جۇڭگۇ ئامېرىكىنڭ كىشىلىك ھۇقۇق دوكلاتىغا كەسكىن ئىنكاس قايتۇردى

lewir

    تۈنۈگۈن بۇ تېمىنى كۆرۈپ ئىنتايىن خوش بولۇپ،ئۆزۈم بىلگەنچە تەرجىمە قىلىپ،ئۇشبۇ مۇنبەرگە يوللىغان ئىدىم،ئەپسۇس بىخەتەرلىكنى كۆزدە تۇتۇپ رەھىمسىزلىك بىلەن ئۆچۈرۈپ تاشلاپتۇ ئەمما ناھايىتى ئېھتىياتچان ھېسابلىنىدىغان «مىسرانىم مۇنبىرى»قورقماي ئېلان قىپتۇ.
   ئامېرىكىنىڭ جۇڭگونى ئۇيغۇرلارنى خەلقئارا كىشىلىك ھوقۇق ئەھدىنامىسى بويىچە قوغداشقا دەۋەت قىلىشىدەك بۇ خىل مەيدانى ھەر بىر ئۇيغۇرنى ھاياجانغا سالىدۇ ۋە ئىلھاملاندۇرىدۇ چۈنكى ئامېرىكىنىڭ بۇنداق گەپنى قىلشى تېخى تۇنجى قېتىمدۇر.بىلىشىمچە،«5-ئىيۇل ۋەقەسى»دىمۇ ئامېرىكا بۇنداق پوزىتسىيە بىلدۈرمىگەن.ئامېرىكا دەرىجىدىن تاشقىرى بىردىنبىر دۆلەت.جۇڭگو گەرچە ئامېرىكىغا قارشى تۇرغاندەك قىلسىمۇ ئەمما ئۇنىڭ ھەربىر ئېغىز گېپىگە ئەستايىدىل مۇئامىلە قىلىدۇ.شۇڭا بۇ مەزمۇننى پۈتۈن ئۇيغۇرلار كۆرۈشى كېرەك.

takatjan

ئاغزىدا پو ئاتقان قاخشىغانغا بىر ئىش پۈتەمدا  ئەمەلدە قىنى كىم قىلالىدى بىزدە بىرلىك يوق ئىناقلىق  بىرلىك ئىتىپاقلىق يوق ،شۇنداق تۇرۇپ- يەنە كىمگە داتلايمىز سىز بىر ئىش قىللىشتىن ئاۋال مەن قانداق قانداق ياشىدىم،ئەمدى قايسى يولدا مىڭىشىم ،قانداق ياشىشىم كىرەك دىگەننى ئويلاپ- ياشىسا قانداق بولا ،مىنىڭ قارشى مەن نىم قىلۋاتىمەن باشقىلار نىمە قىلۋاتىدۇ ،مەندە نىمىلەر كەم نىمىلەر نى قىشلىشىم كىرەك دىگەن ئۇقۇم يوق ماڭا كىرىكى ئويۇن تاماششا قىزلار بولسا يانچۇقۇمدا پۇللۇم بولسا ،ئىچسەم ،چەكسەم ،دەتتىكامغا ئاتقىنىم ئازكىلىم ،تۇمۈر ساندۇق لارغا پۇلدىگەننى مەتلىك بىلەن سىلۋەتسەم ماڭا شۇ يىتەرلىك قىلماي يەنە كۈندە قىزلار بىلەن دىبا ،ياتاقلارنى ئىچىپ- كۆڭلۈمنى ئىچىۋالسام يىشىم 50باغاندىمۇ قاۋاقتىن كەلمىسەم 70باغاندا ئەمھەمدۇلىللا دىسەممۇ كىچىكمەيمەن دەيدىغان ئۇقۇم مىڭەمگە قىنىمغا سىڭىپ- كەتكەن ،پەرزەنتىمنىڭ كەلگۈسى ۋە مىللىتىمنىڭ بۈگۈنى ۋە ئەتىسى ،تەقدىرگە باغلىق ، رىسقىم بولسا تىرىشمىساممۇ ئۆزى كىلىۋىرىدۇ دەيىغان ئۇقۇمبار ،بۇلدى شۇنچىلىك سۆز قىلاي

tatatunga

ئالىي مەكتەپتە بىر سائەتمۇ ئۇيغۇرچە دەرىس ئۆتۈلمەي 5 يىل توشۇپ كەتكەن تۇرسا  ، خەق ساقاللىرىنى خالىغانچە ئۆستۈرۋاتسا ، بىرنى ئارتۇق تۇغسا جەرىمانا قويمايۋاتسا ، نەدىمۇ ئۇنداق ئۇيغۇرلارنىڭ كىشلىك ھوقوقىغا دەپسەندە قىلغان ئىشلار مەۋجۇت بولسۇن .

kokbura

ماۋۇ يەردە كىنايىلىك سۆزلەر بىلەن قاخشىقلاپ سۆزلەۋاتقان قېرىنداشلار مۇنازىرنى قانۇندىن چەتنەپ كەتمىگەن ئاساستا ھەق گەپلەرنى ئەمەلى ئوتتۇرغا قويۇشنى ئۈگەنسەك بولماسمۇ؟ قاچانغىچە تەنە قىلىپ ئۆتۈپ كىتىمىز؟ قانۇنلۇق مەنپەتىمىزنى قوغداشنىمۇ ئۈگۈنۈپ قويايلى. ئانا تىل مەكتەپلىرىنى قۇرۇش تىمىسىدىكى قانۇنى يول قېرىندىشىمىزنىڭ ئەقلىدىن ئازراق بولسىمۇ ئۆرنەك ئالىلى قېرىنداشلار «يولدىن چىقما خاندىن قورۇقما»

amerka

kokbura يوللىغان ۋاقتى  2013-4-27 12:44
ماۋۇ يەردە كىنايىلىك سۆزلەر بىلەن قاخشىقلاپ سۆزلەۋاتق ...

ئانا تىل قاتارلىق ئجتىمائى مەسىلىلەرگە پىكىر بەرمەك ئاسان ،سىياسى مەسىلىدە  قانۇنلۇق گەپ قىلدىم دەپ ئاختۇرالاسىزمۇ ۋاختى كەلگەندە؟  بۇنداق مەسىلىنى ئەسلى يۇقۇرى باشلىقلار دىيىشى كېرەك، ئاندىن ئۈنۈمى بولىدۇ! توردا بەك  ئېنىق دىسەك پايدىسى بولمايلا  قالماستىن  بىھۇدە ئاۋارىچىلىق تېپبالىمىز، ھازىرقى ۋەزىيەتنى سىزمۇ چۈشۈنىسىز  بەلكىم؟ تەنە گەپنڭ مەنىسىنى  چۈشەنمىگەن  ئادەم ھەق گەپنىمۇ چۈشەنمەيدۇ  دوستۇم!

untux

umidyar يوللىغان ۋاقتى  2013-4-24 00:54
كىشىلىك ھوقۇق توغرىسىدا ئامېرىكا مىڭ سۆزلىسىىمۇ، ما ب ...

ھەئە پارتىيە بولمغان بولسا بۇگۇنمىز بولمايتى .پارتىيە بىزنى جاپا تارتپ قالمىسۇن

دەپ ئالامەت سىياسەتلەرنى يولغا قۇيۋاتىدۇ************************************************************بىركۇنى**********************************  

untux

baturhan يوللىغان ۋاقتى  2013-4-24 12:52
‏بىزلەرگە ئەڭ ماس كىلىدىغىنى ئىسلام شەرىئىتى!

خاتاسىيوق  گەپ بۇ

babur-7

كىشلىك ھوقۇق دىگەن نەرسە نىمىدۇ دەيمەن ..

mamluk

http://www.shyn.kz/article/view?id=352جارقىن جەتى. وسپان باتىردى ۇيعىرلار ۇرلاپ الماقشى
26.04.2013

29 ساۋىر - الاش بالاسى ۇمىتاتىن كۇن ەمەس. 1950 جىلى 19 ساۋىردە قىتايدىڭ كەڭسۋ ولكەسىندە قولعا تۇسكەن وسپان باتىردى 29 ساۋىردە ۇرىمشى قالاسىندا كوممۋنيستەر وققا بايلادى...
قىتاي قازاعىنان وسپان باتىردان سوڭ قارۋ ۇستاعان باتىر تۋمادى. قالام ۇستاعان بىر باتىرىمىز بولىپ ەدى، قالىڭ ەلى قازاعى وتانىن اڭساعان ۇلىن باۋىرىنا باسا المادى. قاسىرەت ىشىندە قاجىعۇمار شابدان ۇلى ومىردەن وزدى. قىتاي قازاعى بۇل كۇندە وسپان باتىر تۋرالى، قاجىعۇمار شابدان ۇلى تۋرالى اشىق ايتا المايدى. قۇدايعا شۇكىر، بودان قازاق ايتا الماعانىمەن، ازات قازاق ايتا الادى. بىراق، تىرى وسپاننىڭ ارتىنان ەرۋگە جاراماعان بىر توپ ەندىگىدە ولى وسپاندى وزدەرىنىڭ "ۇلتتىق قاحارماندارى" جاساپ العانى قالاي؟ شەتەلدەردە قاشىپ جۇرگەن ۇلتى ۇيعىر كەيبىر زيالىلار قازاقتىڭ وسپان باتىرىن دا ۇرلاپ العىسى كەلىپ جۇر.
جا، اڭگىمەمىزدى اسىقپاي تىڭداڭىز.
8 ساۋىر كۇنى دە بىز ۇمىتا قوياتىن كۇن ەمەس ەدى. وسىدان تۇپ-تۋرا 68 جىل بۇرىنعى 8 ساۋىردە، قازىرگى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ قۇلجا قالاسىندا بىر ارميا قۇرىلدى. بىز الدەكىمدەر قۇساپ، ويدان تاريح قۇراستىرىپ جاتقانىمىز جوق. قىتايدىڭ "زاڭدى" باسىلىمدارىنداعى "زاڭدى" دەرەكتەردى العا تارتا كەتەلىك. بايدۋدىڭ اقپارات كەڭىستىگىن قاراڭىزشى...
http://baike.baidu.com/view/4540242.htm
http://baike.baidu.com/view/4540242.htm

بىز شەتتەگى قازاق بالاسىنىڭ وسى تاريحىن الاش تاريحىنان بولەكتەپ قاراعاندى قاشان دوعارساق، سوندا عانا وزىمىزدى تولىققاندى بىرتۇتاس ۇلت رەتىندە سەزىنە الاتىن شىعارمىز. وسپان باتىرعا قازاق ەلىندە ەسكەرتكىش قويا المادىق. قىتاي جەرىندەگى قازاقتاردىڭ الدىڭعى عاسىردا زۇلىمدىققا قارسى قاندى توڭكەرىس جاساعانىن بىز جەر بەتىندەگى كۇللى قازاقتىڭ قاراشاڭىراعى بولعان قازاقستاندا قانشالىقتى دەڭگەيدە كوتەرە الىپ جۇرمىز؟ ەڭ بىر تۇسىنىكسىز جەرى، الماتى جاعالاعان ۇيعىرلاردىڭ وزى سول كەزدەگى ۇش ايماق توڭكەرىسىنىڭ باتىرى بولعان، قازاقستانمەن ەشقانداي قاتىسى جوق، ۇلتى ۇيعىر عەنيگە الماتى ماڭىنان ەسكەرتكىش قويىپ العاندا، ۇشبۋ توڭكەرىستىڭ العاشقى وعىن اتقان، توڭكەرىس وتىن ەڭ العاش تۇتاندىرعان، ۇلتى قازاق اكبار باتىر مەن سەيىت باتىرعا قازاق وتانىنان ەسكەرتكىش بۇيىرماعانى قالاي؟ عەنيدى ۋاعىزداۋشىلاردىڭ اكبار مەن سەيتتى ۇمىتا قالعانى قالاي؟

بىز تۇتاس بىر ۇلتتى قارالاۋدان اۋلاقپىز. بىراق، تەلىسى مەن تەنتەگىن تەكتەي الماعان اعايىنعا تۋىستىق بازىنامىزدى ايتقانىمىز اعايىندىق بەرەكەنى ساقتاۋ ۇشىن كەرەك بولعانىن ەسكەرتەمىز. قىتايداعى ۇيعىرلاردىڭ ىشىنەن شىققان بىر توپ ۇرىلاردىڭ قازاقستان كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرىن ۇرلاپ، اۆتورلىق قۇقىقتاردى اياق استىنا تاپتاپ، اندەردى وز اتتارىنا تەلىپ، ان ماتىندەرىن كەلسە-كەلمەس وزگەرتىپ، بەينەبايان تۇسىرىپ جۇرگەندىگى بارشامىزعا ايان. تۋ باسى "ماريام جاگورقىزىن" ۇرلاۋدان باستالعان بۇل ۇرلىقتىڭ سوڭى وسى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. التىنبەك قورازبايدىڭ اندەرىنەن باستاپ، رامازان ستامعازىعا جالعاسىپ، ەڭ سوڭىندا قايرات نۇرتاستىڭ اندەرىنە ويىستى. اندەرىمىزدى ۇرلاعان الاتاقيالى اعايىندارىمىزعا وكپەلەپ جۇرگەنىمىزدە، ۇرلىقتىڭ كوكەسى قازاق حالىق ەرتەگىلەرىن ۇرلاۋعا ويىستى.
قىتاي قازاقتارىنىڭ كۇلتەگىن سايتىندا جاريالانىپ جاتقان "مىڭ بىر ساپار" اتتى شىعارمامىزدا وتە مول سۋرەتتى دەرەكتەر كەلتىرە وتىرىپ ەرتەگى ۇرلىعىن اشكەرەلەپ تاستاعانبىز. 1958 جىلى تاشكەنت قالاسىندا ۇيعىر تىلىندە توتەشە جازۋمەن باسىلىپ شىققان "قازاق حالىق ەرتەگىلەرى" دەگەن كىتاپتا تۇبى بىر تۇركىگە ورتاق ەمەس، تەك، قازاق حالقىنىڭ وزىنە عانا تان رۋحاني بايلىقتارىمىز ورىس تىلىنەن ۇيعىر تىلىنە اۋدارىلىپ باسىلعانىنا قاراماستان، شىڭجاڭداعى كەيبىر ۇيعىر زيالىلارى قازاقتىڭ ەرتەگىلەرىن دە وزدەرىنە تەلي باستاعان. ۇستىمىزدەگى جىلعى ناۋرىز مەرەكەسىندە، ۇرىمشىدەگى ۇيعىر تەلەارناسىندا "كەنجە باتىر" دەگەن جاساندى ەرتەگى بالالارعا ايتىلدى. شىن ماعىناسىندا، بۇل ەرتەگى، ەلباسىمىز نۇرسۇلتاننىڭ "استانا-بايتەرەك" تۋىندىسىنا تۇزدىق بولعان «ەرتوستىك» ەرتەگىسىنىڭ باسپا-باس كوشىرمەسى ەدى. ۇيعىردىڭ اراسىندا وسكەن، ۇيعىردىڭ بارلىق وركەنيەتىن ۇيعىردىڭ وزىنەن ارمان بىلەتىن بىز بۇل "كەنجە باتىردىڭ" قايدان پايدا بولا قالعانىن بىلمەي اڭىردىق تا قالدىق. وكىنىشتىسى، "ۇلتارالىق بەرەكە-بىرلىك" دەگەن ساياساتتىڭ اياسىندا، ۇرلانعان قازاق اندەرى مەن قازاق ەرتەگىلەرى حاقىندا قىتايدىڭ رەسمي باسپاسوزىندە ەشقانداي بىر اڭگىمە قوزعالعان جوق.
وسپان باتىر قازاقتىڭ ماقتانىشى ەكەندىگىندە داۋ جوق. تييۋۋسىز كەتكەن ۇرى تۋىستارىمىز ەندى سول ماقتانىشىڭنىڭ وزىن كوپ كورىپ وتىر.
ۇرلىققا ۇيرەنگەن ارامزا قولىن ەندى سول باتىرىڭنىڭ وزىنە قاراي سوزۋدا....
ەندى، كەرەك قىلساڭ، باتىرىڭدى دا ۇرلاپ العالى وتىر.
وسپان باتىر دەگەن سوزدىڭ وزىن قىتايداعى قازاقتار وسى كۇنگە دەيىن قورقا-قورقا ازەر ايتادى. بۇل ەسىم رەسمي باسپاسوزدە تەك تاريحي شىعارمالاردا عانا اتالسا اتالار-اۋ، بىلايعى شىعارمالاردا باسى بۇتىن ۇمىت قالدىرىلاتىن، اۋىزعا الىنبايتىن، اۋىزعا الۋدان، قالامعا ىلۋدەن كوپ جۇرت قورقاتىن بىر ەسىم. بۇل دا ساياسي قىسىمنان عوي. قورقا-قورقا، ۇرەك-ۇركە، ارنارسەدەن وز باسىن قورعاشتاپ ۇيرەنگەن بودان جۇرتتىڭ باسىنداعى سوردىڭ بىر كورىنىسى وسى. قىتاي كومپارتياسىنىڭ كوزقاراسى بويىنشا ‹باندى› دەپ اتالىپ، ۇرىمشىدە ولىم جازاسىنا ۇكىم ەتىلگەن ارى سول ارادا اتىلعان وسپان باتىردىڭ ‹باندىلىعى› سول قىتاي كومپارتياسىمەن ولىسپەي-بەرىسپەي الىسقان گۇماندان باسشىسى - جياڭ كايشيدەن ارى ەمەس شىعار-اۋ. بىراق، تەلەجاشىكتى اشا قالساڭ، تاقىرباس جياڭ كايشى شىعا كەلەدى. كىتاپتى اشا قالساڭ، تاعى سول. كەرەك دەسەڭ، سوڭعى كەزدەگى قىتاي تەلەسەريالدارىندا جياڭ كايشيدى دە وڭ جاعىنان كورسەتە باستاۋدا. باياعىدا ونى سىپىرمايىم تەرىستەۋشى ەدى عوي. ەندىگى كينولارىندا جاپون باسقىنشىلارىنا قارسى گۇماندان اسكەرى دە قارسى الىسقان بولىپ شىعىپ جۇر. شىندىعى دا سول ەدى عوي. جاپونعا بەتپە-بەت كەلىپ سوعىسقاندار سول جياڭ كايشي اسكەرى بولدى دا، ول كەزدە ماۋ دەگەنىڭىز البا-جۇلبا قايىرشى كيىمىن كيىپ الىپ، شوپ شاقايىن سۇيرەتىپ، تاۋ-تاستى پانالاپ جۇرگەن ناعىز باندىڭىزدىڭ وزى ەدى عوي. قىزىل ورىستىڭ كومەگى، اقشاسى، قۇرالى، حالىقارالىق جاردەمى بولماسا، ناعىز باندىڭىز سول ماۋدىڭ وزى بولار ەدى... بىر قىزىعى، ناعىز كەرى توڭكەرىسشى جياڭ كايشيدى ايتۋعا رۇحسات-تاعى، وسپان «باندىنى» ايتۋعا بىر كورىنبەس تىيىم بار. بۇل تىيىم اشىق، اشكەرە قۇجات تۇرىندە تۇسپەگەن بولسا كەرەك. بىراق ەل-جۇرت بارىبىر ونى ايتا المايدى. . انىمىزدى ۇرلاعان الا نيەتتى، الا تاقيالى، الاوكپە، الاكوڭىل، الا كويلەكتى اعايىنعا وكپەمىز قارا قازانداي بولىپ جۇرگەندە، ۇرلاعان دەگەن ولاي ەمەس، بىلاي دەپ تۇرىپ، بىزدىڭ قازاق ەرتەگىلەرىنە قول سالدى عوي. ەندى بىر قىزىعى تاريحىمىزدى دا ۇرلاتىپ الاتىن كورىنەمىز. ۇش ايماق توڭكەرىسى تۋرالى التىشاھار زيالىلارى جازعان قانشاما كىتاپتاردى شىڭجاڭنان وقىدىق. ارينە، شىڭجاڭ ۇكىمەتى رۇقسات بەرگەن، وسى زاڭدى باسپالاردىڭ بارلىعىنا ورتاق بىر ەرەكشەلىك بار. ول - ۇش ايماق توڭكەرىسىنىڭ ەڭ باستى جەتەكشى ورىنىندا قازاق حالقى تۇرعاندىعىن كومەسكىلەندىرىپ، كۇڭگىرتتەندىرىپ، بارلىق تاريحي ەرلىكتەر مەن وقيعالاردى ۇيعىرلارعا تەلۋ قاستاندىعى. سەنبەسەڭىزدەر، وسىعان دەيىن باسىلعان ۇش ايماققا قاتىستى بارلىق جازبالاردى قاراڭىزشى. بىراق، قىتايداعى قازاق مۇنى دا اشىق ايتا الماي ىشتەن تىنىپ وتىر.
قىتايداعى ۇيعىرلاردىڭ مۇنىسىنا كوز جۇمساق تا، ەندىگى بىر سۇمدىق قارەكەت شەتەلدەگى ۇيعىرلاردىڭ اراسىندا جۇرىپ جاتىر. قىتايداعى ۇيعىرلاردىڭ قىلىعى جالعان تاريح كىتاپتارىندا قازاقتاردىڭ ەڭبەگىن كومەسكىلەندىرىپ، بارلىق تاريحي سوعىستاردى ۇيعىرلارعا تەلىگىسى كەلسە، كەرەك دەسەڭىز، ۇش ايماق سوعىستارىنداعى ەڭ كوپ، انىعىندا، اسكەردىڭ سەكسەن دە توقسان پايىزىن قۇراعان قازاقتار ەكەندىگىن ۇمىتتىرعىسى كەلسە، ول تاريحتىڭ بارلىعىن ۇيعىرلارعا تەلىگىسى كەلسە، شەتتەگى قاشىپ-پىسىپ جۇرگەن الاتاقيالىلار دا ۇرلىعىن ۇمىتا قويعان جوق. ەڭ باسى وسپان باتىردان باستاپ وزدەرىنە تەلي باستاعان. بىلايعى ەلگە وسپاندى ۇيعىردىڭ باتىرى ەتىپ كورسەتپەكتىڭ بىر جىمىسقى امالى ورىندالا باستاعان. قۇدايعا شۇكىر، اتامەكەنگە ورالعان جازۋشىمىز جاقسىلىق ساميت ۇلى وسپان باتىردى جازىپ قالدىردى عوي.
وسپاندى وڭاي-وسپاققا ۇرلاتا قويماسپىز دەپ، تۋۋ سوناۋ 2000 جىلداردا بۇل ماسەلە حاقىندا بەيعامدىق تانىتىپ جۇرگەن ەكەنبىز.
بۇل قازاق ەجەلدەن قازاق اتالىپ كەلەدى. اسپان الاقانداي، جەر تەبىنگىدەي كەزىنەن بىز قازاق دەپ اتالعانبىز. ارى، اللاھ قالاسا، زامان اقىر، جەر تاقىر بولعانشا قازاق دەپ اتالماقپىز، ينشاللاھ. بىراق مىنا ارادا بىر سوراقى سۇمدىق ويىن وينالىپ جاتىر. سيقىرشىنىڭ كوز بايلاعانى سياقتى، بىر سيقىر ويىن وينالىپ جاتىر. ول - بىزدىڭ قازاق ەكەندىگىمىزدى كومەسكىلەندىرىپ، بىزگە بىر تىڭ اتاۋ قوسىپ بەرگەن. ونىسى - كوشپەندىلەر. كوشپەندىلەر دەسە مەيلى عوي، ونىڭ الدىنا بىر ساياسي اتاۋ - «شىعىس تۇركىستان» دەگەندى قوسىپ قويعان. سونىمەن، قازىرگى التاي تاۋى، مايلى جايىر، توقتا بارلىق، ەرەنقابىرعا اراسىنداعى، انىعىن ايتقاندا، تەرىستىك شىڭجاڭدا جاسايتىن 3 ميلليون قازاق بىر-اق جولدا «شىعىس تۇركىستان كوشپەندىلەرى» دەگەن اتاۋعا يە بولعانبىز دا قالعانبىز. مىنادا ۇلكەن ساياسي قاستاندىق جاتىر. بۇل نە سۇمدىق؟
بۇل قازاقتىڭ قازاق ەكەندىگىن كومەسكىلەندىرىپ، ەلدىڭ بارلىعى بىلەتىن قازاق دەگەن اتاۋدى قولدانباي، قايداعى جوق بىر «كوشپەندىلەر» دەگەن اتاۋدى قولدانۋدىڭ ار جاعىندا بىر ارامزا وي جاتىر. مۇندا مىناداي ساياسي ماقسات، انىعىندا، تۇرلى جىمىسقى، پاسىق ارام ەسەپ جاتىر.
بۇل - قازاقتىڭ ەرلىك تاريحىن ۇرلاۋ.
سەبەبى، شەتەل اقپاراتى، اسىرەسە ەۋروپا، امەريكا، اراب، شىعىس جۇرتى قازىرگى شىڭجاڭ اتالاتىن، شەتەلدەردە كەيبىر باسپاسوزدە شىعىس تۇركىستان دەپ اتالاتىن وسى بىر جەردىڭ تۇرعىندارى تۋرالى كوپ بىلە بەرمەيدى. بۇعان كوپ تاريحي، ساياسي سەبەپتەر بار. ول - بولەك اڭگىمە. اسىرەسە، تاڭىر تاۋىنىڭ تەرىستىك بەتىنەن التاي تاۋىنا دەيىنگى ارالىقتى لىقسىتا تولتىرىپ تۇرعان قازاق دەيتىن حالىق بار ەكەنىن بىرى بىلسە، بىرى بىلە بەرمەيدى. قازاقتىڭ تاڭىر تاۋىنىڭ تەرىستىگىنەن التايعا دەيىنگى ارالىقتى، ال ۇيعىرلاردىڭ قۇم باسقان التى شاھاردى مەكەندەيتىنىن ولاردىڭ بىرى بىلسە، بىرى بىلە بەرمەيدى. بىراق مىنا ارادا قازاق دەگەن اتاۋ تىم شۋلى. ونىڭ ۇستىنە، ولاردىڭ ساياسي ماقساتتارىنا ساي كەلە بەرمەيدى. قازاقتىڭ قازاقستانى بار. قازاق دەسە، ەل-جۇرت قازاقستان ارقىلى تانيدى. سوندىقتان، قىتايدا جاسايتىن قازاقتارعا باسقا بىر اتاۋ قويۋ كەرەك بولدى. سونىمەن بىلايعى ەل-جۇرت، اسىرەسە، ارناۋلى تۇردە تاريح زەرتتەيتىندەر بولماسا، ونىڭ وزىندە دە وسى وڭىردىڭ تاريحىن زەرتتەيتىن ىلۋدە بىر كەزىگەتىن بىرەۋ بولماسا، بىلايعى ەل مۇلدە تۇسىنبەيتىن بىر تىڭ اتاۋ ويلاپ تابىلدى. ول - «شىعىس تۇركىستان كوشپەندىلەرى»... سونىمەن، ساياسي، تاريحي سەبەپتەرگە ساي، بۇل «شىعىس تۇركىستان» دەيتىن وڭىردى «شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالى رايونى» دەگەن اتاۋمەن باسپا-باس تەڭ تۇسىنەتىن شەتەلدىكتەر ۇشىن العاندا، جاڭاعى كوشپەندىلەر دەپ اتالعانداردى «ۇيعىر كوشپەندىلەرى» ەكەن دەگەن جاڭساق ۇعىم كەلىپ شىعادى. ارينە، جۇز پايىز سەنىمدىمىز، ولار سولاي دەپ تۇسىنەدى.بەينە، ارابتاردىڭ ىشىندە قالالىق وتىرىقتى اراب بولعانى سياقتى، كوشپەلى ارابتار، ياعني باداۋيلەر بولعانى سياقتى، ولار دا ۇيعىرلاردى وتىرىقتى ارى كوشپەندى ەكەن دەپ جاڭساق تۇسىنەدى. سونىمەن، ميلليونداعان قازاقتىڭ اتى قولدان جاساندى تۇردە وزگەرتىلىپ، بىلايعى كولدەنەڭ كوزگە، كۇللى ەۋروپا جاماعاتىنا، باتىس حالقىنا، قالا بەردى شىعىس جۇرتىنا، ارابتارعا، يراندارعا، قىسقاسى كۇللى ەل-جۇرتقا جاڭساق، تەرىس ۇعىم بەرۋ... بۇل - ماقساتتى تۇردە قولدان جاسالىنعان تەرىس اتاۋ. بىز ەشقاشان «شىعىس تۇركىستان كوشپەندىلەرى» ەمەسپىز. بىز اسپان الاقانداي، جەر تەبىنگىدەي كەزدەن-اق قازاق دەپ اتالعان ەلمىز.
مۇنداي جىمىسقى ەسەپتىڭ ەكىنشى بىر تۇرى بار. ول - وسپان باتىردىڭ قازاق ەكەندىگىن ۇمىتتىرۋ. وكىنىشكە وراي، بىزدىڭ جازۋشىلارىمىز جاعىنان جازىلىپ قالىنعان دۇنيەلەر قازاق تىلىندە شىققاسىن، دەرەۋ تۇرىك تىلىنە اۋدارىلىپ، تۇركيا جاماعاتىنا تانىلدى. توتە ۇرلايالماعاسىن، وسپان باتىردى ۇرلاپ الۋدىڭ، وزدەرىنە تەلىپ الۋدىڭ ەكىنشى بىر امالى قاراستىرىلدى. شاماسى، وسىدان ون جىل بۇرىن بولسا كەرەك، قولىمداعى نەمىستىڭ اتاقتى راديوسىن شۇقىلاپ، شەتەلدىڭ راديوسىن تىڭداپ وتىرعان كەزىم. قازاقستان ەگەمەندىك العان سوڭ، قازاق راديوسى دا، شالقار دا قىتايداعى جۇرتقا ەستىلمەي قالدى عوي. ەگەمەن قازاقستاندى جامانداپ-جامانداپ، اسىرەسە، 1997 جىلعى قۇلجاداعى "فيەۆرال وقيعاسىنان" كەيىن، قازاق راديوسىنا قارسى ەستىرتكىزبەيتىن، كەدەرگى تولقىن تاراتىلعان سوڭ، قىتاي قازاعى قازاقستان راديوسىن تىڭداۋدان ماقۇرىم بولدى. سونىمەن، كەيبىر شەتەلدىڭ شەكتەلگەن راديوسىن وسى الماتىدا تىڭداپ، بىر راحاتتانىپ قالاتىنبىز.
يا، ون جىل شاماسى بۇرىن... بىر كۇنى الگى الاتاقيالىلارىمىز وز راديوسىندا «كيرەي قابيلاسىنىڭ باتۇرى - وسمان يسلام...» دەپ وتتاپ وتىر. باستابىندا ەلەمەدىك. وسپان باتىردىڭ كەرەي ەكەنىن ەلدىڭ بارلىعى بىلەدى عوي. بىراق مىنادا گاپ باسقاشا... سويتسەك، تۇتاس بەرىلىمنىڭ باس-اياعىندا بىردە-بىر رەت وسپان باتىردىڭ قازاق ۇلتىنىڭ كەرەي رۋىنان ەكەندىگى ايتىلماي، جاڭاعى «قازاق» سوزى ماقساتتى تۇردە ۇمىتتىرىلىپ، ماقالانىڭ تۇتاس بارىسىندا تەك قانا «شىعىس تۇركىستانداعى كەرەي قابيلاسىنىڭ» دەپ قانا اتالدى عوي... (قابيلا - اراب سوزى. رۋ، تايپا ماعىناسىندا). بىزدىڭ از بۇرىن كۇلتەگىن سايتىندا جاريالاعان «وسپان باتىر - كەرەي ەمەس» دەگەن جولدامامىزدىڭ مانى وسى ەدى...
شەتەل جاماعاتى بۇل قازىر ۇيعىر دەپ اتالىپ جۇرگەن، وتىرىق ۇيعىرلاردىڭ ىشىندە رۋ-تايپا ۇعىمى بولمايتىنىن، ولاردىڭ «قابيلا» دەپ اتاپ جۇرگەندەرىنىڭ، «كەرەي قابيلاسى» دەپ اتاپ جۇرگەندەرىنىڭ مۇلدە باسقا ەسەپ ەكەنىن قايدان بىلسىن؟! ارينە، بىلەتىن شەتەلدىكتەر بار. ولار - ەكى توپ. بىرى - تاريحشىلار بىلەدى. ەكىنشىسى - ساياساتشىلار بىلەدى. تاريحشىلار بىلگەنىمەن، بۇلاردىڭ ارام ەسەبىن تۇسىنە بەرمەيدى. تۇبىر بىر تۇركى بولعاسىن دەپ قارايدى دا، ەلەۋسىز قالدىرادى. ال، ساياساتشىلار بىلەدى دە ىشىنەن جىميادى. سەبەبى، شەتەلدەگى قاشقىن ۇيعىرلاردىڭ وسپان باتىردى جالاۋلاتۋ ارقىلى قىتايداعى قازاقتى وزدەرى جاققان وتقا قوسا ورتەمەك ەكەنىن بىلەدى.
انىعىندا، قىتايدا جاساپ جاتقان قازاق مىنانى ايقىن بىلگەنى ابزال. بىزدىڭ وز وتانىمىز بار، ول - قازاقستان. ال قىتايداعى قازاقتىڭ بۇرىنعى ەمەس، دال قازىرگى كۇندەگى اتىشۋلى «شىعىس تۇركىستانشىلارمەن» ەش قاتىسى جوق. قىتايداعى قازاق وزى جاساعان ساياسي وتانى - قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىنا باعىنادى، ارى سونىڭ زاڭدى بۇقاراسى. ارى قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى دوستىق كەلىسىم-شارتتارعا ساي، زاڭدى تۇردە قازاقستانعا تۋىسشىلاپ كەلۋگە، كوشىپ كەلۋگە قۇقىلى. بىلە-بىلسە، قىتايدىڭ قۇنى قازاقستانسىز قاراڭ. قازاقستاننىڭ مۇنايى مەن گازىنا ولە-ولگەنشە تاۋەلدى بولعان، بىر ەمەس، ۇش قۇبىرىن سالىپ، ەندى تورتىنشى قۇبىردى سالۋعا دايىندالىپ جاتقان قىتاي جۇرتى بىر نارسەنى بىلسىن! قازاق ولارعا جاۋ ەمەس. قازاقتى شەتتەگى الاتاقيالى قاشقىنداردىڭ ارانداتۋىنا ساي، وزدەرىنىڭ جاۋى رەتىندە قاراماۋى كەرەك. سول ۇشىن قازاق بالاسىنىڭ قۇجاتتىق جۇمىستارى، قازاقستانعا تۋىسشىلاۋ جۇمىستارى، دىني نانىم-سەنىم ەركىندىگى ەشقانداي شەكتەمەگە ۇشىراماۋى كەرەك! قازاق ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ - شاڭحاي ىنتىماقتاستىعىنا سول ۇشىن كىردى. ول بىلگەندىكتەن، شانحاي ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا كىردى. دەمەك، قازاق پەن قىتاي وداق. ەندەشە، قازاق-قىتاي وداق بولا تۇرىپ، شىڭجاڭداعى قازاقتاردىڭ كەيبىر قاجەتسىز قيىندىقتارعا ۇشىراۋى - مۇلدە قاتە شارۋا. الدا، قىتايدىڭ جاڭا بيلىگى تۇسىندا وسى ماسەلەنى قازاقستان بيلىگى تاراپىنان تاعى دا كوتەرە تۇسسە ەكەن دەيمىز، ينشاللاھ. سەبەبى، قازاق پەن قىتايدىڭ قازىرگى ساياسي مۇددەلىلىگى اياسىندا، قىتايداعى ۇش ميلليون قازاق قۇجاتتىق جاقتاردان، قازاقستانعا كوشۋ جاعىنان، جەر-مۇلىك قۇقى جاعىنان، جايلاۋلارىنان ايرىلىپ قالۋ سياقتى جاعىمسىز جاعدايلاردان، بالا-شاعاسىنا پاسپورت جاساتا الماۋ، مەشىت سالدىرا الماۋ، بالاباقشا سالدىرا الماۋ سياقتى جاعىمسىز جاعدايلاردان باسى بۇتىن ازات بولعانى كەرەك بىزگە!!!
الدا وسى ۇشىن ۇمتىلۋىمىز كەرەك. بىر قازاق ەمەس، ار قازاق وسى ماقسات ۇشىن ۇمتىلعانى ابزال! قىتايداعى 3 ميلليون قازاق جاڭاعىداي جاعىمسىز ىستەرگە دۋشار بولماۋى كەرەك ەدى! بۇل بىر جاعىنان بىزدىڭ قىتايداعى قازاق باسشىلاردىڭ ساياسي قابىلەتتەرىنىڭ تومەندىگىنەن. ساياسي ىسكەرلىكتەرى مەن بىلىكتىلىكتەرىنىڭ ناشارلىعىنان. شانحاي ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى قۇرىلعان كۇننەن باستاپ-اق، شىڭجاڭداعى قازاقتار قازىرگىدەن الدەقايدا ەركىن، الدەقايدا كەڭ، الدەقايدا تەپە-تەڭ ساياسي قۇقىقتارعا كەنەلۋى كەرەك ەدى. قازىرگى قيىنشىلىقتاردى كورگەنى بىلاي تۇرسىن، زارەدەي دە ساياسي-اكىمشىلىك كەدەرگىلەر مەن قيىنشىلىقتاردى كورمەي، قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا ۇلكەن دانەكەر، ۇلكەن كوپىر رولىن اتقارىپ، جۇرە بەرۋى كەرەك ەدى. ەكىنشى بىر تۇرعىدان العاندا، مۇنىڭ ەكىنشى بىر سەبەبى، قازاقستان بيلىگىندە شەتتەگى قازاققا جانى ىشيتىن ىرى تۇلعالاردىڭ كەمدىگىنەن. قۇدايعا شۇكىر، سوڭعى كەزدە شەتتەگى قازاقتىڭ قۇجاتتىق ىستەرىنە ساياسي كومەكتەر جاسالىنعانىمەن، ول الى دە جەتكىلىكسىز... اسىرەسە، وقۋداعى بالالارىنا قۇجات جاساتا الماي ساندالعان اتا-انالاردىڭ قور بولعان عۇمىرى تۋرالى جازساڭ، ول وزى ۇلكەن بىر اڭگىمە. وقۋداعى بالاسى 16-عا كەلگەنشە، وعان قۇجات جاساتا الماي، قازاقستانعا اكەتە الماي، الەك بولعان اتا-انا قانشاما؟! دەمەك قىتايداعى قازاق وزى ەڭ الدىمەن قىتايعا وسىنى ۇعىندىرسىن. ەكىنشىدەن، قىتاي وسىنى ۇعىنسىن. قازاق ولارعا جاۋ ەمەس. بىز وداقتاسپىز. ەندەشە، بىزدىڭ مەشىت قۇرا الماۋىمىز، بىزدىڭ مەكتەپ قۇرا الماۋىمىز، بالاباقشامىزدى قۇرا الماۋىمىز دا وسى بارىستا شەشىلۋى كەرەك. اللاھ قالاسا، ۇرىمشىدەن قازاق مەشىتىن دە وسى بارىستا تۇرعىزارمىز...
ەندەشە، شەتتەگى قاشقىن ۇيعىرلاردىڭ وسپان باتىردى جالاۋلاتقانىنا قۋانامىز با؟ قۋانعىمىز كەلەدى-اق. وكىنىشتىسى، ولار وسپاندى باسقا بىر ماقساتپەن جالاۋلاتىپ جۇر. ۇرىمشى قالاسىندا، 2009 جىلى 5 شىلدە وقيعاسى كەزىندە دە وسپان باتىردىڭ سۋرەتى باسىلعان جالاۋشالاردى پايدالانعان. بىراق، قىتاي جەرىندە سوڭعى جىلدارى تۋىلىپ جاتقان ۇيعىر-قىتاي اراسىنداعى قاقتىعىستاردىڭ بىردە-بىرىنە قىتاي قازاقتارى قاتىناسقان ەمەس. قاتىناسپايدى دا. دەمەك، شەتتەگى قاشقىن ۇيعىرلاردىڭ وسپان باتىردى جالاۋلاتۋىنىڭ ارجاعىندا قىتايداعى قازاق پەن قىتاي بيلىگى اراسىنا وت جاعۋ، سىنا قاعۋ ماقساتى بار. وسى ارقىلى وزدەرى جاقپاق بولعان وتقا قازاقتى قوسا ورتەمەك. ونسىزدا الدىڭعى عاسىردا اق ورىستىڭ قىرعىنىن، قىزىل ورىستىڭ قىرعىنىن، دۇڭگەن قىرعىنىن كورگەن، بۇرجۋازيالىق قىتايمەن دە، قىزىل قىتايمەن دە ابدەن سوعىسىپ، قىرىلىپ، تاۋسىلىپ، توزىپ بىتەرمەن بولعان قىتايدىڭ از قازاعىن قىتايعا قارسى ايداپ سالۋدىڭ بىر جاعىندا، سول قازاقپەن بىرگە قازاقستاندى دا وتقا يتەرە كەتۋ ەسەبى جاتقانى شىن. قىتاي وتىن جاعىنان قازاققا تاۋەلدى، ەندەشە، قىتايدى تۇقىرتۋ ۇشىن قازاقستاندى بىلىقتىرۋ كەرەك. بۇل ەسەپ ولاردا بار. ساق بول، الاش بالاسى. انىڭدى ۇرلاتارسىڭ، ەرتەگىڭدى ۇرلاتارسىڭ، باتىرىڭدى ۇرلاتارسىڭ، ەندى، وتانىڭدى ۇرلاتىپ الما.

music8

mamluk يوللىغان ۋاقتى  2013-4-27 16:53
http://www.shyn.kz/article/view?id=352جارقىن جەتى. وسپان باتىردى ۇيعىرل ...

بىز نىمە كويدا،ماۋۇ ‹موڭغۇللار› نىمە كويدا؟