلۇڭنىڭ ھۇزۇرىغا سالامغا ئەۋەتتى. كېيىن نۇرالىخانمۇ ئوغلى ئابلاي سۇلتاننى چىڭ سۇلالىسى خاندانلىقىغا سوۋغا-سالام سۇنۇشقا ئەۋەتتى.
    چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتى جۇڭغارلارنىڭ توپىلىڭىنى تىنجىتقاندىن كېيىن چيەنلۇڭنىڭ 30-يىلى(1765)، چىڭ سۇلالسى ھۆكۈمىتى ئىلى جاڭجۈنىگە مۇنداق دەپ پەرمان چۈشۈردى: «ئىلى قاتارلىق جايلارنىڭ زېمىنى كەڭ، ئاھالىسى قانچە كۆپ بولسا شۇنچە ياخشى، ناۋادا قازاقلار چارۋىچىلىق قىلىدىغان يەرگە ئېرىشەلمىسە، ياكى تالان-تاراج قىلىنىشتىن قورقسا، خاندانلىقىمىزغا بېقىنىشنى خالايدىغانلارغا باش پاناھ بولۇڭلار». چيەنلۇڭنىڭ 31-يىلى(1766)، چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتى ئابلايخانغا: «قازاق چارۋىچىلار ئىلى قاتارلىق جايلارغا بېرىپ چارۋىچىلىق قىلسا بولىدۇ» دەپ ئۇقتۇرۇش قىلدى. شۇنداق قىلىپ، 18-ئەسىرنىڭ 60-يىللىرىدىن باشلاپ قازاقلار ئارقا-ئارقىلاپ ئىلى، تارباغاتاي، ئالتاي ۋىلايەتلىرىگە كۆچۈپ كېلىپ چارۋىچلىق قىلدى. تارباغاتاي، ئالتاي ۋىلايەتلىرىگە كۆچۈپ كەلگەنلەر ئاساسەن ئورتا جۈزنىڭ كىرەي قەبىلىسى، نايمان قەبىلىسى قاتارلىقلار؛ ئىلى ۋىلايىتىگە كۆچۈپ كەلگەن قازاقلار ئاساسەن ئورتا جۈزنىڭ قىزاي قەبىلىسى بىلەن ئۇلۇغ جۈزنىڭ دوغلات قەبىلىسى، ئاربان قەبىلىسى قاتارلىقلار.
    2005-يىلىغا قەدەر دۆلىتىمىزدىكى قازاق مىللىتىنىڭ نوپۇسى 1 مىليون 419 مىڭغا يېتىپ، پۈتۈن ئاپتونوم رايون ئومۇمىي ئاھالىسىنىڭ ٪7.3 تىنى تەشكىل قىلدى.