زۇلمەتلىك تۇپراق(داۋامىنى كۆرمەي تۇرالمايسىز)

xayhim

ئەزىز توردىشىم مەندەك بىر شەيخنى يوقلاپ غېرىبخانەمغا قەدەم ئېلىپسىز، ئەمدى بىر پىيالە چېيىمغا بولسىمۇمەرھەمەت قىلىڭ، چۈنكى سىز ئاللاھنىڭ ماڭا ئىۋەتكەن تۇنجى مېھمىنى ھەم مۇكاپاتى!

زۇلمەتلىك تۇپراق

ئابلىمىت غۇجابدۇللا قاراقاش

ئاپتوردىن:   ۋەقەلىك پۈتۈنلەي ئويدۇرما بولۇپ شەخىسنىڭ قىزىقىشىغا ئاساسەن يېزىلغان.ئەينەن ئېلىنغان جاي ئىسىملىرى سىيۇژىت تەلىپى بويىچە ئېلىنغان،ھەرگىز باشقا مەقسەت يوقتۇر.






ئەسىرىمنى :
تۇنجى ئۇستازىم ھەم دۇنيادىكى ئەڭ ئۇلۇغ ئايال ئانام قەمەرنىساخانغا بېغىشلايمەن!

بىرىنچى باب
  ئەنسىزچىلىك

1970-يىلى ئامېرىكا

كىراۋىن ھەربىي ئىشلار تەتقىقات بازىسى–نامدا ھەربىي تەتقىقات ئورگىنى بولغان بىلەن ئەمەلىيەتتە ئامېرىكا ھەربىي تەرەپ ئەدلىيىسى تىزىملىكىگە كىرمىگەن بىي رەسمىي ھەربىي تۇرمە بولۇپ بىۋاسىتە دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىكنىڭ «ئالاھىدە ئىشلارمەھكىمىسى »گە قارايتتى. يىللىق خام چوتى يەتتە مىلىيارد دوللاردىن ئاشىدىغان بۇئالاھىدە ئىشلار مەھكىمىسىنىڭ تۈرلۈك خىزمەتلەردىكى نەتىجىسى بەزىدە مەركىزى ئاخبارات ئىدارىسىنىڭ نەتىجىسىدىنمۇ ئېشىپ چۈشەتتى.
ئامېرىكىنىڭ كوزىر ئورگانلىرىدىن بىرى بولغان بۇ «مەھكىمە» گە قاراشلىق كىراۋىن ھەربىي ئىشلار تەتقىقات بازىسى - ئامېرىكا دېڭىز تەۋەلىكىدىكى قۇرۇقلۇققا ئانچەيېقىن بولمىغان جايدىكى ئۆزىنىڭ يېشىللىقى، مۇھىتىنىڭ يېقىشچانلىقى بىلەن كىشىنىڭ كۈزىنى قاماشتۇرىدىغان يېگانە ئارال- كىراۋىن ئارىلىغا جايلاشقان ئىدى . بۇ ھەربىي تەتقىقات بازىسى 1955-يىلى پېرىزدىنىت ئېزىنخاۋىرنىڭ تەستىقلىشى بىلەن نېۋادائۇران تەتقىقات تەجرىبىخانىسىنىڭ تارماق تەجرىبىخانىسى نامىدا يەرلىك ئاھالىلىرىگە ناھايىتى زور تۆلەم تۈلەش ئارقىلىق باشقا جايغا كۆچۈرۈلۈش بەدىلىگە قۇرۇلغان ئىدى، بۇ تەتقىقات بازىسى ھەربىي تەرەپ تەۋەلىكىدىكى ئۇران تەتقىقات بازىسى بولسىمۇئەمەلىيەتتە شۇ دەۋىردىكى ئامېرىكا ئېلىم-پەن ساھەسىدىكى بولۇپمۇ ھەربىي ئىشلار پەن-تېخنىكا ساھەسىدىكى تەتقىقات نەتىجىلىرىنىڭ مەخپىيەتلىكىنى ساقلىيالمىغان   تەجرىبە تەتقىقاتىدىكى ئالىم –مۇتەخەسىسلەرنى مەڭگۈلۈك نەزەر بەند قىلىش مەخسىتىدە قۇرۇلغان تۇنجى تۈرمە ئىدى.
كېيىنچە بۇ تۈرمىگە ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ ئىختىساسلىقلارنى ئۆزىگە جەلپ قىلىش پىلانىغا ئاۋاز قوشۇشنى خالىمىغان باشقا ئەللەردىكى نوپۇزلۇق «ئىنسانىيەتنىڭ دۈشمىنى بولغان خەتەرلىك جاھىل شەخسلىرى» ئىچىدىكى مەركىزى ئاخبارات ئىدارىسىنىڭ قەتلى قىلىنىش پىلانىغا كىرمىگەن ئەمما تۇتۇپ ئەكېلىنىش تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلگەن بىر تۈركۈم مۇھىم شەخسلىرى مەخپىي نەزەر بەند قىلىنىدىغان بولغان ئىدى.
بۇ تۈرمىنىڭ ئالاھىدىلىكى شۇكى مەھبۇسلارنىڭ تۇرالغۇ جاي شارائىتى ناھايىتى ياخشى بولۇپ ئالى دەرىجىلىك خان – سارايلاردىن قېلىشمايتتى ، يېمەك –ئىچمەك جەھەتتە قىسىلمايتتى، ھەر بىر ئادەمنىڭ بىردىن سۇ ئۈزۈش كۆلچىكى ۋە خىزمەتكارى بولمىغىنىنى ھىساپقا ئالمىغاندا بۇ جاي دۇنيادىكى ئەڭ ھەشەمەتلىك داچىنىڭ ئۆزى ھېسابلىناتتى .ئۇلار تېلېۋىزۇر ئارقىلىق سىرىتقى دۇنيادىكى ئىشلاردىن خەۋەر تاپالايتتى،ئىلىكتىرلەشكەن شەخسى كۈتۈپخانىسى بار ئىدى خالىغان ماتىرياللارنى كومپىيۇتېردا كۆرەلەيتتى ،يېزىقچىلىق ،تەتقىقات ئىشلىرى بىلەن شۇغۇللىنالايتتى. تاماقتىن كېيىن  گۈللۈكدە مېڭىپ سەگىدەلەيتتى بىراق بۇ جايدىكى مەھبۇسلارنىڭ سىرىتقى دۇنيا بىلەن بولغان ئالاقىسى پۈتۈنلەي ئۈزۈلگەننىڭ ئۈستىگە قەتئى بىر-بىرىنى كۈرەلمەيتتى پەقەت بىر ئۆمۈر تىكەندەك يالغۇز ياشاش، ئۆزىگە تونۇش بولغان تېما ئۈستىدە ئىزدىنىش ياكى مەلۇم بىرخىل تەتقىقات بىلەن شۇغۇللىنىشقا مەجبۇرلىنىش بۇلارغا بېرىلگەن ئەڭ ئېغىر جازا ھېسابلىناتتى.
كىراۋىن ئارىلىنىڭ تۆت ئەتراپىدىكى ئون ئىنگلىز مىلى دائىرە ئىچىدىكى تەۋەلىكتە مەيلى سۇ ئاستىدىن بولسۇن مەيلى ھاۋا يۈزىدىن بولسۇن بىر تال ئۇچار قانات ياكى كىچىك بېلىجانمۇ ئىلغار رادار سېستىمىسىدىن قېچىپ قۇتۇلالمايتتى ھەم زۆرۈر بولغاندا بىرلا كۇنۇپكا بىلەن بۇ تەۋەلىككە كىرىپ قالغان باشمالتاق چوڭلۇقىدىكى ھەرقانداق جانلىق –جانسىز جىسىم ۋەيران قىلىش كۈچى زور بولغان ئىلغار قۇراللارتەرىپىدىن كۇكۇم تالقان قىلىناتتى.
شۇنداقلا قاتمۇ-قات ھەربىي مۇھاسىر ئىچىدىكى بۇ ئالاھىدە تۈرمە مەھبۇسلىرىنىڭ بۇيەردىن قېچىپ كېتەلىشى ياكى سىرتتىكىلەرنىڭ بۇلارنى ئېلىپ چىقىپ كېتەلىشى ئەسلامۇمكىن بولمايدىغان بىر ئىش ئىدى.
تۈن يېرىم بولغاندا مۇئاۋىن تۈرمە باشلىقىنىڭ تېلېفۇنى تۇيۇقسىز جىرىڭلىدى :
- كاپىتان ، مەن جەننەت رايۇنىدىكى يەتتىنچى نۇمۇرلۇق مەھبۇس بولىمەن، سىز بىلەن كۆرۈشمەكچى ئىدىم...

مۇئاۋىن تۈرمە باشلىقى كاپىتان جونسۇن تېلېفون تۇرۇپكىسىدىن كەلگەن بۇ ئاۋازدىن بەكلا چۇچۇپ كەتتى ،چۈنكى ناتۇنۇش بۇ ئاۋاز ئۈچ يىلدىن بىرى سۆزلەش ئىقتىدارىدىن قالغان ئىزچىل تىلسىز دەپ قارالغان بىر مەھبۇستىن كەلگەن ئىدى.ئۇ ئۇيقۇلۇق ھالىتىنى دەرھال ئوڭشاپ تېلېفون تورۇپكىسىنى ئورنىغا قويدى- دە كەلگەن تېلېفون نومۇرىغا قايتىدىن سىنچىلاپ قاراپ چىقتى ئاندىن قاتتىق جىددىلىشىپ سول تەرىپىدىكى بىر قانچە كۇنۇپكا ئىچىدىن جەننەت رايونى ھەربىي قاراۋۇللۇق بۈلۈمىنىڭ جىددى ئالاقىلىشىش كونۇپكىسىنى ئالدىراپ باستى:
- دوكلات كاپىتان!، – دەقىقە ئىچدە قاراۋۇلدىن جاۋاب قايتتى.
- رايونىڭلار جىددىي ھالەتكە ئۆتسۈن!،- كاپىتان ئالدىراپ ھەربىي فورمىسىنى كىيگەچ ئارخىپ بۆلۈم لىنىيىسىنىڭ كونۇپكىسىنى بېسىپ ئىيتتى، – جەننەت يەتتىنىڭ يازما ئارخىپىنى دەرھال سۇراق ئۈيىگە ئەكىلىڭ!
ئارىدىن ئون نەچچە مىنۇت ئۆتۈپ سۇراق ئۆيىنىڭ چىرىقى كۈندۈزدەك يۇرۇپ كەتتى،يۇمىلاق ئۈستەلدە مۇئاۋىن تۈرمە باشلىقى ، ئارخىپ بۆلۈم ،ساغلاملىق مەركىزى ۋەجەننەت رايۇنىنىڭ مەسئۇلى بولۇپ جەمئىي تۆت ئادەم جىددى تۈستە ئۆز قوللىرىدىكى ماتىرياللارنى ۋاراقلىغاچ يېرىم كېچىدىكى تۇيۇقسىز ئېلىپ بېرىلىۋاتقان بۇ سۇراققا تەييارلىق قىلىۋاتاتتى، ئالدى بىلەن مۇئاۋىن تۈرمە باشلىقى جونسۇن سۆز قىلدى :
- ئەپەندىلەر ، جەننەت يەتتە تۈرمىمىز تارىخىدىكى ئەڭ ئالاھىدە مېھمانلارنىڭ بىرى، ئۇنىڭ تۈرمىگە كىرىش رەسمىيىتىگە دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىكى شۇنداقلا مەركىزى ئاخبارات ئىدارىسى بىۋاسىتە قول تىققان ، ئارخىپىدا ئۇنىڭ ئىسمى ، دۆلەت تەۋەلىكى، مىللىتى ياكى شۇغۇللىنىدىغان كەسپى جەھەتلەردە ھېچنىمە دېيىلمىگەن پەقەت ئىككى قۇرئىزاھات «بۇ كىشى خاتىرسىنى يۇقىتىش بىلەن بىرگە مەڭگۈلۈك سۆزلەش ئىقتىدارىدىن قالغان، بىر قىسىم مەخپىيەتلىكلەرنى چەتئەللەرگە سېتىۋەتمەكچى بولغانلىقى  ئۈچۈن ئامېرىكا ھۆكىمىتى تەرىپىدىن تۇتۇپ تۇرىلىدۇ» دەپ تولدۇرۇلغان ، مەخسەتكە كەلسەك ئەپەندىلەر بايام جەننەت يەتتىگە تۇيۇقسىز زۇۋان كىرىپ قالدى ، بۇ ئەقىلگە سىغمايدىغان بىر ئىش ، سىز قولىڭىزدىكى ساغلاملىق ئارخىپىغا قاراپ بېقىڭ؟،-كاپىتان شۇنداق دىگەچ ساغلاملىق مەركىزىنىڭ مەسئۇل دوختۇرىغا قاراپ قويدى.
- كاپىتان، ئارخىپتا دىيىلىشىچە جەننەت يەتتە تۈرمىگە ئېلىنغان ۋاقتىدىلا چوڭ مېڭ ەقانتومۇر ئۆسمىسى سەۋەپلىك خاتىرسىنى يوقاتقان ھەم سۆزلەش ئىقتىدارىدىن مەڭگۈلۈك قالغان ئىكەن. ھۈجەيرە DNA تەكشۈرۈشىدەئۇنىڭ 1941-يىلى9-ئاينىڭ21-كۈنى تۇغۇلغانلىقى ئىسپاتلانغان. بىر ئاي ئالدىدىكى يىللىق سالامەتلىك تەكشۈرتۈشتىمۇ كىسەللىك ئەھۋالىدا ئۆزگۈرۈش بولمىغان. بۇ زادىنېمە گەپ ئەمدى؟- ساغلاملىق مەركىزىدىكى مەسئۇل دوختۇر گېپىنى تۈگىتىپ تاماكىسىنى قاتتىق بىر شوراپ قويدى.
- ليتىنانت سىز شۇ رايۇنغا مەسئۇل، باشقا بايانلىرىڭىز بارمۇ ؟ - دېدى كاپىتان جونسۇن ئۇنىڭغا مەنىلىك قاراپ.
- كاپىتان،- دېدى ليتىنانت سەل دۇدۇقلاپ، -بۇ مىنىڭ رايونۇمدىكى ئەڭ يۇۋاش مۇسۇلمان مەھبۇسنىڭ بىرى ، تۈرمىگە كىرگەن ئۈچ يىلدىن بۇيان ئۇنىڭ ناماز ئوقۇش ۋە كىتاب كۈرۈشتىن باشقا ھېچقانداق ئىشى يوق، يېقىندىن بىرىمۇ ئۇنىڭ ھەركىتىدە ياكى پىسخىكىسىدا بىرە غەيرىلىك سەزمىدۇق. قۇلۇمدىكى كۆزىتىش خاتىرسىدىمۇ شۇنداق ئىكەن.
- ئەمىسە باشقا گەپ بولمىسا جەننەت يەتتە كىرسۇنمۇ؟،- كاپىتان قالغان ئۈچەيلەن گەقارىدى، ئۇلار بىردەك بېشىنى لىڭىشتتى .ئىشىك ئېچىلىپ يەتتىنچى نۇمۇرلۇق مەھبۇس ئىككى قاراۋۇلنىڭ ھەمرالىقىدا كىرىپ كەلدى.
مەھبۇس ئوتتۇرا بوي ئەمما مۈرىسى ناھايىتى كەڭرى، بىلەكلىرىنىڭ بۇلجۇڭ گۆشلىرى خۇددى تېرىسىگە پاتماي ئېتىلىپ كىتىدىغاندەك، چېچى قارا، يۈزلىرى ئاق ، ساقاللىرى شالاڭ ، بورنى سەل چوڭ ، ئېغىزى كىچىك، چىرايلىق قوي كۈزلىرىدىن مۇلايىملىقى چىقىپ تۇرۇدىغان ئوتتۇز ياشلار ئەتراپىدىكى تەنھەرىكەتچىگە ئوخشاپ كىتىدىغان ناھايىتىمۇ كېلىشكەن ئاق تەنلىك يىگىت ئىدى. ئۇ بىر قارىماققا گېرمانىيىلىككە ئوخشاپ قالسا يەنە بىر قارىماققا ئامېرىكا ھىندىئانلىرىغا ئوخشاپ قالاتتى، ئۇ ئۇرۇندۇققا ئاستا كىلىپ مۆتىۋەرلەرچە ئولتۇردى، ئۇنىڭ ئولتۇرۇشتىكى بۇ سىپايە ھەركىتىدىن ئۇنىڭ ناھايىتىمۇ پاراسەتلىك ھەم پىشقان بىر ئەر ئىكەنلىكى چىقىپ تۇراتتى، ئىككى قاراۋۇل قائىدە بويىچە بۇ مەھبۇسقا ھۆرمەت بىلدۈرۈپ ئىشىكنى ئاستاغىنا يېپىپ چىقىپ كېتىشتى.

كاپىتان ئورنىدىن تۇرۇپ ئالاھىدە ياسالغان ئەينەك تامغايېقىن كىلىپ بۇ مەھبۇسقا خۇددى داڭلىق رەسساملارنىڭ سىزما پورتىرىتلىرىغا زەن سالغاندەك قايتىدىن بىر قاراپ چىقىپ ئاندىن ئېغىز ئاچتى :
- ئەپەندىم ، مەن كاپىتان جونسۇن ، كىراۋىن ھەربىي تۈرمىسىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى، قېنى قۇلىقىم سىزدە ،– بۇ ئەستايىدىل ئېيتىلغان سۆزلەر مەھبۇس تۇرغان ئۆيگە ئۆز پېتى ئاڭلاندى. مەھبۇس گەرچە ئالدىدىكى تۇرسۇق ئەينەك تامدىن ئۆزىنىڭ ئەكسىدىن باشقىنى كۆرەلمىسىمۇ لېكىن ئۇ خۇددى كاپىتاننى ئۆز كۈزى بىلەن كۆرگەندەك بېشىنى كۈتۈرۈپ ئەينەككە قاراپ تۇرۇپ پىششىق ئامېرىكا تەلەپپۇزىدا ئالدىرماي سۆز قىلدى:
- كاپىتان ، بۇ سۆزلىرىمنى مارشالغا يەتكۈزۈڭ، ئەتە ئامېرىكىنىڭ بىر يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارى ۋال – سىتىرت كوچىسىدا قەستكە ئۇچرىشى مۇمكىن ، ۋاقتى بەلكىم چۈش سائەت ئون ئىككى يېرىم ئەتراپىدا بولسا كېرەك!
- ئەپەندى ، سىز كىم ؟- كاپىتان جونسۇن داڭ قاتقىنىچە ھۇدۇقۇپ سورىدى، ئۇنى مۇشۇتاپتا سۇغۇق تەر باسقان ئىدى، چۈنكى بۇ تۈرمىدىكى مەھبۇسلار ئادەتتىن تاشقىرى ئەتىۋارلىنىپ دۆلەت گۆھىرىدەك قوغدىلاتتى، شۇنىڭ ئۈچۈن ئۇلارنىڭ سۆزلىرىنى ئاددى قاراشقا بولمايتتى. ئۇ قۇلىدىكى تېخى تۈگىمىگەن سىگارتىنى ياندىكىلەرگە سۇنۇپ بىرىپ قول ياغلىقىدا پىشانىسىنى سۈرتكەچ مەھبۇستىن كۆزىنى ئۈزمىدى.
- كىملىگىمنى بىلمەيمەن كاپىتان، خاتىرەم تېخى تولۇق ئەسلىگە كەلمىگەن چېغى، ئېغىر ئالمىسىڭىز مەن قايتسام.
- بولىدۇ ئەپەندىم ، سىزگە كۆپ رەھمەت، مەن ھازىرلا سۆزىڭىزنى مارشالغا يەتكۈزىمەن، يەنە باشقا سۆزىڭىز بارمۇ؟-كاپىتان شۇنداق دىگەچ يېنىدىكىلەرگە ئىشارەت قىلدى.
- ھازىرچە يوق كاپىتان ،بۇ كېچىدە تۆتىڭلارنى ئاۋارە قىلغىنىمدىن تۇلىمۇ خىجىلمەن.
- ماقۇل ئەمىسە ئەپەندى، ياخشى ئارام ئېلىڭ ،– دېدى كاپىتان تۈپۈكىنى غۇرتتىدەيۇتۇپ.
ئىككى قاراۋۇل مەھبۇسنى ئېلىپ چىقىپ كەتتى.
كاپىتان جونسۇن جىددىيلەشتى، كاپىتان ئوڭ قۇلىدا قاس چىقىرىۋىدى داڭ قېتىپ قالغان ئۈچەيلەن دەرھال ھەركەتكە كىلىپ جەننەت يەتتىنى سۇراق قىلغان چاغدىكى بارلىق سىن كۆرۈنۈشلەرنىڭ كومپىيۇتېرلىق تەكشۈرۈشنى باشلىۋەتتى.
- كاپىتان، جەننەت يەتتىنىڭ بايامقى سۆز قىلغاندىكى كومپىيۇتېرلىق پىسخىكا ئانالىزىدىن قارىغاندا يالغان ئېيتماپتۇ ...
- كاپىتان ، ئۇنىڭ مېڭە توقۇلما سىكانىرىدا چوڭ مېڭىسىدىكى قانتومۇر ئۆسمىسى ئالدىنقى ئايدىكىگە قارىغاندا تەڭ يېرىمدەك كىچىكلەپتۇ...خاتىرسى تولۇق ئەسلىگە كەلمىگىنى راستتەك قىلىدۇ...
- ئۇنىڭ يېقىنقى مەزگىللىك يۈرۈش –تۈرۈش ھەركىتىنىڭ كومپىيۇتېرلىق ئانالىزىدىن قارىغاندىمۇ بىرە روھىي كىسەللىكنىڭ ئالامىتى ياكى يالغۇزلۇقتىن پەيدا بولغان خامۇشلۇق ئالامىتى يوق ...
كاپىتان تېخىمۇ جىددىيلەشتى:
- ئەپەندىلەر ،دېمەك ئۇنىڭغا ھازىرچە «يېرىم ئۇيقۇ» تەجىربىسى ئىشلىگەننىڭ پايدىسى يوقكەندە ؟
- شۇنداق كاپىتان، مېڭىسىدىكى ئۆسمە تېخى تولۇق يوقالماپتۇ ، ناۋادا ئۇنىڭدىن تېخىمۇ كۆپ گەپ كوچىلايمىز دەپ «يېرىم ئۇيقۇ » تەجىربىسىدە كەتكۈزۈپ قويساق ئۇنىڭ مېڭىسى كاردىن چىقىدۇ...ئۇ چاغدا يۇقىرىغا جاۋاب بىرىشىمىز تەسكە توختايدۇ.
كاپىتان ئۈستەل ئۈستىدىكى بايام چىكىپ بۇلالمىغان يېرىم سىگارىتىنى قۇلىغا ئېلىپ ئوت ياقتى ئاندىن تازا بىر شورىۋەتكەندىن كېيىن ئالدىرماي ئېيتتى:
- ئەپەندىلەر ،سىلەرگە ئايان، بىزنىڭ بۇ يەردىكى ئاددى بىر ئاشپەزمۇ نەچچە ئايلىق تەمىناتى بىلەن نىيۇ يۇركتىكى ئەڭ چوڭ بايغا ئايلىنالايدۇ، ناۋادا بۇ قېتىمقى ئىشىمىزدىن چاتاق چىقسا خان-سارايلىرىمىزنى قوغداپ قېلىش ئەمەس جېنىمىزنى ساقلاپ قېلىشنىڭ ئۆزىمۇ بىر گەپ، بۇپتۇ ئۇنى ئەقلىدىن ئازدىمۇ دەيلى لېكىن ئۇ بىزنىڭ تۆت ئادەم ئىكەنلىكىمىزنى قانداق بىلدى؟ مېدىتسىنا ئىلمىدە گاچا دەپ قارالغان ئادەم زادى قانداق بولۇپ گەپ قىلىپ قالدى؟
- گەپ مۇشۇ يەردە كاپىتان ،بەلكىم ئۇ ئاقساراي ئەمەلدارلىرىنىڭ پائالىيىتىنى تېلېۋىزوردىن ئاڭلىغاندۇ بىراق بىزنىڭ مۇزاكىر گۇرۇپپىمىزدىكى ئىككى ئادەمنىڭ يوقلىقىنى قانداق بىلگەندۇ؟ ياكى بولمىسائۇنىڭدا ئالدىن كۆرۈش ئىقتىدارى بارمىدۇ؟
كاپىتان ئېغىر بىر خۇرسىنغاندىن كېيىن ئۈنلۈك ئاۋازدا بۇيرۇق قىلدى:
- سىلەر ھازىردىن باشلاپ جەننەت يەتتىنىڭ يۈرۈش-تۈرۈشىگە مۇناسىۋەتلىك بارلىق يۇشۇرۇن سىن كۆرۈنۈشلىرىنى كۆرۈپ چىقىڭلار، يېڭىلىق بولسا خەۋە قىلىڭلار ، ئۇنىڭ يىللىق سالامەتلىگىنى تەكشۈرگەن دوختۇرنىڭ شەخسى ئارخىپىنى ماڭا يەتكۈزۈڭلار ،بولدى باشلاڭلار!
كاپىتان جونسۇن ئۇيقۇسىزلىقتىن چارچاپ كەتكەن بولسىمۇ ھەربىيلەرگە خاس جاسارىتى بىلەن سوراقخانىدىن مەغرۇر ھالدا چىقىپ كارىدور بىلەن ئانچە يىراق بولمىغان جايدىكى ياتىقىغا كىردى-دە قۇلىغا تېلېفوننىڭ تورۇپكىسىنى ئېلىپ ھاۋايغا دەم ئالغىلى كەتكەن تۈرمە باشلىقى مارشال ھايكىرغا تېلېفون ئۇرماقچى بۇلدى بىراق يەنە تورۇپكىنى ئورنىغا قۇيۇپ قويدى. «قانداق قىلىش كېرەك ، مارشالغا زادى نېمە دىسەم بۇلار، دوكلات قىلمىسامچۇ؟ .. ناۋادا ئىشلار بۇ ساراڭنىڭ دېگىنىدەك چىقىپ قالسا ئۇچاغدا...» كاپىتان ئويلىنىپ مۇشۇ يەرگە كەلگەندە ئۇنى قارا تەر باسقاندەك بولدى ،ئۇ غەيرەتكە كىلىپ تورۇپكىنى ئالدى-دە تۈرمە باشلىقى مارشال ھايكىرنىڭ نۇمۇرىنى بېسىشقا باشلىدى.

*            *              *                *              *

بۈگۈن ۋال – سىترىت كوچىسى ئادەتتىن تاشقىرى قىزىپ كەتتى. رەڭگا-رەڭ كىيىملەرنى كېيگەن كىشىلەر سەلدەك مەيدان تەرەپكە قاراپ ئاقماقتا ئىدى ، كۇچا-كويلاردا يۈزلىرىنى ھەرخىل رەڭدە بويىۋالغان ھەزىلكەشلەر، ھەرخىل ھايۋانلار سىياقىغا كىرىۋالغان قىزىقچىلار، قۇلىدا گۈل-چەمبىرەكلەرنى پۇلاڭلىتىۋاتقان ئېگىز پاچاقلار كىشىلەرنىڭ دىققىتىنى تارتىپ بۈگۈنكى يىغىلىشقا تېخىمۇ خۇشاللىق قاتقان ئىدى. ئىسقىرتىش، داقا-دۇمباق ، سۇناي ئاۋازى ، كەپسىز بالىلارنىڭ ئۇيان-بۇيان قوغلىشىپ توۋلاشلىرى ھەممىسى بىر بولۇپ ۋال – سىترىت كوچىسىنى بىر ئالغان ئىدى. قۇمدەك ساناقسىز كىشىلەرتۇپى ئىچىدە قانداقتۇر بىركىملەر قوللىرىدا پىلاكاتلارنى كۆتۈرۋېلىشىپ ھايۋانات-ئۆسۈملۈكلەرنى ئاسراش توغرۇرلۇق ھەدەپ نۇتۇق سۆزلەۋاتسا يەنە قانداقتۇر بىر كىملەر قوللىرىغا كىچىك بايراقلارنى كۆتۈرۋېلىشىقان ئىدى. بۈگۈنكى بۇ يېغىلىش قارىماققا شۇنداق قالايمىقاندەك كۆرۈنسىمۇ ئەمەلىيەتتە كىشىلەر تۇپى خۇددى يىراقتىن تېزگىنەكتە باشقۇرۇلىۋاتقاندەك يەنىلا ناھايىتى تەرتىپلىك ھەم رايىش ئىدى.
مۇشۇ تاپنىڭ ئۆزىدە بەش بۇرجەكلىك بىنادىكى «بىخەتەرلىك ئىشخانىسى» دا دۆلەت ئىشلار كاتىپى، دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىكى، مەركىزى ئاخبارات ئىدارىسىدىكى مۇھىم شەخىسلەردىن بولۇپ ئون نەچچە كىشىلىك جىددى مۇزاكىرە گۇرۇپىسى ۋال كوچىسىدىكى مەيداندىنمۇ بەك قىززىپ كەتكەن ئىدى. ئۇلارنىڭ قىزغىن مۇزاكىرىسى ئىچىدە كىراۋىن ھەربىي تۈرمىسىنىڭ باشلىقى مارشال ھايكىر ئەپەندىمۇ بېشى چۈشكەن ھالدا بىر بۇرجەكتە ئولتۇراتتى...
- ....بۇپتۇ ، بۇنى قۇيۇپ تۇرايلى ئەپەندىلەر ھازىرقى مەسىلە مەيداننىڭ بىخەتەرلىك مەسىلىسى، قېنى مۇتەخەسىسلىرىڭىزنىڭ يېڭى پىكىرىنى ئاڭلاپ باقاي، –مۇداپىئە مېنىستىرى خاككىر سالماق ھالدا بىخەتەرلىك ئىشخانىسىنىڭ مەسئۇلى مايۇر مىخائىلغا قاراپ بۇيرۇق قىلدى.
- بۇ قېتىم پىرىزدىنىت ۋە ئۇنىڭ خانىمى بىرلا ۋاقىتتا مەيدانغا چىقىدۇ، ئۇنىڭ ئۈستىگە مەيدانغا يىغىلىدىغان ئادەملەرنىڭ سانى كۆپ، ئەتراپتىكى ئوچۇقچىلىق دائىرە بەك چوڭ ،بىخەتەرلىك دەرىجىسى تۆۋەن، شۇنىڭ ئۈچۈن بىز ئەڭ زور تىرىشچانلىقنى كۆرسەتتۇق. بىرىنچىدىن ۋول كوچىسىغا تەۋە بارلىق يەرئاستى يوللىرى، ھەرخىل تونىللار، ئەۋرەز، گاز يوللىرىغا بولغان تەكشۈرۈش -قاراۋۇللۇق كۈچەيتىلىپ يەر ئاستىدىن بۇلىدىغان خەۋپ يوقىتىلدى، ئىككىنچىدىن يەريۈزىگە نىسبەتەن ئەسلىدە كۇچا-مەيدانغا ئورۇنلاشتۇرغان پۇقراچە كىيىنگەن ئالاھىدە خادىم بىرمىڭ بەش يۈز ئىدى، مارشالنىڭ ئاخشامقى خەۋىرىگە ئاساسەن يەنە بىر يېرىم مىڭنى كۆپەيتتۇق، پەمىمچە ھازىرنىڭ ئۆزىدىلا مەيدان – كوچىلاردىكى بارلىق كىشىلەر ھازىر قولىمىزدا بار بولغان ئەڭ ئىلغار رېنتېگېنلىق سىكانىرلاشتىن ئۆتۈپ بولدى ،بۇ خىل سىكانىرلاشتا كىشىلەرنىڭ يۇشۇرۇن ئېلىپ ماڭغان يىڭنە چوڭلۇقىدىكى ھەرقانداق مېتال جىسىمنى بىلگىلى بولىدۇ دېمەك مەيدان ئىچىدىن ياكى كوچا ئىچىدىن قاتىلنىڭ قول سېلىش مۇمكىنچىلىكى تۈگىتىلىدۇ، ئۈچىنچىدىن مەيدان ھاۋا بوشلۇقى كىچىك كۆلەمدىكى«قوغدىنىش سىستېمىسى» غا كىرگۈزۈلدى ، بۇ خىل سىستېمىدا مەيدان يۈزى ھاۋابوشلىقىدا ئاۋاز سۈرئىتىدىن تىز يۈرىۋاتقان ياكى ئۇنىڭدىن تۆۋەن تېزلىكتىكى تۇخۇم چوڭلۇقىدىكى ھەرقانداق جىسىم رادار سېستىمىسىغا چۈشۈش بىلەن بىرگە قوغدىنىش سىستېمىسى تەرىپىدىن ۋەيران قىلىنىدۇ. تۆتىنچىدىن خەۋىپنىڭ كېلىش ئىھتىماللىقى يۇقىرى بولغان ئەتراپتىكى جايلارغا قاراپ باقايلى ،بىزگە بېسىم ئەكەلگىنى دەل مۇشۇ بىنالار، – قىزغىن سۆزلەۋاتقان قىرىق ياشلار چامىسىدىكى بۇ ۋىجىك ئادەم ئامېرىكا تېرورلۇققا قارشى ئىچكى قاتلىمىدىكى«دىلو ئانالىز ئاتىسى» دەپ نام ئالغان تالانتلىق شەخس مايۇر مىخائىل بولۇپ گەرچە ئۇ «ئامانلىق ئىشخانىسى» نىڭ ئاددى بىرئەزاسى بولسىمۇ بىراق ئۇنىڭ تېرورلۇق - قاتىللىق رازۋېتكىسى توغرىسىدا يازغان بەزى ماقالا-كىتاپلىرى ياۋروپادىكى داڭلىق ساقچى ئۇنىۋېرسىتېتلىرىدا ھېلىھەم دەرىسلىك قىلىنىپ ئۆتۈلۈۋاتاتتى، شۇڭا ئۇ ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ ئەتىۋارلىق گۆھىرى ھېسابلىناتتى ھەتتا پېرىزدىنىت نىكسونمۇ بۇ كىشىگە ئالاھىدە ھۆرمەت بىلدۈرەتتى، ئۇگەپ قىلىۋاتقاندا مۇزاكىردىكى بارلىق خادىملار باشقىچە زەن قۇيۇپ ئاڭلىدى، مىخائىل كىچىك ئىكراندىكى ئاسمان پەلەك بىنالارنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ سۈزىنى داۋاملاشتۇردى، –پىرىزدىنىت سۆز قىلىدىغان سەھنىنىڭ كەينى ، ئوڭ-سول ئىككى تەرىپى شۇنداقلا ئۈستى ئوق ئۆتمەس ئەينەكتىن ياسالغان يۆتكىمە تام بىلەن بېزەلدى، شۇنداقتىمۇ سەھنە يۈزى ئالاھىدە چوڭ، ئالدى تەرەپتىن كېلىدىغان خەۋىپنى ئازايتىش ئۈچۈن بىزدە ھازىر بار بولغان ئەڭ ئىلغار يىراق مۇساپىلىق قۇرال ئوقىنىڭ ئەڭ يىراققا بېرىش ئارىلىقى ئىككى مىڭ مېتىرغا يىتىش ئۆلچىمىگە ئاساسەن شۇنداقلا بۈگۈنكى شامال كۈچى ۋە يۆنىلىشىنى كۆزدە تۇتۇپ مۇشۇ دائىردىكى بارلىق بىنالارنى نىشانغا كىرگۈزدۇق، سائەت ئونغا يېقىن زوركۆلەملىك ئاختۇرۇش-تىنتىش خىزمىتى تامام بولىدۇ مۇنداقچە ئېيتقاندا بۇ بىنالارنىڭ ھەر بىر دەرىزىسىگە بىردىن ئالاھىدە قىسىم ئەسكىرى ئورۇنلاشتۇرۇلدى ، سۆزۈم تامام ئەپەندىلەر!

- ناھايىتى ياخشى قىپسىز مىخائىل ، سىزنى قوللايمەن ، ھە راست تۈرمە باشلىقى ھايكىر، ھېلىقى تىجىمەل ئەپەندىڭىزگە ئاپىرىپ بەرگەن مەيدانغا مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللاردىن جاۋاب كەلمىگەندۇ؟،- دېدى دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى خاككېر جىدىدىي تەلەپپۇزدا.
- ياق مىنىستىر ئەپەندى ، تېخىچە جاۋاب يوق...،- مارشال ھايكىر چۈشۈپ كەتكەن بېشىنى كۆتۈرۈپ دۇدۇقلىغىنىچە جاۋاب بەردى.
-بۇپتۇ ھېچقىسى يوق، – مىنىستىر سالماقلىق بىلەن ئورنىدىن تۇرۇپ يېنىدىكى مايۇر مىخائىلنىڭ قۇلىنى تۇتتى ئاندىن سەمىمىلىك بىلەن ئېيتتى، – بۇ ئامېرىكا تارىخىدىكى ئەڭ زور قوغداش ھەرىكىتى ھەم بىزنىڭ ۋەتەن ئالدىدىكى باش تارتىپ بولمايدىغان بۇرچىمىز، ھەممە ئىشلار ئېيتقىنىڭىزدەك بولغاي ئىلاھىم ، سىزنىڭ غەلىبىڭىز بىزنىڭ غەلىبىمىز شۇنداقلا ئامېرىكا خەلقىنىڭ غەلىبىسى قەدىرلىك مايۇر ! ۋەتەننىڭ كىلەچىكى سىزنىڭ قولىڭىزدا ، تەڭرىم ئامېرىكىنى ئۆز پاناھىدا ساقلايدۇ! سىز بىزنىڭ پەخرىمىز مىخائىل!، –مۇداپىئە مىنىستىرى خاككېر تۇلۇپ تاشقان ئىشەنچ بىلەن مىخائىلنىڭ مۆرىسىنى قوش قوللاپ تۇتۇپ تۇرۇپ ئۇنىڭغا مەدەت بەردى ۋە سورۇننى ئاخىرلاشتۇردى.

*      *      *       *      *       *        *      *

چۈشكە يېقىن كىشىلەر بارغانسېرى كۆپىيىشكە باشلاپ مەيدان تېخىمۇ ئاۋاتلاشتى، سەھنىدە ئورۇندىلىۋاتقان ناخشا-مۇزىكا ئەترىتىنىڭ شوخ-يېقىملىق كۈيلىرى پۈتۈن مەيدان ئەھلىنى ئۆزىگە رام قىلىۋېلىپ چوڭىدىن كىچىككىچەھەممىسى مۇزىكا دۇنياسىغا غەرىق بولۇپ كەتكەن ئىدى پەقەت تەرەپ-تەرەپتىن كەلگەن مۇخبىرلار لاققۇ-لۇقىلىرىنى كۆتۈرۈشۈپ نۇتۇق سەھنىسى تەرەپتە ئالا-تۇپۇل مېڭىشىپ يۈرىشەتتى. پېرىزدىنىت كېلىدىغان ۋاقىتمۇ بۇلاي دەپ قالدى...
   پىرىزدىنت ئاخىرى كەلدى.
   مۇزىكىنىڭ ئورنىنى نەچچە مىڭ ئاممىنىڭ ئىچى-ئىچىدىن ياغدۇرغان قىزغىن گۈلدۈراس ئالقىش سادالىرى بىر ئالدى ، ئاسمان –زېمىن ئالقىش ئىسقىرتىشلاردىن تىتىرىدى، پېرىزدىنىت  ۋەزىپىگە ئولتۇرغان نەچچە يىلدىن بىرى ئامېرىكا جەمئىيىتىدە ئىشسىزلىق ئازايتىلدى ، بولۇپمۇ مال باھاسى مۇقىم بۇلدى،ياشانغانلارنىڭ بېقىلىش مەسىلىسى ئۈنۈملۈك ھەل قىلىندى، زەھەر ئەتكەسچىلىككە قارشى تۇرۇش ھەركىتى تارىختىن بۇيانقى ئەڭ يۇقىرى سەۋىيىدە بولدى ،خەلقئارادىكى «ئۆزخەلقىنى ئۆزى قانلىق باستۇرۇشقا كۈنۈپ كەتكەن جاللاتلارنى تازىلاش» كۈرىشىگە ئامېرىكا ئۆزى باش بولۇپ قاتناشتى ھەم زور غەلبىگە ئىرىشتى، ئۇرۇش چىقىمى كۆرۈنەرلىك ئازايتىلىپ ئۇرۇشتا قۇربان بولغان ھەربىيلەرنىڭ نەپىقە پۇلىنى كۆپەيتىش ئۇلارنىڭ ئائىلە تاۋابىئاتلىرىنىڭ تۇرمۇشى كاپالەتكە ئىگە قىلىنىش جەھەتلەردىكى بىر قاتار مەسىللەر ياخشى ھەل قېلىندى...
پېرىزدىنىت  خانىمى بىلەن ماشىنىدىن چۈشتى،ئالقىش ساداسى تېخىمۇ ئەۋجىگە چىقتى، ئۇلار مەيداندىكى ئاۋامغا خۇددى يىراق سەپەردىن قايتىپ كەلگەن ئاتا ئۆز باللىرى بىلەن قۇچاقلىشىپ كۆرۈشۈشكە تەشنا بولغاندەك يېقىملىق كۈلۈمسىرەپ ئاۋامغا قانماي قارايتتى، قانماي كۈلۈمسىرەيتتى ، قانماي قول پۇلاڭلىتاتتى، ئۇلار يېڭى توي قىلغان ئەر-خوتۇنلاردەك قول تۇتۇشقىنىچە نۇتۇق سەھنىسىگە قاراپ ماڭدى، چاۋاك توختايدىغاندەك ئەمەس ئىدى، پېرىزدىنىت كېلىنچەكنىڭ قۇلىنى قويۇۋەتمەستىن مىكروفوننىڭ ئالدىغا كەلدى ۋە قولىنى ئېگىز پۇلاڭلىتىپ مەيداندىكىلەرگە ھۆرمەت بىلدۈرگەندىن كېيىن خانىمىنىڭ پىشانىسىگە سۆيۈپ قۇيدى. خانىم كۈلۈمسىرىگىنىچە كەينىگەسەل يېنىپ تۇردى ، پېرىزدىنىت مەيدان ئەھلىگە قاراپ سۈزىنى باشلىدى:
- ئەزىزلىرىم ، چۈشلىكىڭلار خەيرىلىك بولسۇن ! قىممەتلىك ۋاقتىڭلارنى ئالغىنىمدىن تۇلىمۇ خىجىلمەن !، – يەنە قىزغىن گۇلدۈراس ئالقىش سادالىرى ياڭرىدى ، پېرىزدىنىت كۈلۈپ كەتتى.ئۇ بۇ قېتىم سۆزىنىڭ بېشىدا «ھۆرمەتلىك خانىملار-ئەپەندىلەر» دېگەن سۆزنى ئىشلەتمىدى، ئۇ ئىككى قۇلىنى ئاستا چىقىرىپ ئۇلارغا تەشەككۈرىنى بىلدۈرگەندەك ئۇلارغا قارىتىپ پۇلاڭلاتتى، ئاندىن سۈزىنى داۋاملاشتۇردى، – بۈگۈن ھەرقايسىڭىزلار بىلەن قۇياش كەبى قەدىرلىك ھەم سۆيۈملۈك بولغان ئامېرىكىنىڭ ئۇلۇغ بايرىقى ئاستىدا ئوخشاش بىر مەيداندا ،ئوخشاش بىر ھاۋادىن نەپەس ئېلىۋاتقىنىمدىن ئۆزەمنى تۇلىمۇ بەخت ھېس قىلىمەن!، –ئالقىش چاۋاكلار تەدرىجىي بېسىقىپ مەيداندىكى مىڭلىغان – ئونمىڭلىغان تەشنا كۆزلەرپېرىزدىنىتقا تىكىلدى. پېرىزدىنت سۈزىنى داۋاملاشتۇرۇۋاتاتتى....
    دانە-دانە ئېيتىلغان دەبدەبىلىك سۆزلەر كىشىلەرنىڭ يۈرەك تارىسىنى چىكىپ ئۇلارنى چەكسىز  ھاياجانغا سېلىۋاتقان پەيتتە مەيدانغا يېقىن جايدىكى «ئامانلىقنى قوغداش ئىشخانىسى»نىڭ قۇماندانلىق ماشىنىسىدىكى ئون نەچچەخادىم خۇددى ھازىرنىڭ ئۆزىدە ئاتوم بومبىسى پارتلايدىغاندەك جىددىي ھالەتتە خىزمەت قىلىۋاتاتتى. ئۇلار ئۈچۈن ئەڭ مۇھىمى بۇ نۇتۇقنىڭ مەزمۇنى بولماستىن بەلكى نۇتۇقنىڭ بالدۇرراق تۈگەپ پېرىزدىنىتنى بەش بۇرجەكلىك بىناغا ئامان-ئىسەن قايتۇرۇش ئىدى .كونترول سۇپىسىدا قۇلىقىغا تىڭشىغۇچ تاقىۋالغان ئالاھىدە خادىملار ئالدىدىكى كومپيۇتېر ئىكرانىدىن كۆزىنى ئۈزمەي ئەتراپقا ئورۇنلاشتۇرۇلغان مەخپىي ھەم ئاشكارا قاراۋۇللار بىلەن توختىماي ئالاقىلىشاتتى. ماشىنا ئىچى خۇددى پايچىك بازىرىدەك قىززىپ كەتكەن بولۇپ «ئۈچىنچى نۇمۇرلۇق سۈنئىي ھەمراھتىن كەلگەن سىگنال ياخشى ئەمەس،يەتتىنچىسىگە ئالماشتۇرۇڭ ، ئون سەككىزىنچى بىنا جاۋاب قايتۇرۇڭ، ھە ياخشى ،ئالتىنچى بىنا جاۋاب قايتۇرۇڭ ياخشى ، ...ياخشى...جاۋاب قايتۇرۇڭ ...ياخشى...»دىگەندەك ئاۋازلار ماشىنا ئىچىنى بىر ئالغان ئىدى. ھەر كىم ئۆز ئىشى بىلەن ئالدىراش ئىدى، پەقەت بۇقېتىمقى قوغداش ۋەزىپىسىگە مەسئۇل بولغان مايۇر مىخائىل قۇلىدىكى قەلەمنى چىشلىگىنىچە پات – پات قول سائىتىگە قاراپ ماشىنا ئىچىدىكى تار يولدا ئۇيان-بۇيان ماڭاتتى، ئىشلار نورمال كىتىۋاتقان بولسىمۇ لېكىن مايۇر يەنىلا جىددىيلەشكىنىدىن سائىتىگە قارايتتى... ۋاقىت ئۇنىڭغا ئۆمرىدە تۇنجى قېتىم كەينىگە مېڭىۋاتقاندەك بىلىندى...
  - دوكلات مايۇر ، تۆت بال شەرق شامىلى، كۈچىيىش ئېھتىماللىقى زور! – دېدى ھاۋا رايىغا مەسئۇل خادىم گەپنى قىسقارتىپ.
- بايام تېخى ئىككى بال ئىدىغۇ ؟
- شۇنداق مايۇر ، لېكىن شامال كۈچى بارغانسېرى كۈچىيىۋاتىدۇ . ھازىر بەش بالدا تۇراقلاشتى.
- ئۇ نان قېپىلارنىڭ ھاۋارايى مۆلچىرى قانداقتى؟
- دۆلەتلىك ھاۋارايى ئىدارىسى تەمىنلىگەن ئەڭ يېڭى مۆلچەر ئىككى بال شەرق شامىلى ئىدى مايۇر.
   مايۇر جىددىيلەشتى.
- ئاناڭنى...، نۇتۇق تۈگەشكە يەنە قانچىلىك قالدى؟
- تەخمىنەن بىر يېرىم مىنۇت.
    مايۇر مىخائىل ياندىكى دۇربۇننى ئېلىپ دەرھال ماشىنىدىن چۈشتى –دە چىمچىلاق بارمىقىنى ئاغىزىدا ھۆلدەپ قۇلىنى ئېگىز كۆتۈردى. ئاندىن شامال كېلىۋاتقان تەرەپتىكى بىنالارغا دۇربۇن بىلەن قاراشقا باشلىدى، ئىشلار ئۇنىڭغا نورمالدەك بىلىندى. ئۇ دۇربۇننى كۆزىدىن ئېلىپ ماشىنىغا چىقىشقا تەمشەلدى ،بىراق كۆڭلى بىر نەرسىنى سەزگەندەك بولۇپ كەينىگە ئۆرۈلگىنىچە دۇربۇننى ناھايىتى تىزلىكتە كۆزىگە ئەكىلىپ بايام قارىغان تەرەپكە قايتا قارىدى. دۇربۇننىڭ پارقىراق بىر جۇپ كۈزى شامال كىلىۋاتقان تەرەپتىكى بىر جۇپ قوشماق بىناغا تىكىلدى، بۇ بىر جۇپ قوشماق بىنا مەيدانغا ئەڭ يىراق بىنالاردىن بولۇپ بىرى مەيدانغا بىر يېرىم مىڭ مېتىر يىراقلىقتا بولسا يەنە بىرى مەيدانغا ئىككى مىڭ مېتىر يىراقلىقتا ئىدى ، كۆز بىلەن قارىغاندا ئىككى بىنا خۇددى قوشماق بىنادەك ياكى بىر پۈتۈن سېپىل تامدەك كۆرۈنەتتى. دۇربۇن بىلەن سىنچىلاپ قارىغاندا ئاندىن ئىككى بىنانىڭ ئارلىقىدا بىر مېتىرچە بوشلۇق بارلىقىنى كۆرگىلى بۇلاتتى. ئەمما مايۇرنىڭ دىققىتى بۇ ئىككى بىنادا ئەمەس بەلكى ئىككى بىنانىڭ ئارلىقىدىكى بوشلۇقتا يەر يۈزىدىن ئاران كۆتۈرۈلۈپ تۇرغان بىر مۇناردا يەنى ئىككى بىنادىن سەل يىراق جايدىكى قەدىمىي چېركاۋ مۇنارىدا ئىدى...ئۇنىڭ يۈرىگى « قارتتىدە » قىلىپ قالدى، گەرچە بۇ چېركاۋ مۇنارى بۇ قېتىمقى قاراۋۇل ئۇرۇنلاشتۇرۇش پىلانىدىن چىقىرىۋېتىلگەن بولسىمۇ ئەمما ھازىرقى شامال يۆنىلىشى ھەم شامال كۈچى مايۇرنىڭ پىلانىغا پايدىسىزدەك بىلىندى. ئۇ جىددى بۇيرۇق قىلدى «نىشان بىلسۇن چېركاۋى، يەر يۈزى ھەم ھاۋادىن دەرھال ھەركەتكە كەلسۇن !»
بۇيرۇق تۈگىمەستە بوشلۇقتا ۋەزىپە ئۈتۈۋاتقان بىر قانچە تىك ئۇچار ئايروپىلان يۆنۈلۈشىنى چېركاۋ تەرەپكە ئۆزگەرتتى .ئالەم بوشلۇقىدىكى سۈنئىي ھەمراھلارمۇ سىكنۇت ئىچىدە نىشاننى چېركاۋ مۇنارىغا قارىتىشقا باشلىدى. چىركاۋغا ئەڭ يېقىن جايدىكى ئالاھىدە قىسىم چاقماق تىزلىكىدە ھەركەتكە كەلدى...
  پېرىزدىنت ھېلىھەم نۇتۇقىنى داۋاملاشتۇرۇۋاتاتتى...
-«...مىڭلىغان بالىلار بىزگە تەلمۈرمەكتە ئۇلار تويغۇدەك تاماققا موھتاج بولماقتا...شۇنداق، ئىستىبداتلار تېخى يوقىتىلغىنى يوق، مىڭلىغان ئانىلار ئەشۇ ئىستىبداتلارنىڭ زۇلىمى تۈپەيلى كېچىسى تېخى ئارامىدا ئۇخلىغىنى يوق ، ئۇلارنىڭ كۆز يېشى دەريا بولۇپ ئاقماقتا ، ئادالەتسىزلىككە قارشى تۇرۇش، نامراتلىققا قارشى تۇرۇش بىزنىڭ مەڭگۈلۈك شۇئارىمىز ! بىز كۆز يېشىمىز بىلەن ئەمەس ئەمەلىي ھەرىكىتىمىز بىلەن كۈرەش قىلغۇچىلارمىز...مانا بۇ تەڭرىنىڭ  بىز ئامېرىكىلىقلارغا بەرگەن ھۇقۇقى!....» نۇتۇق مۇشۇ يەرگە كەلگەندە مەيداندا گۈلدۇراس ئالقىش كۈتۈرۈلدى.

نۇتۇق تېخى تۈگىمىگەن ئىدى، پېرىزدىنت نىكسون ئالدى تەرەپتىن كەلگەن ئىللىق شامالدىن چوڭقۇر نەپەس ئالماقچى بولدى. ئۇ بۇ شامالدىن خۇددى قانداقتۇ بىرخىل خۇشپۇراقنى تاپقاندەك كۈزىنى يېرىم يۇمۇپ ئاسمانغا قاراپ ئىللىق كۈلۈمسىرىدى، چۈنكى ئالدى تەرەپتىن كەلگەن بۇشامال، مەيداندىكى ئاۋامنىڭ تەر پۇراقلىرىنى ئۆز پېتى ئەكەلگەن ئىدى. بۇ خىل پۇراق پېرىزدىنتقا خۇددى ئۆز ئانىسىدىن كەلگەن مەززىلىك تەر پۇرىقىدەك ياكى ئۆزىنىڭ بوۋاق بالىسىدىن كەلگەن تاتلىق سۈت پۇرىقىدەك بىلىنىۋاتاتتى... مانا بۇ كىشى - ئۆز خەلقىنىڭ ئاچچىق تەر پۇرىقىنى ئۆزىگە خۇشپۇراق بىلگەن بۇ ئادەم، تەڭرىنىڭ ئامېرىكىلىقلارغا بەرگەن كاتتا بىر مۇكاپاتى ئىدى. ئەپسۇس بۇ ئىللىق مەيىن شامال پۇراپ قانغىلى بولمايدىغان تاتلىق پۇراقنى ئەكىلىش بىلەن بىرگە يەنە بىر شۇم نەرسىنىمۇ ئەكىلىۋاتقان ئىدى...
    پېرىزدىنت كۈلۈمسىرىگىنىچە سۆز قىلىشقا تەمشىلىپ ئىككى قۇلىنى شۇنداق كۆتۈرۈشى سول كۆكرىگى چىممىدە قىلغاندەك بۇلدى. سول مۈرىسىنىڭ ئاستىدىن يەنى سول مەيدىسىدىن قىپقىزىل قان بولدۇقشىپ ئېتىلىپ چىقتى...
   پېرىزدىنت يېقىلدى...
ئۇنىڭ يېنىغا ئەڭ دەسلەپ كەلگىنى ئۇنىڭ خانىمى بولدى، خانىم شۇنداق ھەسرەت بىلەن قاتتىق بىر چىقىردىكى بۇ ھەسرەتلىك ئاۋازدىن پۈتۈن ئامېرىكا تىتىرەپ كەتتى...

*        *       *        *        *       *        *        *

پېرىزدىنت يېقىلغاندا ھېچقانداق ئاغرىقنى سەزمىدى .باشتا ئۇنىڭ كۆز ئالدى قاراڭغۇلىشىپ بىر نەرسىنى كۆرەلمىدى كېيىن خىرە بىر يورۇقلۇقنى كۆردى ، يورۇقلۇق بارغانسېرى كۈچەيدى ، پېرىزدىنىت كۈزىنى تەستە ئېچىۋىدى ئانىسىنىڭ يېنىداكۈلۈمسىرەپ تۇرغانلىقىنى كۆردى :
- بالام ئويغىنىڭ ، دادىڭىزنىڭ كېلىدىغان چېغى بولدى . تۇغۇلغان كۈنىڭىزگە كۆپ سوۋغات ئەكىلىدىكەن...- ئانا مېھىرىبانلىق بىلەن ئۇنىڭ پىشانىسىگە سۆيۈپ قۇيۇپ كىچىك ھۇجرىدىن يىنىك دەسسەپ چىقىپ كەتتى.
ئۈچ ياشلىق نىكسون ئورنىدىن ئەسنەپ ئويغاندى ئاندىن پىلتىڭلاپ يۈگرەپ چىقىپ تاماققا تۇتۇش قىلىۋاتقان ئانىسىنىڭ پۇتىنى قۇچاقلىۋېلىپ بىردەم ئەركىلىۋالغاندىن كېيىن دادىسىنىڭ تىزراق كېلىشىگە تەقەززا بولۇپ ئۆيىنىڭ ئالدىدىكى كىچىك يولغا چىقىپ ساقلاپ تۇردى. شۇ ئەسنادا بىركىچىك قارا ماشىنا يولنىڭ بۇيىدا توختاپ ئىچىدىن ئىككى ئادەم چۈشكىنىچە كىچىك بالىنى  ماشىنىغا سۆرەپ تارتىپ ئاچىقتى. بالا شۇنچە ۋاقىرىسىمۇ بۇنى ھېچكىم ئاڭلىمىدى، ئۇتوۋلىدى، يىغلىدى، تېپىچەكلىدى... ئۇلار بالىنى بازار سىرتىدىكى بىر خارابىلىكتىكى تاشلاندۇق ئۆيگە ئەكەلدى . ئۆينىڭ ئوتتۇرىسىدا چوڭ بىر ئۈستەل تۇراتتى. ئۇلار بالىنى ئۈستەلگە ياتقۇزدى ئاندىن قۇللىرىغا ئۇستىرا، پىچاقلارنى ئېلىپ بالىنىڭ يۈرىگىنى سۇغارماقچى بولۇشتى. بۇرنى پاناق كەلگەن بۇ ئىككى پاكار ئادەم ئەسلىدە ئادەم ئەزالىرى سودىسى قىلىدىغان سودىگەرلەرنىڭ ياللانما نىمكارلىرى بولۇپ بۇلار يىراق ئەلدىكى «ئادالەت ھامىيسى» دېگەن دۆلەتتىن كەلگەن ئاققۇن مۇناپىقلار ئىدى. پادىشاھلىق تۈزۈمىدىكى بۇ دۆلەتنىڭ نامى گەرچە «ئادالەت ھامىيسى»بولسىمۇ بىراق بۇ ئەلدە نەقانۇندىن نە ئادالەتتىن ئېغىز ئاچقىلى بولمايتتى. بۇ ئەل شۇنداق بىر ئىستىبىداتنىڭ قولىدا قالغان ئىدىكى «كىمكى خانلىقنىڭ ئادالەتسىزلىكى توغرىسىدا بىر ئېغىز گەپ قىلسا ئۇنىڭ ئۈچ ئەۋلادى، ئىككى ئېغىز گەپ قىلسا ئۇنىڭ يەتتەئەۋلادى قىرىلىپ تاشلىنىدۇ»دەيدىغان قانۇنى بارئىدى.   پۈتۈن دۇنيادىكى ئەزا كۆچۈرۈش ئوپېراتسىيىلەردە ئىشلىتىلگەن ئون ئادەم ئەزاسىنىڭ توققۇزى مۇشۇ «ئادالەت ھامىيسى» دىن كىلەتتى.
   بالا ئۈستەلدە ئوڭدىسىغا ياتقۇزۇلۇپ پۇت-قۇلى تۆت تەرەپتىن باغلاندى بالا توختىماي « ئانا ! ئانا » دەپ ۋاقىرايتتى. ئۇلار بالىنىڭ بۇرنىغا بىرنىمىنى پۇرىتىۋىدى بالا شۇك بولۇپ ھۇشىدىن كەتتى. ئۇلار بالىنىڭ كۆينىكىنى يىرتىپ كۆكرىكىگە قەلەم بىلەن كېسىدىغان ئورنىغا بەلگە سىزىۋاتقان پەيتتە « قارس- قۇرۇس » قىلغان ئاۋاز بىلەن ئىشىك ئۆرۈلۈپ ئۆيدىن تۇپا –چاڭ كۈتۈرۈلدى.ئشىكنىڭ ئالدىدا ئاتلىق بىر ئادەم قۇلىدا بىسى ۋالىلداپ تۇرىدىغان بىر ئاي پالتىنى تۇتقىنىچە  غەزەپ بىلەن قاراپ  تۇراتتى. ئىككى ۋىجىك قاۋان ئالا-تۇپۇر بولۇشۇپ قورققىنىدىن لاغ-لاغ تىترىگىنىچە قوللىرىدىكى ئۇستىرا –پىچاقلارنى تاشلاپ ئاتلىق ئادەمنىڭ ئالدىدا تىزلاندى.
- سەنلەر كىم ؟ - دېدى ئاتلىق ئادەم غەزەپ بىلەن.
- بىز...بىز پادىشاھىمىز ئۈچۈن بايلىق توپلىغۇچىلارمىز...- دېدى ئۇلار يەر سۆيۈشۈپ تۇرۇپ.
- ھازىرچە ئاچكۆز شاھىڭغا ئىككى باش بېرەي، قالغان سوۋغىنى ئوغلۇمدىن ئالسۇن! -ئاتلىق ئادەم ئاتتىن سەكرەپ چۈشۈپ ئىككى قاۋاننىڭ كاللىسىنى تىنىدىن جۇدا قىلدى. ئاندىن بالىنى كۈتۈرۈپ باغرىغا باستى بالا ھۇشىغا كىلىپ كۆزىنى ئېچىۋىدى، دادىسىنىڭ يېنىدا كۈلۈمسىرەپ تۇرغانلىقىنى كۆردى.
   مۇشۇ چاغنىڭ ئۆزىدە پېرىزدىنىت ھۇشىغا كەلدى. بايامقى ئىشلار ئۇنىڭ بىھوش ھالەتتىكى كۆرگەن چۈشى ئىدى، بەخىتكە يارىشا بۇ قېتىمقى قەسىتلەشتە چېركاۋ مۇنارىدىن ئېتىلغان ئۇق ئۇنىڭ ئەجەللىك يېرىگە تەگمىگەن ئىدى. نەچچە سائەتلىك جىددىي قۇتقۇزۇش ئارقىلىق ئۆپكە ۋىناسىغا كېلىپ توختاپ قالغان ئۇق ئېلىۋېتىلدى. شۇنداقتىمۇ ئۇ بەكلا قانسىراپ كەتكەنلىكتىن ئىككى كۈندىن بىرى بىھوش ياتاتتى.
    پېرىزدىنىت كۈزىنى تەسلىكتە ئاچتى ، يېنىدا قىزى ۋەئايالى كۈلۈمسىرەپ تۇراتتى. ئۇ قىزىنى يېنىغا چاقىرىپ پىشانىسىگە سۆيۈپ قويدى ئاندىن ئايالىنىڭ قۇلىنى چىڭ تۇتتى . خانىمنىڭ كۆزىدىن خۇشاللىق يېشى توختىماي دومىلايتتى. بىردەملىك سۈكۈتتىن كېيىن خانىم ئىللىق كۈلۈمسىرەپ ئاستاغىنا ئېغىز ئاچتى :
- قەدىرلكىم ئەزىز مېھمانلىرىڭىز ساقلاپ قالدى؟، - خانىم دۆلەت ئىشىنى ھەممىدىن ئەلا بىلىدىغان ئاق كۆڭۈل ئېرىنىڭ كۆڭلىنى ئوبدان چۈشىنەتتى.
     پېرىزدىنىت بېشىنى لىڭىشىتتى. دەسلەپتە مۇئاۋىن پىرىزدىنىت كەيندىن دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى، ئاندىن دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى قاتارلىقلار نۆۋەت بىلەن ئۇنىڭ يېنىغا كىرىپ ھەقىيقى دوستلۇق يېشىنى تۆكتى. پېرىزدىنىت كىراۋىن تۈرمىسىدىكى ئىشلاردىن باشلاپ بېلسۇن چېركاۋىدىكى قاتىلنىڭ ئىز-دىرەكسىز يوقاپ كەتكىنىگىچە بولغان ئىشلارنىڭ ھەممىسىدىن خەۋەر تاپتى. ئاخىرىدا ئۇ دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى بىلەن مۇداپىئە مىنىستىرىنى قايتا چاقىرىپ بىر ئىش ئۈستىدە توختالدى :
- « ئادالەت ھامىيسى»نىڭ ئەھۋالى قانداقراق؟ - پېرىزدىنىتنىڭ بۇ سوئالىدىن دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى بىر نەرسىنى چۈشەنگەندەك بولدى.
  - سۈت بىلەن كىرگەن خۇي جان بىلەن چىقىدىكەن، ئۇ خۇن ئاسالار ئۆز خەلقىنى ئاچلىقتىن ئۆلتۈرۈپ ئۇلارنىڭ خۇن بەدىلىگە ئاشلىق توپلاپ باشقا ئەللەرگە ياردەم قىلىپ ياخشىچاق بولماقتا، ئەسلى –ۋەسلىدىن كىچىپ موسكوۋاغا خۇشامەت قىلىپ ئۆزىنىڭ ئورنىنى ساقلىماقتا، ب د ت دا بۇ توغرىلىق ئىختىلاپ كۆپ .
- ب د ت نىڭ بۇ مەسىلىگە بولغان قاراشلىرى يېتەرلىك ئەمەس.  ئۇلارغا تاشلاپ قويساق «ئادالەت ھامىيسى» نىڭ مەيدان- كوچىلىرى يۈتكەن بالىسىنىڭ دەردىدە ساراڭ بولغان ئانىلارغا تۇلىدۇ. مۇسكىۋامۇ ئۆز بىلگىنىچە پۇرۇقشىپ قاينىۋاتىدۇ.  ئەمدى قاراپ تۇرۇۋەرسەك ئۆزىمىزگە يۈز كىلەلمەيمىز ، مۇۋاپىق كۆرسىڭىز ئىشنى باشلىساق بۇلاتتى! – دېدى پېرىزدىنىت ئابايامقى چۈشىگە تەبىر بەرگەندەك ئۇھ تارتىپ.
- بىزمۇ شۇنى كۈتۈۋاتاتتۇق، مىنىستىر ئەپەندىنىڭ ناگانلىرى غىلىپىدا قىززىپ كەتكىلى نەۋاق، ئەمدى شامالدايدىغان چاغلىرى بولدىغۇ دەيمەن!،– دېدى باش كاتىپ مۇداپىئە مىنىستىرىغا قاراپ چاقچاق ئارىلاش سۆز قىلىپ .
- راس گەپنى دىسەم مۇشۇ ئىش سەۋەبىدىن سىگارىتىمغا پۇل تاشىمىغان ئىدى، ئەمدى خۇماردىن چىقىدىغاندەك تۇرىمەن!، – دېدى مۇداپىئە مىنىستىرى باشقىچە روھلىنىپ.
   - ئەمىسە ئۆزەڭلار بىلىڭلار ، ئۆز ئىچىدىن يىمىرىلىش ئاساس بولسۇن لېكىن پەيتى كەلگەندە ئاۋايلىماڭلار! –دېدى پېرىزدىنىت مەنىلىك قىلىپ.
   - خاتىرجەم بۇلۇڭ!، – دېدى باش كاتىپ بېشىنى لىڭىشتىپ.
   قەدىناسلارنىڭ سۆھبىتى پات تۈگەيدىغاندەك ئەمەس ئىدى. پېرىزدىنىت ئالدى تەرەپتىكى تام سائىتىدىن چىققان داڭ ئاۋازىنى ئاڭلاپ باش كاتىپقا قاراپ سۆز قىلدى:
- ھېلىقى مېھمىنىڭىزنىڭ كېلىدىغان چېغى بولدىغۇ دەيمەن . ھە راست، ئامانلىق ئىشخانىسىدىكى مايۇر مىخائىلنىڭ ئىستىپانامىسىنى قايتۇرۇۋېتىڭلار، ئۇنىڭغا دەڭ، مىنى بالدۇرراق ساقايسۇن دىسە دەرھال ئۆز ئورنىغا كەلسۇن! –دېدى پېرىزدىنىت بۇيرۇق قىلىپ.
  - باش ئۈستىگە پېرىزدىنىت ، مايۇرغا سالىمىڭىزنى ئۆزۈم يەتكۈزىمەن، ئەمدى ئۇ كىرسۇنمۇ؟ - دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى ئىشىكنى ئېچىپ سىرىتتا ئولتۇرغان مەھبۇسقا ئىشارەت قىلدى.
  يېرىم ئېچىلغان ئىشىكتىن ئۈستىگە يارىشىملىق كۈلرەڭ كاستىۇم -بۇرۇلكا كېيگەن، پىشانىسى شەبنەمدەك يالتىراپ تۇرغان، كېلىشكەن بىر يىگىت ئەدەپ بىلەن كىرىپ كەلدى. ئۇ ئۇدۇل پېرىزدىنىت ياتقان كارۋاتنىڭ يېنىغا يېقىن بېرىپ ناھايىتى مۇلايىملىق بىلەن « پېىزدىنىت ئەپەندى ، سىزنى كۆرگىنىمدىن خۇشالمەن! » دەپ ھۆرمەت بىلدۈردى. پېرىزدىنىتمۇ جاۋابەن ئۇنىڭغا ئىللىق كۈلۈمسىرەپ ئۇنى ئۆزىگە ئەڭ يېقىن كىرىسلودا ئولتۇرۇشقا تەكلىپ قىلدى ئاندىن يېنىدىكىلەرگە ئۇنىڭ بىلەن يالغۇز پاراڭلاشقۇسى بارلىقىنى ئېيتتى.
    بەش بۇرجەكلىك بىنانىڭ گۈللەرگە تولغان ئازادە يورۇق ئايرىمخانىسىدا پېرىزدىنىت ۋە ھېلىقى «مەھبۇس» ئىككىيلەنلا  قالغان ئىدى.
    بىر دەملىك جىمجىتلىقتىن كېيىن پېرىزدىنىت بۇ ناتۇنۇش يىگىتنى يېنىغا چاقىردى. ئاندىن ئۇنىڭ قۇلىنى چىڭ تۇتۇپ تۇرۇپ «رەھمەت ئوغلۇم ، سىزنى  قىيناپ قويدۇق، ئالدىڭىزدا خىجىلمەن !» دەپ ئۇنىڭغا ئۆز سەمىمىيىتىنى بىلدۈردى. پېرىزدىنىتنىڭ ھازىرقى مۇئامىلىسىدىن خۇددى ئاتىنىڭ ئوغلى بىلەن كۆرۈشكەندىكى ھەقىيقى قىزغىنلىقى چىقىپ تۇراتتى. پېرىزدىنىت يىگىتنىڭ قۇلىنى بوش تۇتۇپ تۇرۇپ دېرىزە سىرتىدىكى گۈللۈككە نەزەر سالدى. ئاندىن ھەسرەت بىلەن ئۇلۇغ بىر تىندى. ئۇنىڭ بۇ تىنىقىدىكى ئېغىر ھەسرەت ، كۆز يەتكۈسىز ئارمان ياش يىگىتنىڭ قەلبىنى لەرزىگە سالدى، ناۋادا بۇ ئازاپلىق تىنىق گۈلخانغا ئايلانغان بولسىدى پۈتۈن دۇنيانى كۆيدۈرۈپ كۈل قىلغان بۇلاتتى...
   - بالام ،سەن قايسى باغنىڭ گۈلى؟ نېمە ۋەجىدىن گۈلزارلىقىڭنى تاشلاپ تاغنى ماكان تۇتتۇڭ؟ خالىساڭ ماڭا ئېيتىپ بەرگىن ، ھېكايەڭنى ئاڭلاشقا بەكمۇ تەشنامەن ! – پېرىزدىنىت ئاتىلىق سالاپەت بىلەن ئۇنىڭ قول بارماقلىرىنى ئالقىنىغا ئېلىپ ئۆتۈنۈش تەلەپپۇزىدا ئۇنىڭ قوي كۆزلىرىگە تىكىلدى.
يىگىت ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن ئىنسانلاردا بۇلىدىغان ھەقىيقى سەمىمىيلىكنى كۆرگەندەك بولۇپ ئۇنىڭ يۇمران ئىسسىق قۇلىدىن بىرخىل ئاتىلىق مىھرىنى سەزگەندەك بولدى. ئۇ بىر نېمىدىن ئىزاتارتقاندەك ئاستاغىنا ئورنىدىن تۇرۇپ دېرىزە تۈۋىگە كەلدى. كىچىك گۈللۈكتىكى ئۇچۇۋاتقان كېپىنەكلەرگە ، غۇڭۇلداپ ئۇچۇۋاتقان ھەسەل ھەرىلىرىگە قاراپ بىردەم تۇرغاندىن كېيىن چوڭقۇر بىر ئۇھ تىندى، ئاندىن روھلۇق ھالدا كارۋاتنىڭ يېنىغا كىلىپ ئېغىز ئاچتى :
    - مۇكەممەلىك بىزگە خاس ئەمەسكەن ، ئىنسان خاتالىقىنى تۈزىتىش ئۈچۈن يەنە خاتالىق ئۆتكۈزۈشكە مەجبۇرى بولىدىكەن، قاراڭ ئاۋۇ ھەسەل ھەرىسىگە پېرىزدىنىت ئەپەندى ، ئۇ بىر ئۆمۈر ھەسەل يېغىپ، بىر ئۆمۈر كۆنەك ياسىدى، ئادەملەر ئەكسىچە ئۆزىنىڭ ئىھتىياجى ئۈچۈن ھەسەل ھەرىسىنىڭ مەۋجۇتلىقى بىلەن كارى بولمىدى ! ئۇلارنىڭ ئۆيىنى بۇزۇپ ھەسىلىنى ئېلىۋالدى ، ئاقىۋەتتە ھەسەل ھەرە ھەممە نېمىسىدىن ئايرىلدى! شۇنداقتىمۇ ھەسەل ھەرىلىرى ئۆزىگە كېلىدىغان تالاپەتنى بىلىپ تۇرۇپ يەنىلا بوشاشمىدى، مەڭگۈ ھەسەل يېغىشنى، كۆنەك ياساشنى توختاتمىدى! شۇنداق ،بىز ھەممىگە ئېرىشتۇق. لېكىن ئېرىشكەنلىرىمىزدىن يۇقاتقىنىمىز كۆپ بولدى. غەم-قايغۇدىن، ۋەھىمىدىن قۇتۇلالمىدۇق! ھەسەل ھەرىسى بولسا خالىغان يەرگە ئۇچالىدى، خالىغان يېرىگە قۇنالىدى، يەنىلا قايغۇ ۋەھىمىدىن خالىي ئۆتتى!... دەپ كەلسەم مىنىڭمۇ ئەشۇ كىپىنەكتەك ، ئەشۇ ھەسەل ھەرىسىدەك غەمسىز، بىغۇبار چاغلىرىم بولغان، لېكىن گۈللۈكۈم ۋاقىتسىز كۈز شامىلىدا توزۇپ، دەھشەتلىك بوران بېغىمنى خازان قىلىپ مېنى قاراڭغۇ زۇلمەتكە تاشلىدى. شۇنداقتىمۇ پەرۋانىدەك ئۈمىدۋار ياشىدىم، بىر ئۆمۈريۇرۇقلۇق ئىزدىدىم! ئەشۇ ئۈمۈدۋارلىق ئالدىمدىكى قاراڭغۇلۇقنى يۇرۇقلۇققا ، گىياھسىز چۆللۈكنى يېشىل چىمەنلىككە ئايلاندۇردى! ھازىر ئويلىسام دۇنيانى رەڭگا –رەڭ كۆرسەتكىنى كۆزئەمەس كۆڭۈلكەن. كۆڭۈل قانچە كىرلەشكەنسىرى دۇنيا شۇنچە رەڭسىزلىشىدىكەن! ئەكسىچە كۆڭلۈڭ قانچە پاكىزلانغانسىرى دۇنيا شۇنچە رەڭگە تولىدىكەن! ھەسەل ھەرىسىنىڭ گۈل شىرنىسى يىغقاندىكى ھۇزۇرى بىلەن پەرۋانىنىڭ شام يالقۇنىغا ئۆزىنى ئاتقاندىكى ھۇزۇرى پەقەت ۋە پەقەت ئۆزىگە ئايان، ئەكسىچە بىزگە يىراق....،- يىگىت سۆزلەپ مۇشۇيەرگە كەلگەندە جىمىپ كەتتى.
  - سۆزلە، ئوغلۇم، قۇلۇقۇم سەندە، – دېدى پېرىزدىنىت بېشىنى لىڭىشتقىنىچە يىگىتكە ئىلھام بىرىپ.
  - قەدىرلىك پېرىزدىنىت ئەپەندى ، گۈلزارلىقىمنىڭ ھىكايىسى بەكمۇ يىراقتا. بىلمىدىم سەيلە قىلىشقا راستىنلا تاۋىڭىز بارمىدۇ؟!
- مەرھابا ئوغلۇم، يول باشلىشىڭغا ئىنتىزارمەن!
  شاش ئاتلار قامچىلانماستىلا يۈرۇپ كەتكەندەك ،ۋاقىت تۇلپارلىرى  بۇ ئىككى ئادەمنى ئېلىپ ئۇچقاندەك چاپقىنىچە بۇنىڭدىن يېرىم ئەسىر بۇرۇنقى چاغلارغا ئېلىپ ماڭدى...



                                                                          ئىككىنچى باب  بىر مەيدان چېلىش
                                                                             1938 –يىللىرى ،تۈركمەنىستان.

19-ئەسىرنىڭ ئوتتۇزىنچى يىلىلىرىدا تۈركمەنىستاننىڭ ھازىرقى ئاشخابادتا نەچچە ئەسىرلىك تارىخنىڭ بوران-چاپقۇنلىرىغا بەرداشلىق بىرىپ ئۆزىنىڭ زېمىن پۈتۈنلىكىنى ساقلاپ كەلگەن ئاسمىنى سۈزۈك، تۇپرىقى يېشىل كىچىك بىر تۈركمەن خاندانلىقى بار ئىدى. قىرىقىنچى يىللارغا كىرىش ئالدىدىكى بۇ پادىشاھلىق تۈزۈمدىكى دۆلەت گەرچە ياۋروپا سانائەت ئىنقىلابىنىڭ گۈدۈك ئاۋازىنى كىچىكىپ ئاڭلىغان بولسىمۇ ئەمما ئۆزىنىڭ ئادىللىقى، سۈيىنىڭ موللىقى، زىمىنىنىڭ مۇنبەتلىكى بىلەن باشقا دۆلەت- خاندانلىقلاردىن ئالاھىدە پەرىقلىنەتتى. خەلق پادىشاھتىن، پادىشاھ خەلقىدىن رازى ئىدى.
    مۇشۇنداق ئاسايىشلىق كۈنلەرنىڭ بىرىدە تۈرك خەلقىنىڭ ئايەملىرىدىن بىرى بولغان يېڭى يىل - نەۋرۇز يېتىپ كەلدى. ئاۋام خۇشاللىققا تۇلۇپ بۇ يېڭى يىلىنى ياخشى كۈتۈۋالماقچى بولۇشتى. بەگ –تۆرىلەر قوي- كالا سويدى ، يوقسۇللارمۇ تۇخا-توشقانلىرىنى ئايىمىدى.ئۇلار مەيدان- مەيدانلاردا داش قازان ئېسىپ خەتمە- نەزىر قىلىشنى باشلىدى. ئۇلار خۇدادىن بۇ بىر يىلدا كاتتا مولچىلىقنىڭ، توقچىلىقنىڭ بۇلۇشنى، سۇ- يامغۇرنىڭ كۆپ بولىشىنى، خاندانلىقىنىڭ ئەمىن بۇلۇشنى تىلەپ دۇئا-تىلاۋەت قىلىشتى.
    ئەنئەنىۋى ئادەت بويىچە ئەتىسى يۇرت-يۇرتلاردىن كەلگەن كۈچتۈڭگۈر پالۋانلار، باتۇر چەۋەندازلار، چېلىشچى مەرتلەر، ئوقياچى مەرگەنلەر ھەممىسى بىر بولۇپ خانلىق مەيدانىغا يېغىلىپ ئۆز كارامەتلىرىنى كۆرسىتىپ بەسلىشەتتى، زەپەر قوچقۇچىلار خانلىق تەرىپىدىن ئالاھىدە تارتۇقلىناتتى.
    بۈگۈن چېلىش مەيدانى ئالاھىدە قىززىپ كەتكەن ئىدى، يىراق – يېقىندىن كەلگەن يۇرت پالۋانلىرى بەس-بەستە مەيدانغا چۈشۈشتى. بەزىلىرى ئۈجمىدەك تۆكۈلسە بەزىلىرى مەيداندا قوزۇقتەك تۇرۇپ ئاسمانغا تۇپا ئاتتى، چۈش بۇلا –بولماي ناتۇنۇش بىر زەڭگى پالۋان ئارقا-ئارقىدىن رەقىبلىرىنى يېقىتىپ مەيداننى بىر ئالدى قىسقىسى ئۇنىڭغا ئادەم توشىمىدى...
    پادىشاھ ئەلەمدار-قەلەمدارلىرىنى ئېلىپ نەۋرۇزدا بەكراق قىزىيدىغان بۇ چېلىش مەيدانىغا كىلىپ ئۈلگۈرگەن ئىدى. ئۇستىخىنى كىلەڭسىز بۇ زەڭگى پالۋاننىڭ خان ئالدىدا ئۆزىگە ھېچكىمنىڭ چىقالمىغانلىقىنى كۆرۈپ تېخىمۇ دىمىغى ئاشتى،.ئۆز كىبىرىنى كۆرسىتىپ يولۋاستەك ھۆكىرگىنىچە مەيدىسىگە تۇپا سۈركەپ ئاشقان توپىنى ھاۋاغا سورىدى. ئاۋام ئۇنىڭغا ئاپىرىنلارنى ئۇقۇشتى. خانمۇ بېشىنى لىڭىشتىپ ئۇنىڭ پالۋانلىقىغا قايىل بولدى.
      زەڭگى پالۋان خاننىڭ ئۆزىگە دىققەت قىلغانلىقىنى كۆرۈپ تېخىمۇ ھاياجانلاندى ۋە ھەددىدىن ئېشىپ ئۆزىنى تۇتالماي ئەقلىدىن ئېزىپ ئاۋامغا قاراپ ھۆركىرىدى : « تۇپا سورۇپ قۇلۇم تالدى، ئاستانىنىڭ ئەركەكلىرى قېنى؟! » بۇ سۆز خانغا ياقمىدى. خان يېنىدىكى ئوردا پالۋانلىرىغا ئىشارەت قىلدى. ئادەتتە ئاۋام ئىچىدىكى بۇنداق كۈچتۈڭگۈرلەر مۇسابىقىسىگە خان ئۆزى يارلىق بەرمىسە ئوردا ئىچىدىكى پالۋانلار قاتنىشالمايتتى.
   ئوردا پالۋىنى مەيدانغا چۈشتى، ئىلگىرىكى چېلىش مۇسابىقىلىرىدە ئۆزىدىن نەچچە ھەسسە قاۋۇل بولغان پالۋانلارنى يەر چىشلەتكەن ئوردا پالۋېنى بۇ قېتىم زەڭگى پالۋان بىلەن بىر ئاز ھەرە تارتىشىپ قالدى. ئوردا پالۋېنى ھەرخىل ئامال  ئىشلىتىپ باقتى، لېكىن ئۈنىمى بولمىدى . ئەگەر زەڭگى، ئوردا پالۋىنى بىلەن ئەمەس باشقا ئاۋام ئىچىدىكىلەر بىلەن تۇتۇشقان بولسا بۇ ۋاققىچە كامىدا ئۈچ-تۆتنى يولغا سېلىپ بولغان بۇلاتتى، پەن ئىشلىتىش نۆۋىتى ئەمدى زەڭگىگە كەلدى.  ئۇ يان قىلىپ – بۇيان قىلىپ شۇنداق بىر كۈچ بىلەن ئوردا پالۋېنىنى يەردىن يۇلۇپ ئېلىپ چالما ئاتقاندەك ئېتىۋەتتى. مەيداندا قىقاس-چۇقان كۆتۈرۈلۈپ زەڭگىگە ئاپىرىن ئۇقۇلدى.
    بۇ ئىش خانغا ھار كەلدى.  چۈنكى، زەڭگى پالۋان بۇ خاندانلىقنىڭ ئادىمى بولماستىن بەلكى باشقا ئەلدىن كەلگەن ئۆتكۈنچى سودىگەرلەرنىڭ خىزمەتكارى ئىدى، ئۇلار سودا سەپىرىدە بۇ يەردىن ئۆتۈپ قېلىپ بۇ نەۋرۇز پائالىيىتىگە تاسادىپى قاتنىشىپ قالغان ئىدى . خان ئاچچىق بىلەن يېنىدىكى باش سانغۇنغا قاراپ قويدى. خان جەمەتىدىن بولغان باش سانغۇن ئوتتۇز ياشلارنىڭ قارىسىنى ئالغان ياۋروپادىكى داڭلىق ھەربىي مەكتەپلەردە مۇنتىزىم تەربىيىلەنگەن ئالاھىدە پاراسەتلىك، ئەلەمدىمۇ-قەلەمدىمۇ يېتىشىپ چىققان تەڭداشسىز باتۇر يىگىت بولۇپ يىراق – يېقىندىكى دۆلەت –خاندانلىقلارنىڭ ھېچقايسىسىدا بۇنداق ياشتىكى ئادەم باش سانغۇن بولۇپ باقمىغان ئىدى. ئۇنىڭ جەڭگاھتىكى كارامىتى خەلق ئارىسىدا داستان بولۇپ تارقىلىپ يۈرەتتى. قىسقىسى، بۇ خاندانلىقنى خاندانلىق قىلىپ قوشنا ئۇلۇسلارنىڭ يامان كۆزىدىن ساقلاپ تۇرغان ئادەم دەل مۇشۇ باش سانغۇن-پاششاخان ئىدى.
    باش سانغۇن پاششاخان مۇشۇ تاپتا شاھتىنمۇ بەك تاتىرىپ كەتتى. ئۇنىڭ غۇرۇرى خورلۇقتىن ئېچىشىپ مۇشتۇمى ئىختىيارسىز تۈگۈلۈپ كەتتى.«قانداق قىلىش كېرەك؟ ئۆزۈم مەيدانغا چۈشسەم ئۇنى يېڭىشىمدا گەپ يوق. بىراق، تاش يۇرتتىن كەلگەن بىر پالۋانغا ئادەم چىقماي خاندانلىقنىڭ باش سانغۇنى ئۆزى چۈشۈپتۇ، دېيىشسە قانداق قىلغۇلۇق؟ چۈشمەي دېسەم زەڭگىنىڭ ئەپتى يامان...ھەي بوپتىلا نېمە دېسە دېمەمدۇ ؟ ئىشقىلىپ زەڭگىنى زەڭگى بولغىنىغا تويغۇزمىسام ئەر بولماي كېتەي!؟  » باش سانغۇن غەزەپتىن كەمەر-ناگانلىرىنى بىر يانغا چۆرۈپ تاشلاپ خانغا ئۆتۈنۈش كۈزى بىلەن قارىدى.
    بۇ ئىش خانغا ياقتى.
    دەل شۇ پەيتتە ئاۋام ئارىسىدىن بىر يىگىت مەيدانغا چىقتى. يىگىتنىڭ قامىتى ، يېشى باش سانغۇنغا يانداش بولۇپ كىيىمىنىڭ ئاددىيلىقىنى ھىساپقا ئالمىغاندا ئۇنىڭ قاۋۇل بەدىنى ۋە نۇر يېغىپ تۇرغان چىرايىغا قاراپ كىشىلەر ئۇنى بىرە خاندانلىقنىڭ شاھزادىسىمىكىن دەپ قالاتتى. يىگىت ئوۋدىن قايتقان تايغاندەك توختىماي نەپەس ئېلىپ تۇراتتى .چۈنكى ئۇ ئالدىدىلا چەۋەندازلىق ماھارىتىنىڭ ئۈستۈنلىكى بىلەن ئوغلاق تارتىشىش ئويۇنىدا كارامەت كۆرسىتىپ غەلبە خۇشاللىقى سۈرۈۋاتقاندا بىر توپ بالىلار ئۇنى ئالايىتەن بۇ يەرگە باشلاپ ئەكەلگەن ئىدى.
       چېلىش باشقۇرغۇچى خۇشاللىق بىلەن ئۈنلۈك ئاۋازدا توۋلىدى:     « ئەييۇھانناس ! شەرقىي خانلىقتىن كەلگەن زەڭگى پالۋان بىلەن تۈركمەن خاندانلىقىمىزنىڭ پالۋېنى ئېلىشىدىغان بولدى! »
      كىشىلەر ھۇررا – ئالقش ياڭراتتى . بالىلار بۇ يىگىتنىڭ ئەتراپىغا ئولىشىۋېلىشتى. يىگىت مەيدانغا چۈشتى . ئاللا كارامەت باشلاندى، قارىماققا يىگىتنىڭ جۇغى زەڭگىنىڭكىدىن كىچىك كۆرۈنسىمۇ لېكىن ئۇنىڭ چېلىشقاندىكى چەبدەس ھەركىتى بەئەينى يۈگرەۋاتقان يىلپىزنىڭ ھەرىكىتىگە ئوخشايتتى. زەڭگى كۆپ خىل ھۇجۇملارنى قىلىپ باقتى نەتىجىسى بولمىدى، كۈچەپ باقتى يىگىت تۇتۇق بەرمىدى . زەڭگى بار كۈچى بىلەن ئۇنى يەردىن يۇلۇپ ئاستىغا باسماقچى بولدى. بۇ چاغدا ئۇ خۇددى بوغما يىلاندەك ئۇنىڭغا يېپىشىۋالاتتى، زەڭگى ئەمدى ئۇنى يانپاشقا ئېلىپ سالاي دىگەندە ھەرىكەتچان بىلىنى بەئەينى ئاغمىخاننىڭ بېلىدەك ھەركەتلەندۈرۈپ چەبدەسلىك بىلەن ئۇنىڭدىن ئاجرىۋالاتتى. ئىككى تەرەپ قاتتىق تۇتۇشۇپ كەتتى. پۈتۈن مەيداندىكىلەر ئۆز خاندانلىقنىڭ يىگىتىگە يان باساتتى، ئۇلار كۆڭلىدە ئۆز يىگىتنىڭ ئۇ زەنگىنى ئاستىغا بېسىپ قوپالماس قىلىۋېتىشىنى خالايتتى. دەل مۇشۇ پەيتتە ئاۋامنىڭ تىلىگى ئىجابەت بولدىمۇ يىگىتكە شۇنداق بىر كۈچ كەلدىكى ئۆزىدىن خېلىلا  ئېغىر بولغان زەڭگىنى يەردىن چامغۇر يۇلغاندەك يۇلۇپ ئالدى-دە يانپاشقا ئالغىنىچە كۈچەپ ئاتتى، «ئاھ! » قىلغان ئىڭراش  ئاۋازى بىلەن بىچارە زەڭگى پالۋاننى خۇدا ئوردى، ئۇ ياتقان يىرىدىن قوپقىلى تەمشەلگەندە ئاندىن مەيدىسىگە ئۇرۇپ تۇپا سورىغان ئوڭ قۇلىنىڭ سۇنۇپ كارغا كەلمىگەنلىكىنى ھېس قىلدى. ئاۋام يىگىتنىڭ يېنىغا گۈررىدە يېغىلىپ ئۇنى ئارىسىغا ئېلىۋالدى ھەمدە ئۇنى ئاسمانغا ئېتىپ غەلبە تاماشاسى قىلىشتى. خان بىلەن باش سانغۇنمۇ خۇشاللىقتا ئورنىدىن تۇرۇپ كەتتى، خەلق بۇ ئەھۋالنى كۆرۈپ ئۆز پالۋانىنى كۆتۈرۈشكىنىچە خاننىڭ ئالدىغا ئەكەلدى چۈنكى ئۇلار خاننىڭ بۇنداق خۇشاللىق ئىچىدە بۇ پالۋان يىگىتنى ياخشى تارتۇقلايدىغانلىقىنى ئوبدان بىلەتتى.
خان كۈلۈپ سورىدى :
-        قايسى ئاتىنىڭ گۆھىرىسەن بالام، نام شەرىپىڭ نېمە؟
-        گۈلستانىڭىزدىكى كىتابچى –جالال شەيخنىڭ يالغۇز ئوغلى ياۋۇزبەگ بولىمەن شاھىم!
- سىنى باققان ئاتاڭغا سالاملار بولسۇن ئوغلۇم! خالىساڭ ئىشىكىم ساڭا ئۇچۇق ،ماقۇل كۆرسەڭ پەخرىم ۋە كىلىچىگىم بۇ سانغۇنۇمغا قېرىنداش بول!
      خان ئۆزىنىڭ ئوغلىدەك كۆرۈنىدىغان باش سانغۇنغا مەنىلىك قارىدى. باش سانغۇنغا بۇ گەپ بەك ياقتى ھەم خاننىڭ سۆزىدىن سۈيۈنۈپ خۇشاللىقىدا يېنىدىكى ياقۇت كۆز قۇيۇلغان ئالتۇن دەستىلىك قەلەمتۇراچنى دەرھال خانغا قوش قوللاپ سۇندى، بۇ قىممەت باھالىق قەلەمتۇراچ ئەمدىلىكتە جالال شەيىخنىڭ ئوغلى ياۋۇزبەگنىڭ مۇكاپاتى بولۇش ئالدىدا تۇراتتى. خان ئۆز قۇلى بىلەن قەلەمتۇراچنى يىگىتكە بەردى ، يىگىت رەھمەت ئېيتىپ  بۇ سۆيۈنچىنى قوش قوللاپ ئالدى. ئەتراپتىكى خەلق خاننىڭ ۋە باش سانغۇننىڭ ئالى-جاناب مەردلىكىگە ئىچ-ئىچىدىن ئاپىرىن ئۇقۇشتى ، ھۇررا – ئالقىش سادالىرى خانلىق مەيداننى بىر ئالدى.
شۇ چاغدا بىر توپ ئۇششاق بالىلار بىر نىمىنى كۆتۈرۈشكىنىچە يىراقتىن يۈگۈرۈشۈپ كىلىپ ۋارقىراشقىلى تۇردى «ياۋۇزبەگ ! ياۋۇز بەگ ! ئوقيايىڭنى ئەكەلدۇق ، ئەمدى ئۇ يەرگە بارمىساق مۇكاپاتنى باشقىلار ئېلىپ كىتىدۇ ، تىز بول!»
  يىگىت بېشىنى كۈتۈرۈپ خانغا قارىدى، خان ناھايىتى خۇشاللىق بىلەن ئۇنىڭ مۆرىسىگە ئۇرۇپ تۇرۇپ ئېيتتى : « بارغىن، ئوغلۇم ! كىرىچىڭنى بۇلىشىغا تارت ، غەلبەڭدىن نەۋرۇز كۈلسۇن! خانلىقىم كۈلسۇن ! سەن بىزنىڭ بالىمىز !...» يىگىت ئورنىدىن تۇرۇپ خانغا ۋە باش سانغۇنغا قاراپ ئىللىق كۈلۈمسىرىدى ۋە رەھمىتىنى بىلدۈردى، ئاندىن بايامقى چەۋەندازلىق بەيگىسىدە مۇكاپات ئالغان ئالاھىدە كەشتىلىك تىللا قاچىلانغان ھەميانىنى يېنىدىن چىقىرىپ خان بەرگەن ئالتۇن دەستىلىك قەلەمتۇراچنى ئىچىگە سالدى. ھەمياننىڭ ئاغىزىنى چىڭ بۇغۇپ بىلىگە مەھكەم تاڭغاندىن كېيىن بالىلار بىلەن يۈگۈرۈشۈپ مەرگەنلەر مەيدانىغا كەتتى.
خان يىراقتىن ئۇنىڭغا نەزەر سالدى ئاندىن باش سانغۇنغا قاراپ ئۇلۇق-كىچىك تىنىپ ئېيتتى : « ئۇ ياشلىقىمنى ئىسىمگە سالدى، سەنمۇ ئۇنى ئەزىز بىلىپ ئۆزۈڭ ئەتىۋارلايدىغان گۆھەرنى ئۇنىڭغا بەردىڭ. پاششاخان، ئىسىڭدە بولسۇنكى ، زېمىن تېخى ئىللىغىنى يوق ،  بوران-چاپقۇنلۇق  كۈنلەر ئالدىمىزدا، بېشىمدىكى بۇ تاجغا تىنىم ئاجىزلىق قىلىۋاتىدۇ .ئەمدى سانغۇنلۇق كەمىرىڭنى تاشلاپ مېنى يېنىكلىتىدىغان چېغىڭ بۇلاي دېدى. بىلسەڭ ئۈنچە-مەرۋايىتنىڭ قىممىتى پەقەت جاۋاھىرخانىدا ئوغلۇم! بارغىن! ئىچى-تېشىڭ جاۋاھىرغا تولسۇن!»


                                                                                            ئۈچىنچى باب:ئاشىق

     شۇ قېتىملىق چېلىشتىن كېيىن  باش سانغۇن پاششاخان بىلەن كىتابچىنىڭ ئوغلى ياۋۇزبەگ ناھايىتى ئىجىل دوستلاردىن بولۇپ قالدى. پاششاخان ئۇلارنىڭ ئائىلىسىگە ئوردىدىن مۇقىم تەمىنات ۋە ئۆي خىزمەتچىسى ئورۇنلاشتۇرۇپ بەردى.
    جالال شەيىخنىڭ ئەسلى ئىسمى جالالىدىن پەتتار بولۇپ يىراق شەرىقتىن ئىلىم تەھسىل قىلىش ئارزۇسىدا بۇ يۇرتقا كەلگەن، كېيىن ئانا يۇرتى ئۇرۇش مالىمانچىلىقىغا پېتىپ قالغانلىقى سەۋەبلىك ئۆز ۋەتىنىگە قايتالماي بۇ يەردە ئۆي-ئۇچاقلىق بولۇپ ئوردىدا خانلىقنىڭ دىن ئىشلىرى خىزمىتى بىلەن شۇغۇللانغان ئۇقۇمۇشلۇق كاتتا ئۆلىما ئادەم ئىدى. كېيىن ئايالى ياش تۇرۇپلا كېسەل سەۋەپلىك ئۈچ ياشلىق يالغۇز ئوغلى ياۋۇزبەگنى ئېرىگە تاشلاپ قۇيۇپ دۇنيادىن كېتىپ قالدى. ئەزىز ۋەتىنىدىن، مۇساپىرچىلىقتا بېشىنى سىلىغان، مېھرى ئىسسىق ئايالىدىن ئايرىلىپ قالغان جالال پەتتار ئوردىدىكى خىزمىتىدىن ئىستېپا بىرىپ شەھەر سىرتىدىكى ئايالى ياتقان مازارلىقنى ماكان تۇتۇپ شۇ يەردە شەيخلىق قىلدى ھەم ئوغلىنى ئۆزى بىر قوللۇق تەربىيەلەپ ئەلەمدىمۇ-قەلەمدىمۇ بار پالۋان يىگىت قىلىپ يىتىشتۈرۈپ چىقتى. جالال پەتتارنىڭ يېغىپ ساقلىغان كىتاپلىرىنىڭ سانى ھەددى ھىساپسىز بولۇپ ئۇنىڭ ئۆي –ئۆي كىتابىدىن باشقا مال- بىساتى بولمىغانلىقى ئۈچۈن كىشىلەر ئۇنى «كىتابچى جالال شەيخ» دەپ ئاتايتتى.
    ياۋۇز بەگ چىرايدا ئانىسىنى تارتقانلىقى ئۈچۈن ئاپتاپتەك يېنىپ تۇرىدىغان كەڭ پېشانىلىك ،ئاق يۈزى بىلەن چاقناپ تۇرىدىغان بىر جۇپ قوي كۆزى ھەرقانداق كىشىنىڭ ئامراقلىقىنى كەلتۈرەتتى. خۇلقى دادىسىنى تارتقان بولسا كېرەك، ئادەتتىن تاشقىرى كىتاب مەستانىسى بولۇپ چىققان ئىدى. شۇ سەۋەبتىنمۇ ئوردا كۈتۈپخانىسى ئۇنى ئۆزىگە بەكلا رام قىلىۋالدى. باش سانغۇن دوستىنىڭ بۇ قىزىقىشىنى بىلىپ ياۋۇزبەگنىڭ قۇلىغا ئوردا كۇتۇپخانىسىغا خالىغان ۋاقىتتا كىرىپ چىقالايدىغان خان يارلىقىنى تۇتقۇزۇپ ئۇنى ئوردا كۇتۇپخانىسىنىڭ دائىملىق ئەزىز مېھمىنىغا ئايلاندۇردى . بولۇپمۇ ھەر جۈمە كۈنى چۈشتىن كېيىن ئوردا كۈتۈپخانىسىدا بۇلىدىغان ئالىم – ئۆلىمالارنىڭ ئېلىم –تەھسىل بەس – مۇنازىرە يىغىلىشىغا ئۇ ئەڭ بۇرۇن كىلىپ ئىشتىراك بۇلاتتى. بۇ خىل يىغىلىشقا خان ۋە ئۇنىڭ ۋەزىر – ۋۇزرالىرى تولۇق قاتناشقاندىن سىرىت خانلىق ئونىۋېرسىتېتنىڭ ئوقۇغۇچىلىرىدىن باشلاپ ئەل ئىچىدىكى كۆزگە كۆرۈنگەن شائىر-مەددھلىرىغىچە  نۇرغۇن ئادەم قاتنىشاتتى. بۇ كۈنى مەيلى شاھ بولسۇن مەيلى گاداي بولسۇن ئىلىم تەھسىل يۈزىسىدىن ھەرقانداق پىكىرىنى بىمالال ئوتتۇرىغا قۇيالايتتى. بەزى كۈنلىرى بەس – مۇنازىرە شۇنداق قىزىيتتىكى چۈشتە باشلانغان مۇتالىئە توختىماستىن كېچىنىڭ يېرىمىغىچە سوزۇلاتتى.
   بۈگۈنكى مۇتالىئەگە قاتناشقان كىشىلەرمۇ ئادەتتىكىدىن كۆپ بۇلۇۋاتاتتى. بۇنداق بۇلۇشتىكى سەۋەب خانلىق ئونۋېرسىىتىت تەكلىپ قىلغان ياۋروپادىكى داڭلىق ئۇنىۋېرسىتېتلاردىن كەلگەن بىر قانچە پەيلاسوپ- ئۇستازلارنىڭ بۇ يىغىلىشقا ئىشتىراك بولغانلىقىدىن ئىدى.          چوڭ-كىچىك ھەممەيلەن كۈتۈبخانا زالىغا يېغىلدى، باشتا خانلىق ئونىۋېرسىتېتنىڭ ئەنئەنىۋى تېبابەت ئىلمىنىڭ  ئۇستازى سۆز قىلىپ «ئەنئەنىۋى تىبابەتتىكى كېسەللىنىش جەريانى» دېگەن تېمىدىكى ماقالىسىنى ئۇقۇپ تۈگەتتى، ماقالا شۇنداق مۇكەممەل ئەتراپلىق يېزىلغان ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە مۇئەللىپ شۇ زاماننىڭ  يىراق-يېقىنغا نامى مەشھۇر بولغان  تېبابەت نەزەرىيە ئەللامىسى بولۇپ ئۇنىڭ تېبابەت توغرىسىدىكى ئېيتقانلىرىغا ئادەتتىكى ئىلىم ئىگىلىرى ئالدىراپ بىر نەرسە دېيەلمەيتتى. ئۇستاز ئولتۇرغانلارنىڭ ئوخشىمىغان پىكىر-قاراشلىرى بولسا ئوتتۇرىغا قۇيۇشىنى كۈتۈپ ئولتۇردى، سورۇندىن ھېچقانداق سادا چىقمىدى. يېغىن باشقۇرغۇچى ئۈنلۈك قىلىپ باشقا پىكىر بولمىسا يەنە بىر تىمغا ئۆتىدىغانلىقىنى جاكارلىدى. شۇ چاغدا سورۇن ئەھلىدىن تۆۋەندە ئولتۇرغان بىر ياش ئورنىدىن تۇرۇپ ناھايىتى خىجىل بولغان قىياپەتتە پىكىر قىلدى:
      - ھۆرمەتلىك ئۇستاز، كەمىنە شاگىرتىڭىزنىڭ بۇ توغرىلىق ئازراق ئۇيۇم بار ئىدى، رۇخسەتمىدۇ؟
  ئەڭ ئارقا سەپتىكى ئولتۇرغانلار ئارىسىدىن چىققان بۇ ئاۋازدىن سەل ئەندىكىپ گۈررىدە قاراشتى. چۈنكى ئادەتتە مۇنازىرىگە قاتناشقۇچىلار ياكى پىكىر بەرگۈچىلەر ياش ۋە ھۆرمەتتە چوڭ ئۇستازلاردىن بۇلاتتى.
     - روخسەت! –دېدى يېغىن باشقۇرغۇچى تېبابەت ئۇستازىنىڭ كۆز ئىشارەت ماقۇللىقىنى ئالغاندىن كېيىن بېشىنى لىڭشىتىپ.
   - رەھمەت ئۇستاز ، بايام ماقالىڭىزدىكى « قىزىتما ياندۇرۇشنىڭ رۇلى» دېگەن ئىبارىدە قىزىتما كېسەللىكلەرنى تەرلىتىش ياكى باشقا ئۇسۇللار ئارقىلىق قىزىتما ياندۇرۇپ بەدەننى تۇراقلاشتۇرۇشنى تەكىتلەپسىز مېنىڭچە بۇ مەن تەھسىل قىلغان ۋە ئاڭلىغان زامانىمىزدىكى قىزىتما توغرىسىدىكى ئەڭ مۇپەسسەل ئەڭ ياخشى شەرھىلەنگەن بىر ماقالا بۇلۇشى مۇمكىن، ئەجرىڭىزگە ئاللاھ كۆپ رەھمەت قىلغاي ئۇستاز! شۇنداقتىمۇ سىز تەكىتلىگەن بۇ ئۇسۇل بارلىق قىزىتما كېسەللىكلەرگە مۇۋاپىق كىلىشى ناتايىن دەپ قارايمەن، ئۇستاز سىلىگە ئايانكى كېسەللەنگەن بەدەننىڭ قىززىشى بەدەننىڭ ئۆزىدە تەبىئى بار بولغان ئۆز-ئۈزىنى قوغداش جەريانى، بەدەن بۇ جەريان ئارقىلىق ئۆزىدىكى شۇ خىل كېسەللىككە قارشى ئىممۇنېت سېستىمىسىنى قوزغىتىدۇ ھەم ئىممۇنېت ھۈجەيرىلىرىنى پەيدا قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە بەدەن تىمپىراتۇرىسى 37 گرادۇس بىلەن 39 گرادۇس ئارلىقىدا بەدەندىكى كىسەللىك بىلەن ئېلىشقۇچى ئاق قان ھۈجەيرىسى ئەڭ ئاكتىپ ئەڭ جەڭگىۋار ھالەتكە ئۆتكەن بولىدۇ، شۇنىڭدەك جىگەرنىڭ زەھەرسىزلەندۈرۈش رۇلىمۇ كۈچىيىپ بەدەننىڭ ماددا ئالمىشىشى تېزلەشتۈرىدۇ. ناۋادا بىز بەدەندىكى بۇ قىززىش جەريانىنى ۋاقىتلىق ئۈزۈپ قويساق بەلكىم بىمارنىڭ كېسەللىك ئالامىتى ۋاقىتلىق ياخشىلىنىشى مۇمكىن لېكىن كېسەللىكنىڭ ساقىيىش جەريانى ئۇزىراپ كىتىشى ياكى ئۈزۈل كېسىل ساقايماسلىقى تەبىئى. شۇنىڭ ئۈچۈن كىسەلنىڭ تۈرى ۋە قىزىتمىنىڭ يۇقىرى تۆۋەنلىكىگە قاراپ ئاندىن قىزىتما قايتۇرۇش تەشەببۇس قىلىنغان بولسا دېمەكچىمەن....
يىگىتنىڭ سۆزى تۈگىمەستە سورۇن ئەھلى نارازى بولغان قىياپەتتە غۇدۇڭشىپ يىگىتكە سۇغۇق قاراشتى، يىگىت ئۇلارنىڭ مەسخىرە قاراشلىرىدىن خىجىل بولۇپ ئۆپكىدەك قىزارغىنىچە سۆزىدىن توختاپ قالدى. بۇنى سەزگەن تېبابەت پاكالتۇت ئۇستازى كۈلۈمسىرىگىنىچە بېشىنى لىڭىشىتىپ يىگىتكە مەدەت بەرگەندەك قىلىپ ئۈنلۈك ئېيتتى:
   - قېنى يىگىت سۆزىڭىزنى داۋاملاشتۇرۇڭ!
     يىگىت يەنە ئورنىدىن تۇرۇپ سۆزلىرىنىڭ ئاخىرىنى بايان قىلىشقا باشلىدى:
    - ئىككىنچى پىكىرىم، ئۇستاز « دورا تەسىرى» دېگەن ئىبارىدە مەيلى ئەنئەنىۋى تىبابەتتە بولسۇن ياكى غەرب تىبابىتىدە بولسۇن دورا بىرىشتىن ئىلگىرى بىمارنىڭ پىسخىكا تەڭپۇڭلىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش دېگۈدەك ئىتىۋارغا ئېلىنمىغان، تەجرىبىلەردىن ئايانكى قوي قۇتىنىغا بۆرىنى يېقىندىن باغلاپ قويغاندا بۆرىسىز قوتاندىكى قويلارنىڭ تۆللىنىش ئەھۋالى بۆرە بار قوتاندىكى قويلارغا قارىغاندا كۈرۈنەرلىك ياخشى بولغان، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۆرە بار قوتاندىكى قويلارنىڭ كىسەللىك بىلەن ئاغرىش نىسبىتى يۇقىرى بۇلغان، شۇنىڭدەك قەرىزگە پاتقان بىمارنىڭ قەرزى يوق بىمارغا قارىغاندا ئوتتۇرىچە يۈرەك رېتىمى تىز، قان بېسىمى يۇقىرى بولغان، جۈملىدىن ئوخشاش دورىنىڭ ئوخشىمىغان ماكان-زاماندىكى تەسىرىمۇ ئوخشاش بولماسلىق پىرىنسىپىغا ئاساسەن مېنىڭچە دورا بىرىشتىن ئىلگىرى بىمارنىڭ پىسخىكا ھالىتىنى تۇراقلاشتۇرۇش دورىنىڭ تەسىر قىلىشىدا مۇھىم رول ئوينىشى مۇمكىن، دىمەكچىمەنكى بۇ جەھەتتىكى ئىزدىنىشنى مۇمكىن بولسا خانلىق ئونۋېرسىتىت باش بولۇپ چوڭقۇرلاشتۇرغان بولسا ،قەدىرلىك ئۇستاز...
       يىگىت سۈزىنى تۈگەتتى،.مەيدان ئەھلى تىمتاس سۈكۈت ئىچىدە قالدى. شۇ چاغدا خاننىڭ ئوڭ يېنىدا ئولتۇرغان ئاق ئۈجمىدەك جۇلالاپ تۇرغان چىرايىدىن باشقا پۈتۈن بەدىنى قىپقىزىل شايى بىلەن ئورالغان پەرىزات كەبى شۇنداق ئۇز بىر قىز ئورنىدىن تۇرۇپ سۆز قىلدى، ئۇنىڭ چىرايىنىڭ ئۇزلىقىغا ئاۋازىنىڭ ئىنچىكە ھەم زىللىقى بەكمۇ ماسلاشقان بولۇپ بەئەينى تۇخۇمدىن يېڭى چىققان چۈجىنىڭ چۇكۇلدىغان ئاۋازىدەك بىرخىل يېقىملىق سەبىي ئاۋاز پۈتۈن مەيداندىكى كىشىنىڭ يۈرىگىنى ئېزەتتى:
     - قېرىندىشىمنىڭ ئېيتقانلىرى بەرھەق، لېكىن قىزىتمىنىڭ يامان تەرەپلىرىمۇ بار ، بىمار قىزىغاندا ئۇنىڭ نېرۋا سېستىمىسىنىڭ غىدىقلىنىشى كۈچىيىدۇ بولۇپمۇ 40 گىرادۇستىن 41 گىرادۇسقا يەتكەندە جۆيلۈش، خىيالىي سېزىم بولۇش قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرىلىدۇ بالىلارنىڭ مەركىزى نېرۋا سىستېمىسى تولۇق پىشىپ يېتىلمىگەچكە ئاسانلا تارتىشىپ قالىدۇ، چوڭ ئادەملەرنىڭ قىزىتمىسى ئوتتۇرىچە ھىساپتا ھەر بىر گرادۇس يۇقىرىلىغاندا يۈرەك رېتىمى مىنۇتىغا 15 نى ئارتۇق سالىدۇ، بالىلارنىڭ يۈرەك قېتىم سانى بۇنىڭدىنمۇ كۆپ بولىدۇ، يۈرەك رېتىمىنىڭ ھەددىدىن ئارتۇق تىزلىشىپ كىتىشى يۈرەك كىسىلى ياكى قان ئازلىق بارلارنىڭ يۈرەككە كېلىدىغان بېسىمىنى كۈچەيتىۋېتىدۇ ھەتتا يۈرەك زەئىپلىشىشنىمۇ كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ....
      قىزچاقنىڭ يىگىتنىڭ ئىككى خىل پىكىرىنى رەت قىلىش يولىدىكى يېقىملىق ئەمما كەسكىنلىك چىقىپ تۇرىدىغان بايانلىرى زال بوشلىقىدا توختىماي جاراڭلايتتى. ئاندىن يىگىتمۇ بوش كەلمەي ئۆزىنىڭ ئاساسلىرىنى تەمكىنلىك بىلەن ئەڭ ئۇقۇملۇق تىلدا بايان قىلاتتى. مۇنازىرە داۋاملىشىۋاتاتتى، ئىككى تەرەپ بىر-بىرىگە قايىل بولمىدى...
    ئاخىرىدا يىراق ئەلدىن تەكلىپ قىلىنغان ياش ۋە ھۆرمەتتە ئەڭ چوڭ ئۇستاز سۆز قىلىپ ياش يىگىتنىڭ قىزىتما توغرىسىدىكى بايانلىرىنىڭ ناھايىتى توغرا ئىكەنلىكىنى، داۋالاشتىن ئىلگىرىكى پىسخىكا تۇراقلاشتۇرۇش گەرچە بەرھەق بولسىمۇ ئەمەلىي داۋالاش جەريانىدا قوللىنىشنىڭ بەكلا مۈشكۈللىكىنى ئەمىلى مىساللار بىلەن قايىل قىلارلىق سۆزلەپ پۈتۈن مەيدان ئەھلىنى قايىل قىلدى.
مۇتالىئە ئاخىرلىشىپ ھەممەيلەن تارقاشتى، خاننىڭ يېنىدا ئولتۇرغان ھېلىقى قىز خانغا ئەركىلەپ  ئاغىزىنى پۈرۈشتۈرۈپ سورىدى:
    - خان ئاتا ! مەن بىلەن جاڭجاللىشىشقا پېتىنغان بايامقى سەھرالىق كىم ئۇ؟
     - ياۋۇزبەگ دېگەن شۇ قىزىم،– دېدى خان كۈلگىنىچە  مەلىكىنىڭ پىشانىسىگە سۆيۈپ.
- چۆرە قىزلار تولا گېپىنى قىلىدىغان ياۋۇزبەگ شۇكەندە، ئەدەپسىز!-دېدى مەلىكە خان ئاتىسىغا ئەركىلەپ.
   شۇ تاپنىڭ ئۆزىدىمۇ ياۋۇزبەگ يېنىدىكىلەردىن ئۇ قىزچاقنى سۈرۈشتە قىلىپ ئۈلگۈرگەن ئىدى:
    - ئۇ قىز كىم ؟ گەپلىرى نىمانچە قاتتىق ئۇنىڭ؟
   - كىم بۇلاتتى ، خاننىڭ ئەتىۋارلىق مەلىكىسى- كۈنچىچەكقۇ شۇ!
    - مەلىكە بولسا نېمە بۇپتۇ؟ ئەپتىنىڭ يامانلىقىنى تېخى...- ياۋۇزبەگ ئاچچىقى بىلەن كەينىگە ئۆرۈلۈپ مەلىكىگە سۇغۇق قارىماقچى بولدى. مەلىكىمۇ دادىسىنىڭ مۆرىسىگە ئېسىلغاچ ئۆمرىدە ئۆزىگە تۇنجى بولۇپ گەپ ياندۇرغان يىگىتكە ھومىيىپ قارىماقچى بولدى...ئىككىيلەن تەڭلا قاراشتى . باشتا ئۇلارنىڭ كۆزلىرىدە ئىلىم ئەھلىلىرىدە بۇلىدىغان بىر خىل تۇغما قىزغىنىش ھەسەتخورلۇق ئىپادىلەندى، ئارقىدىن بىر-بىرىگە بولغان قايىللىق ۋە ھۆرمەت ئەكس ئەتتى. ئاخىرىدا بۇ بىر جۇپ ياشنىڭ كۆزىدە ئېغىزدا ئىپادىلەش قىيىن بولغان شۇنداق تاتلىق بىر سېزىم پەيدا بولدى. مەلىكە كۈزىنى دەرھال ئېلىپ قاچتى. يىگىتنىڭ كۆزىمۇ مەلىكىنىڭ ئوتقاشتەك چاقناپ تۇرىدىغان كۆزىدىن كۆيگەندەك بولدى...
     شۇ كېچىسى ياۋۇزبەگ زادى ئۇخلىيالمىدى، ئۇنىڭ مەھەللىدە نۇرغۇن قىز-ئوغۇل دوستلىرى بار ئىدى. لېكىن ھېچقانداق قىز بالىنىڭ كۆزىدە مەلىكىنىڭ كۆزىدە كۆرگەن ئۇنداق شىرىن، تاتلىق نۇرنى كۆرۈپ باقمىغان ئىدى. ئۇنىڭ كاللىسى قالايمىقان خىياللارغا تولدى، ئۇيان ئۆرۈلدى، بۇيان ئۆرۈلدى.مانا ئۇ ئۆمرىدە تۇنجى قېتىم ئېيتقۇسىز بىرخىل قىيىن ئازابتا ياتتى.
      پادىشاھنىڭ مەلىكە كۈنچىچەكتىن باشقا پەرزەنتى يوق ئىدى. خانلىقنىڭ ئەنئەنىۋى تۈزىمى بويىچە شاھنىڭ تەخت ۋارىسى بولغان مەلىكە جەزمەن خان جەمەتىدىن بولغان كىشىگە ياتلىق قىلىنىشى كېرەك ئىدى. مەلىكە بىلەن تەڭ دىمەتلىك بولغان باش سانغۇن پاششاخان بولسا دەل خان جەمەتىدىن بولۇپ بۇ خاندانلىقتىكى بىردىن بىر مۇۋاپىق نامزات ھېسابلىناتتى. ئەمەلىيەتتە ئەخلاق پەزىلەتتە بولمىسۇن ئەلەمدە ياكى قەلەمدە بولمىسۇن خاندانلىق تەۋەلىگىدە پاششاخاندەك يەنە بىر يىگىتمۇ تېپىلمايتتى. ئۇنىڭ ئۈستىگە شاھ ئۇنى كىچىگىدىن باشلاپ ئۆز ئوغلىدەك ئەتىۋارلايتتى، قەدىرلەيتتى. قىسقىسى ئۇنى ئۆزىگە بەكلا ئوغۇل قىلىۋېلىش ئارزۇسى بار ئىدى. مەلىكىمۇ باش سانغۇن پاششاخاننىڭ ھەر جەھەتتىن كېلىشكەن يىگىت ئىكەنلىكىگە قايىل ئىدى، ئۇنىڭ دۆلەت ئىشلىرىدا خان ئاتىسىغا ئاساسلىق ياردەمچى بولغانلىقىدىن بەكلا سۆيىنەتتى. ئۇنىڭغا چىن دىلىدىن ھۆرمەت قىلاتتى.
لېكىن كۈتۈلمىگەن بۇ ئىش مەلىكىنى بىئارام قىلدى. خان ئاتسىنىڭ مۆرىسىگە ئېسىلىپ تۇرغاندا ياۋۇزبەگنىڭ كۆزىدىن ئاجايىپ بىر شىرىن سىزىمنى سەزدى، بۇ سېزىم شۇنداق ئوتلۇق، شۇنداق قىزىق ئىدى. كۈن چىچەكمۇ بۇ كېچىسى ياخشى ئۇخلىيالمىدى. ئۇ چەكسىز خىياللار دۇنياسىغا غەرىق بولدى ، تاتلىق بىر ئوت ئۇنىڭ يۈرىكىگە كىلىپ قادىلىۋالدى. ئۇ مەيلى خانلىق ئۇنىۋېرسىتىتتا بولسۇن مەيلى ياۋرۇپادا ئۇقۇۋاتقان ۋاقتىدا بولسۇن نۇرغۇن يىگىتلەر بىلەن يېقىن ئۆتكەن، لېكىن ھېچقانداق بىر يىگىتكە بۇنداق قىزىقمىغان، مەلىكە يالغۇز قالغاندا مەڭگۈلۈك غەمگۈزارى بولۇش ئالدىدىكى يىگىتى پاششاخاننى ئويلىغان ، ئۆزىچە خىيالىدا ئۇنىڭ بىلەن تاغ- دالىلاردا چېپىپ دەريا –كۆللەردە ئۈزگەن ، شىرىن خىياللاردىن مەسىت بولۇپ مۇھەببەتكە تەشنا قەلبىنى ئىللىتقان .لېكىن مۇشۇنداق چاغدىمۇ ئۇ بۇخىل ئوتلۇق سىزىمغا كىلەلمىگەن ئىدى.
     مانا ئەمدىلىكتە ئۇنىڭ ئالدىدا تۇيۇقسىز بىر ياۋايى يىگىت پەيدا بولۇپ ئەركەكلەرچە قۇپاللىق بىلەن ئۇنىڭ كۆكسىنى مۇجۇپ يۈرىكىگە ئوتلۇق نەشتىرىنى سانچىپ تۇرىۋالدى. مەلىكە ئۇيان يېتىپ باقتى ، بۇيان يېتىپ باقتى، قىلدەك تولغاندى، ئۆزىگە زادى نېمە بولغىنىنى بىلەلمىدى. ئەمما يۈرىكىگە قادالغان ئوتلۇق نەشتەر پات سۇغۇرىلىدىغاندەك ئەمەس ئىدى.
*             *            *            *             *      
ياۋۇزبەگ شۇندىن باشلاپ جىمىغۇر بولۇپ قالدى، ئەتىدىن كەچكىچە بېشىنى كىتاپتىن كۆتۈرمەيدىغان ، باشقىلار گەپ سورىمىسا بىر ئېغىزمۇ ئارتۇق گەپ قىلمايدىغان بولۇپ قالدى. ياشانغان جالال شەيىخنىڭ كۆزى كۆرمەس بولۇپ قالغان بولسىمۇ ئارزۇلۇق ئوغلىنىڭ تىنىق تاۋۇشلىرى كۆڭۈل كۆزىدىن قېچىپ قۇتۇلالمىدى . بىر كۈنى جالال شەيخ ئوغلىنى چاقىرىپ بېشىنى سىلىدى :
     - ئېغىر تىنىقىڭدىن تەسۋىيرىمنى سىيرىيالمىدىم، بالام. سەن مېنىڭ قۇچىقىمدا چوڭ بولغان ، يۈرۈكۈم چىدىمايدىكەن ! ياۋۇزۇم ،ساڭا زادى نېمە بولدى؟
    - ئۆزلىرىگە ئېيتىشقا تىلىم كۈيىدۇ، نېمە بولغىنىمنى بىلەلمىدىم دادا...
    جالال شەيىخنىڭ ئويلىغىنى توغرا چىقتى ، ئۇ ئوغلىنىڭ ئالقىنىنى ئالقىنىغا ئېلىپ يېنىدا ئولتۇرغۇزدى ئاندىن كۈلۈپ سورىدى:
- بۇلبۇلنىڭ خۇشاللىقى گۈلزارلىقتا ئوغلۇم، تاڭ ساباسىدا سايرىمىغان بولسا ئۇ بۇلبۇل ئەمەس، ھېچ بىلەلمىدىم، بۇلبۇلۇڭنى خەندان ئۇرۇپ سايراتقۇزغان قايسى باغنىڭ گۈللىگىدۇ ئۇ ؟
   - مۇڭ-زار ئانام بولسا ئاللاھنىڭ يېنىدا. ئەمدى سىلىگە بايان قىلماقتىن ئۆزگە چارەم يوق ئاتا، يېشىل دالىدىن سۈيۈنۈپ كۆك ئاسماندا پەرۋاز قىلىۋاتقان ئەركىن قۇش ئىدىم . بىر كۈنى زېمىندىكى ئەڭ ھەشەمەتلىك بىر باغقا قۇنۇپ قاپتىمەن ، باغنىڭ ئېرىقلىرىدىكى شىلدىرلاپ ئېقىۋاتقان سۇلار ،تۈرلۈك مىۋىلەر ،يېشىل چىمەنلەر، رەڭگارەڭ گۈللەر ئەقلىمنى لال قىلدى، بۇلارغا قاراپ ئاللاغا شۈكرى –ھەمدۇسانا ئېيتماي تۇرالمىدىم ، باغنىڭ گۈزەللىكىدىن ھوزۇرلىنىپ يۈرگەن كۈنلىرىمدە نازۇك چىمەنلەر ئارىسىدىن پورەكلەپ ئېچىلغان بىر گۈل كۈزۈمگە چېلىقىپ قالدى ، ئۇنىڭ خۇشبۇي ھىدى دىمىغىمغا توختىماي ئۇرۇلۇپ خۇش ئاۋازىمنى مەس قىلدى،سايراي دىسەممۇ ئۈنۈم يوق ، پەرۋاز قىلاي دىسەم قانىتىم بوغۇلغاندەك . ئېيتسىلا ئاتا،  ئەمدى مەن قانداق قىلاي؟!- پۇلاتتەك ياۋۇزبەگ ئېرىتىلگەن تۆمۈردەك ياۋىشىپ دادىسىنىڭ تىزىغا بېشىنى قويدى، ئۇنىڭ كۆزىدىن ئاققان ئىككى تامچە ياش كۈيۈپ ئاققان شامدەك دادىسىنىڭ يۈرىكىگە تامچىلىدى. ئاتا چىدىمىدى، ئۇ بەكمۇ ئېغىر تىنغاندىن كېيىن ياشاڭغىرىغان نۇرسىز كۈزىنى ئوغلىغا تىكتى:
   - ئوغلۇم ئۇ باغ ئەسلىدە ھۆر-پەرىزاتلارنىڭ نەزىرى چۈشكەن ئۇلۇغ جاي ئىدى، ئۇنىڭ ئىشىگى بىزگە ئەمەس ئۇلۇغلارغا ئېچىلغان ئىدى، بىلمەي قۇنۇپسەن، گۈلنىڭ تەبىئىتىلا بۇلبۇلنى ئۆزىگە ئاشىق قىلىش.سەن يۇلۇقتۇرغان ئۇ گۈل بارچە گۈللەرنىڭ زىننىتى، ئۇنىڭ خۇش ھىدى يارىتىلىشىدىنلا ساماۋى بۇلبۇلغا تەۋە ئىدى. بولغۇلۇق بۇپتۇ، ئاللاھ ئىگەم ھەممىنى ئورۇنلاشتۇرغۇچى، بۇنى سەندىن كۆرگىلى بولماس، ئورنۇڭدىن تۇرغىن، خۇشپۇراقنى ساڭا بىلدۈرگەن ئىگەم گۈلنىمۇ سەندىن ئايىماس، بارغىن بالام ...
ياۋۇزبەگنىڭ كۆڭلى ئاتىسىنىڭ سۆزىدىن بىر ئاز ئارام تاپقاندەك بولدى. ئۇ ئاتىسىنىڭ قۇلىنى چىڭ تۇتۇپ ئۈچ ياشلىق چېغىدىكى سەبىيلىكىگە قايتىپ دادىسىنىڭ قۇلىنى ئىنىكىگە ياقتى ، ئاتا بالىسىنىڭ بۇ خىل بالىلىقىدىن سۈيۈنۈپ كۆزىگە ئىسسىق ياش ئېلىپ خۇشاللىقىدىن ئاللاغا شۈكرى ھەمدۇسانا ئوقۇدى ئاندىن ئىسسىق نەپەسلىرى بىلەن ئاللاھتىن ئىلتىجا قىلدى.
    شۇ چاغدا سىرىتتىن ئاتلارنىڭ دۈپۈرلەپ كىشنىگەن ئاۋازى ئاڭلىنىپ ھايال ئۆتمەي خىزمەتچى باش سانغۇننىڭ كەلگەنلىكىنى ئۇلارغا ئېيتتى. ياۋۇزبەگ باش سانغۇن پاششاخاننىڭ ئۆزىنى يوقلاپ كەلگەنلىكىنى بىلىپ كۆڭلى باشقىچە ئېچىلدى. ئۇ  ئورنىدىن دەرھال تۇرۇپ دوستىنىڭ ئالدىغا چىقىتى. ئىشىك تۈۋىدە يارىشىملىق ھەربىي فورمىسىنى كېيگەن پاششاخان جابدۇقلۇق ئارغىماققا مىنگىنىچە قۇياشتەك كۈلۈپ تۇراتتى.
- ئەسسالام ياۋۇز بەگ، ماۋۇ ئاتنى ساڭا ئەكەلدىم، سىناپ باققىن! – دېدى پاششاخان يېنىدىكى يىگىتلىرى تۇتۇپ تۇرغان ھەشەمەتلىك ئىگەر جابدۇقلار بىلەن بىزەلگەن ئورنىدا تۇپ-تۇرالمىغان بىر شاش ئارغىماقنى كۆرسىتىپ.
   - ۋاھ ، نىمانچە ھەيۋەت!، –ياۋۇزبەگ خۇشاللىقىدىن بېرىپ ئاتنىڭ چولۋىرىنى تۇتتى، –كۆڭلۈمنى سەنلا خوش قىلىسەن مېنىڭ،– ئۇ شۇنداق دېگىنىچە شاش ئاتقا ھەۋەس بىلەن قاراپ ئاتنىڭ يايلىسىنى سىلىدى.
   - قېنى ، كونا ئورمانلىقتا كۆرۈشەيلى، مەنزىلگە كىم بۇرۇن يىتىپ بارسا شۇ ئۇتسۇن!، – پاششاخان شۇنداق دېگىنىچە ئېتىغا قامچا سالدى. بەش-ئالتە ئاتلىق يىگىتمۇ سانغۇنغا ئەگىشىپ ئاتلىرىنى قۇيۇندەك چاپتۇرۇپ ئورمانلىققا قاراپ چېپىشتى، ياۋۇزبەگ چاققانلىق بىلەن ئېتىغا مېنىپ ئۇلارنىڭ كەيندىن قوغلىدى.
ياۋۇزبەگ ئورمانلىقنىڭ ئالدىغا كەلگەندە پاششاخان ئەمدىلا ئۈزەنگۈدىن پۇتىنى ئېلىپ قامچىسىنى يېنىدىكىلەرگە سۇنۇۋاتاتتى. ئۇ ئاتتىن چۈشىۋاتقان ياۋۇزبەگدىن كۈلۈپ سورىدى:
- قانداق بولىدىغاندەكمۇ؟
- كاساپەت ئۇچىدىكەنغۇ! نەدىن ئالدىڭ؟
- قوشنا ئەلدىكىلەرنىڭ سوۋغىسى ئىكەن ، ساڭا گېلىم سىقىلدى.
- ساڭا نېمە دەپ رەھمەت ئېيتسام بۇلا، ساڭا قەرزدارغۇ مەن .
- قويغىن ئۇ گەپنى، شەيخ ئاتاڭنىڭ دۇئاسى ماڭا كۇپايە.
    ئۇلار شۇ تەرەققىدە قىزغىن پاراڭلىشىپ ئورمانلىقنىڭ يېنىدىكى يېشىل چىملىققا كىلىپ توختىدى، پاششاخان كەمەر قاتارلىق لاققۇ-لۇقىلىرى بىلەن چاپىنىنى سېلىپ خىزمەتچىگە تۇتقۇزغاندىن كېيىن ئىككى قۇلىنى كۈتۈرۈپ ساپ ھاۋادىن چوڭقۇر نەپەس ئالدى ئاندىن قوغلىشىپ ئويناپ ھېرىپ كەتكەن بالىدەك چىملىققا ئۆزىنى ئوڭدىسىغا ئاتتى، ياۋۇزبەگمۇ پاششاخاننىڭ بىر دۆلەتنىڭ باش سانغۇنى ئەمەس تايتاڭلاپ يۈرگەن بالىغا ئوخشاپ قالغانلىقىنى كۆرۈپ كۈلۈپ كەتتى- دە كىلىپ پاششاخانغا ياندىشىپ ئوڭدىسىغا ياتتى، كۆك ئاسماندا ئاق بۇلۇتلار لەيلىشەتتى، كۆكتىكى بىر لاچىن بۇلۇتلار بىلەن بەسلىشىۋاتقاندەك ئۇيان-بۇيان ئۇچۇپ يۈرەتتى، ئۇلار خېلى ئۇزۇنغىچە لام-جىم دېيىشمىدى، پاششاخان ئارىدىكى جىمجىتلىقنى تۈگىتىپ سۆز ئاچتى:
- ياۋۇزبەگ ، قارىغىنا ئاۋۇ لاچىنغا، قۇش بولۇشنىڭ ئۆزىمۇ نېمە دېگەن ياخشى ھە، بەزىدە ئويلاپ قالىمەن، ئەشۇ لاچىندەك ھەممىنى ئۇنتۇپ يىراق-يىراقلارغا ئۇچسام، تاغ-دەريالاردىن ئاشسام دەيمەن...لېكىن پاسىل ئادەملەرگە خاس ئىكەن...بەزى ئىشلاردىن قاچاي دىسەڭمۇ ئۇ خۇددى بەدىنىڭدىكى خالدەك ساڭا يېپىشىۋالىدىكەن،بەزى ئىشلارنى قوغلاشساڭ ئۇ خۇددى ئاسماندىكى قۇياشتەك سەندىن قاچىدىكەن، ئۇنى قوغلاپ يىتەلمەي ئەمدى ئۈمىدىڭنى ئۈزەي دىسەڭ ئەتىسى يەنە شەرىقتىن كۆتۈرۈلۈپ ساڭا يەنە كۈلۈپ قارايدىكەن....قارىغىنا كۆينەكچان ھالىتىمگە، دائىم مۇشۇنداق يىنىك يۈرسەم دەيمەن لېكىن بۇ مۇمكىنمۇ؟....
        - شۇنداق دوستۇم، ئىشلار كۆپىنچە بىزگە باقمايدىكەن. ھەربىي فورماڭنىڭ قانچىلىك ئېغىرلىقىنى بىلىپ تۇرۇپتىمەن ،ئەمما فورماڭ قامىتىڭگە ياراشقان، مەيدەڭدىكى گىربە-مىداللىرىڭدىن قايتقان قۇياش نۇرى نامراتنىڭ غېرىبخانىسىنى ئىللىتتى. قومۇش كەپىسىدە ئوغلىنىڭ ئېتىزدىن كىلىشىنى كۈتۈپ ئۇخلاپ قالغان ئانىغا خاتىرجەملىك ئەكەلدى، ئېيتقىنا ئادەمگە بۇنىڭدىن ئارتۇق بەخت بۇلامدۇ!؟  ئىلگىرى ۋەتىنىمدىن، ئاتامدىن پەخىرلىنەتتىم ئەمدىلىكتە سەن قېتىلدىڭ ئەمەسمۇ...
    - ئېيتقانلىرىڭ بەلكىم توغرىدۇ ، ئاياللار ۋە بالىلارنى ئۆز ۋەتىنىدە خاتىرجەم قىلىش ئەسلىدىلا ئەرلەرنىڭ مەجبۇرىيىتى ھەم خۇشاللىقى ئىدى. بۇلارنى ئويلىسام خېلىلا يىنىكلەپ قالىمەن ،بارلىق ھەمدۇسانا سېنى ماڭا مۇكاپات قىلىپ بەرگەن ئاللاھىمغا بولسۇن ...ياۋۇزبەگ قارىغىنا ئاسماننىڭ بۇنچە ئوچۇقلۇقىنى كۆرگەنمۇ سەن؟
   - ياق ، دىققەت قىلماپتىمەن ...
       - ساڭا دىسەم ياۋۇزبەگ، ھاۋانىڭ بۇنچە ئۇچۇق بولۇپ كىتىشى يامغۇرنىڭ يېغىشىدىن دېرەك بېرىشى مۇمكىن، تىنچ-خاتىرجەم كۈنلەر بەك ئۇزۇنغا سۇزۇلۇپ كەتتى، ئارتۇق ئۇخلاش تەنگە زىيانلىق ئىدى.ئاتلىقلار پىيادىلىكلەرگە قارىغاندا مەنزىلگە يېقىن، باشقىلار يىراقلارغا ئۈزۈپ كەتتى، بىز تېخىچە مەسچىتلەرگە ئۇلاغدىن كىچىپ پىيادە بېرىشنى تەكىتلەۋاتىمىز، كۆڭلۈم تازا خاتىرجەم ئەمەس...
      - توغرا دېدىڭ، بىز  قۇرئاننى يادىلاشنى تەكىتلەپ، ئىلىم-پەنگە سەل قارىدۇق،.تالاق سۆزى ئەرلەرنىڭ ھۇقۇقى ۋە غۇرۇرىغا ئايلاندى. بىز بۇلار توغرىلىق گەپ قىلالمايمىز، سۆزلىسەك خەلق بۇلارنى قوبۇل قىلمايدۇ ھەم تىلىمىزنى كىسىدۇ. بىز ئەمەس دۇنيا مىقياسىدىكى بارلىق مۇسۇلمانلار مۇشۇ يولنى تاللاۋاتىدۇ. ئەتراپ تىنچ ئەمەس، ئاچ بۆرىلەر قوي پادىسىدىن كەچكىنى يوق، ئاتلار بەك ئۇرۇق پاششاخان!
      - شۇنداق، غەزىنىمىز ئالتۇن-كۈمۈش بىلەن تولۇپتۇ. لېكىن باشقىلار ئايروپىلان، تانكا دىگەنلەرنى ئاتتەك چاپتۇرۇپ يۈرىۋاتىدۇ. خانلىق كېڭىشىدە بۇلارنى ئوتتۇرىغا قويدۇم ، ئۆزەمنىڭ ئاتىسى بولغان ئادەم مىنى چۈشەنمىگەن يەردە باشقا ۋەزىر-ۋۇزىرالار بۇنى چۈشىنەمتى؟ ئۇلار خاندانلىق تەۋەلىكىدىكى بارلىق مەسچىت-خانىقالارنىڭ تېمىنى مەر-مەر تاشتىن قىلىپ قايتىدىن قۇرۇپ چىقىشنى ئۆزىگە ۋەزىپە قىلىۋالدى، مەن ئۇلارنىڭ نەزىرىدە تېخى بالا ئىكەنمەن، ياۋۇزبەگ...
- ئەي ئاللاھنىڭ ئەزىزى، بۇلارنى سەندىن كۆرگىلى بولماس. بار كۈچۈڭ بىلەن تىرىشتىڭ، ھەممە ئادەم ئۆز بېشىغا كەلگەندە بىلىدۇ. لېكىن بۇلارنى چۈشەنگەندە ئۆزلىرىنىڭ بەكلا كېچىككەنلىكىنى ھېس قىلىدۇ، سۇنىڭ قەدرىنى پىژغىرىم ئاپتاپتىكى چاڭقىغان يۈرەك ھېس قىلىدۇ. خەلق تېخى ئۇسسىمىدى...
     - توغرا دېدىڭ ياۋۇزبەگ، سەن بىلەن پاراڭلاشسام باشقىچە يىنىكلەپ قالىمەن، سەن راستىنلا مىنىڭ خۇشاللىقىم ! –پاششاخان شۇنداق دىگىنىچە ئورنىدىن تۇردى،- ھە راست، مەلىكىنىڭ كېلىدىغان چېغى بۇلاي دېدى، يۈرگىن ئالدىغا بارايلى!
    ياۋۇزبەگ «مەلىكە» دېگەن سۆزنى ئاڭلاپ ئەندىكىپ كەتتى. ئۇ دەرھال ئورنىدىن تۇرۇپ چاپىنىنى كىيىۋاتقان پاششاخاننىڭ يېنىغا بېرىپ سوئال نەزىرى بىلەن ئۇنىڭغا قارىدى، پاششاخان ياۋۇزبەگنىڭ بۇ ھالىتىنى كۆرۈپ كۈلۈپ ئېيتتى:
- سىنىڭ بۇنداق سورۇنغا خۇشۇڭ يوقلىقىنى بىلىپ ساڭا دىمىگەن، بۈگۈن مەلىكىنى ئورمان سەيلىسىگە تەكلىپ قىلغان ئىدىم. ئۇ ھازىر ئوردا قىزلىرىنى باشلاپ كىلىۋاتىدۇ،بۇلە تىز كىيىمىڭنى ئالماشتۇر، ساڭا ئاتاپ بۇ كىيىمنى بۇيرۇتتۇم.
    - سەن مەلىكە كۈنچېچەكنى دىمەكچىمۇ؟
     ياۋۇز بەگنىڭ يۈرىگى قارتتىدە قىلدى.
   - شۇنداق، ئۇنىڭ بىلەن كىچىگىمىزدىن بىللە ئويناپ چوڭ بولغان، توققۇز يېشىمىزدىلا بىزگە چاي ئىچۈرۈلدى. شۇندىن بىرى ئاكا-سىڭىللاردەك ئۆتىدىغان كۈنىمىز ئاخىرلىشىپ بىر-بىرىمىزنى كۆرسەك يەرگە قارىشىپ ماڭىدىغان بولدۇق. ئۇ ئەخلاق پەزىلەتتە بارچە قىزلارنىڭ ئۆلگىسى، ئېلىم-ئىرپاننىڭ ئاشىقى، ئۇنىڭدەك قىز پۈتۈن ئىقلىمدىن تېپىلماس، ئۇنىڭدىن قۇياش ھەم ئاي خىجىل...
پاششاخان مەلىكە كۈنچېچەكنى نەقەدەر ياخشى كۆرىدىغانلىقىنى ئۆز بايانلىرىدىن ئاشكارىلىدى. ياۋۇزبەگنىڭ قۇلىقىغا ئاخىرقى گەپلەر كىرمىدى، ئۇنىڭ بېشى زىڭىلداپ نەپسى كەپلىشىپ قالغاندەك بولۇپ قالدى « جاھان نىمانچە تار، مىنىڭ كۆيگىنىم ، ئاللاھ يولىدىكى تۇتقان دوستۇمنىڭ مەشۇقى ئىكەنغۇ؟! ئاتامنىڭ ئېيتقانلىرى نېمە دېگەن بەرھەق... » ياۋۇزبەگ ئويلاپ مۇشۇ يەرگە كەلگەندە ئۇنىڭغا ئاسمان يىراق يەر قاتتىق بىلىندى. ئەمدى ئۇنىڭ مەلىكىنى كۆرگۈسى يوق ئىدى، ئۇ مەلىكىدىن نەپرەتلەنمەكچى بولدى، پاششاخاندىن نەپرەتلەنمەكچى بولدى. لېكىن ئۇ ئاخىرى ئۆزىنىڭ تەقدىرىدىن نەپرەتلەندى. بۇ خىل نەپرەتلىنىش ئەمەلىيەتتە توغرا بولمىسىمۇ ئىنساننىڭ ئاجىزلىقى بۇنى توغرا دەپ كۆرسىتەتتى، شۇ تاپتا پاششاخاننىڭ پەتنۇستىكى كىيىمنى ئۇنىڭغا ئۆز قۇلى بىلەن سۇنىشى ئۇنىڭ ئادىمىلىكىنى ئويغاتتى :
    - ياۋۇزبەگ، قارىغىنا ئەپتىڭگە، قىزلارنىڭ كىلىدىغانلىقىنى ئاڭلاپ بىر قىسمىلا بولۇپ قالدىڭغۇ، بولە كىيىمىڭنى ئالماشتۇر!- دېدى پاششاخان پەتنۇسنى ئۇنىڭ قۇلىغا تۇتقۇزۇپ.
    خىزمەتچى ياۋۇزبەگنىڭ يېڭىدىن تارتىپ چېدىرغا ئېلىپ كىرىپ كەتتى. بىردەمدىن كېيىن ياۋۇزبەگ يېڭى كىيىمىنى كىيىپ چېدىردىن چىقتى، ئەتراپتا تۇرغان يىگىتلەر ئۇنى كۆرۈپ ھاڭ-تاڭ قالدى. چۈنكى ئۇنىڭ كېيگەن كېيىمى باش سانغۇن پاششاخاننىڭ ھەربىي كېيىمى بىلەن ئوخشاش بولۇپ ئۇلارنىڭ بىرىنىڭ باش سانغۇن بىرىنىڭ ياۋۇزبەگلىگىنى پەقەت پاگۇن بىلەن ئالتۇن دەستىلىك ناگانغا قاراپ ئايرىمىسا بىلگىلى بولمايدىغان دەرىجىدە ئوخشىشىپ قالغان ئىدى ، پاششاخان ياۋۇزبەگنىڭ بۇنچە قاملاشقان يىگىتلىكىنى كۆرۈپ ئۆزىنىڭ كۆزىگە ئىشىنەلمەي قالدى. «ئاللاھنىڭ قۇدرىتى نېمە دېگەن چەكسىز، ئۇغۇ يۈسۈپنىڭ ئەۋلادىدىن بولمىغىيدى؟! ئاللاغا مىڭ شۈكرى...» پاششاخان دەقىقە ئىچىدە شۇك بولۇپ قېلىپ يەنە دەقىقە ئىچىدە خۇشال ھالىتىگە قايتتى.
     - ۋاھ...ۋاھ قارىغىنا ئۆزۈڭگە،ئادەم بالىسى بولسا سەنچىلىك بۇلار، لاچىنىمغۇ سەن! – دېدى چىن كۆڭلىدىن سۈيۈنگەن پاششاخان ياۋۇزبەگنىڭ دولىسىغا مۇشتلاپ.
   ياۋۇزبەگ ئۇچىسىدىكى كىيىمىنى سېلىۋېتىپ يېڭى كىيىمنى قانداق كىيگەنلىگىنىمۇ بىلەلمىدى، ئۇنىڭ كاللىسىنى تۈگىمەس، گىدىرماچ خىياللار قاپلىۋالغان ئىدى. شۇ تاپتا ئۇنىڭ كۆڭلى ئادەم خالىمايتتى.بولسا ئۇنىڭ بۇ سورۇندىن ئايرىلىپ ناھايىتىمۇ پىنھان جايدا بىردەم يالغۇز تۇرغۇسى بار ئىدى.
پەستىكى چوڭ يولدا 1935-يىلى ئامېرىكىدا ئىشلەنگەن «مېركۇرى» ماركىلىق ئۈستى ئۇچۇق ماشىنىسىدىن ئىككىسى ناھايىتى ئاستا سۈرئەتتە قاتار تىزىلىپ كىلىۋاتاتتى. ماشىنىلار ئورمانلىققا يېقىنلاشقاندا يول ئەپسىز بولغانلىق سەۋەبلىك ئاستا توختىدى، ئاندىن بىر توپ قىزلار كۈلكە-چاقچاق قىلىشقىنىچە ماشىنىلاردىن چۈشۈشتى. پاششاخان قاتارلىق يىگىتلەر ئۇلارنى قارشى ئالغىلى پەسكە چۈشۈپ مەلىكە كۈنچېچەككە چوڭقۇر ھۆرمەت سالىمى قىلدى. مەلىكە باشلىق قىزلارمۇ كۆلكە-چاقچاقلىرىنى توختىتىشىپ باش سانغۇنغا بولغان ھۆرمىتىنى بىلدۈرۈشتى. مەلىكە يۈزى تۆۋەنلىك بىلەن پاششاخان قاتارلىق يىگىتلەرگە سالام قايتۇردى، ئاندىن پاششاخانغا يېنىك بىر قاراپ قۇيۇپ يېنىدىكى يىگىتلەرگە سەپ سېلىشتىن ئۇيالدى ھەم ياۋۇزبەگنىڭ بۇ يەردە بارلىقىغا دىققەت قىلمىدى. ياۋۇزبەگمۇ شۇ تاپتا مەلىكىگە قاراشقا جۈرئەت قىلالماي چەكسىز خىجىلچىلىق ئىچىدە يىگىتلەرنىڭ كەينىگە ئۆتۈۋالغان ئىدى.
ئارىدىن گۈزەللىك ھەم لاتاپەتتە كۈن چېچەكتىن قېلىشمايدىغان پاششاخاننىڭ كۈلگۈنچەك نەۋرە سىڭلىسى ئايچېچەك شوخلۇقىنى چىقىرىپ سۆز قىلدى:
   - ئاكىجانىم، قارىغىنا،ھۆر-پەرىلەرنىڭ نەزىرى بۈگۈن سىلەرگە چۈشۈپتۇ، ئۇلارنىڭ ھەممىسىنى باشلاپ كەلدىم. ئۇلارنى قاچۇرۇپ قويماڭلار يەنە؟
  - قارىغىنا قولى گۈل يىگىتلىرىمگە، پەرىزاتلىرىڭ ئەمدى ئۆز گۈلزارلىقنى تاشلاپ بۇ ئورمانلىقنى ماكان تۇتمىسا مەيلى ئىدىغۇ؟!-دېدى پاششاخانمۇ بوش كەلمەي.
    -ھەممىڭلار قوينۇڭلارغا بىردىن قايچا تىقىۋېلىپ قانىتمىزنى قىرقىۋالمايدىغانسىلەر؟
   - ياق بوينۇڭلارنى قىلدا باغلايمىزغۇ بۈگۈن !
   سورۇن ئەھلى بۇ چاقچاقتىن كۈلۈشۈپ كىتىشتى. بۈگۈنكى بۇ يىغىلىشقا داخىل بولغان قىز-يىگىتلەرنىڭ ئالدى ۋەزىر –ۋۇزرالارنىڭ ئەتىۋارلىق كۆز قارىچۇقلىرى بولسا كەينى يۇرتتىكى كاتتا بەگ-ئەمەلدارلارنىڭ يۈرەك پارىلىرى ئىدى. گەرچە ياۋۇزبەگنىڭ كىلىپ چىقىشى ئاددى بولسىمۇ پاششاخان ئۇنى بارچە يىگىتلەردىن ئۈستۈن كۆرەتتى. ئۇنىڭ بۈگۈنكى سورۇندا نەسەب سەۋەبلىك قىسىلىپ قېلىشىنى قەتئىي خالىمايتتى. شۇنىڭ ئۈچۈن ئۇ ياۋۇزبەگنى ئۆزى بىلەن ئوخشاش كىيىندۈرۈپ ئۇنىڭ خاندانلىق ئىچىدە قانچىلىك مۇھىم ،قانچىلىك يۈزى بار ئادەملىكىنى باشقىلارغا بىلدۈرۈپ قويماقچى بولغان ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ نەۋرە سىڭلىسى ئاي چېچەكنى مۇشۇنداق بىر يىگىتكە تالالىق قىلىشنى چىن كۆڭلىدىن ئارزۇ قىلاتتى. شۇنىڭ ئۈچۈن پاششاخان مۇشۇ پۇرسەتتە ياۋۇزبەگنى ئۇلارغا تونۇشتۇرماقچى بولدى:
- ھەممىڭلار ئۆز-ئارا تونۇشسىلەر شۇنداقتىمۇ سىلەرگە بىر ئەزىز مېھماننى تۇنۇشتۇرۇپ ئۆتەي، ئۇ بولسىمۇ خاندانلىقىمىزنىڭ پەخرى ،ئاللاھ يولىدىكى جان-جىگەر قېرىندىشىم ياۋۇزبەگ!- دېدى پاششاخان قىزلارغا ياۋۇزبەگنى كۆرسىتىپ.
يىگىتلەر دەرھال كەينىگە ئۆتۈپ قالغان ياۋۇزبەگكە يول بىرىپ ئارىلىقنى ئاچتى، ئوچۇقچىلىقتا قالغان ياۋۇزبەگ نېمە قىلىشىنى بىلەلمەي يۈزلىرى قىزارغىنىچە يەرگە كىرىپ كەتكۈدەك بولۇپ مەلىكە قاتارلىق قىزلارغا سالام قىلدى. مەلىكە كۈن چېچەك ياۋۇزبەگنىڭ ئىسمىنى ئاڭلاپ شۇئان بېشىنى كۈتۈرۈپ ئۇنىڭغا لاپپىدە قارىدى. ياۋۇزبەگمۇ ئۇدۇللا كۈن چېچەككە قاراپ سالدى. بۇ قېتىمقى دەقىقە ئىچىدىكى كۆزلەرنىڭ ئۇچرىشىشى ئۆتكەن قېتىمقىدىنمۇ بەك ئوتلۇق بولۇپ بۇ قېتىمقى قارىشىشتا ئىككەيلەننىڭ كۆزىدىن بىر-بىرىگە بولغان غايىبانە ئاشىقلىق ۋە ئېيتقۇسىز تەڭلىك ئازابى مانا  مەن دەپ چىقىپ تۇراتتى.
   قىزلار ياۋۇزبەگنىڭ بۇنچە پوزۇر، شۇنچە قاملاشقان يىگىتلىكىگە قاراپ ئۇنى باشقا تۈركى ئەللەرنىڭ شاھزادىسىمىكىن دەپ ھەيران قېلىشتى. گەپنىڭ قىسقىسى ،مۇشۇ تاپنىڭ ئۆزىدە ئۇلارنىڭمۇ قۇلىغا «پىياز بىلەن پىچاق تۇتقۇزۇلغان بولسا ئۇلارمۇ پىيازنى ئەمەس قۇلىنى توغرىغان بۇلاتتى».
   سورۇن ئورمانلىقىنىڭ ئىچكىرىسىدىكى سۇلىرى شاقىراپ ئېقىپ تۇرىدىغان بىر ئېقىننىڭ يېنىغا ئورۇنلاشتۇرۇلدى، داستىخانلار تارتىلىپ پۈتۈن ئىقلىمنىڭ تۈرلۈك نازۇ-نېمەتلىرى تىزىلدى، ئوردا سازەندىلىرى كۈيلىرىنى ياڭراتتى، قىزىقچىلار پات-پات ھەييارلىق قىلىپ سورۇن ئەھلىنى ئۈچىيى ئۈزۈلگۈدەك كۈلدۈرەتتى، يىگىتلەرنىڭ كۈزى قىزلارنى ئىزدەيتتى، قىزلارنىڭ كۈزى ئاستىرتىن يىگىتلەرنى مارىلايتتى. مەلىكە كۈن چېچەك قاتتىق ئەركە قىز بولسىمۇ ئۆزىنىڭ ئىسلامى ئەخلاقى ۋە نوپۇزى ئۇنى بەزمىدە يۈزى تۆۋەنلىك بىلەن ئولتۇرۇشقا دەۋەت قىلاتتى. پاششاخاننىڭ نەۋرە سىڭلىسى ئاي چېچەك بولسا ھەر قېتىم ناز خۇلقى بىلەن كۈلگەندە ياۋۇزبەگكە قاراپ قۇياتتى. لېكىن ياۋۇزبەگ ئۆزىنى شۇنچە ئەتىۋارلاپ ئېزىزلىغان دوستى پاششاخانغا يۈز كېلەلمىگەندەك ھىس قىلىپ قىزلار تەرەپكە زادى قارىيالمايتتى. ئۇ گەرچە سورۇندا ئولتۇرۇشتىن بىئارام بولغان بولسىمۇ پاششاخاننىڭ كۆڭلىنى دەپ بۇ يەردىن كېتەلمەيتتى. شۇنىڭ ئۈچۈن ئۇ پاششاخاننىڭ قۇلىقىغا ئۆزىنى تەڭشەپ كىرىدىغانلىقىنى ئېيتىپ كۆڭۈل ئېچىش سورۇنىدىن ئاستا سۇغۇرلۇپ قويۇق ئورمانزارلىقنىڭ تېخىمۇ ئىچكىرىسىدىكى ئېقىننىڭ بېشىغا قاراپ ماڭدى. ئۇ شۇ ماڭغىنىچە بەزمىدىكى چالغۇ ئاۋازى قۇلاققا ئاڭلانمىغۇدەك يەرگە بېرىپ توختىغاندىن كېيىن ھەربىيچە چاپىنىنى سېلىپ چوڭ بىر قارىغاينىڭ يان شېخىغا ئىلدى ئاندىن ھەربىي ئۆتۈكىنى سېلىۋېتىپ شىلدىرلاپ ئېقىۋاتقان ئېقىن بۇيىدىكى سۇ يۈزىگە چىقىپ قالغان چوڭ بىر قۇرام تاشقا چىقىپ پۇتىنى سۇغا ساڭگىلىتىپ ئولتۇردى. پىژغىرىم ئىسسىقتىكى مۇزدەك ئېقىن سۇ ياۋۇزبەگنىڭ پۇت بارماقلىرى ئارقىلىق ئوتتەك قىززىپ كەتكەن يۈرىكىگە بىر ئاز ئارام ئەكەلدى، ئۇ ھازىر ھېچنىمىنى ئويلىماستىن كۈزىنى يۇمغىنىچە ئاسماندىكى پارلاۋاتقان قۇياشقا يۈزىنى قىلدى. ئۇنىڭ كۆز ئالدى قىپقىزىل دۇنياغا ئايلاندى. ھەرخىل شەكىلدىكى رەڭگارەڭ نۇر دەستىلىرى كۆز ئالدىدا ئۇيان-بۇيان ئۇچۇشۇپ يۈرەتتى...
ھېچنىمىدىن غەمسىز شوخ يۈرۈيدىغان مەلىكە ھازىرغا كەلگەندە ئېغىر بېسىق تېخىمۇ خىجىلچان بولۇپ قالغان ئىدى. پاششاخان مەلىكىدىكى بۇ ئۆزگۈرۈشنى ئۆزلىرىگە يېقىنلاپ قالغان توي ئىشلىرىدىن بولغان قورۇنۇش دەپ قارايتتى. شۇڭا پاششاخان مەلىكىنىڭ كۆزىگە بۇرۇنقىدەك ئۇنداق كىرىشىۋالمىدى، مەلىكە يىگىتلەر ئولتۇرغان تەرەپكە ئانچە قارىيالمىغاچقا ياۋۇزبەگنىڭ سورۇندىن چىقىپ كەتكەنلىكىنى كۆرمىگەن ئىدى. ئۇ چېلىنىۋاتقان كۈي ئاخىرلاشقاندا يېنىدىكى ئاي چېچەك قاتارلىق بىر قانچە قىزنى ئېلىپ سىرىتقا ماڭدى . پىشىن ۋاقتى بولۇپ قالغاچقا پاششاخان ئۇلارنى ناماز تەييارلىقىغا ماڭغان بولسا كېرەك دەپ ئويلاپ قالدى.
    مەلىكىمۇ قىزلارنى باشلاپ ئېقىننىڭ يۇقىرىسىغا ماڭدى، ئۇلار پاراڭلاشقاچ مېڭىۋاتقاندا مەلىكىنىڭ كۈزى يىراق جايدىكى قارىغاي شېخىدا ئېسىغلىق تۇرغان ھەربىي چاپانغا چۈشتى ھەم قاراپلا ئۇنىڭ ياۋۇزبەگنىڭ چاپىنى ئىكەنلىكىگە كۆڭلى تۇيدى. مەلىكە يا ئالدىغا يا كەينىگە يېنىشىنى بىلەلمەي تىڭىرقاپ تۇرغاندا ياۋۇزبەگنىڭ چىرايلىق سىماسى ئۇنىڭ كۆز ئالدىدا تۇرىۋېلىپ ئۇنى دەرەخ تۈۋىگە بېرىشقا مەجبۇرلىدى. مەلىكە يېنىدىكى قىزلارغا مۇشۇ يەردە ئۆزىنى كۈتۈپ تۇرىشىنى جېكىلەپ ئىتتىك قەدەم بىلەن چاپان ئېسىلغان دەرەخ تۈۋىگە كەتتى.
ياۋۇزبەگ قۇرام تاش ئۈستىدە ئولتۇرۇپ نۇرغۇن خىياللارغا پاتتى. ئۇ كونىلارنىڭ شېئىرىدىكى «بىر كۆرۈپ ئاشىق بىقارار بولدۇم» دېگەن مىسراسىغا ئانچە ئىشەنمەيتتى لېكىن بۇ قېتىم ئىش ئۇنىڭ ئويلىغىنىدەك بولمىدى،ئەكسىچە ئۇ مەلىكىنى بىر كۆرۈپلا ئۇنىڭغا ھەقىقەتەن ئاشىق بولۇپ قالغان ئىدى. ئۇ ھەر قېتىم مەلىكە كۈنچېچەكنى ئويلىغاندا چەكسىز شىرىن خىياللارغا پاتاتتى. ئارقىسىدىن دوستى پاششاخاننى ئويلىسا ئازاپتىن يۈرىكى يۇم-يۇم  يىغلايتتى. ياۋۇزبەگنىڭ پۇتى چىلانغان مۇزدەك ئېقىن سۇ ئۇنىڭ يۈرىگىنى سۇۋۇتالمىدى. ئۇ ئەتراپقا بىر قارىۋەتكەندىن كېيىن يېقىن ئەتراپتا ھېچبىر ئادەم يوقلىقىنى بىلىپ ئاق كۆينىگى بىلەن ھەربىيچە تامبالنى سالدى –دە ئۇلارنى قۇرام تاشنىڭ ئۈستىدە قاپ قۇيۇپ ئۆزىنى ئېقىۋاتقان سۈپسۈزۈك سۇغا ئاتتى، مۇزدەك راھەت سۇ ياۋۇزبەگنىڭ قۇلىقىدىن كىرىپ تومۇر-تومۇرلىرىغا تارىدى ئاندىن ئاشىقلىقتىن كاۋاپ بولغان يۈرىكىگە ئاقتى. ئۇ سۇغا ئۇزۇن-ئۇزۇن شۇڭغىدى، يۈرىگىدىكى قىزىقلىق پەسەيگەندەك بولۇپ يىغا تۇتۇۋالغان كۆڭلى بىر ئاز ئارامىغا چۈشتى...
    ئۇ ئېقىن سۇدىن چىقماي تۇرۇپ غۇسلى تاھارەت ئالدى. ئاندىن ئېقىن بۇيىدىكى چاتقاللىقنىڭ ئىچىگە كىرىپ تۇرۇپ كالتە ئىشتىنىنى سېلىپ ئۇنى سىقىپ  سۇيىنى چىقىرىۋەتكەندىن كېيىن ناھايىتى تىزلا كىيىۋالدى، ئاندىن ھەربىيچە تامبىلىنى كىيمەكچى بولۇپ قۇرام تاشنىڭ ئۈستىگە سەكرەپ چىقتى. كالتە ئىشتان تېخى نەم ھالىتىدە بولغاچقا ياۋۇزبەگ ئۇنى بىر ئاز شامالدىتىپ كىيمەكچى بولدى، ئاق كالتە ئىشتان ھۆل ۋاقتىدا ئادەم بەدىنىگە چىڭ چاپلىشىپ تۇرىدىغانلىقتىن يىراقتىن قارىغان ئادەمنى بەئەينى يالىڭاچتەك كۆرسىتەتتى.
    مەلىكە كۈن چېچەك دەل مۇشۇ ۋاقىتتا چوڭ قارىغاينىڭ تۈۋىگە كىلىپ قالدى.  ئۇنىڭ كۈزى توختىماي ياۋۇزبەگنى ئىزدەيتتى،  چۈنكى مەلىكىنىڭ يۈرىگىدىكى ئوت ياۋۇزبەگنىڭكىدىن كەم ئەمەس ئىدى.  ئۇ قارا دىگەندەك بولۇپ قۇرام تاشتىكى ئادەمگە قارىۋىدى، بەدىنى بولجۇڭ گۆش بىلەن تولغان مۈرىسى كەڭ بېلى ئىنچىكە كۈچ-قۇۋۋىتى ئۇرغۇپ تۇرغان بىر ئەركەك يېرىم يالىڭاچ ھالدا ئۇنىڭغا كەينىنى قىلىپ تۇراتتى. ئۇ ئۆمرىدە تۇنجى قېتىم ئەر زاتىنىڭ يالىڭاچ ھالىتىنى كۈرىشى ئىدى. مەلىكىنىڭ يۈرىكى دۈپۈلدەپ كۆزىنى چىڭ يۇمۇۋالدى. ئۇ ياۋروپادىكى داڭلىق ئۇنىۋېرسىتېتلاردا ئۇقۇۋاتقان چېغىدىمۇ داڭلىق رەسسام-ھەيكەلتاراشلارنىڭ يالىڭاچلىق تەسۋىرلەنگەن ھەرقانداق ئەسىرىگە قاراشنى خالىمايتتى. كۈچلۈك دىنىي ئېتىقادى سەۋەبلىك ئۆزىنى قاتتىق چەكلەيتتى.  ئۇ خىجىل بولغىنىدىن يىغلاپ سالاي دەپ قالدى، لېكىن ئۇ ياۋۇزبەگنىڭ پۈتۈنلەي يالىڭاچ ئەمەسلىكىنى ھېس قىلدى. راستىنى ئېيتقاندا مەلىكىنىڭ ئۇنىڭ يېرىم يالىڭاچ بەدىنىنى يەنە كۆرگۈسى بار ئىدى.  ئۇ كۈزىنى يېرىم ئېچىپ ياۋۇزبەگكە يۇشۇرۇنچە قارىۋالدى، ئۇنىڭ يۈرىگى تېخىمۇ دۈپۈلدەپ سوقۇپ كېتىپ ئاغىزىدا نەم دىدارى قالمىدى ، بەدىنى ئوت ئېلىپ كەتكەندەك بولۇپ باشقىچە بىرخىل ھىسىياتقا كىلىپ قالدى. ياۋۇزبەگ تامبىلىنى كىيىۋاتاتتى. مەلىكە بۇ ئىشلاردىن كۈلۈپ كەتتى. ئۇ ئاۋازىنىڭ چىقىپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن ئاغىزىنى ئىككى قولى بىلەن تۇتۇۋېلىپ دەرەخ تۈۋىدە ئۈن چىقارماي ئۇنىڭ كىلىشىنى كۈتۈپ تۇردى. ياۋۇزبەگ كىيىملىرىنى كىيىپ بولۇپ چاپىنىنىڭ يېنىغا كەلمەي يەنە قانداقتۇ بىر خىل خىيال بىلەن قۇرام تاش ئۈستىدە تۇرىۋەردى.
    مەلىكە ئۇنىڭ كىيىنىپ بولسىمۇ بۇ تەرەپكە كەلمىگەنلىكىنى كۆرۈپ يالغاندىن يۆتەلدى. ياۋۇزبەگ ئايال كىشىنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلاپ دەرھال ئىسىنى يىغدى-دە تاقلاپ سەكرىگىنىچە چاپىنى ئېسىلغان قارىغاينىڭ تۈۋىگە كەلدى. ئۇ مەلىكە كۈن چېچەكنىڭ يەرگە قاراپ تۇرغىنىنى كۆرۈپ ئۆزىنىڭ باياتتىن بىرى قىلغان ئەدەپسىزلىگىدىن يەرگە كىرىپ كەتكۈدەك بولدى. بۇنى سەزگەن مەلىكە ئۇنى تەڭقىسچىلىقتا قالدۇرماسلىق ئۈچۈن ئېغىز ئاچتى:
    - ياۋۇزبەگ، مېنى كەچۈرۈڭ ، مەن ھازىرلا كەلگەن .سىزنىڭ بۇ يەردە ئىكەنلىكىڭىزنى بىلمەپتىمەن؟
   - ياق مەلىكەم،مەن...
      ياۋۇزبەگ ئۇزۇندىن بىرى كۆرۈشۈشكە تەشنا بولغان كۆڭلىدىكى مەشۇقىنىڭ ئۆزىدىن بىر قانچە قەدەم نېرىسىدا تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ نەپسى يۈرىكىگە تىقىلدى. ئىككىيلەن تۇنجى قېتىم بىر- بىرسىگە قانغۇدەك تىكىلىپ قاراشتى. ئاشىق كۆزلەر ئۆمرىدە تۇنجى قېتىم خۇمارلىشىپ ھۇشسىز ھالەتكە ئۈتۈشكە باشلىدى. ئۇلار ئەمدىلىكتە كۆزلىرىنىڭ بىرسى-بىرسىگە قۇيۇپ قويغاندەك ئوخشايدىغانلىقىنى ھېس قىلىشتى. ئۇلارنىڭ ئېغىزىدا ئېيتىشقا پېتىنالمىغان كۆڭلىنىڭ چوڭقۇر قېتىدىكى دەرد-ئەلەملىك مۇھەببەت بايانلىرىنى كۆزلىرى ئاللاقاچان ئاشكارىلاشقا باشلىدى... مەلىكىدىن كىلىۋاتقان شۇنداق تاتلىق بىرخىل خۇشپۇراق ياۋۇزبەگنى مەسىت قىلىپ ئۇنى ئۆزىگە تارتىۋاتاتتى. ئۇنىڭ چاپان كۆتۈرىۋالغان قۇلى بىلىنەر-بىلىنمەس تىتىرىدى. ياۋۇزبەگ بۇلالماي دەرەخكە يۆلىنىۋالدى، ئۇ يىغلاپ سالىدىغاندەك ئىدى.
ساتارنىڭ باش تارىسىنى چەككەندە چىققان مۇڭ ئاۋاز ئۆزىنىڭ كۆرۈنمەس ئاۋاز دولقۇنى- يېنىدىكى يانداشما تارىنىڭ ئىچىدىكى پەقەت ئۆزىنىڭ ئاۋازىغا مۇناسىپ كېلىدىغان شۇ تارىنىلا ئۆزلىگىدىن تىتىرتىدۇ ھەم ئۇنىڭدىن مۇناسىپ ئاۋاز چىقىرىدۇ، باشقا يانداشما تارىلار بولسا قەتئىي تىتىرمەيدۇ ھەم ئاۋاز چىقارمايدۇ ئەمما بۇ تارىلارمۇ ئۆزىگە ماس ئاۋاز دولقۇنىغا ئۇچرىغاندا ئاندىن ئۆزلىگىدىن تىتىرەپ ئاۋاز چىقىرىدۇ ، مانا بۇ تارىلىق چالغۇلارنىڭ ئورتاق خۇسۇسىيىتى. ئىنساندىكى سىرلىق نەرسىلەرنىڭ بىرى بولغان كۆزمۇ بۇنىڭدىن مۇستەسنا ئەمەس ئىدى ، ئادەم مۇھەببەتلىشىش جەريانىدا بەزىدە شۇنداق بىر كۆزلەرگە ئۇچرايدۇ، مەيلى ئۇ قانچىلىك كېلىشكەن، قانچىلىك جەزبىدار بولسۇن كىشىدە چوڭقۇر تەسىر قالدۇرالمايدۇ، كىشىنى ئانچە ئويلاندۇرمايدۇ، ئادەم بەزىدە يەنە شۇنداق بىر كۆزلەرگە ئۇچرايدىكى ئۇ مەيلى قارا كۆز بولمىسۇن ياكى خۇما كۆز بولمىسۇن كىشىنى ئۆزىگە ئاجايىپ جەلپ قىلىدۇ،ئادەمنى چەكسىز خىياللارغا باشلايدۇ ھەتتا ۋاقتى كەلگەندە كىشىنى يىغلىتىپ پەرۋانىدەك ئوتقا ئاتقۇزىدۇ.
      مەلىكىمۇ مۇشۇ تاپتا كېچە-كىچىلەپ كۆرۈشۈشنى ئارزۇ قىلغان، قايناق ھىسىياتقا تولغان يۈرىگىنى مۇجۇپ ئارام بەرمىگەن كۆڭلىدىكى ئاشىقىنىڭ ئۆزىگە شۇنچە يېقىن يەردە تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ ھۇشىدىن كەتكىلى ئاز قېلىۋاتاتتى، ئۇمۇ بۇ قارىغايغا ئاران يۆلىنىۋالدى، ئۇ ئۆزىنىڭ يۆلىنىپ تۇرغان قارىغاي دەرىخىنىڭ دەرەخ ئەمەس ياۋۇزبەگ بولۇشىنى، ھازىرنىڭ ئۆزىدە ياۋۇزبەگنىڭ ئۆزىنىڭ كەيندىن كىلىپ ناھايىتىمۇ چىڭ قۇچاقلاپ تۇرىشىنى بەكمۇ بەكمۇ ئارزۇ قىلاتتى ئەمما ئۇنىڭ بۇ ئارزۇسى پەقەت ئۆزىگە مەڭگۈلۈك سىر ئىدى...
      بۇ بىر جۈپ ئاشىق-مەشۇق ھېلىھەم قۇچاققا پاتمايدىغان قارىغاي دەرىخىگە يۆلىنىپ ئاسمانغا قاراشقىنىچە ھەسرەتلىك تىنىقلىرى بىلەن ئۈنسىز پاراڭلىشىۋاتاتتى، شۇ چاغدا مەلىكە كۈن چېچەكنىڭ خاندانلىقنىڭ مەلىكىسى بولۇش سالاھىيىتى ئۈستۈن كەلدى ئۇ قەتئىي نىيەتكە كىلىپ ياۋۇزبەگكە سوئال نەزىرى بىلەن ئۆرۈلۈپ قارىدى، ياۋۇزبەگ مەلىكىنىڭ كۆزىدىن بىرخىل ھەقىقىي ئاشىقلىقىنى كۆردى ئاندىن مەلىكىگە خاس ھېچنىمىدىن قورقمايدىغان قاراملىقنى ئارقىدىن بىرخىل ھۆكۈم –خۇلاسىنى كۆردى. ئۇ مەلىكىنىڭ كۆزىدىن ھەممىنى چۈشۈنۈپ يەتتى، ئۇنىڭ ئەمدى مەلىكىگە بولغان ئاشىقلىقى تېخىمۇ كۈچەيدى...
    لېكىن ئۇنىڭ ئەركەكلىكى يەنىلا ھەممىدىن ئۈستۈن كىلىپ كۆزلىرىدە ياش لىغىرلىدى ئۇ ناھايىتى پەس ئاۋازدا مەلىكىگە ئېيتتى:
   -قۇرئان تۇتۇشقان دوستۇمدىن كەچكىنىم ئاللاھتىن تانغىنىم...ئاللاھسىز تىرىگلىكىمدىن تۇرغۇن تاش بولغىنىم مىڭ ئەۋزەل، قىزىق چوغنى يۇتىۋېلىپ گۈلخان دەسسەپ يۈرگەن بىچارە ھالىمنى ئاتام كۆرمىسۇن، ئەلۋىدا مەلىكەم، بۇ زىمىندا ياشاش ئەمدى ماڭا ھارام بولدى، سىز ئۈچۈن، دوستۇم ئۈچۈن ، ئاللاھىم ئۈچۈن ۋەتىنىمدىن كىچىپ يىراق-يىراقلارغا كىتىمەن، غارلارنى ماكان قىلىپ زاھىدلىق كەمەرىمنى باغلايمەن...
     ياۋۇزبەگ گىپىنى تۈگىتىپ مەلىكىدىن كۈزىنى ئۈزگەندە ئۇنىڭ ئازاب ۋە ھەسرەتكە تولغان كۆزىدىن ئىككى تامچە ياش دومىلاپ چۈشتى، مەلىكىنىڭ ياۋۇزبەگكە دەيدىغان نۇرغۇن –نۇرغۇن گەپلىرى بار ئىدى، لېكىن مەلىكە بۇ گەپلەرنى ئېيتالمىدى، ئۇنىڭ ئىچىدىكى بارلىق ئازاب –ھەسرەت يىپسىز بىر تىزىق مارجانغا ئايلىنىپ ئۇنىڭ كۆزىدىن مۆلدۈرلەپ تۆكۈلدى، ياۋۇزبەگ ئۇنىڭ بۇ ھالىنى كۆرۈپ چىدىيالمىدى، ئۇ «ئاھ خۇدا، يېنىڭغا مىنى ئېلىپ كەتسەڭچۇ!» دەپ ئاللاغا ئۈنلۈك ئىلتىجا قىلىپ دەرەخنى چىڭ قۇچاقلىدى، قېرى دەرەخنىڭ قاۋزاقلىرى ئۇنىڭ كۈچلۈك بارماقلىرى ئارىسىدا قاراسلاپ ئىزىلدى. مەلىكىنىڭ يېشى ئۈنچىدەك قۇيۇلدى، ئۇمۇ ياۋۇزبەگ قۇچاقلىغان دەرەخنى باغرىغا باستى. ۋىسال شەربىتىگە تەشنا قوللار تىگىشەي- تىگىشەي دەپ قالدى. ئەمما قېرى قارغاينىڭ ھەدىدىن زىيادە توم غۇلى بۇ ئاجىز قوللارنى بىر-بىرىگە يېقىنلاشتۇرمايدىغاندەك ئىدى.
    ياۋۇزبەگ چاپىنىنى دولىسىغا سېلىپ دەرەخ تۈۋىدىن ئايرىلدى، ئۇ مەزمۇت ۋە چوڭ-چوڭ قەدەملەر بىلەن سورۇن تەرەپكە ئەمەس، مازار تەرەپتىكى ئۈيىگە قاراپ ماڭغان ئىدى...
                                                               


                                                        تۆتىنچى باب:يامان چۈش

شۇ كۈنى كەچتە جالال شەيخ خۇپتەن نامىزىدا ئوغلىنىڭ مەسچىتتە يوقلىقىنى سەزدى. ئۇ نامازنى تۈگىتىپ ئۆي خىزمەتچىسىنىڭ ھەمرالىقىدا ئۈيىگە ئالدىراپ قايتتى،خىزمەتچى ياۋۇزبەگنىڭ ئۆزىنىڭ ھوجرىسىدا جەيناماز ئۈستىدە قۇرئان تۇتقىنىچە ئۇخلاپ قالغانلىقىنى ئېيتتى.
     جالال شەيخ بىچارە ئوغلىنىڭ كىچىك چاغلىرىدا دائىم ئاخشاملىرى ئۆيدە يالغۇز قالغاندا ئۇنىڭ ئەشۇنداق جەيناماز ئۈستىگە چىقىۋېلىپ قۇرئان تۇتىۋېلىپ ئولتۇرىدىغان بالىلىق ئوماق چاغلىرىنى ئەسلەپ كۆزىگە ئىسسىق ياش ئالدى. ئۇ  ھوجرىغا ئاستا كىرىپ ئوغلىنى ئويغىتىۋەتمەسلىك ئۈچۈن ئۇنىڭ يېنىغا بېرىپ ئولتۇردى. ياۋۇزبەگ قۇرئاننى قۇچاقلىغان پېتى يېنىك تىنىپ  ئۇخلاۋاتاتتى. ئۇ مۇشۇ تاپتا چۈش كۆرىۋاتاتتى، چۈشىدە ياۋۇزبەگ نۇرغۇن ئادەملەر بىلەن بىر باغدا سەيلە قىلىۋاتاتتى. ئۇلارنىڭ ئارىسىدا پادىشاھ ۋە ئۇنىڭ ۋەزىر-ۋۇزرالىرى بار ئىدى. بىر چاغدا خان ئاق ئۈجمە ئۇسۇلغان بىر ئالتۇن قاچىنى باش سانغۇن پاششاخانغا سۇنغۇدەك، پاششاخان تازىم قىلىپ سوۋغىنى ئالغاندىن كېيىن ئەمدى يەي دەپ تۇرىشىغا ئاسماننى قارا بۇلۇت قاپلاپ زىمىننى تۇمان باسقۇدەك. شۇ ئەسنادا باغنىڭ شىمالىي ئىشىكىدىن بىر سېرىق قاۋان بوينىدىكى ئۈزۈلگەن زەنجىرىنى سۆرىگىنىچە شىددەت بىلەن ئېتىلىپ كىرىپ پاششاخاننى چىشلىۋالغۇدەك، پاششاخان ياۋۇزبەگكە ئالتۇن قاچىنى سۇنۇپ بىرىپ قاۋان بىلەن ئېلىشىۋاتقۇدەك. قاۋاننىڭ يۈزىدىكى تۈكلەر ئۇنىڭ قان تېمىپ تۇرغان ئاغىزىنى يېپىۋالغان بولۇپ ھىڭگاي چىشلىرى مانا مەن دەپ چىقىپ تۇرارمىش. ياۋۇزبەگ ئاچچىققا چىدىماي ئۇچقاندەك سېرىق قاۋاننىڭ ئەدىپىنى بەرگىلى بارسا، كاللىسىنىڭ يېرىمىنى قۇتۇر باسقان ئۇ لالما ئىت پاششاخاننى سۆرەپ مېڭىۋاتقۇدەك...ياۋۇزبەگ دوستىنىڭ بۇنداق ھالىتىنى كۆرۈپ چىدىماي ۋارقىرغۇدەك...
مۇشۇ چاغدا ياۋۇزبەگ «پاششاخان..پاششاخان...» دەپ ۋاقىرىغىنىچە ئويغىنىپ كەتتى. جالال شەيخ چىلىق-چىلىق قارا تەر باسقان ئوغلىنىڭ پىشانىسىنى سۈرتۈۋىدى ئۇنىڭ قىزىتمىسىنىڭ يۇقىرىلاپ كاۋاپتەك بولۇپ كەتكەنلىكىنى بىلدى.
   - نېمە بولغانسەن جىگىرىم بالام، ساڭا دورا تەڭشەپ بېرەي – دېدى جالال شەيخ ئورنىدىن تۇرۇشقا تەمشىلىپ.
    - ھېچقىسى يوق ئاتا، چۈشتە ئېقىن سۇدا ئۇزۇن تۇرۇپ قاپتىمەن. ئازراق سۇغۇق ئۆتۈپ قالغان ئوخشايدۇ،- دېدى ياۋۇز بەگ ئاتسىنىڭ قۇلىنى تۇتۇپ تۇرۇپ ،– ئۆزلىرىگە دەيدىغان گېپىم بار ئىدى.
   - قېنى ئېيتقىن، بالام – دېدى جالال شەيخ ئىككى قۇلى بىلەن ئوغلىنىڭ پىشانىسىنى سۈرتۈپ.
    - سىلى توغرا دەپتىكەنلا ئاتا، مەن باغقا خاتا قۇنۇپ قاپتىمەن...
    - دېمەكچى بولغىنىڭ؟...
      - باغ بىنا بۇلۇشتىن ئىلگىرى ئاللاھ ئىگەم ئۇ گۈلنى پەرۋىش قىلىشنى دوستۇم پاششاخانغا پۈتۈپتىكەن.
    جالال شەيخ بۇ گەپنى ئاڭلاپ جىمىپ كەتتى، چۈنكى ئۇ ئارزۇلۇق ئوغلىنىڭ ئۇلۇغ ئاللاھتىن، ئۆزىدىن ۋە پاششاخاندىن بۆلەك يېقىنىنىڭ يوقلىقىنى ئوبدان بىلەتتى، شۇنداقلا ئوغلىنىڭ خاراكتىرىنى بەش قولدەك چۈشىنەتتى.
    ياۋۇزبەگ ئېغىر بىر ئۇھ تارتقاندىن كېيىن سۈزىنى داۋام قىلدى :
- بايام مېنى قارا بېسىپ قاپتۇ.سىلىگە ئېيتماي دىسەم ئۇ چۈش يۈرىگىمدە تۇرىۋالدى، قانداق قىلاي ئاتا؟
  - ياخشىلارنى ئاللاھ ئۆز پاناھىدا ساقلايدۇ، ئېيتىۋەرگىن بالام.
    ياۋۇزبەگ ئابايام كۆرگەن چۈشىنى دادىسىغا ئۆز ئەينى بايان قىلدى. جالال شەيخ گەپ – سۆز قىلماي ئۇزۇن ئولتۇرۇپ كەتتى. ئاندىن ئوغلىنىڭ قۇلىنى تۇتۇپ ئۇنىڭ كۆزىگە قارىدى:
   - ئوغلۇم يامان چۈش شەيتاندىن، ياخشى چۈش ئاللاھتىن، خاتىرجەم ئارام ئالغىن. ئۇلۇغ ئاللاھ پۈتۈن خەلىققە خاتىرجەملىك ئاتا قىلغۇدەك، ئاسايىشلىق كۈنلەر ئۇزۇنغا داۋاملاشقۇدەك، خىزمەتچىدىن دورا تەڭشەپ كىرگۈزەي ، قالغان گەپنى ئەتە دىيىشەيلى، بالام.
    جالال شەيخ ئوغلىنىڭ ھوجرىسىدىن چىققاندىن كېيىن خىزمەتچىنى چاقىرىپ ئوغلىغا دورا كىرگۈزدى. ئاندىن تاھارىتىنى يەڭگۈشلەپ ئىككى رەكەت ناماز ئوقۇدى. ئۇزۇن دۇئادىن كېيىن ئوڭ يېنىنى بېسىپ ئۇخلاشقا تەمشەلدى. ئۇ كېچىچە ئوغلىنىڭ دېگەن گەپلىرىنى ئويلاپ ياخشى ئۇخلىيالمىدى.
ئەتىسى جالال شەيخ ئادەتتىكىدىن بۇرۇن ئويغۇنۇپ ناماز بامداتقا تەييارلىق قىلىۋاتقاندا ئوغلىنىڭمۇ ئورنىدىن تۇرغانلىقىنى سەزدى. ئوغلىنىڭ ئۆزىگە قىلغان سالام ئاۋازىدىن ئۇنىڭ سەللىمازا ساقايغانلىقىنى بىلىپ ناھايىتى خۇشال بولدى. ئۇلار مەسچىتكە چىقىشنىڭ ئالدىدا ياۋۇزبەگ دادىسىغا بىر گەپنى دېدى :
- ئاتا، بىر تەلىپىم بار ئىدى، دېسەم رۇخسەت قىلالىمۇ؟
- قۇلىقىم سەندە ئوغلۇم!
- ئۇزۇندىن بىرى سىلىگە ئېيتمىغان بىر ئىستىكىم بار ئىدى، ئۇ بولسىمۇ جاھاننىڭ ئۇ قېتىغا بېرىپ نەزەر كۆزۈمنى ئېچىپ بېقىش. ئاڭلىسام ياۋرۇپالىقلار ئايغا چىقماقچى بۇلىۋېتىپتۇ. ئۇلارنىڭ قاتار-قاتار ئۇنىۋېرسىتېتلىرى دۇنيانىڭ يەر-يەرلىرىدىن ئوقۇغۇچى ئېلىۋېتىپتىمىش، خالىسىلا مەنمۇ شۇ ئۇنىۋېرسىتېتلارغا بېرىپ تەشنالىقىمنى قاندۇرسام دەيمەن، ئاتا !
    جالال شەيخ قەدىمىنى توختىتىپ ئۆزىنى يىتىلەپ ماڭغان ئوغلىنىڭ قۇلىنى ئىككى ئالقىنىنىڭ ئارىسىغا ئالدى ئاندىن:
    -ئوغلۇم، سەن ئويلىغاننى مەنمۇ بۇرۇنلا ئويلىغان. لېكىن سەن يۈرەك پارەمدىن ئايرىلىشقا كۈزۈم قىيماي، سىنى مۇشۇ كەمگىچە ھېچيەرگە ئىۋەتمەي يېنىمدا ساقلىغان ئىدىم. ئىلىم ئىگىلەش بىز مۇسۇلمانلارغا پەرىز.ئاخشام ئېيتقان سۆزلىرىڭ كېچىچە كاللامدىن كەتمىدى.ھەي!... بۇنى ھازىرچە دىيىشمەي تۇرايلى ، ئۇنىڭ ئۈستىگە پاششاخان سىنى جېنىدىن ئەزىز كۆرىدۇ. بىزنىڭ تومۇرىمىزدا ئېقىۋاتقىنى تۈركلەرنىڭ قېنى. مەنمۇ بۈگۈن ساڭا ئېيتاي دەپ تۇرغان. ئاللاھ يۇلىدا ھىجرەت قىلغۇچىلارنى ئۇلۇغ ئاللاھ ئۆز پاناھىدا ساقلايدۇ، بارغىن بالام ، قانچە تىز بولسا شۇنچە ياخشى! ئىلىم دېڭىزىدىن ئۈنچىلەرنى سۈزۈپ  ئۇنى خەلقىڭگە سۇنغىن،  مەندىن ئەنسىرىمىگىن...
-        ياۋۇزبەگ دادىسىنىڭ بۇ ئىشقا شۇنچە تىز ماقۇل بولغانلىقىنى كۆرۈپ ھەيران قالدى ھەم بۇ ئىشنىڭ تېگىگە يېتەلمىدى.
   ئۇلار مەسچىتتىن قايتىپ كىرگەندە خىزمەتچى ئادىتى بويىچە مەسچىتتىن بالدۇرلا كىرىپ ناشتىلىق تەييارلىۋاتاتتى.ياۋۇزبەگ ئازراق نەرسە يەپلا ھوجرىسىغا كىرىپ بىردەم يېتىۋالماقچى بولۇپ ماڭدى. جالال شەيخ ئوغلىنىڭ ھوجرىسىغا كىرىپ كەتكەنلىكىنى جەزملەشتۈرۈپ بولغاندىن كېيىن خىزمەتچىنى يېنىغا چاقىرىپ پەس ئاۋازدا گەپ قىلدى:
   - بۇرادەر، ئوغلۇم بىر ئاز يامان چۈش كۆرۈپ قاپتۇ، مىنىڭ كۆرگەن چۈشۈممۇ ئانچە ياخشى ئەمەس. يېقىندىن بىرى قاپىقىم تولا تارتىپ كۆڭلۈم ئارامىدا ئەمەس، پات ئارىدا چاقماق چېقىپ مۆلدۈر ياغىدىغاندەكلا بىلىنىپ قالدى شۇڭا جۇدۇن ئۆرلىمەستە بالىنى ئارۇزۇسىغا قاندۇرايلى، ئانىسى رەھمەتلىكمۇ ھايات چېغىدا بالىنىڭ ئۇقۇشى توغرىلىق شىرىن ئارزۇلارنى قىلىدىغان ، ئۇنىڭ ياۋرۇپادا ئىلىم تەھسىل قىلغۇسى بار ئىكەن.ئاۋۇ ساندۇقتا ئازراق بىر نەرسە بار شۇنى تەييار قىلغىن. ھازىر بېرىپ باش سانغۇننى ئىزدەپ باقايلى، چىگىرىدىن چىقىش خېتىغا ئۇ مېڭىپ قالسا ئەجەب ئەمەس!
    شۇنداق قىلىپ ئۇلار ئات ھارۋىسى بىلەن سەھەردە شەھەرگە قاراپ ماڭدى، قۇياش ئۆرلىمەستە جالال شەيخ ئوردىنىڭ ئالدىدا پاششاخاننىڭ ئىشقا كىلىشىنى كۈتۈپ تۇردى.
      ئۇزاق ئۆتمەي باش سانغۇننىڭ مەخسۇس كىچىك ھەربىي ماشىنىسى خان ئوردىسى ئالدىدىكى چوڭ سەينادا توختاپ ماشىنىدىن پاششاخان چۈشۈپ كەلدى. بىر قولىدا تەسۋىر، بىر قۇلىدا ھاسا تۇتقان جالال شەيخ خىزمەتچىسىنىڭ يول باشلىشى بىلەن ماشىنا تەرەپكە قاراپ ماڭدى. پاششاخان ئۆزىنى ئەزەلدىن ئىزدەپ باقمىغان جالال شەيخنى كۆرۈپ خۇددى ئۆز ئاتىسىنى كۆرگەندەك خۇشال بولدى. ئۇ ئالدىراپ –تىنەپ ئۇدۇل ئۇلارنىڭ ئالدىغا باردى ۋە جالال شەيخ بىلەن قۇچاقلىشىپ كۆرۈشتى.
     -مۇبارەك قەدەملىرى يىتىپ قاپتۇ ئاتا، ياۋۇزبەگكە بىرە ئىش بولمىغاندۇ؟- دېدى پاششاخان ياۋۇزبەگدىن ئەنسىرەپ.
    ئەسلىدە ياۋۇزبەگ مەلىكە كۈن چېچەكنىڭ يېنىدىن ئايرىلىپ بەزمىگە بارماي ئۇدۇل ئۆيىگە كەتكەن ئىدى. پاششاخان ياۋۇزبەگنىڭ بىر كەتكىنىچە كەلمىگەنلىكىنى بىلىپ خىزمەتكاردىن نېمە ئىش بولغانلىقىنى سۈرۈشتە قىلغان، خىزمەتكار ئۇنى ئىزدەپ تاپالماي ئۇنىڭ ئۆيى تەرەپكە كەتكەنلىكىنى ئاڭلاپ پاششاخانغا ئېنىق جاۋاب بىرىش مەخسىتىدە ھېلىقى جەڭ ئېتىنى جالال شەيخنىڭ ئۈيىگە ئاپىرىپ بەرگەچ ياۋۇزبەگنىڭ مىجەزىنىڭ يوقلىقىنى،ئۇنىڭ پاششاخاننىڭ كەيپىياتىنى بۇزۇپ قويماسلىقى ئۈچۈن پاششاخانغا دەپ قويماي ئۈيىگە كەتكەنلىكىنى بىلگەن ھەم بۇ خەۋەرنى پاششاخانغا يەتكۈزگەن ئىدى.
    - ياۋۇزبەگ ئۇ ساقىيىپ كەتتى، ئوغلۇم . ئۇلۇغ ئاللاھ سىزنى بىزنىڭ بوسۇغىمىزغا قەدەم تاشلاتقۇزغاندىن بىرى ئائىلىمىزدىن خۇشاللىق كەتمىدى، بالام !– دېدى جالال شەيخ پاششاخاندىن مىننەتدار بولۇپ،- لېكىن سىزگە دەيدىغان جىددى بىر ئىشىم چىقىپ قالدى ، شۇ سەۋەپتىن يولىڭىزغا قاراپ تۇرغان ئىدىم .
   - قېنى ئېيتىڭ ئاتا، نېمە ئىشتى؟
- دەپ كەلسەم گەپ ئۇزۇن بالام، ياۋۇزبەگ  ئانىسىدىن كىچىك قالغان، كۆڭلى يېرىم چوڭ بولدى .ئۇ بىچارىنىڭ، رەھمەتلىك ئانىسىنىڭ ئارزۇسىمۇ بالىنى ناھايىتى ياخشى تەربىيەلەش ئىدى. ئەمدىلىكتە ئىلىم-بىلىم يىڭىلىنىپ مەغرىپ ۋە مەشرىق جانلىنىپتۇ. ئۇنىڭ ياۋروپادىكى ئالى مەكتەپلەردە ئىلىم تەھسىل قىلغۇسى بار ئىكەن. شۇ ئانىسى رەھمەتلىكنىڭ، ئوغلىنىڭ ئارزۇسى سەۋەبلىك روھى قۇۋۇنۇپ قالمىسا بۇلاتتى. شۇڭا ئۇنىڭ بۇ ئىشىنى سىزنى ھەل قىلىپ بېرەرمىكىن، دەپ ھوزۇرىڭىزغا كېلىۋىدىم ،بالام،- دېدى جالال شەيخ كۆزىگە ياش ئېلىپ.
   - شۇ ئىشمىدى ئاتا، ئۇنىڭغا ئۆزلىرىنى ئاۋارە قىلىش بىھاجەتقۇ؟! ياۋۇزبەگ ئۆزەمنىڭ ئىنىسى. ئۇنىڭ پۇتىغا تىكەن كىرسە ئەلۋەتتە مىنىڭ پۇتۇممۇ ئاغرىيدۇ، ئۇنىڭ ئارزۇسى مىنىڭ ئارزۇيۇم. ئۇنى ھەپتە كۆرمىسەم يۈرۈگۈمنىڭ قانچىلىك ئېچىشىدىغانلىقىنى ئەشۇ دوستلۇق مىھرىنى سالغان بىر ئاللاھ بىلىدۇ. مەنچە بولسا ئۇنى ھېچيەرگە بارغۇزمايتتىم. بۇپتۇ، سىلى ئېغىز ئېچىپلا ئاتا، ئۇنىڭ يول تەييارلىقىنى قىلسىلا. ھەپتە ئاخىرىغىچە پۈتۈن ئىشلارنى پۈتكۈزىمەن، ئۇنىڭ يول چىقىمىدىن باشلاپ مەكتەپ ۋە تۇرمۇش چىقىملىرىغىچە ھەممىنى ئۆزۈم بىر قوللۇق ئورۇنلاشتۇرىمەن. قەيەرگە چىققۇسى بارلىقىنى مەسلىھەتلەشكەچ تۇرۇشسىلا، مەن ئۆيلىرىگە خانلىق ئۇنىۋېرسىتېتتىن مۇناسىۋەتلىك ئادەم ئىۋەتىمەن قالغىنىغا شۇ مەسلىھەت بىرىدۇ!
    - ئاللاھ رەھمەت قىلسۇن بالام!
   - ھە راست ئاتا، مىنىڭمۇ سىلىدىن ئۆتۈنىدىغان بىر تەلىپىم بار ئىدى، ئېيتىشتىن ئۇيۇلىمەن...
   -  سىزمۇ ئۆزەمنىڭ ئوغلى بالام، تارتىنماي ئيتىۋىرىڭ.
-    بىر قانچە قېتىم ياۋۇزبەگكە پۇرىتىپ باقتىم. ئېنىقىنى دېسەم خاندانلىقنىڭ ھەربىي كۈچى ناھايىتى كرىزىس ئىچىدە قالدى، ئاتا. ۋەتەن ئىختىساسلىق ھەربىيلەرگە موھتاج بۇلىۋاتىدۇ. بىز باللىرىمىزنى دىنىي ئۇنىۋېرسىتېتلارغا تۈركۈملەپ يولغا سېلىۋاتىمىز-يۇ بىراق ئىلغار تېخنىكىلارنى  ئۈگىنىدىغانغا بالىمىزنى بەرمەيۋاتىمىز.بۇنداق كېتىۋەرسەك ئاقىۋىتىمىز ياخشى بولمايدۇ. بولسا بىزمۇ باللىرىمىزنى ھەربىي ئونىۋېرسىتېتقا ئېۋەتىپ ئىلغار ھەربىي تېخنىكىلىرىنى خانلىق ئىچىدە تەرەققى قىلدۇرساق بۇلاتتى. مۇشۇ ئىش سەۋەپلىك ئۇيقۇ ماڭا ھارام بولدى، ئەگەر بۇ گېپىم كۆڭۈللىرىدىن ئۆتسە... ئاتىنىڭ سۈزىنى ئاڭلىمايدىغان بالا يوق، سىلىنىڭچە...؟،- دېدى ئۆتۈنۈش تەلەپپۇزى بىلەن پاششاخان جالال شەيىخنىڭ قۇلىنى تۇتۇپ تۇرۇپ.
- كۆڭلۈمدىكى گەپنى قىلىۋاتىسىز ئوغلۇم،پەيغەمبىرىمىزنىڭ« ۋەتەن ئىمان جۈملىسىدىن، جەننەت قېلىچنىڭ ئاستىدا»دېگەن سۆزلىرى ھېلىمۇ ئارىمىزدا كۈچىنى يوقاتقىنى يوق. بۇپتۇ، مەن ئۇنىڭغا دەپ باقاي! – دېدى جالال شەيخ ئىشەنچ بىلەن ئىللىق كۈلۈمسىرەپ.
ئۇلار ئوردا ئالدىدىلا ئىشىنى تۈگۈتۈپ خوشلاشتى. جالال شەيخ باش سانغۇننىڭ پەرزەنتلەرچە قىلغان مۇئامىلىسىدىن ئاپارغان نەرسىلىرىنى قەتئىي چىقىرالمىدى ھەم پاششاخاندىن چەكسىز خوش بولۇپ يول بۇيى ئۇنىڭغا دۇئا قىلدى.


                        بەشىنچى باب :ئوچۇق كەتكەن كۆزلەر     



دېگەندەك ھەپتە ئاخىرىغا قالمايلا ياۋۇزبەگنىڭ چەتئەلدە ئوقۇش رەسمىيىتى خانلىقنىڭ جىددى ئىشى سۈپىتىدە ناھايىتى تىز بېجىرىلىپ مۇناسىۋەتلىك يول خېتى،خىراجەت قاتارلىق لازىمەتلىكلەر ئۇنىڭ قۇلىغا تىگىپ بولدى. ئۇنىڭ گەرچە ھەربىي مەكتەپتە ئوقۇغۇسى بولمىسىمۇ دادىسىنىڭ تەلىۋى شۇنداقلا دوستى پاششاخاننىڭ يۈزىنى دەپ ياۋروپادىكى بىر داڭلىق ھەربىي ئۇنىۋېرسىتىتتا ئوقۇيدىغان بولدى.
   جالال شەيخ بۇ ئىشنىڭ شۇنچە تىز ھەل بولغانلىقىدىن ھەيران قالدى ھەم چەكسىز خوش بولدى. ئۇنىڭ بۇنچە تىز بۇنچە بالدۇر يولغا چىقىشىنى باش سانغۇن پاششاخان ئۆزى ئالاھىدە تەكىتلىگەنلىكتىن ئۇلار ئۇنى ئەتە سەھەردىلا يولغا سېلىپ قويماقچى بولدى. ئۇلارنىڭ ئۆيى ياۋۇزبەگنىڭ ئانا تەرەپ جەمەتىنىڭ تۇققانلىرى بىلەن تولدى. جالال شەيخ داش قازان ئىسىپ مەسچىت جامائىتىگە نەزىر بەردى. ئۇلار ئۇزاقتىن-ئۇزاق ياۋۇزبەگكە ئاق يول تىلەپ دۇئا قىلىشتى.
    ئەتىسى ئەتتىگەندە پاششاخان بىلەن خوشلىشىش ئۈچۈن شەھەرگە كىرىپ كەتكەن ياۋۇزبەگ پېشىنگە يېقىن ئۆيگە قايتىپ كەلدى. ئۇنىڭ قاپىقى سېلىنغان بولۇپ كۆڭلى خاپا ئىدى. جالال شەيخ ئوغلىنىڭ قايتىپ كەلگەنلىكىنى بىلىپ ئۇنىڭدىن گەپ سورىدى:
- سانغۇن بىلەن كۆرۈشتۈڭمۇ؟
- ياق...
- ئالدىراشمىكەن- يا؟
- چىگىراغا خىزمەت تەكشۈرگىلى كىتىپتۇ.
- ئۇنداقتا خوشلىشالماپسەندە؟ بىرە خەت – چەكمۇ قالدۇرماپتىمۇ؟
- شۇنى دەيمەن ئاتا، ئۇ ھەرقانچە ئالدىراش بولسىمۇ بۇنداقلا كەتمەيتتى، ئۇنىڭغا بىرە ئىش بۇپتۇ ياكى مەندىن ئاغرىنىپتۇ...
   جالال شەيخ ئوغلىنىڭ پاششاخانغا نەقەدەر ئامراقلىقىنى بىلەتتى، شۇ سەۋەپتىن ئوغلىنىڭ قانچىلىك بىئارام بولغانلىقىنى ھېس قىلدى.
   - ئۇنداقمۇ ئەمەستۇ بالام، بولمىسا ئۇ بۇ ئىشلارنى بۇنچە تىز پۈتكۈزۈپ بەرمەستى؟ سېنى چېگرا ئېغىزىغىچە ئاپىرىدىغانغا مەخسۇس ماشىنا ئورۇنلاشتۇرغىنىنى دىمەمسىنا ئۇنىڭ؟!  ئاللاھ ئۇنى ئۆز پاناھىدا ساقلايدۇ! باشقىچە ئويلىمىغىن، – دېدى جالال شەيخ ئوغلىغا تەسەللى بىرىپ.
    ياۋۇزبەگ بىر ئاز تەسەللىي تاپقاندەك بولۇپ ئېغىلغا ماڭدى. ئۇ ئېغىلغا كىرىپ پاششاخان سوۋغا قىلغان جەڭ ئېتىنىڭ بېشىنى سىلاپ دوستى پاششاخاننى خىيال قىلدى، ئاندىن مەلىكە كۈنچېچەكنى ئويلىدى. مۇشۇ تاپتا شاش جەڭ ئېتى ئۇنىڭ كۆڭلىنى چۈشەنگەندەك بېشىنى مۇلايىملىق بىلەن لىڭشىتىپ ياۋۇزبەگكە يېقىنچىلىق قىلىۋاتاتتى.
   ياۋۇزبەگنىڭ ماڭىدىغان كۈنى توشتى. ئەتىسى ئەتتىگەندە ياۋۇزبەگ مەسچىتتىن يېنىپ ئانىسىنىڭ قەبرىسىگە بېرىپ دۇئا  قىلدى .ئاندىن ئۆيگە كىرىپ دادىسى ۋە خىزمەتچى بىلەن قۇچاقلىشىپ خوشلاشتى. قارا ماشىنا ئۇنىڭ ئۆيى ئالدىدا ئۇنىڭ چىقىشىنى ساقلاپ تۇراتتى. خىزمەتچى بىلەن شوپۇر چامادان- سومكىلارنى ماشىنىغا ئورۇنلاشتۇردى. شۇنداق قىلىپ ياۋۇزبەگ يولغا ئاتلاندى.
ئۇ يول بۇيى شوپۇرغا گەپ قىلمىدى . گاھىدا مەلىكە كۈن چېچەكنى خىيال قىلسا گاھىدا پاششاخاننى خىيال قىلاتتى. ئىشقىلىپ ئۇنىڭ كۆڭلى خوش ئەمەس ئىدى .چۈنكى ئۇ ھەر ئىككى يېقىن ئادىمى بىلەن خوشلىشالمىغان ئىدى. بولۇپمۇ پاششاخاننىڭ ئۆزىگە خوش دىمەي يوقاپ كىتىشى ھەمدە پاششاخاننىڭ ئۆزىنى بۇنچە تىز ماڭدۇرىشى ئۇنى گاڭگىرىتىپلا قويغان ئىدى. قىرىق ياشلارنىڭ قارىسىنى ئالغان ئاق چاچ شوپۇر ئۇستام گەپچى ئادەم بولۇپ ھەرخىل قىزىق پاراڭلارنى قىلىپ ياۋۇزبەگنىڭ كۆڭلىنى ئۇتماقچى بولدى، شوپۇر ئۇستام كۆڭلىدە بۇنچە ئىمتىيازغا ئېرىشكەن ياۋۇزبەگنى خاندانلىقنىڭ كاتتا مۇھىم ئادىمى بولسا كېرەك دەپ ئويلاپ قالغان ئىدى.
      شەھەر بىلەن چېگرا ئېغىزىغىچە بولغان ئارىلىق ماشىنا بىلەن ئۈچ –تۆت كۈنلۈك يول بولۇپ ماشىنا ماڭىدىغان چوڭ يول دېگۈدەك ياخشى بولمىغانلىقتىن سەپەردە كىچىسى قۇنۇپ مېڭىشقا توغرا كىلەتتى. ئۇلار ئىككىنچى كۈنى شامغا يېقىن بىر ئۆتەڭگە كىلىپ توختاپ شۇ يەردە غىزالىنىپ شۇ يەردە قۇنۇپ قالدى. ئەتىسى ئەتتىگەندە ناماز بامداتتىن كېيىن يەنە يولغا چىقتى. بۈ كۈنى ياۋۇزبەگنىڭ كۆڭلى ئالدىنقى كۈنىدىكىگە قارىغاندا بىر ئاز كۆتۈرۈلۈپ قالغان بولۇپ ئۇلار ئۇياق-بۇياقتىن ئاز تولا پاراڭلاشتى. چۈشكە يېقىن ئۇلار سايلىقتا توختاپ چۈشلۈك تاماق يىمەكچى بولۇپ ماشىندىن چۈشۈشتى. غىزالىنىۋاتقان ۋاقىتتا شوپۇر ئۇستام ياۋۇزبەگكە يەنە گەپ ئاچتى:
    - ياۋۇزبەگ ئۇكام، ئاڭلىسام ئۆزلىرىنى ھەربىي مەكتەپتە ئوقۇيدىكەن دېيىشىدىغۇ؟
    شۇپۇر تۈنۈگۈندىن بىرى ياۋۇزبەگنىڭ شەخسى ئىشلىرى توغرىلىق گەپ ئاچالمىغان ئىدى، شۇڭا ئۇ بۇ پۇرسەتتە قىزىقسىنىپ سورىدى.
    - شۇنداق، گېرمانىيىدىكى بىر ھەربىي ئونىۋېرسىتېتقا ماڭدىم، – دېدى ياۋۇز بەگ بىر ئۇلۇغ-كىچىك تىنىپ.
   - باشقىلارنىڭ ئېيتقىنى راستكەندە ، ئۇلار سىلىنى ئوقۇش پۈتتۈرۈپ كەلگەندىن كېيىن باش سانغۇن پاششاخاننىڭ ئورنىدا ئولتۇرىدىكەن دىيىشىدۇ، بۇلار راستمۇ ئۇكام؟
   ياۋۇزبەگ دوستى پاششاخاننىڭ ئىسمىنى ئاڭلاپ يۈرىگى ئېچىشقاندەك بولۇپ ئېغىزىدىكى چايناۋاتقان ناننى تەستە يۇتتى.ئەمما ئۇ بۇ گەپكە ئېنىق جاۋاب بەرمىدى.
   - پاششاخان ...پاششاخان ئۇ زادى نەلەردىدۇر؟ - دېدى ياۋۇزبەگ ئامراق دوستىنى ئويلاپ خىيالغا پاتقىنىچە.
   - ئاڭلىسام شىمالىي چېگرادا ئىش چىقىپتۇمىش. باش سانغۇن شۇ يەرگە كەتكەن ئوخشايدۇ، ئۇكام...
   - نېمە، شىمالىي چېگرادا نېمە بۇپتۇ؟
  پاششاخان قۇلىدىكى نان ۋە سۇنى تاشلاپ قۇيۇپ ئىنتايىن جىددىيلەشتى. چۈنكى ئۇ «شىمال» دېگەن ئىبارىنى ئۇ ئىككى كۈننىڭ ئالدىدىلا چۈشىدە كۆرگەن ئىدى.
   - دۆلىتىمىزنىڭ شىمالىي چېگراسىدا توقۇنۇش بوپتۇمىش...
-  نېمە توقۇنۇشكەن  ئۇستام؟
  - مەنمۇ ئېنىقىنى بىلمىدىم، لېكىن ئەھۋال ئېغىردەك قىلىدۇ...
       ئۇنىڭ يۈرىگى قارتتىدە قىلىپ چەكسىز ئويلىنىش ئىچىدە قالدى.«پاششاخاننىڭ مىنى ئالدىراپ مېڭىشقا زورلىشى مۇشۇ ئىشتىن بولمىغىيتتى. ئەستەخپۇرۇللاھ ...ئۇ شۇڭلاشقا مەن بىلەن خوشلىشالماپتۇ- دە، ئۇ مىنىڭ بۇ ئىشنى بىلسەم مېنىڭ تەلەپ قىلىپ ئالدىنقى سەپكە بېرىۋېلىشىمدىن ئەنسىرگەن گەپ. ئاھ دوستۇم! ئەسلىدە مىنى ئاۋايلاپسىكەن-دە ! » ئۇ بۇلارنى ئويلاپ كۆزىگە ياش ئالدى. ئورنىدىن دەرھال تۇرۇپ شوپۇرغا جىددى بۇيرۇق قىلدى:
    - ماشىنىنى كەينىگە ياندۇرۇڭ ، ئۆيگە قايتىمىز!
    - بۇ...بۇ ئەمدى قانداق بولغىنى ئۇكام؟ - دېدى شوپۇر ئۇستام نېمە بولغىنىنى بىلەلمەي گاڭگىراپ.
   - تىز بۇلۇڭ ؟ قانچە تىز بولسا شۇنچە ياخشى!
    شوپۇر ئىتائەتمەنلىك بىلەن ماشىنىنى ئوت ئالدۇرۇپ كەينىگە ياندۇردى.
ئۇلار شۇ ماڭغىنىچە كىچىسىمۇ ئارام ئالمىغانچىلىك قىلىپ ئىككىنچى كۈنى تاڭ ئاتارغا  يېقىن مازارلىقنىڭ يېنىدىكى ياۋۇزبەگنىڭ ئۆيىنىڭ ئالدىغا كىلىپ توختىدى.
    ياۋۇزبەگ ئىشىكنى يېنىك قاقتى. جالال شەيخ ئويغۇنۇپ بولغىچە خىزمەتچى چىقىپ ئىشىكنى ئاچتى. ئۇ ياۋۇزبەگنىڭ قايتىپ كەلگەنلىكىنى كۆرۈپ داڭ قېتىپ نېمە ئىش بولغانلىقىنى سورىدى.  ياۋۇزبەگ ئۇنىڭغا ھېچ ئىش بولمىغانلىقىنى، ماشىنىدىكى يۈك-تاقىلارنى چۈشۈرىۋېتىپ دەرھال ئاتنى تەييار قىلىشنى بۇيرىدى.
    ئۇ خىزمەتچىنىڭ قۇلىدىكى چىراقنى كۈتۈرۈپ ئۇدۇل ئاتىسى ياتقان ھوجرىنىڭ ئالدىغا كىلىپ يىنىك يۆتەلدى، ئاڭغىچە جالال شەيخ ئورنىدىن تۇرۇپ ئىشىكنىڭ ئالدىغا كىلىپ بولغان ئىدى.
    - ئوغلۇم بۇ زادى نېمە ئىش، بىرە چاتاق چىقتىمۇ؟-دېدى جالال شەيخ جىددىلىشىپ.
   - ياق ئاتا ئەنسىرمىسىلە ، چوڭ ئىش يوق . ئاڭلىسام شىمالىي چېگرادا ئىش چىققان ئوخشايدۇ. پاششاخاننىڭ مەن بىلەن خوشلاشمىغىنى مۇشۇنىڭدىن ئىكەن...
   - ئەمدى نېمە قىلاي دەيسەن بالام؟
  - ئۇنىڭ بىلەن مەن قىيامەتلىك دوستلاردىن، بۈگۈن ماڭمىسام ئەتە ماڭارمەن. روخسەت قىلسىلا شۇ دوستۇمنى بىر كۆرۈۋالغان بولسام، كۆڭلۈم بىر شۇملۇقنى تۇيۇپ تۇرىدۇ. ماڭا دۇئا قىلغان بولسىلا ئاتا!
   جالال شەيىخنىڭ ئەنسىرگەن ئىشى ئاخىرى يۈز بەردى. ئۇ ئوغلىنىڭ ۋەتەن ئۈچۈن يۈرىگىنى سۇغۇرۇپ بېرەلەيدىغان ۋىجدان ئىگىسى ئىكەنلىكىنى ئوبدان بىلەتتى. مانا ئەمدى بۇنداق چاغدا جالال شەيىخنىڭ ئوغلىغا دۇئا قىلىپ ئۇنى يولغا سالماقتىن باشقا چارىسى يوق ئىدى.
«ئەي-كۆزۈمنىڭ نۇرى ئوغلۇم، سىنى ئۇلۇغ ئاللاھقا تاپشۇردۇم، بېرىپ دوستۇڭنى تاپقىن، مەجبۇرىيىتىڭنى ئادا قىل، ناۋادا ياخشى كۈننىڭ يامىنى بولۇپ قالسا، مەن سەندىن مىڭ مەرتىۋە رازى ئوغلۇم! سەن دوستلۇق، مىللەت، ۋەتەن، ئاتا-ئانا، قېرىنداشلىرىڭ ئالدىدىكى قەرزىڭنى ئادا قىل! سەن ئاللاھ تاپشۇرغان مۇقەددەس ۋەزىپىنى يەنى ۋەتەننى، مىللەتنى، ئاچا -سىڭىللىرىڭنى قوغدا، دۈشمەنگە قىلچە رەھىم قىلما! ئۆلسەڭ شېھىت قالساڭ غازى ئوغلۇم! ئامىن ئاللاھۇ ئەكبەر!» ئاتا كۆزىدىن بىر تامچىمۇ ياش چىقارماي ئوغلىغا دۇئا قىلدى.ئاتىسىنىڭ بۇنداق قەيسەرلىكىنى ئوغلى تۇنجى قېتىم كۆرىۋاتاتتى مۇشۇ تاپتا       ياۋۇزبەگكە دادىسىنىڭ مۈكچەيگەن تېنى تېخىمۇ ئۇلۇغ كۆرۈندى.
ئىگىسىنى تونىغان جەڭ ئېتى ھويلىنىڭ ئالدىدىكى چوڭ يولدا كىشنەپ تۇرالماي قالغان ئىدى. ياۋۇزبەگ بېرىپ ئاتقا مىندى-دە شەھەرنىڭ شىمالىي تەرىپىگە تۇتىشىدىغان يولغا قاراپ چېپىپ كەتتى.
   ئۇ ئالەم سۈزۈلەي دىگەندە شەھەردىن خېلى يىراقلاپ تاغ باغرىدىكى چېغىر يولدا چېپىپ كېتىۋاتاتتى.  ناماز ۋاقتى بولغانلىقىنى بىلىپ تەرلەپ كەتكەن ئاتنى ئېرىق بۇيىدىكى بىر تۈپ ئۈجمىگە باغلاپ قۇيۇپ تاھارەت ئالدى-دە ئۇچىسىدىكى چاپاننى يول بۇيىغا سېلىپ ناماز ئۇقۇشقا باشلىدى. ئۇ دۇئاغا قول كۆتۈرگەندە ئالەم سۈزۈلگەن بولۇپ ئالدى تەرەپتىكى چېغىر يولدىن بىر توپ جامائەتنىڭ ئوپۈر-توپۈر چىقىشىۋاتقانلىقىنى كۆردى. ئۇ نېمە بولغانلىقىنى بىلىش ئۈچۈن ئالدىراپ دۇئانى تۈگەتتى ئاندىن ئۇلارنىڭ ئالدىغا بېرىپ سالام قىلدى.
    - ئەسسالامۇئەلەيكۇم جامائەت، شۇنچە ئالدىراش مېڭىشىپلا...؟-دېدى ياۋۇزبەگ سوئال نەزىرى بىلەن ئۇلارغا قاراپ.
   - ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام قېرىندىشىم، ئۇرۇش بۇلىدىغان ئوخشايدۇ، بىزمۇ بۇ گەپنى ھازىر مەسچىتتە ئاڭلىدۇق...- دېدى جامائەت ئارىسىدىكى ياشتا چوڭ بىر كىشى جاۋابەن.
   - خاتىپىمىزنىڭ ئېيتىشىچە چېگرادا قاتتىق ئۇرۇش بۇلىۋېتىپتىمىش...- دېدى يەنە بىرەيلەن گەپ قىستۇرۇپ.
    ياۋۇزبەگ بۇلارنى ئاڭلاپ تېخىمۇ جىددىيلەشتى. ئۇ چاپىنىنى سىلكىپلا ئۇچىسىغا كىيدى- دە ئېتىغا قامچا سالدى.ئۇ يولنى قىسقارتىش ئۈچۈن گاھى چېغىر يوللاردا، گاھى ئويداڭ-چوڭقۇر  ئېدىرلاردا چېپىشقا مەجبۇرى بولدى. ئۇنىڭ ئات ئۈستىدىكى چەۋەندازلىق ماھارىتى ئۈستۈن بولغانلىقى ئۈچۈن ئىككى كۈنلۈك يولنى بىر كۈندە باستى. ئۇنىڭ نەسىللىك جەڭ ئېتىمۇ باشقا ئاتلاردىن پەرىقلىق بولغاچقا شۇنچە ئۇزۇن مۇساپىنى ھاردىم-تالدىم دىمەي چاپتى.شۇنداق قىلىپ ئۇ قاش قارايغاندا بىر كەنتىگە يېقىنلاشتى. چىگرىغا يەنە ئاتلىق بىر كۈنلۈك ئارىلىق قالغان ئىدى.
ياۋۇزبەگ ئۇيقۇسىزلىقتىن شۇنداقلا ئات ئۈستىدىكى يول ئازابىدىن قاتتىق چارچاپ كەتكەچكە ئۇنىڭ باشلىرى زىڭىلداپ ئاغرىۋاتاتتى. ئۇ مەھەللە دوقمۇشىدىكى ناتۇنۇش بىر ئۆينىڭ دەرۋازىسىنى قاقتى. ئىچىدىن ئون نەچچە ياشلار چامىسىدىكى بىر ئوغۇل چىقىپ دەرۋازىنى ئاچقاندىن كېيىن ياشتا چوڭ بىر بۇۋاي ئۇنىڭ ئالدىغا چىقتى.
   - ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ئاتا، يولدىن ئۆتۈۋاتقان يولۇچى ئىدىم. ئاي قاراڭغۇسىدا يول مېڭىش ئەپسىزدەك تۇرىدۇ، شۇڭلاشقا...- دېدى ياۋۇزبەگ ئاتنىڭ چۇلۋۇرىنى قۇلىدا تۇتۇپ تۆۋەنچىلىك بىلەن.
   - غېرىبخانەمنى كۆڭلىڭىز تارتقان بولسا بۇ بىزنىڭ بەختىمىز بالام، سىز دېگەن ئاللاھنىڭ مېھمىنى شۇنداقلا بىزنىڭ مېھمىنىمىز. قېنى ئۆي ئىچىگە مەرھەمەت ئوغلۇم! – دېدى گەپنىڭ ئاخىرىنى چۈشەنگەن بۇۋاي ئۇنىڭغا قىزغىن مۇئامىلە قىلىپ.
   ئۆي ئىچىدىن يەنە بىر جۇپ قىز-يىگىت چىقىپ ياۋۇزبەگ بىلەن سالاملاشتى ئاندىن ھېلىقى يىگىت ئاتنى سۇۋۇتقىلى ئېلىپ چىقىپ كەتتى.
بۇۋاي ياۋۇزبەگنى ئۆيگە باشلىدى، ئاندىن ئالدىغا داستىخان سېلىپ ئاش كۆكى پۇراپ تۇرغان بىر قاچا ئۈگرىنى ئالدىغا ئەكەلدى. ياۋۇزبەگ ئىشتاھا بىلەن تاماقنى يەپ بولغاندىن كېيىن بۇۋاي يەنە بىر تاۋاقتا تەكشى تىلىنغان مۇزدەك قوغۇن –تاۋۇز ئەكىلىپ ئۇنىڭ ئۇسسۇلۇقىنى قاندۇردى. ياۋۇزبەگ ئۆي ئىگىسىدىن مىننەتدار بولۇپ رەھمىتىنى بىلدۈردى. دۇئا قىلىپ بۇۋاينىڭ ئائىلىسىگە مىڭلاپ بەرىكەت تىلىدى.
   تاماقتىن كېيىن بۇۋاي ياۋۇزبەگكە پاراڭ قىلىپ بەردى.
   - بالام تەققى تۇرقىڭىزغا قارىغاندا خانلىقنىڭ ئادىمىدەك تۇرىسىز، ئالدىنقى سەپكە مېڭىۋاتامسىز؟- دېدى بۇۋاي ئويچان كۆزلىرىنى ئۇنىڭغا تىكىپ.
   - ئۇنداقمۇ ئەمەس ئاتا، ئاڭلىسام چېگرىدا توقۇنۇش بولۇپتۇ دەيدۇ، بۇ زادى راستمىدۇر؟- دېدى ياۋۇزبەگ بوۋايدىن ياندۇرۇپ سوراپ.
    - شۇنداق، ئۇرۇش بولغىنى راست بالام، تېخى تۈنۈگۈنلا بۇيەردىن نۇرغۇن يىگىتلىرىمىز ھەربىي مارشىنى ياڭرىتىپ ماڭغان ئىدى. مەن ئۇلاردىن ھال سورىغاچ بۇ ئىشنىڭ راستلىقىنى بىلدىم. ئاڭلىساق رۇس ئەسكەرلىرى  باستۇرۇپ كېلىۋېتىپتۇدەك، جەڭ مەيدانىدا يىگىتلىرىمىز نىڭ قېنى دەريا بولۇپ ئېقىپتىمىش. يەنە باشقىلارنىڭ دىيىشىچە باش سانغۇنىمىز بۇ قېتىمقى جەڭدە باتۇرلىقىنى كۆرسىتىپ دۈشمەننى بىر قەدەم ئالدىغا ماڭغىلى قويماپتىمىش. يىگىتلىرىمىز قالتىس كارامىتىنى كۆرسىتىپتۇدەك...
- قوشنا ئەلدىكىلەر بىزنىڭ قېرىنداشلىرىمىزدىن ئىدى، قانداق بولۇپ رۇسلار پەيدا بولۇپ قالغاندۇ؟
   - ئاڭلىشىمچە سىتالىن «خەلىقنى ئازاد قىلىش» دېگەن شۇئارنى كۈتۈرۈپ چىقىپ ئۇلارنىڭ دۆلىتىگە باستۇرۇپ كىرىپتۇدەك. ئەمدى ئاڭلىساق بىز تۈركمەنلەرنى ئازاد قىلماقچىمىش...
   - شۇنداق، رۇسلارنىڭ  كۈزى ئەسلىدىلا بىزدە ئىدى. بايلىقىمىزغا كۈزى چۈشكەن گەپ ئۇلارنىڭ!...- ياۋۇزبەگنىڭ غەزەپتىن مۇشتۇمى تۈگۈلۈپ كەتتى.
      - رۇسلارنىڭ  ھەربىي كۈچى ئاجايىپ زورمىش. ئاڭلىساق قوشنا دۆلەتنى بىر كۈن ئىچىدىلا تۈزلەپ خەلىقنىڭ بېشىدا مۇنار ياساپتىمىش...
    - بىزنىڭ ئەھۋالىمىز ھازىر قانداق بولۇپ كەتكەندۇ؟
   - ئاڭلىساق يىگىتلىرىمىز جەڭ مەيدانىدا قاتتىق باتۇرلۇق كۆرسىتىپتۇ. بەزىلەرنىڭ دىيىشىچە بىر تۈرۈكمەن ئەسكەرگە يەتمىش ئۇرۇس يامىشىپتۇدەك. شۇنداقتىمۇ باش سانغۇن ئۆز كارامىتىنى كۆرسىتىپ ئۇلارنى بىر قەدەم ئالدىغا سىلجىتماپتىمىش، بەزىلەر ئاللاھ تائالا پاششاخانغا ئوق ئۆتمەيدىغان، تىغ تەگمەيدىغان بىرخىل نىسبەتنى بىرىپتۇ دىيىشىدۇ. ئۇلۇغ ئىگىمىز ئۇ زاتنى ئۆز پاناھىدا ساقلىغاي...
   - ھەممىگە قادىر ئىگىمىز چوقۇم پاششاخانغا شۇ نىسبەتنى بىرىدۇ...
   - مىنىڭمۇ چوڭ ئوغلۇم يېشىنىڭ چوڭلۇقىغا قارىماي ئىككى ئىنىسىنى ئېلىپ ئالدىنقى سەپكە پىدائى بولۇپ كەتتى. بايامقى نەۋرە ئوغلۇم شۇنىڭ بالىسى. ئۇمۇ بارىمەن دەپ بېشىمنى ئوچاق قىلدى. دادىسىدىن جاۋاب كەلمىگىچە ئۇنى يولغا سالالمىدىم...
    - رەھمەت ئاتا، ئاللاھ سىزنى دۇنيا ئاخىرەتتە ئەزىز قىلغاي!
     - ئوغلۇم، بىزنىڭ تومۇرىمىزدا ئۆركەشلىگىنى تۈرۈكلەرنىڭ قېنى، باتۇرلارنىڭ روھى!!  ئەتە تاڭ يۇرۇغاندا ھەممىنى كۆرىسىز، كەنتىمىزدىكى قېرى –ياش ، قىز- ئوغۇل ھەممىسى جەڭگە تەييار بولدى. ئۇلار ئەتە ئەتتىگەندە يېغىلىپ ئالدىنقى سەپكە ماڭىمىز ،دەپ تۇرىشىدۇ.
ياۋۇزبەگ بۇ سۆزلەرنى ئاڭلاپ شۇنداق ھاياجانلاندى. كۆزىگە ئىسسىق ياش ئېلىپ ئۆز خەلقىدىن پەخىرلەندى، ئاللاھتىن خۇشال بولۇپ ئاللاھقا تەسبىھ ئېيتىپ ئاللاھقا سېغىنىپ كۆز يېشى قىلدى.ئۇلار شۇ تەرزدە پاراڭلىشىپ ئۇخلاپ قالدى.
ئەتىسى ناماز بامداتتىن كېيىن ياۋۇزبەگ بۇۋاي بىلەن خوشلىشىپ چېگرا تەرەپكە قاراپ ئېتىغا قامچا سالدى.
    ئۇ شۇ چاپقىنىچە نامازشامغا يېقىن ئالدىنقى سەپكە يېقىنلاپ قالدى. يىراقتىن قارىغاندا جەڭگاھ مەيدانى پۈتۈنلەي ئىس تۈتەككە تۇلۇپ كەتكەن بولۇپ ئازگال ۋە دۆڭلەرنى ئېنىق پەرق ئەتكىلى بولمايتتى. ياۋۇزبەگ ئېتىنىڭ شۇنچە چاپقىنىغا قارىماي يەنە قامچا سالدى. بىچارە جانىۋار ئۇنىڭ كۆڭلىنى چۈشەنگەندەك بار كۈچى بىلەن سۈرئىتىنى تىزلىتىپ تېخىمۇ ئىتتىك چاپتى.
     ئۇ جەڭ مەيدانىغا يېقىنلىغانسېرى كۆزىگە چۈمۈلىدەك سانسىز ئادەملەر تۇپى كۆرۈنىشكە باشلىدى. قۇلىدا ئاپتومات كۆتىرىۋالغان تۈرك يىگىتلىرى توپ-توپ بولۇشۇپ ئىستىھكام-ئازگاللارنى قوغداۋاتسا، بەزىلىرى چىلىق-چىلىق تەر ئىچىدە ئازگال-لەخمىلەرنى كولاۋاتاتتى. قاتار-قاتار چېدىرلاردا سېسترا-دوختۇرلار ئۇيان-بۇيان يۈگۈرۈشۈپ يۈرەتتى.
       ناھايىتى تىزلا زىمىننى قاراڭغۇلۇق باستى . ياۋۇزبەگ ئاتتىن چۈشۈپ ئەسكەرلەردىن باش سانغۇن پاششاخاننى سۈرۈشتە قىلدى. ئۇلار بىردەك پاششاخاننى ئالدىنقى سەپتىكى قۇماندانلىق ئىشتابىدا ئىكەنلىكىنى ئېيتتى. ئۇنىڭ بايام كۆرگىنى تېخى رەسمىي ئالدىنقى سەپ ئەمەس ئىدى.        ياۋۇزبەگ يىراقتىكى يۇلتۇزدەك چاقناپ تۇرغان ھىساپسىز گۈلخانلارنى نىشان قىلىپ ئاتنى يىتىلەپ يەنە ئالدىغا ماڭدى. ئۇ ئالدىغا ماڭغانسېرى بۇ يەرنىڭ ناھايىتى جىمجىتلىقىنى شۇنداقلا گۈلخان بولۇپ كۆرۈنگەن ئوت-يالقۇنلىرىنىڭ جەڭ مەيدانىدىكى چاتقال، دەل-دەرەخ، ئوت-چۆپلەر دۆۋىسىنىڭ كۈيۈپ تۈگىمىگەن ئوت قالدۇقلىرى ئىكەنلىكىنى ھېس قىلدى، شۇ چاغدىلا ئۇ بۇنىڭدىن دەھشەتلىك كۈندۈزلۈك جەڭنىڭ تېخى ئەمدىلا ئاخىرلاشقانلىقىنى بىلدى.
قاراڭغۇدا ياۋۇزبەگ قەيەرگە مېڭىشىنى بىلەلمەي يولنى سىلاشتۇرۇپ پەرەز بىلەن ئالدىغا مېڭىۋەردى.توساتتىن يان تەرەپتىن بىر ئادەم ئۇنىڭ ئالدىنى تۇسۇپ پەس ئاۋازدا سورىدى:
- سىلى ياۋۇزبەگمۇ؟
- مەن شۇ !
   ياۋۇزبەگ قاراڭغۇدىكى يۇچۇن ئادەمنىڭ چىرايىنى كۆرەلمىگەنلىكتىن بىر ئاز جىددىيلەشتى.
   - ئاخىرى كەلدىلە...مىنى باش سانغۇن ئالدىلىرىغا ئىۋەتكەن.
   - پاششاخان ئۇ قەيەردە؟
  - باش سانغۇن ئۇ ...ئۇ سىلىنى كۈتۈپ تۇرىۋاتىدۇ،ئۇنىڭ ھالى بەك خاراب. مەن سىلىنى ساقلاۋاتقىلى ئۇدا بىر كېچە- كۈندۈز بولدى.   ئەكەلسىلە ئاتنى، مەن يول باشلاي ...
    قاراڭغۇدىكى يىگىت ياۋۇزبەگنىڭ قۇلدىن ئاتنىڭ چولۋىرىنى ئېلىپ ئۆزى ئالدىدا يول باشلاپ ماڭدى. ئۇنىڭ يىغلامسىراپ ئېيتقان سۆزىدىن ياۋۇزبەگنىڭ يۈرىكى تېخىمۇ سىقىراپ كەتتى.
   - ئۇنىڭغا زادى نېمە بولدى؟ پاششاخان ئۇ...؟- دېدى ياۋۇزبەگ گېپىنىڭ ئايىغىنى ئېيتالماي.
   - باش سانغۇن ئۇ قاتتىق يارىلاندى. ئۇنىڭ يارىسى بەكلا ئېغىر، ئۇنىڭ قىزىتمىسى بارغانسېرى ئۆرلىۋاتىدۇ. ئۇ تۈنۈگۈنلا بۇلالماي قالغان ئىدى. دوختۇرنىڭ دىيىشىچە بۈگۈن تاڭنى ئاتقۇزالمايدىكەن... ئۇ...ئۇ بەلكىم سىلىگە ساقلىۋاتسا كېرەك.
     يىگىت بۇنى دەپ بولۇپ پاڭڭىدە يىغلىۋەتتى. ئۇنىڭ بۇقۇلداپ يىغلاپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ ياۋۇزبەگنىڭ كۆز ئالدى تېخىمۇ قاراڭغۇلاشتى. نەپسى قىستىلىپ بۇغۇزىغا بىرنەرسە كەپلىشىۋالغاندەك بولۇپ قالدى.
   - تىز بول، ئۇ قەيەردە؟- دېدى ياۋۇزبەگ ئۆزىنى ئارانلا تۇتىۋېلىپ.
   - ئۇنىڭ كۆڭلى تۇيۇپتىكەن... تۈنۈگۈنلا ئۇ سىلىنىڭ ئاتلىق مۇشۇ تەرەپكە كېلىۋاتقانلىقلىرىنى، مىنىڭ ئالدىلىرىغا چىقىشىمنى تاپىلىغان ئىدى... سىلى ئاخىرى كەلدىلە...- يىگىت ئىسەنكىرەپ يىغلاپ كەتكەنلىكتىن گېپىنىڭ ئايىغىنى ئېيتالمىدى.
ئۇلار چوڭقۇر ئېرىققا ئوخشايدىغان ئەگرى-بۈگرى ئازگاللارنىڭ ئىچىدە بىردەم ماڭغاندىن كېيىن ئاجىز چىراغ نۇرى يېنىپ تۇرغان چوڭ بىر چېدىرنىڭ ئالدىغا كىلىپ توختىدى.چېدىر ئەتراپىدا ئون نەچچە ئەسكەر قاراۋۇللۇق قىلىۋاتقان بولۇپ يېقىن كىلىپ قارىمىسا ئۇلارنىڭ مىدىر –سىدىر قىلماي ئۈرە تۇرغان ھالىتىدىن ئۇلارنىڭ نە ئادەم نە ھەيكەللىكىنى بىلگىلى بولمايتتى.
      يىگىت قاراۋۇللار بىلەن پاروللاشقاندىن كېيىن ئاتنى بىرسىگە تۇتقۇزۇپ قۇيۇپ ياۋۇزبەگنى چىدىرغا باشلاپ ئەكىردى.
     غۇۋا يورىغان چېدىرنىڭ ئوتتۇرىسىدا بەش- ئالتە ئادەم غۇجمەك بولۇپ بىر كارىۋاتنىڭ ئەتراپىغا ئولىشىۋالغان ئىدى. يول باشلاپ كىرگەن يىگىت كارۋاتنىڭ ئەتراپىدىكى دوختۇرغا بىرنىمىلەرنى دىگەندىن كېيىن ئۇلار بىردەك ياۋۇزبەگكە ئۆرۈلۈپ قاراشتى، ئاندىن ئاستا ئىككى يانغا بۆلۈنۈپ ئۇنىڭغا يول بەردى.
     ياۋۇزبەگ كارۋاتتىكى ئادەمگە قارىدى. ئاھ خۇدا!  كارىۋاتتا پاششاخان ئۇنىڭغا قاراپ ياتاتتى. پاششاخاننىڭ باش قىسمى بىلەن كۆكرىكى داكا بىلەن تېڭىلغان بولۇپ يۈزىلا ئۇچۇق قالغان ئىدى. ئوڭ بىلىكى كارۋاتقا تېڭىلغان بولۇپ ئاسما ئوكۇل مۇشۇ بىلىكىدىن چۈشىۋاتاتتى. ئۇ ياۋۇزبەگكە قاراپ ئىللىق كۈلۈمسىرىدى . ئاڭغىچە ياۋۇزبەگنىڭ كۆزىدىن ياشلار تاراملاپ ئاقتى. ئۇ ئۆز كۆزىگە ئىشىنەلمەي كارۋاتنىڭ يېنىغا يۈگۈرۈپ بېرىپ پاششاخاننىڭ سول قۇلىنى ئىككى قوللاپ تۇتتى:
- پاششاخان !...بۇ سەنمۇ دوستۇم !...
-   ياۋۇزبەگ ئاخىرى كەلدىڭ...
پاششاخاننىڭ ئاۋازى ئىنتايىن پەس بولۇپ ئېغىزىنى ئاران-ئاران مىدىرلىتاتتى.
    - شۇنداق مەن كەلدىم پاششاخان!...مەن يېنىڭدا...
     ياۋۇزبەگ ئۈنسىز يىغلىغىنىچە ئۇنىڭ قۇلىنىڭ دۈمبىسىگە ئىڭىكىنى ياقتى. پاششاخانمۇ خۇددى يۈتتۈرۈپ قويغىنىغا ئۇزۇن بولغان ئىنىسىنى قايتا تاپقاندەك كۆزىگە ئىسسىق ياش ئالدى.
    - ياۋۇزبەگ مىنى كەچۈرگىن...بۇ ئىشلارنى ساڭا... ساڭا بىلدۈرگۈم يوق ئىدى...- پاششاخان ھاسىرايتتى، سۆزىنىڭ ھەر بىر بۇغۇمى ئارلىقىدا بىر قېتىم تەستە تىنغانچىلىك قىلاتتى. ئەتراپىدا قاراپ تۇرغان ئىككى سېسترا قىز ئۇنىڭ بۇ ھالىغا قاراپ چىداپ تۇرالماي يىغلاپ تاشلىدى،- ساڭا دەيدىغان نۇرغۇن گەپلىرىم بار ئىدى...ئەھۋالىم ئۈزۈمگە ئايان...مەن ئىشلارنىڭ بۇنداق بولۇپ كىتىشىنى خىيالىمغا كەلتۈرمەپتىمەن...ئۇلار بىزنى ئالداپتۇ...مەن تېخى ئوتتۇرىمىزدا كېلىشىم بار دەپ ئويلاپتىمەن...ئارماندا كىتىدىغان بولدۇم ياۋۇزبەگ...
   - ياق پاششاخان...بىز ئاللاھ ئالدىدا نېمە دىيىشكەن ...قۇرئان تۇتقان قۇلۇڭ مۇشۇغۇ...بىزنىڭ ۋەدىمىز بار پاششاخان...
    - ياۋۇزبەگ... ۋاقىت قىستاپ قالدى...ھېلىقى كۈنى...ئوۋغا چىققاندا...چايان پۇتۇمنى چېقىۋالدى...سەن ئۇيەرنى پىچاق بىلەن تىلىپ...زەھەرنى شۇرىۋەتتىڭ...مەن ساق قالدىم...لېكىن سەن نەچچە كۈن ھۇشسىز ياتتىڭ...شۇندىن بىرى ...مىنىڭ يېنىمغا سىنى ئاللاھ ئىۋەتتى دەپ ئويلايتتىم...ئەمدى گىپىمگە قۇلاق سال...ئويلىغانلىرىم توغرىكەن...سەن يەنە كەلدىڭ...سەن ئەمدى قايتقىن...
      ياۋۇزبەگ پاششاخاننىڭ بۇنچە تەسلىك تارتىپ كەتكىنىگە چىداپ تۇرالماي بۇغۇلۇپ يىغلىغىنىچە ئۇنىڭ سۈزىنى بۆلدى:
    - ياق مەن قايتالمايمەن...قاراپ تۇر پاششاخان... يا ئۇلار ياشايدۇ...يا مەن ياشايمەن...
    - ياۋۇزبەگ...گىپىمگە قۇلاق سال... بىز بولالمىدۇق... پەرق بەك چوڭكەن... ساڭا دىسەم... خاندانلىقىمىزدىن ئونى بىر بولسىمۇ... ئۇلارغا تەڭ كېلەلمەيدىكەن...يىگىتلىرىمىزنىڭ جەڭ مەيدانىدا نېمە ياسىغانلىقىنى بىلەمسەن...ئۇلار تىزلىق ياسىدى ياۋۇزبەگ، تىزلىق!...دۈشمەنلەر تانكا بىلەن باستۇرۇپ كەلگەندە... يىگىتلىرىمىز كەينىگە قاراپ سالماسلىق ئۈچۈن...ئەشۇ تىزلىقلارنى سېلىۋالدى...ئۇلار تانكىنىڭ ئاستىغا شۇ پېتى كىرىپ كەتتى...ئۇلارنىڭ ھېچقايسىسى كەينىگە بىر غېرىچ چىكىنىپ قالمىدى...ئۇلارنىڭ ئۆلۈم ئالدىدىكى بىر-بىرىگە قارشىپ كۈلۈشۈپ خوشلاشقان قىياپىتى ھازىرمۇ ئىسىمدىن كەتمەيدۇ...مانا بۇ بىزنىڭ يىگىتلىرىمىز...
   پاششاخان بۇلارنى ئېيتىۋاتقاندا چېدىر ئىچىدىكىلەرنىڭ ھەممىسى كۆز يېشى قىلدى. پاششاخان سۈزىنى داۋاملاشتۇرۇۋاتاتتى:
   - ئاڭلىسام يۇرتلاردىن مىڭلىغان قىز-يىگىتلەر پىدائى بولۇپ كىلىۋېتىپتۇ... سەن دەرھال قايتىپ خانغا مەلۇم قىلغىن...ئاۋۋال ئۇلارنى ياندۇرۋەتسۇن...ئىش ئۇلار ئويلىغاندەك ئەمەس...ئۆزىمىزنى بىلىپ تۇرۇپ ئوتقا تاشلىمايلى...ئاندىن... خەزىنىدىكى پۈتۈن ئالتۇن- كۈمۈشلەرنى خەلىققە تارقىتىۋەتسۇن...ئاخىرىدا يۇرت بايلىرىغا ئېيتقىن... بىساتىنىڭ قولى ئىلگەننى ئېلىپ يىراقلارغا كەتسۇن... قانچە يىراققا كەتسە شۇنچە ياخشى...
پاششاخان پۈتۈنلەي ئۈستىگە تىنىپ سۆزىنىڭ ئاخىرىنى دىيەلمەي شۇك بولۇپ قالدى.كارىۋات يېنىدىكى دوختۇر يىگىت دەرھال ئۇنىڭ تومۇرىنى تۇتۇپ كۆرۈپ دەقىقە ئىچىدە ئوڭ بىلىكىدىكى سېلىنىۋاتقان ئاسما سۇيۇقلۇقنىڭ شىلانكىسىغا بىرخىل دورا سۇيۇقلىغىنى كىرگۈزۈپ ماڭدۇرۇۋەتتى.
    پاششاخاننىڭ يۇمۇلغان كۈزى يەنە ئاستا ئېچىلدى.ياۋۇزبەگنىڭ كۆزىدىن بولسا توختىماي ياش تاراملايتتى.
    - ياۋۇزبەگ سەن بارمۇ...؟-دېدى پاششاخان ناھايىتى تەسلىكتە بەكمۇ پەس ئاۋاز بىلەن .
   - مەن بار دوستۇم...- دېدى ياۋۇزبەگ بېشىنى پاششاخاننىڭ بېشىنىڭ يېنىغا يېقىنلاشتۇرۇپ.
    - خانغا يۇقىرىقى گەپنى ئىۋەتكەن ئىدىم...ھازىرغىچە جاۋاب يوق...ئۇ ماڭا ئىشەنگەن تەقدىردىمۇ ،ۋەزىرلەر ئىشەنمىدى بولغاي...ماۋۇ شەمشىرىم بىلەن ناگانىمنى ئېلىۋال...ئۇلارغا بۇنى كۆرسەتكىن...پايدىسى بولۇپ قالسا ئەجەب ئەمەس... ئاتا-ئانامغا قاراپ قوي...مىنىڭمۇ كىتىدىغان چېغىم بولاي دېدى ياۋۇزبەگ...مەن شېھىتلىرىمنىڭ يىندا تۇرۇشۇم كېرەك...يىگىتلىرىمنىڭ روھى مىنى چاقىرىۋاتىدۇ... سەن ھازىرلا ماڭغىن...بولمىسا كىچىكىپ قالىمىز...مەن بىلەن كارىڭ بولمىسۇن... مەن ھەممىنى ئورۇنلاشتۇرۇپ قويدۇم...
- ياق ئۇنداق دېمىگىن پاششاخان!...
- سەندىن يەنە بىر ئىشنى ئۆتىنەي... ئۇنى ساڭا تاپشۇردۇم...ئۇنى ئېلىپ يىراققا كەت... چېچىگىم ئۇ...
- ئۇنى ئۆزۈمگە مەڭگۈلۈك سىڭىل قىلىۋالىمەن، پاششاخان...
- ياۋۇزبەگ...ماڭا قەسەم قىلغىن...ئاللاھنىڭ نامىدا قەسەم قىلغىن...
- ماقۇل مەن قەسەم قىلاي دوستۇم...
- ئۇنى...يالغۇز تاشلاپ قويمىغىن...
- ماقۇل...جېنىم دوستۇم...
- ئۇنى...ئۇنى ئەمرىڭگە ئالغىن...
- دوستۇم...بۇ...
- ياق ،قەسەم قىلغىن...مەن بولالمىدىم ياۋۇزبەگ...
- ماقۇل پاششاخان...
- ماڭغىن ئەمىسە...دوستۇم.
- جېنىم دوستۇم...مەن...
- ياۋۇزبەگ...ۋەتەن ئۈچۈن ماڭغىن!
        پاششاخان ئەڭ ئاخىرقى بۇ بىر جۈملە سۆزىنى بار كۈچى بىلەن ئۈنلۈك توۋلاشقا تىرىشتى، لېكىن ئۇنىڭ ئاۋازى ئۈنلۈك چىقالمىدى. ياۋۇزبەگ دوستىنىڭ كۆڭلىنى ئوبدان چۈشىنەتتى، ئۇ دوستىنىڭ قۇلىنى ئەڭ ئاخىرقى قېتىم چىڭ تۇتتى. ئۇنىڭ پاششاخانغا دەيدىغان نۇرغۇن-نۇرغۇن سۆزلىرى بار ئىدى، ئەپسۇس ئۇ دوستىنىڭ ئۇزۇنغا بارالمايدىغانلىقىنى بىلەتتى. ئۇ كۆڭلىدىكى گەپلىرىنىڭ ھېچقايسىسىنى پاششاخانغا ئېيتالمىدى. ئۇ ئورنىدىن دەس تۇردى ئاندىن پاششاخانغا ھەربىيچە چاس بىرىپ سالام قىلدى.
مانا مۇشۇ تۈركچە ھەربىيچە سالامدىن پاششاخان ھەممىنى چۈشەندى. ئۇ سول قۇلىنى ھەرىكەتلەندۈرمەكچى بولغاندەك سول قۇلىغا كۈچەپ باقتى، سول قۇلى كارغا كەلمىدى، پاششاخان دوختۇرغا تەلمۈرۈپ قارىغان ئىدى. دوختۇر بىر نىمىنى چۈشەنگەندەك بولۇپ ئۇنىڭ بىھوش چېغىدا قۇلىنى قالايمىقان ھەركەتلەندۈرۈپ قۇيۇشتىن ساقلاش ئۈچۈن كارۋاتقا تېڭىپ قۇيۇلغان ئوڭ بىلىكىنى يېشىۋەتتى.
    پاششاخاننىڭ چىرايىدا كۈلكە جىلۋە قىلدى ،ئۇ ئوڭ قۇلىنى ناھايىتى تەسلىكتە ھەركەتلەندۈرۈپ ياۋۇزبەگكە ھەربىيچە سالام قايتۇردى. ياۋۇزبەگ ئىللىق كۈلۈمسىرىدى.چېدىردىكى ھەممەيلەن كۆزىدىكى ياشلارنى ئالقىنى بىلەن سۈرتىۋېتىپ ھەربىيچە سالام بىلەن باش سانغۇن پاششاخانغا بولغان ھۆرمىتىنى بىلدۈردى.
      شۇنداق، ياۋۇزبەگنى ئۇلۇغ ئاللاھ راستنلا پاششاخانغا ئىۋەتكەن ئىدى. ئەگەر ياۋۇزبەگ ئالدىنقى سەپتىكى ئوت يالقۇنىنىڭ ئارىسىغا كىلىپ بۇ تۈركچە ھەربىي سالامنى بەرمىگەن بولسا پاششاخان مەڭگۈ ئارماندا كەتكەن بولاتتى.
     ياۋۇزبەگ ھېلىقى يىگىت بىلەن چېدىردىن چىقىپ كەتمەكچى بولغاندا  ئەڭ ئاخىرقى قېتىم جان جىگەر دوستى پاششاخانغا ئۆرۈلۈپ قارىدى.
پاششاخان ھېلىھەم ئىللىق كۈلۈمسىرىگىنىچە ئۇنىڭغا سالام بىرىپ تۇراتتى.ئۇنىڭ بۇ يېقىملىق ھەربىيچە سالىمىدىن ئۇنىڭ ياۋۇزبەگكە بولغان چەكسىز دوستلۇقى ، ئىشەنچىسى ۋە ئاخىرقى ئۈمىدى چىقىپ تۇراتتى.
     ياۋۇزبەگ چېدىردىن چىقىپ كەتتى.
ياۋۇزبەگ بىلەن يول باشلىغۇچى يىگىتنىڭ ئاياق تىۋىشى يىراقلاپ كەتكەندىن كېيىن پاششاخاننىڭ كۈزى تەدرىجىي يۇمۇلۇشقا باشلاپ قۇلى پەسكە ئاستا چۈشۈپ كەتتى.
چېدىرنىڭ ئىچىدە يىغا –زار كۈتۈرۈلدى.
*             *              *             *              *

ياۋۇزبەگ يول باشلىغۇچىنىڭ ھەمرالىقىدا پاششاخاننىڭ ھەربىي قۇماندانلىق ماشىنىسىدا ئولتۇرۇپ ئۇچقاندەك مېڭىپ كەتتى. چەتئەلدە ئىشلەنگەن بۇ دالا ماشىنىسى مەخسۇس جەڭ مەيدانلىرىغا ماسلاشتۇرۇلۇپ ئىشلەنگەن بولۇپ شۇ دەۋىرلەردىكى ئەڭ ئىلغار ماشىنىلاردىن ھېسابلىناتتى.ئۇ مەيلى قۇملۇقتا ياكى پاتقاق سازلىقتا بولمىسۇن بەئەينى يىلپىزدەك يۈرۈپ كىتەتتى.
     ئۇلار شۇ ماڭغىنىچە ئەتىسى ئېغىر ئەل ياتقۇدا شەھەرگە كىرىپ كەلدى، شەھەرنىڭ ئىچى ناھايىتى جىمجىت بولۇپ ئادەملەر خۇددى ئۇخلاپ قالسا ھەممىنى ئۇنتۇپ كىتىدىغاندەك چىراقلىرىنى ئۆچۈرۈپ بالدۇرلا يېتىۋېلىشقان ئىدى. ماشىنا خان ئوردىسىنىڭ ئالدىدا توختىدى. ياۋۇزبەگ ماشىنىدىن ئالدىراپ چۈشۈپ يول باشلىغۇچى بىلەن تىز-تىز قەدەم ئېلىپ خان قەسىرىگە كىرىپ كەتتى.
      مۇشۇ تاپنىڭ ئۆزىدە خان تۇرۇشلۇق قەسىر بەس مۇنازىرىدىن ئوتتەك قىززىپ كەتكەن بولۇپ پۈتۈن ۋەزىر –ۋۇزرالارنىڭ چىرايى ئۆڭۈپ كەيپى بۇزۇلغان ئىدى. خان تەخت ئۈستىدە بېشى چۈشكەن ھالدا بىرنىمىنى ئېغىر خىيال قىلىپ ئولتۇراتتى.چوڭ ئىشىك ئېچىلىپ ياۋۇزبەگ بىلەن يول باشلىغۇچى كىرىپ كەلدى. ئۇلارنىڭ ۋاراڭ-چۇرۇڭى خۇددى قاينىغان قازانغا سۇغۇق سۇ قۇيغاندەك توختاپ گويا بىرسى خوشخەۋەر ئەكىلىدىغاندەك بېشىنى كۆتۈرۈشۈپ ياۋۇزبەگكە تەلمۈرۈپ قاراشتى. خان ئۆزىنىڭ يۈرىگى ھەم قانىتى بولغان باش سانغۇن پاششاخاننى كۆرگەندەك ھەيران ھەس قالدى، خۇشاللىقىدىن ئورنىدىن تۇرۇپ ياۋۇزبەگكە قۇچاق ئاچتى.
ئۇلار قۇچاقلىشىپ كۆرۈشتى، خان ئۆزىنى تۇتالماي كۆز يېشى قىلدى. چۈنكى خان پاششاخاننىڭ ئالدىنقى سەپتە شېھىت بولغانلىقىنى ياۋۇزبەگلەر يىتىپ كەلمەستە خەۋەر تېپىپ بولغان ئىدى. ئەمما خان باش سانغۇننىڭ ئۆلۈمى سەۋەبلىك ئوردىدىكىلەرنىڭ قالايمىقان ئىش چىقىرىپ قويماسلىقىنى كۆزدە تۇتۇپ بۇ خەۋەرنى تېخى ئاشكارىلىمىغان ئىدى.
    - ئالدىنقى سەپنىڭ ئەھۋالى قانداق بولىۋاتىدۇ؟ - دەپ سورىدى خان تەقەززالىق بىلەن ياۋۇزبەگنى ئولتۇرۇشقا تەكلىپ قىلغاچ.
    - خان ئالىيلىرى! پاششاخاننىڭ يىگىتلىرى ئۆزىدىن نەچچە ھەسسە كۈچلۈك دۈشمەنلەر بىلەن باتۇرلارچە ئېلىشىۋاتىدۇ.گەرچە دۈشمەنلەر ئىپلاس قەدىمىنى زېمىنىمىزغا ئالالمىغان بولسىمۇ لېكىن ئەھۋالىمىز ياخشى ئەمەس... پاشاخاننىڭ دىيىشىچە دۈشمەنلەر تېخى رەسمىي ھەربىي كۇچىنى ئىشقا سالماپتۇ. يىگىتلىرىمىزنىڭ قاتتىق مەرگەنلىكى ۋە ئۈلۈمدىن قورقمايدىغان باتۇرلىقى ھازىرچە ئۇلارنى ئالدىغا سىلىجىتماپتۇ. ئەمما بىزدىن بولغان خۇن چىقىمى ھەددى ھىساپسىز ئىكەن. باتۇرلىرىمىز پەقەت ئۆزىنىڭ قېنى ۋە تېنى بىلەنلا تاغدەك ئىستىھكام ياساپتۇ...
    - رۇسلارنىڭ مەقسىتى بىزنى بېسىۋېلىش  ئىدى. ئۇلار ئاخىرى ئۆزىنى ئاشكارىلىدى. پاششاخان، ئۇ نىمىلەرنى تاپىلىدى؟- دېدى خان مەخسەتلىك ھالدا باشقىلارغا بۇنى ئېنىق ئاڭلىتىش ئۈچۈن.
- پاششاخان... ئۇ ئالدى بىلەن يۇرت-يۇرتلاردىن پىدائى بولىۋاتقان قىز-ئوغۇللىرىمىزنى دەرھال ياندۇرۇپ خانلىق خەزىنىدىكى بارلىق ئالتۇن-كۈمۈشلەرنى خەلققە تارقىتىۋېتىشنى، يۇرت بەگ –ئەمەلدارلىرى بىساتىنىڭ قۇلى ئىلگەننى ئېلىپ يىراقلارغا چىقىپ كىتىشىنى تاپىلىدى...
ۋەزىر-ۋۇزىرالار بۇ گەپنى ئاڭلاپ ئۇۋىسى بۇزۇلغان ھەرىدەك غوڭۇلدىغىنىچە غۇلغۇلا قىلىشىپ كىتىشتى:
      - نېمە گەپ بۇ ئەمدى، خەلقنى ئۇرۇشقا سەپەرۋەر قىلىش يوق تېخى ئەكسىچە بۇ ئىشنى قىلامدۇق؟!
    - خانلىق تەخىتنى ئۇ تاجاۋۇزچىلارغا قوش قوللاپ سۇنساق بولىدىكەندە؟!
    - خانلىقنى خانلىق قىلغان خەزىنىمىزدىكى بايلىققۇ! قاراپ تۇرۇپ ئۇنى بۇزۇپ-چاچساق ئۇنىڭ گۇناھىدىن قاچان چىقىمىز؟!
    - ئۇ ئىش بىزگە خاس ئەمەس، ئاخىرغىچە ئېلىشىمىز. ..
- توغرا ئېلىشقىنىمىز ئېلىشقان...
- ئاخىرقى تىنىقىمىزغىچە كۈرەش قىلىمىز!
- ..... .....
    غۇلغۇلا ئىسيانغا ئايلىناي دەپ قېلىۋاتاتتى.
    خان قاتتىق غەزەپ بىلەن «خەپ شۈك » دەپ ۋارقىردى. سورۇن ئەھلى خاننىڭ بۇنداق غەزەپلەنگىنىنى ئەزەلدىن كۆرۈپ باقمىغان ئىدى، خانمۇ مۇشۇ تاپتا ئۆزىنىڭ بۇرۇنقى ياۋاش سىپايىلىقىنى تاشلاپ ھەقىقى غەزەپ قىلىچىنى كۆتۈرگەندەك قىلاتتى .چۈنكى باش سانغۇن پاششاخاننىڭ ئۆلۈمى خانغا قاتتىق تەسىر قىلغان بولۇپ ئۇنى ئېغىر ئۇيقۇدىن سىلكىپ باشقىچە بىر ئادەمگە ئايلاندۇرغان ئىدى. كۆپچىلىك خاننىڭ غەزىپىدىن قورقۇپ سەلدەك ئاققۇزغان غۇلغۇلىسىنى دەرھال توختاتتى.
    - پاششاخان توغرا ئېيتىپتۇ!-دېدى خان ئورنىدىن دەس تۇرۇپ،- بىز ئۆزۋاقتىدا ئۇنىڭ گىپىگە قۇلاق سالمىدۇق، ئۇنىڭ سۆزى ئالدىمىزغا كەلدى، بۇلىدىغان ئىش بولدى. يەنە ھازىر ئۇنىڭ پىكىرىگە ھۆرمەت قىلمايۋاتىمىز. قېنى قايسىڭلار بالىلىرىڭلارنى ئالدىنقى سەپكە يولغا سالالىدىڭلار؟ قايسىڭلار جەڭگە بېرىپ قان كىچىپ باقتىڭلار؟ ئەي قېرىنداشلىرىم، بىزگە ئەسقاتقىنى يەنىلا خەلق ! خوش، ئويلاپ بېقىڭلار، قوشنىمىز بولغان دۆلەت ھەربىي كۈچتە بىزدىن قانچىلىك كۈچلۈكتى؟ ئۇلارنىڭ ئەھۋالى قانداق بولدى ؟ يامىنى كەلسە مىنىڭغۇ كاللام ئېلىنار، لېكىن ئىش بۇنىڭلىق بىلەن ئاخىرلىشامدۇ؟! ئەمەلىيەتتە دۈشمەنلەرنىڭ مەقسىتى نېمە؟ ئۇلارنىڭ مەقسىتى بىزنىڭ بايلىقىمىزنى بۇلان تاراج قىلىش، بايلىقلىرىمىزنى ئۆزىنىڭ زىمىنىغا باشلاش، ئۇلار بۇنىڭ ئۈچۈن ئالدى بىلەن بىزنىڭ بىگۇناھ  كىشىلىرىمىزنى، بەگ- تۆرىلىرىمىزنى قىرغىن قىلىدۇ، ئاندىن تەدرىجىي  قىز-ئاياللىرىمىزنى دەپسەندە قىلىدۇ. بىز ئەمدى بەكلا كېچىكتۇق...خېلىلا كېچىكتۇق... ئەمدىكى مەجبۇرىيىتىمىز نېمە؟ بىز ئەمدى نېمە قىلىشىمىز كېرەك؟ ئەمدىكى مەجبۇرىيىتىمىز قانداقلا بولمىسۇن خەلقنى قوغداپ قېلىش، بىھۇدە قان تۆكۈلۈشنىڭ ئالدىنى ئېلىش!...
خان بۇ سۆزلەرنى ئېيتىۋاتقاندا ئوردا ئەھلى بېشىنى تۆۋەن سېلىپ ئىلگىرى ئۆزلىرىنىڭ باش سانغۇنغا قىلغان مۇئامىلىسىنى قايتا ئويلىنىشقا باشلىدى. دۆلەت مۇداپىئە ئىشلىرىغا بولغان پەرۋاسىزلىقىدىن قاتتىق پۇشايمان قىلىشتى.
   - شۇنداق مەن باشتىن ئاخىرى سىلەرگە ھۆرمەت قىلدىم،-خان غەزەپ بىلەن سۆزىنى داۋام قىلىۋاتاتتى،- خانلىقنىڭ ئەنئەنىسىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن بارچە ئىشلارنى سىلەرگە مەسلىھەت سالدىم. پىكرىڭلارنى ئاڭلىدىم، ئاخىرى نېمە بولدى؟...ئوت يالقۇنجاپ ئۆگزىمىزگە تۇتاشتى...قاراڭلار ياۋۇزبەگ بىزگە نېمە ئەكەپتۇ... مانا قاراڭلار، باش سانغۇنىمىز پاششاخاننىڭ شەمشىرى ۋە ناگانى ئالدىمىزدا تۇرۇپتۇ...بۇ نىمىنى چۈشەندۈرىدۇ؟! شۇنىڭ ئۈچۈن مەن ئۆز نامىم بىلەن يارلىق چۈشۈرىمەن، ۋەتەن قوغداش ئۇرۇشىغا ئاتلانغان بارلىق قىز-ئوغۇل پىدائىيلىرىمىز ئالدىنقى سەپكە بېرىشتىن دەرھال توختىسۇن!   تاڭ ئاتقۇچە خەزىنىدىكى بارلىق ئالتۇن –كۈمۈشلەر خەلىقنىڭ ئۆزىگە تارقىتىۋېتىلسۇن ! تەخسىمات جەريانىدا ھەربىيلەرنىڭ ئائىلە تاۋاباتلىرىغا بىرىلىدىغان نەپىقە خەزىنىدىكى بايلىقنىڭ ئۈچتىن ئىككىسىدىن ئاز بولمىسۇن!  مالىيە ۋەزىرى، سىز بۇ ئىشقا ئۆزىڭىز قول تىققايسىز، تاڭ ئاتقۇچە پۈتۈن خەلق بۇنىڭدىن خەۋەر تاپسۇن ! تاشقى ئىشلار ۋەزىرى سىز قوشنا ئەلدىكىلەر بىلەن دەرھال ئالاقىلىشىڭ بەزى ئادەملىرىمىزنى ئۇلار تەرەپكە ئۆتكۈزىۋېتەيلى!، كىشى بېشىغا ھەق ئالىمىز دېسمۇ مەيلى.ئامال بار ھەربىيلەر تاۋابىئاتلىرىنى باشتا چىقىرىۋېتەيلى. ئاندىن قالسا يۇرت بايلىرىنى چىقىرىۋېتەيلى، ئېسىڭلاردا بولسۇن دۈشمەن شۇ دەرىجىدە قەبىھكى بىر تال تىللا ئۈچۈن يۈز ئادەمنىڭ بېشىنى كېسىشتىن يانمايدۇ. ھۆرمەتلىك ئەزىزلىرىم ھازىردىن باشلاپ ھەرقايسىڭلار ئۇلۇغ ئاللاھنىڭ ئالدىدىكى ۋە خەلقىمىزنىڭ ئالدىدىكى مەجبۇرىيىتىڭلارنى ئۇنتۇپ قالماسلىقىڭلارنى سورايمەن. ناۋادا ئارىمىزدىن خان يارلىقىغا بۇيسۇنماي ئىشنى كەينىگە سۆرىگۈچىلەر چىقىپ قالسا خانلىقنىڭ قانۇنى بويىچە قاتتىق بىر تەرەپ قىلىنىدۇ! بۇ ئىشلار ئۇڭۇشلۇق ئورۇندالغاندىن كېيىن چېگىردىن چىقىپ كىتىشنى خالايدىغانلار بولسا بىز ئۇلارنى دېگەن يىرىگە يەتكۈزۈپ قۇيىمىز. ئاڭغىچىلىك كىمدىن كىم بۇ خىزمەتكە پۇتلىكاشاڭ بۇلىدىكەن، باش سانغۇن پاششاخاننىڭ ئىز باسارى ياۋۇزبەگ ئۇنىڭ كاللىسىنى ئېلىشقا تامامەن ھۇقۇقلۇق!
     خان بۇلارنى دىگەندىن كېيىن بۇرۇلۇپ ياۋۇزبەگكە قارىدى. ياۋۇزبەگ چېچەن يىگىت بولغاچقا خاننىڭ كۆڭلىنى چۈشۈنۈپ دەرھال خاننىڭ ئالدىدا تىزلاندى.خان قائىدە بويىچە سول قۇلى بىلەن قۇرئاننى مەيدىسىگە تېڭىپ تۇرۇپ ئوڭ قۇلى بىلەن شەمشىرىنى سۇغاردى-دە ياۋۇزبەگنىڭ ئوڭ دولىسىغا قۇيۇپ تۇرۇپ ئۈنلۈك جاكارلىدى :
    -خان بولۇش سالاھىيىتىم بىلەن شۇنى جاكارلايمەنكى، جالال ئوغلى ياۋۇزبەگ ،سىز ھازىردىن باشلاپ خانلىقنىڭ ھەربىي ئىشلار باش ۋەزىرى بولغايسىز، خانلىققا ئاداققىچە سادىق بولۇپ ئاللاھ ۋە خەلقنىڭ ئالدىدىكى بۇرچىڭىزنى ئادا قىلغايسىز!
     خان سۈزىنى تۈگىتىپ قۇلىدىكى قۇرئاننى ئالدىدا تىزلىنىپ تۇرغان ياۋۇزبەگكە سۇندى. ياۋۇزبەگ قۇرئاننى ئېلىپ مەيدىسىگە تېڭىپ تۇردى. خان يەنە پاششاخاننىڭ شەمشىرىنى ياۋۇزبەگكە سۇندى، ياۋۇزبەگ ئوڭ قۇلىدا شەمشەرنى ئېگىز كۈتۈرۈپ تۇرۇپ قەسەم سۆزى قىلدى:
   - مەنكى جالال ئوغلى ياۋۇزبەگ، شۇنداق قەسەم قىلىمەنكى خانلىققا ئاداققىچە سادىق بولۇپ ئاللاھ ئالدىدىكى بۇرچۇمنى ئادا قىلىشقا بار كۈچۈم بىلەن تىرىشىمەن!
      ياۋۇزبەگنىڭ ۋەزىپىگە ئولتۇرۇش قەسەم سۆزى تۈگىگەندىن كېيىن ئالدى بىلەن خاننىڭ يېنىدىكى خاس خىزمەتچى تىزلىنىپ خانغا ھۆرمەت بىلدۈردى، ئارقىدىن ئوردا ئىچىدىكى بارلىق ۋەزىر-ۋۇزىرالار زادى نېمە ئىش بولىۋاتقانلىقىنى بىلەلمەي گاڭگىراشقىنىچە كەينى-كەينىدىن تىزلىنىپ خاننىڭ قارارىغا ھۆرمەت بىلدۈرۈشتى.
      خان ياۋۇزبەگنىڭ تۇرىشىغا ئىجازەت قىلدى. ياۋۇزبەگ ئورنىدىن تۇردى ئارقىدىن باشقا ۋەزىر-ۋۇزىرالارمۇ ئورنىدىن تۇرۇشۇپ قائىدە بويىچە « باش سانغۇن ياۋۇزبەگكە مۇبارەك بولغاي! باش سانغۇن ياۋۇزبەگكە مۇبارەك بولغاي!» دەپ ئۈنلۈك توۋلىشىپ ئۇنى تەبرىكلەشتى.
    خان ھەممەيلەنگە قاراپ ئۈنلۈك بۇيرۇق قىلدى :
   -  قېنى ئەزىزلىرىم ئاتلىنىڭلار!
       ۋەزىر-ۋۇزىرالار دەرھال تارقىلىشىپ ھەممىسى ئۆز ئىشىغا مېڭىشىپ كەتتى، كىڭەش زالىدا پەقەت خان ، ياۋۇزبەگ شۇنداقلا خاننىڭ خاس خىزمەتچىسى ئۈچەيلەنلا قالغان ئىدى. خان خىزمەتچىگە قاراپ قويغان ئىدى ئۇمۇ دەرھال چىقىپ كەتتى. خان تەخىتتە چېكىسىنى ئىككى قوللاپ تۇتقىنىچە بېشىنى ساڭگىلىتىپ ئولتۇرۇپ كەتتى. ئاندىن قاتتىق بىر ئۇھ تارتتى.
      -ياۋۇزبەگ، يەنە قانچىلىك بەرداشلىق بېرەلەيمىز؟ -دېدى خان يەردىن بېشىنى كۆتۈرمەستىن .
- ئۇزۇنغا قالمىدى خان ئالىيلىرى، ئەتىكى ئاخشامنى ئۆتكۈزەلىسەك چوڭ ئىش بۇلاتتى...
- پەرق شۇنچە زورمىكەن؟
- بىزنىڭ ئويلىغىنىمىزدىنمۇ زور ئالىيلىرى!
- خاندانلىقنىڭ بۈگۈنكى ھالىغا مەن سەۋەپچى ياۋۇزبەگ...
- ياق ئالىيلىرى، سىلى تىرىشىپ باقتىلا ئەمما زامان سىلىگە باقمىدى...
- شۇنداق، مەن قانچە قىلىپ باقتىم، ئەسلىدە بەزى ئىشلارنى شەمشەر ئارقىلىق ھەل قىلسام بوپتىكەن...بۇنى بەك كىچىكىپ ھېس قىپتىمەن.
- توغرا ئېيتتىلا، ھەددىدىن تاشقىرى سەمىمىيلىك ئادەمنى بەزىدە پۇشايمانغا قالدۇرىدىكەن...
- بىز كىرەكسىز تاشقا گۆھەر پورۇشنىڭ كۆزىدە قاراپتىمىز، گۆھەرنى تاشقا ئۇرساق گۆھەرنىڭ چېقىلىدىغانلىقىنى ئۇنتۇپتىمىز ياۋۇزبەگ...
- گۆھەر دېگەن گۆھەر ئالىيلىرى شۇڭا ئۇ ئەتىۋارلىنىپ تاجلارنىڭ يۈزىدىن ئورۇن ئالىدۇ، تاش بولسا ئۇ ھامان تاش ئۇنىڭ ئورنى ئەۋرەز يۇلىدا، ھەممىنى ۋاقىت ھەل قىلىدۇ ئالىيلىرى.
- ئەمدى نېمە قىلاي دەيسەن ياۋۇزبەگ؟
- دوستۇم پاششاخانغا قەسەم قىلغان ئىشلىرىمنىڭ بىر قىسمىنى ئورۇندىدىم ئەمدى ...
ياۋۇزبەگ گېپىنىڭ ئايىغىنى يۇتۇۋەتتى. خان پاششاخاننىڭ ئىسمىنى ئاڭلاپ كۆزىگە ئىسسىق ياش ئالدى، بېشىنى كۈتۈرۈپ زالنىڭ تۇرۇسىغا ئۇزۇن قارىدى، ياش تامچىلىرى ئۇنىڭ قورۇق باسقان كۆز جىيىكىدىن ئېقىپ قۇلاق يۇمشىقىنى نەمدىۋەتكەن ئىدى.
- ئوغلۇم پاششاخان ئۇ ماڭىمۇ خوش دىيەلمەي كېتىپ قاپتۇ...مەن ئۇنىڭغا يۈز كىلەلمەيمەن...
خان خۇددى كىچىك بالىدەك ئۆكسۈپ يىغلاپ كەتتى، ياۋۇزبەگ پاششاخاننىڭ ئۆلۈم خەۋىرىنى ئاڭلاپ بېشىدىن سۇغۇق سۇ قۇيغاندەك ئەندىكتى، بۇ گەپ ئۇنىڭغا گۇيا ئاسماندا چاقماق چېقىلغاندەك ئاڭلاندى، ئۇنىڭ پۇت-قۇلى سىقىراپ تېنىدە كۈچ قالماي «ئاھ قېرىندىشىم... !» دىگىنىچە ئولتۇرۇپ پاششاخاننىڭ شەمشىرىنى يۈزىگە ياقتى. خان ئورنىدىن تۇرۇپ تىزلىنىپ ئولتۇرۇپ كۆز يېشى قىلىۋاتقان ياۋۇزبەگنىڭ قېشىغا باردى، ئاندىن ئۇنىڭ بېشىنى ئاتىلارچە سىلاپ تۇرۇپ ئۇنىڭغا سۆز قىلدى:
- ئوغلۇم، كۆز يېشى بىلەن ھەممىنى ئەسلىگە ئەكەلگىلى بولمايدىكەن، ئەمدى ئورنۇڭدىن تۇرغىن، نەچچە كۈندىن بىرى قانچىلىك جاپا تارتقىنىڭ ماڭا ئايان، شۇنداق بولسىمۇ يەنە بەرداشلىق بەرگىن، بېرىپ خىزمەتلەرنى نازارەت قىلغىن، پاششاخانغا ھېچنىمە قىلىپ بىرەلمىدۇق ، ئۇنىڭ ئارزۇسىنى بولسىمۇ ئورۇندايلى، تۇرغىن ئوغلۇم بۇ ئىشلار تۈگىگەندە ساڭا دەيدىغان گېپىم بار، ئىشنى بالدۇر تۈگەتكىن، كىمكى بۇ ئىشقا پۇتلىكاشاڭ بۇلىدىكەن، ئۇنى ئاياپ ئولتۇرما! ئىشلار تۈگىگىچە سىنى مۇشۇ يەردە كۈتىمەن!
ياۋۇزبەگ قايغۇنى جاسارەتكە ئايلاندۇرۇپ ئورندىن دەس تۇردى، خان بىلەن قۇچاقلىشىپ خوشلاشتى، ئۇ بارچە غەزىپىنى پۇتىغا يېغىپ ئەركەكلەرچە مەزمۇت قەدەم بىلەن زالدىن چىقىپ كەتتى.
خان ياۋۇزبەگ چىقىپ كەتكەندىن كېيىن ئۆزىنىڭ ئورنىغا چىقىپ ناھايىتى ئۇزۇن ئولتۇرۇپ كەتتى، تەختنىڭ ئالتۇن بىلەن بىزەلگەن ئويما نەقىشلىرىنى خۇددى تۇنجى كۆرگەندەك بىرمۇ بىر سىلاپ چىقتى، ھەشەمەتلىك خان ئوردا زالىنىڭ قۇچاق قۇچاق كېلىدىغان زور تۈۋرۈكلىرىگە، ئاسمان پەلەك گۈمبەز، تورۇسلاردىكى سىپتا نەقىشلەرگە تەپسىلى بىلەن قاراپ چىقتى ئاندىن قاتتىق ئۇھ تارتىپ كەينىگە يۆلىنىپ كۈزىنى يۇمۇپ ئولتۇرۇپ كەتتى. خاس خىزمەتچى ئۇنىڭ قېىشىغا كىلىپ قارىۋىدى، خان كۈزىنى ئاستا ئېچىپ بۈگۈن ئاخشام مۇشۇ يەردە ئۆزىنىڭ يالغۇز تۇرغۇسى بارلىقىنى ئېيتىپ ئۇنى ئارام ئېلىشقا بۇيرىدى.
ئەتىسى قۇياش نەيزە بۇيى ئۆرلىگەندە مەلىكە كۈن چېچەك خان ئاتىسىنى ئىزدەپ ئوردا زالىغا كىرىپ كەلدى، خان كېچىچە ئۇخلىمىغانلىقتىن ئۇنىڭ كۆزلىرى قىزىرىپ قاپاقلىرى ساڭگىلاپ كەتكەن ئىدى، مەلىكە ھېچقاچان ئاتىسىنىڭ بۇنداق ھارغىن ھالىتىنى كۆرۈپ باقمىغاچقا ئاتىسىنىڭ بۇ ھالىغا قاراپ ئۇنىڭ ئىچى سىيرىلىپ كۆڭلى ناھايىتى يېرىم بولدى.
- خان ئاتا، ئازراق نەرسە يەۋالسىلا...- دېدى مەلىكە ئاتىسىنىڭ قۇلىنى تۇتۇپ تۇرۇپ.
- كۆڭلۈم ھېچنەرسىنى تارتمايدۇ قىزىم-دېدى خان قىزىغا قانماسلىق بىلەن قاراپ.
مەلىكە ئاتىسىغا باشقا گەپ قىلىشنى خۇپ كۆرمىدى، چۈنكى بۇنداق چاغدا ھەرقانچە تەسەللى بىرىدىغان سۆزلەرمۇ خانغا تەسىر قىلمايتتى. مەلىكە ئۈن-تىنسىز ئۇنىڭ قۇلىنى تۇتۇپ يېنىدا ئۈرە تۇردى. خان قىزىغا قايتىدىن سەپ سالدى، ئۇنىڭ كىچىكلىكىدىكى ئوماق بالىلىق چاغلىرىنى كۆز ئالدىغا ئەكەلدۈردى...
مەلىكە پاششاخاننىڭ جەڭدە شېھىت بولغانلىقىنى ئاڭلاپ ئۆزىنىڭ بۇ دۇنيادىكى ئەڭ يېقىن سىرداش دوستىدىن ئايرىلىپ قالغانلىقىدىن ئىنتايىن ئازاپلانغان ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە خانلىقنىڭ ئاغدۇرۇلۇپ ۋەتىنىنىڭ مۇنقەرىز بۇلۇشى ئىھتىماللىقنى ئۇنىڭغا بەكمۇ ئېنىق ئىدى. مۇشۇ تاپتا ئاتىسى رۇخسەت قىلسا ئۇ ئالدى-كەينىگە قارىماي ئالدىنقى سەپكە كىتەتتى.
خان مەلىكىنىڭ قارىلىق كىيىمىگە قاراپ ئۇنىڭغا بەكلا ئىچى سىيرىلدى، ئۇ پاششاخاننى قىزىنىڭ بۇ دۇنيادىكى بىردىن بىر جۈپتى دەپ بىلەتتى، ئەمدى قىزىنىڭ تىكەندەك يالغۇز قېلىشىنى ئويلاپ كۆزىگە ياش ئالدى، ئۇ قىزىنىڭ مىسكىن چىرايىغا قاراپ چىدىمىدى.
- قىزىم، ھەممە ئىشلار ئاتاڭنىڭ بولۇمسىزلىقىدىن بولدى...-دېدى خان ناھايىتى تەسلىكتە.
- ياق خان ئاتا، ھەرگىز ئۇنداق دىمىسىلە...-دېدى مەلىكە ئاتىسىنىڭ كۈزىدىكى تاراملاپ ئاققان ياشنى ئالقىنى بىلەن سۈرتۈپ تۇرۇپ.
- ساڭا دەيدىغان بىر گېپىم بار، سىنىڭ قارىلىق كۆز يېشىڭ قۇرۇماستا بۇ گەپنى دىمىسەم بۇلاتتى قىزىم، لېكىن ۋاقىت بارغانسېرى قىستىۋاتىدۇ...
- ئېيتسىلا ئاتا...
- ئاتا-بوۋام ئەسىرلەپ ياشىغان بۇ خانلىق ئوردا ئەلىھال بۇ كۈنگە كەلگەندە مىنىڭ قۇلۇمدا خازان بولدى، ئۇلۇغ ئاللاھ ئىگەم پەقەت سەن بىرلا كۆز نۇرۇمنى ماڭا بىرىپتىكەن، ئەجدادلىرىمنىڭ ئالدىدا مەڭگۈ ئاسىي بولۇپ كەتمەسلىكىم ئۈچۈن سەن بولساڭمۇ ھايات ياشاپ ئۇرۇق ئەۋلادىمىزنى ئۈزۈپ قويماسلىقىڭنى ئۈمىد قىلاتتىم قىزىم...
- قەدىرلىك خان ئاتا...باغرىڭىزدا ئۈسۈپ چوڭ بولدۇم، يۈرىكىمدە ئۆركەشلىگىنى سىزنىڭ قېنىڭىز، گەرچە قىز بولۇپ تۆرەلگەن بولساممۇ كىچىگىمدىن شەمشەر ئويناپ چوڭ بولغانمەن، ياتلارنى قاراپ تۇرۇپ زىمىنىمغا دەسسەتكەندىن كۈرە شەمشىرىمنى بوينۇمغا سالغىنىم ئەۋزەل، خالىسىلا مىنىڭ نامىزىمنى ئۈتىۋەتسىلە، ياۋنىڭ كاللىسىنى ئالمىغىچە شەمشىرىم غىلاۋىمغا كىرمەس ئاتا...
- جېنىم يۈرەك پارەم قىزىم ...مەن سەندىن مىڭ مەرتىۋە رازى...ئۇلۇغ ئاللاھنىڭ نامى بىلەن سەندىن ئۆتىنەي، مىنى خاتىرجەم كەتكىلى قويغىن، ئاتا-بوۋامغا ھېلىمۇ قايسى يۈزۈم بىلەن قارايمەن...سىنى ئۇزۇتۇپ قۇياي يىراقلارغا كەتكىن...
خان ئامراق قىزىنىڭ قۇلىنى تۇتۇپ تۇرۇپ يامغۇر كەبى ياش تۆكتى. مەلىكە ئاتسىنىڭ ئۆمرىدە كۆزىدىن ياش چىقارمايدىغان جەسۇر تەمكىن خانغا لايىق دادا ئىكەنلىكىنى ئوبدان بىلەتتى، ئۇ ئاتىسىنىڭ بۇنچە مىسكىن بۇنچە غېرىب بولۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ زادى چىدىيالمىدى، ئاتىسىنىڭ مۆرىسىدە بېشىنى قۇيۇپ تۇرۇپ كوزىدىن ئۈنچىدەك ياش تۆكتى ئاندىن ئۆزىنىڭ بەكلا ئازاپلىنىپ كەتكەنلىكىنى ئاتىسىغا بىلدۈرمەسلىك ئۈچۈن ئاتىسىنىڭ يېنىدىن يېشىنى سۈرتكىنىچە يۈگۈرۈپ چىقىپ كەتتى.
شۇ كۈنى شەھەر ئىچى ئالا-تۇپىلاڭ بولۇپ كىشىلەر ئۇرۇش ۋەھىمىسىدىن ئالاقزادە بولۇپ كىتىشتى، قاچىدىغانلار قاچتى ، قالىدىغانلار قالدى، ئۇرۇسلار پۈتۈن ھەربىي كۈچىنى ئىشقا سېلىپ قارا بوراندەك تاپ باستۇرۇپ كىلىۋاتقان ئىدى.
خان ھېلىمۇ تەخت ئۈستىدە كىرپىك قاقماي ئاتىسىدىن قالغان يالتىراق شەمشەرنى تۇتۇپ سۈكۈت ئىچىدە ئولتۇراتتى، شامغا يېقىن باش سانغۇن ياۋۇزبەگ قاتارلىق بىرمۇنچە ۋەزىرلەر ئوردىغا ئالدىراپ كىرىپ كەلدى ئاندىن خانغا سالام قىلىپ خىزمەتلەرنى دوكلات قىلىشقا باشلىدى.باشتا ياۋۇزبەگ ئېغىز ئاچتى چۈنكى خانلىق تۈزۈمىدە ھەربىي ۋەزىر ۋە باش سانغۇنلۇقنى بىرلا ئادەم ئۆتەيتتى، شۇڭا ياۋۇزبەگ بارچە ۋەزىرلەردىن ئۈستۈن تۇراتتى.
- خان ئالىيلىرىغا مەلۇم بولغاي، خىزمەتلەر ئاساسەن ئۇڭۇشلۇق ئورۇندالدى، بۇ قېتىمقى تەخسىمات تىزىملىكى، دۆلەتنىڭ ھەربىي، مالىيە- ئىقتىساد، سانائەت، يېزا ئىگىلىك، تەبىئى بايلىق قاتارلىق مۇھىم ساھەلەرنىڭ شۇنداقلا مۇناسىۋەتلىك باشقا ساھەلەرنىڭ بارلىق ماتىرياللىرى بىردەك كۆيدۈرۈپ تاشلاندى، كۆيدۈرۈشكە مەن ۋە باش ۋەزىر ئۆزىمىز قاتناشتۇق.
- خان ئالىيلىرى!، – سۆز باشلىدى تاشقى ئىشلار ۋەزىرى خانغا ھۆرمىتىنى بىلدۈرۈپ،- قوشنا دۆلەتلەر بىلەن ئالاقىلاشتۇق، ئۇلار بىزدىن بارغانلارغا ئىشىگىنى ئاچىدىغان بولدى ، لېكىن ئۇلارمۇ قورقۇپ قاپتۇ، ناھايىتى ئاز ساندىكى يۇرت بايلىرى، ساناغلىق ھەربىيلەرنىڭ ئائىلە تاۋابىئاتلىرىلا چىكىتىشنى خالايدىكەن، ئۇلارنى يولغا سېلىۋەتتۇق، كۆپىنچە يۇرت بايلىرى قەسىر ھەم مال-ۋارانلىرىغا پايلىماي چىكىتىشنى خالىمىدى، ئۇلار بىزنىڭ سۆزىمىزگە قارىغاندا يىغقان ئالتۇن-كۆمۈشىگە بەكراق ئىشەندى بولغاي ئالىيلىرى...
- ئالىيلىرىغا مەلۇم بولغايكى، – دەپ سۆز باشلىدى شەھەر قوغداش قۇماندانى – ئەسكەرلىرىمىز تولۇق قوراللىنىپ شەھەر ئەتراپىغا ئورۇنلىشىپ بولدى، يىگىتلىرىمىزنىڭ ئىرادىسى بەك مۇستەھكەم، ئۇلار دۈشمەن كاللىسىدىن دو تىكىشىۋاتىدۇ...
خاننىڭ كۆڭلى ئۇلارنىڭ سۈزىنى ئاڭلاپ بىرئاز ئارامىغا چۈشكەندەك بولدى، ئو ئورنىدىن تۇرۇپ ۋەزىرلىرىگە سۆز قىلدى:
- ئاللاھ سىلەرنى مەڭگۈ ئۆز پاناھىدا ساقلىغاي، ھەرقايسىڭلار كۆپ ئەرزىيەت چەكتىڭلار، ھەرقايسىڭلارغا ئاتاپ خەزىنىدە ئازراق بىر نەرسە قالدۇردۇم، ئالىدىغىنىڭلارنى ئېلىپ دەرھال ئوردىدىن ئايرىلغايسىلەر، قانچە يىراققا كەتسەڭلار شۇنچە ياخشى، شەھەر قوغداش قۇماندانى سىز يىگىتلىرىڭىزنى دەرھال تارقىتىۋېتىڭ، ئوردىنىڭ پۈتۈن ئىشىگى تولۇق ئېچىۋېتىلسۇن...
ۋەزىرلەر خاننىڭ بۇ سۆزىدىن ھەيران قالدى ھەم قاتتىق تەسىرلەندى، ئۇلار كۆزلىرىگە ئىسسىق ياش ئېلىشىپ خانغا بولغان ساداقىتىنى بىلدۈرۈشتى.باش ۋەزىر ئەتراپىدىكى ۋەزىرلەرگە تازا بىر قارىۋالغاندىن كېيىن سۆز باشلىدى:
- خان ئالىيلىرى، بايا بىز ھوزۇرلىرىغا كىرگۈچە ئالدىنئالا دىيىشىپ بولغان، ئۇلۇغ ئاللاھنىڭ قۇلى بولۇش سۈپىتىمىز بىلەن خاندانلىققا بىر ئۆمۈر سادىق بولۇپ كەلدۇق،خاننىڭ ئاش-تۇزىنى يەپ ۋەتەننىڭ سۈينى ئىچىپ چوڭ بولدۇق، ئەمدى خانلىقنىڭ بېشىغا كۈن كەلگەندە پىشىمىزنى قېقىپ كىتىش بىز ئەرلەرگە قىلىنىدىغان زور ھاقارەت، بېشىمىزنىڭ چېپىلىشىغا رازىكى تېنىمىزنىڭ ۋەتەندىن ئايرىلىپ ئۆزگە يۇرتلاردا يۈرىشىگە ئەسلا رازى ئەمەسمىز...ئاتىمىزنىڭ ئوغلى بولۇش سۈپىتىمىز بىلەن بىزنىڭ قېنىمىزنى ۋەتەن تۇپرىقىغا ئاققۇزۇشتىن ئۆزگە خۇشاللىقىمىز يوق ئالىيلىرى بىزنى كەچۈرگەيلا!.
خان ۋەزىرلىرىنىڭ بۇنداق خۇلاسە چىقىرىشىنى ئويلاپ باقمىغان ئىدى، ئۇ ۋەزىرلىرىگە قايتىدىن قاراشقا باشلىدى « شۈكرى ئىي ئاللاھ ! مىنى شۇنچە ئەزىزلىغىنىڭغا مىڭ شۈكرى، ماڭا بىرىپسەن، ھەزرىتى ئېلىيدەك باتۇر ۋەزىرلىرىم بارلىغىنى بىلمەي يۈرۈپتىمەن...» خان بۇلاردىن قاتتىق تەسىرلەندى شۇنداقتىمۇ ئۇ سۈزىنى كەسكىن داۋاملاشتۇردى:
- ئېيتقىنىڭلار بەرھەق ۋەزىرلىرىم، لېكىن مەن سىلەرنىڭ شاھىڭلار، مىنىڭمۇ ئويلىغىنىم بار، مىنىڭ سىلەرگە ئېيتقانلىرىم پۈتۈنلەي يارلىق! مەندىن رازى بولغايسىلەر، مەنمۇ سىلەردىن مىڭ مەرتىۋە رازى، كۆزۈمنى ئۇچۇق كەتمىسۇن دېسەڭلەر دەرھال دېگەنلىرىمنى بىجا كەلتۈرۈڭلار، يارلىق تامام!
خان سۈزىنى تۈگىتىش بىلەن ئوردا ئىچىنى يىغا زار قاپلىدى، چۈنكى خانلىقنىڭ يارلىقىغا بويسۇنماقتىن ئۆزگە چارە يوق ئىدى، ئۇلارنىڭ نەزىرىدە خان يارلىقىغا بويسۇنماسلىق ئاللاھ ئالدىدىكى ئاسىيلىقتىن دېرەك بىرەتتى، ۋەزىرلەر خاننىڭ ئالدىغا نۆۋەت بىلەن كىلىپ قۇچاقلىشىپ خوشلاشتى.ئاندىن ئېغىر قەدەملەر بىلەن خانغا قىيالمىغان ھالدا ئوردا زالىدىن چىقىپ كىتىشتى.
زالدا خان بىلەن ياۋۇزبەگ ئىككىيلەنلا قالدى.بىردەملىك سۈكۈتتىن كېيىن خان ياۋۇزبەگنى ئالدىغا چاقىردى.
- ياۋۇزبەگ، ساڭا دەيدىغان بىر گېپىم بار ئىدى، رەت قىلماسلىقىڭنى ئۈمىد قىلىمەن.
- دەۋەرسىلە ئالىيلىرى...
- قىزىم كۈن چېچەك تۇغۇلغاندا ئانىسى ئۇنىڭ يۈزىنى كۈرەلمەي بۇ دۇنيا بىلەن ۋىدالاشقان، ئۇنى ھازىرقى ئىنىك ئانىسى بېقىپ چوڭ قىلدى، مەن دۆلەت ئىشلىرى بىلەن ئالدىراش بولۇپ ئۇنىڭغا ئاتىلىق مېھرىمنى تازا جايىدا بىرەلمىدىم،ئەمدىلىكتە پاششاخانمۇ ئۇنى تاشلاپ قۇيۇپ كەتتى، بىچارە قىزىمنىڭ يالغۇز تىكەندەك قېلىشىنى زادى خالىمايمەن، ئۇ خانلىقنىڭ بىردىن بىر مىراسخورى، ئۇنى ساقلاپ قېلىش خانلىقنى ساقلاپ قېلىش بىلەن باراۋەر، شۇڭلاشقا ئۇنى ئاۋۋال ئۇلۇغ ئاللاھقا ئۇندىن قالسا ساڭا تاپشۇرماقچىمەن...
ياۋۇزبەگ ئالدىنقى نۆۋەت خان بىلەن كۆرۈشكەندە پاششاخانغا بەرگەن قەسىمىدىكى بۇ گەپنى ئېغىزىدىن چىقىرالمىغان ئىدى، شۇڭلاشقا ئۇ باشقا ئارتۇق گەپ قىلمىدى ئۇنىڭ ئۈستىگە دۈشمەنلەر شەھەرگە بارغانسېرى يېقىنلىشىۋاتاتتى.
خان خاس خىزمەتچىسىنى چاقىرىپ مەلىكە ۋە ئۇنىڭ ئىنىك ئانىسىنى تېپىپ كىلىشنى بۇيرىدى، ھايال ئۆتمەي مەلىكە كۈن چېچەك بىلەن ئىنىك ئانا زالغا كىرىپ كەلدى. مەلىكە خانلىقنىڭ قايغۇسىنى ئۆز قايغۇسى دەپ بىلگەچكە خاننىڭ ئالدىدا بېشىنى يەردىن ئۈستۈن كۆتۈرمەستىن ئازاپلانغان پېتى تۇراتتى شۇنداقلا خاننىڭ يېنىدا ياۋۇزبەگنىڭ بارلىقىنىمۇ بىلمەيتتى.
خان ئورنىدىن تۇرۇپ شەمشىرىنى قۇلىغا ئېلىپ «ئەڭ ئاخىرقى يارلىق!» دەپ ئۈنلۈك جاكارلىدى، خاس خىزمەتچى دەرھال قۇرئاننى خاننىڭ قۇلىغا تۇتقۇزدى:
- خانلىقنىڭ ئاخىرقى مەلىكىسى كۈن چېچەك !
مەلىكە ئاتسىنىڭ ئالدىغا كىلىپ قائىدە بويىچە تىزلىنىپ تۇردى.
- مەن خانلىقنىڭ ئەڭ ئالىي ھۆكۈمرانى بولۇش سالاھىيىتىم بىلەن شۇنى جاكارلايمەنكى سىز خاندانلىقىمىزنىڭ ۋارىسلىق تۈزىمىگە ئاساسەن ھازىردىن باشلاپ خانلىقنىڭ شاھلىقىغا تەيىنلەندىڭىز! ئاللاھ ئالدىدىكى بۇرچىڭىزنى ھەم خاندانلىق ئالدىدىكى ۋەزىپىڭىزنى ياخشى ئورۇندىغايسىز! ھەربىي ۋەزىر ياۋۇزبەگنى سىزنىڭ ئۆمۈرلۈك ھالال جۈپتىڭىز بۇلۇشقا لايىق دەپ بىلىپ ئۇنى ئوغۇللۇققا تاللىدىم يارلىقىمنى قوبۇل قىلغايسىز !
مەلىكە بۇنداق چاغدا ئارتۇق گەپ قىلسا بولمايدىغانلىقىنى بىلەتتى، شۇڭلاشقا ئۇ بېشىنى تۆۋەن سېلىپ ئوڭ قۇلى بىلەن ئاتىسى بەرگەن قۇرئاننى مەيدىسىگە تېڭىپ تۇرۇپ ئىنچىكە ئاۋازى بىلەن قەسەم قىلدى:
- ئۇلۇغ ئاللاھنىڭ قۇرئانى بىلەن قەسەم قىلىمەنكى شاھ ئاتام بەرگەن ھۇقۇقنى قوبۇل قىلىمەن، خانلىققا ئاداققىچە سادىق بولۇپ ئاللاھ ۋە خەلقىم ئالدىدىكى بۇرچۇمنى جان دىل بىلەن ئادا قىلىمەن!
خان بېشىدىكى قىزىل گۆھەر قۇيۇلغان ئالتۇن تاجنى ئاۋايلاپ ئېلىپ مەلىكىنىڭ بېشىغا كېيگۈزۈپ قويدى ئاندىن ئۇنىڭ تۇرىشىغا ئىجازەت قىلدى. خاننىڭ خاس خىزمەتچىسى ، ئىنىك ئانا ۋە ياۋۇزبەگ مەلىكە كۈن چېچەككە ھۆرمەت بىلدۈرۈپ ئۇنىڭغا تازىم قىلدى. ياۋۇزبەگ دەقىقە ئىچىدە يۈزبەرگەن بۇ ئىشلاردىن ھەيرانۇ ھەس قېلىپ زادى نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلەلمەيلا قالدى.
خان ياۋۇزبەگنى ئالدىغا چاقىرىپ ئۇنىڭ قۇلىنى چىڭ تۇتتى ئاندىن مەلىكىنىڭ قۇلىنى ئۇنىڭ قۇلىغا تۇتقۇزغاندىن كېيىن ھەر ئىككىلىسىنىڭ پىشانىسىگە سۆيۈپ قۇيۇپ ئۇلار بىلەن قۇچاقلىشىپ خوشلاشتى. ئاتسىنىڭ بۇ ھەركىتىدىن مەلىكە ئاتىسىنىڭ بۇ يەردىن كەتمەيدىغانلىقىنى بىلىپ قالدى.
- خان ئاتا، ئۇنداقتا بىز بىلەن بىرگە كەتسىلە، سىلىدىن ئۆتىنەي! – دېدى مەلىكە ئۆكسۈپ يىغلىغىنىچە ئاتىسىنى قۇچاقلاپ.
- ئەي يۈرەك پارەم قىزىم ! شاھ ئاتام قالدۇرغان قەسىرنى تاشلاپ قەيەرگىمۇ بارارمەن، كىندىك قېنىم مۇشۇ قەسىرگە تۈكۈلگەن، مىنى يەنە مۇشۇ زېمىن چاقىرىۋاتىدۇ، مىنىڭ قىممىتىم مۇشۇ تۇپراقتا قىزىم، ماڭىدىغان چېغىڭلار بولۇپ قالدى، دەرھال مېڭىڭلار، مەندىن ئەنسىرمەڭلار بالىلىرىم، سىلەرنى ئاللاھقا تاپشۇردۇم، تىز بۇلۇڭلار!
خان ياۋۇزبەگكە ئىللىق كۈلۈمسىرەپ قارىدى، ياۋۇزبەگ خاننىڭ كۆڭلىنى چۈشەندى ئۇنىڭ ئۈستىگە ۋاقىت بارغانسېرى قىستاپ كىلىۋاتاتتى شۇڭا ئۇ مەلىكىنىڭ قۇلىنى ناھايىتى ئاۋايلاپ خاننىڭ مۆرىسىدىن ئاجراتتى ئاندىن ئۇنى تارتىپ ئېلىپ ماڭدى، مەلىكە ماڭغاچ توختىماي يىغلايتتى،ئاتىسىغا قانماي قارايتتى، شۇنداق بولسىمۇ ئۇ ئاتىسىنى نارازى قىلىشنى خالىمىدى، شۇڭلاشقا ئاتىسى بىلەن ئۈن-تىنسىز كۆز يېشى ئارقىلىق ۋىدالاشتى.
ئۇلار خان قەسىرىدىن چىققاندىن كېيىن مەلىكە ئىنىك ئانىسىنى بىرگە ئېلىۋالىدىغان بۇلدى، سەپەرنىڭ بەزى لازىمەتلىكلىرىنى تەييارلىۋېلىش ئۈچۈن مەلىكە ئىنىك ئانىسى بىلەن ئۆزىنىڭ قەسىرىگە كەتتى، ئاڭغىچە ياۋۇزبەگ پاششاخاننىڭ ئاتا-ئانىسى بىلەن كۆرۈشىۋالماقچى بولۇپ ئالدىراپ ئۇلارنىڭ ئوردا ئىچىدىكى ئۈيىگە ماڭدى.
ياۋۇزبەگ پاششاخاننىڭ ئۈيىگە بارغاندا ئۇلارنىڭ ئۆيىدە بىر قانچە خىزمەتچىدىن باشقا ھېچكىم كۆرۈنمەيتتى، ياۋۇزبەگ چوڭلارنى سۈرۈشتە قىلغان ئىدى، ئۆي خىزمەتچىلىرى ئۇلارنىڭ ئىككى كۈن ئالدىدا پاششاخاننىڭ ئالدىنقى سەپتە شېھىت بولغانلىق خەۋىرىنى ئاڭلاپ شۇ ۋاقىتنىڭ ئۆزىدىلا ئامىراق ئوغلىنىڭ مېيىتىنى بولسىمۇ كۆرۈۋېلىشنى ئويلاپ شىمالىي چېگرا تەرەپكە يولغا چىقىپ كەتكەنلىكىنى ئېيتتى.
ياۋۇزبەگ مەيۈسلەنگەن ھالدا پاششاخاننىڭ ئۆيىدىن چىقىپ مەلىكىنىڭ قەسىرىگە باردى، ئاندىن پاششاخاننىڭ ھەربىي ماشىنىسىغا ئۇلارنى سېلىپ ماشىنىنى ئۆزى ھەيدىگىنىچە مازارلىق تەرەپكە يول ئالدى.
ئۇلار جالال شەيىخنىڭ ئۆيىنىڭ ئالدىغا كىلىپ توختىغاندا خۇپتەن ۋاقتى بولۇپ قالغان ئىدى. ياۋۇزبەگ ئىشىكنى قاقتى، ئۆي خىزمەتچىسى ئىشىكنى ئېچىپ ئۇنىڭ بىلەن ئەھۋاللاشقاندىن كېيىن جالال شەيىخنىڭ جاينامازدا ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ ئۇنى باشلاپ ئۆي ئىچىگە كىرىپ كەتتى.
ياۋۇزبەگ ئۆي ئىچىگە كىرگەندە جالال شەيخ جەينامازدا ئولتۇرۇپ دۇئا قىلىۋاتاتتى، ئۇ ئوغلىنىڭ ساق-سالامەت كەلگەنلىكىنى بىلىپ دەرھال دۇئانى تۈگىتىپ ئوغلىنىڭ ئالدىغا باردى، ئۇلار قۇچاقلىشىپ ئامانلىق سوراشقاندىن كېيىن ياۋۇزبەگ پۈتۈن ئەھۋاللارنى ئاتىسىغا بىرمۇ-بىر بايان قىلدى ئاندىن ۋاقىتنىڭ قىستاپ قالغانلىقىنى ئاتىسىنىڭ دەرھال تەييار بولۇپ ئۆزى بىلەن بىرگە مېڭىشىنى تەلەپ قىلدى.
جالال شەيخ ئوغلىنىڭ بۇ تەلىپىدىن بىر ئاز شۇك بولۇپ قالدى، ئۇ ئوغلىنى يېنىدا ئولتۇرغۇزۇپ ئۇنىڭ قۇلىنىڭ بارماقلىرىنى ئۆزىنىڭ قۇلىنىڭ بارماقلىرى ئارىسىغا ئالدى، ئاندىن كۆزىگە ياش ئېلىپ ئوغلىغا سۆزلىدى :
- ئوغلۇم، سىنى قايتا كۆرگىنىمدىن بەكمۇ خۇشالمەن، ئاللاھ بىزنى يەنە جەم قىپتۇ، ئەھۋالدىن قارىغاندا سىنىڭ ئاللاھ ئالدىدىكى ۋەزىپەڭ تېخىمۇ ئېغىرلاپتۇ، بۇپتۇ ئوغلۇم، پىشانىدىكىدىن ھېچكىم قېچىپ قۇتۇلالماس، سەن مىنىڭ ئوغلۇم شۇنداقلا ۋەتەن-خەلقنىڭمۇ ئوغلى، ئادىل شاھنى قوغداش ئىمان-ئېتىقادنى قوغداش بىلەن باراۋەر، دەپ كەلسەم گەپ ئۇزۇن بالام، ئاناڭ رەھمىتى ئۆز ۋاقتىدىكى خانلىق مەدرىسنىڭ ئەڭ چىرايلىق گۈلى ئىدى، گۈزەللىك لاتاپەتتە گۈل ئۇنىڭدىن خىجىل ئىدى، شۇ چاغدا ئۇ بايلىق ۋە ئىناۋەتتە ھەممىدىن ئۈستۈن تۇرىدىغان ۋەزىرنىڭ ئوغلىنى تاللىماي مەندەك بىر مۇساپىرنى تاللاپ مەن بىلەن بىر ئۆمۈر ئاددى تۇرمۇش كەچۈرۈشكە رازى بولدى، مىنى ئۆز قېتىغا ئېلىپ مۇساپىرلىقىمنى بىلدۈرمىدى، مەن ئاناڭ رەھمەتلىكنى بۇ يەردە يالغۇز قۇيۇشنى خالىماي بۇ مازارلىقنى ماكان تۇتتۇم، ناۋادا ياشانغان جېنىمنى راھەت سۈيى بىلەن قانسۇن دىسەڭ مىنى بۇ ئاناڭنىڭ تۇپراق بېشىدىن ئېلىپ كەتمىگەن بولساڭ بالام...
جالال شەيخ سۈزىنى تۈگۈتۈپ ئوغلىنى باغرىغا باستى، ياۋۇزبەگ ئاتىسىنىڭ مىجەزىنى ئوبدان بىلەتتى، ئۇ ئاتسىنىڭ كۆزيېشىنى قۇلى بىلەن سۈرتۈپ ئاتىسىغا ئېيتتى :
- بوپتۇ ئاتا، سىلىنى ئاللاھقا تاپشۇردۇم، ئىشلار تېخى ئالدىمىزدا، بىزگە دۇئا قىلغايلا!
ياۋۇزبەگ ئاتىسىدىن دۇئا ئېلىپ خوشلاشتى، جالال شەيخ ئۆزىگە تونۇش بولغان كونا ياغاچ ساندۇقنى سىلاشتۇرۇپ ئىچىدىن ياغلىققا ئورالغان بىر نەرسىنى قۇلىغا ئالدى ئاندىن ئوغلى بىلەن سىرىتقا ماڭدى، ئۇلار ئىشىك تۈۋىگە چىققاندا مەلىكە كۈن چېچەكمۇ ماشىنىدىن چۈشۈپ ئىشىكنىڭ ئالدىغا كىلىپ تۇرغان ئىدى.مەلىكە جالال شەيىخنىڭ كۆزىنىڭ كۆرمەيدىغانلىقىنى بىلگەچكە ئالدىن سالام قىلدى.
- ئەسسالام ئاتا !- دېدى مەلىكە ئىنتايىن خىجىل بولغان ھالدا چوڭقۇر تازىم قىلىپ.
جالال شەيخ مەلىكىنىڭ سالام ئاۋازىدىن ئۇنىڭ نەقەدەر چىرايلىق، نەقەدەر تەربىيە كۆرگەنلىكىنى بىلىپ چەكسىز خۇشاللىققا پاتتى.
- ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام قىزىم- دېدى جالال شەيخ چىرايىغا ئىللىق كۈلكە يۈگۈرتۈپ- سىلەرنىڭ كېلىدىغانلىقىڭلاردىن خەۋەرسىز قاپتىمەن، سىلەرگە تۇتقۇدەك تۈزۈك بىرە نەرسەم يوق بالىلىرىم، بۇ ياغلىققا ئۇرالغىنى ياۋۇزبەگنىڭ ئانىسى رەھمەتلىك ھايات چېغىدا ئىشلەتكەن زىننەت بۇيۇملىرى ئىدى، ئۇ ماڭار چېغىدا بۇ نەرسىلەرنى قىزىمىزغا تاپشۇرۇشنى ۋەسىيەتلىگەن، ئۇنىڭ روھىناتى ئەمدى ئارام تاپىدىغان بولدى، ئاددى بولسىمۇ بۇنى ئېلىڭ قىزىم...
مەلىكە كۈن چېچەكنىڭ باغرى ئىنتايىن سۇنۇق ئىدى، جالال شەيىخنىڭ ئاتىلارچە قىلغان قىزغىن مۇئامىلىسىدىن ئۇ قاتتىق تەسىرلىنىپ يالغۇز قالغان خان ئاتىسىنى ئىسىگە ئالدى، ئاندىن كۆزىگە كەلگەن ئىسسىق ياشنى كۆرسەتمەستىن ئىللىق كۆلۈمسىرىگىنىچە سوۋغىنى قوبۇل قىلدى.
- بالىلىرىم تىز بۇلۇڭلار، مەنزىل يىراق، ۋاقىت قىس، سەپىرىڭلارنىڭ قاياققا ئىكەنلىكىنى مەنمۇ سورىماي، سىلەرمۇ ئىنسانغا تىنماڭلار، تاڭ ئاتقۇچە بۇ يەردىن كىتىڭلار، يولدا پەخەس بۇلۇڭلار، سىلەرنى ئۇلۇغ ئاللاغا تاپشۇردۇم...قېنى يولغا چىقىڭلار!
- جالال شەيخ قۇلىنى كۈتۈرۈپ دۇئا قىلدى، ئاندىن ئۆزىنىڭ بوينىدىن دائىم چۈشۈرمەي ئېسىۋالىدىغان كىچىك بىردانە قارا تۇمارنى يىشىپ ئېلىپ ئوغلىنىڭ بوينىغا ئىسىپ قۇيۇپ ئېيتتى: «ئوغلۇم ! بۇ تۇمارنى ئۆز ۋاقتىدا مەن سەپەرگە ماڭغاندا ئاتام ئۆز قۇلى بىلەن بوينۇمغا ئېسىپ قويغان ئىدى، مەن بۇنى ئىزچىل يېنىمدىن ئايرىمىغان ئىدىم، ئەمدى ساڭا بەردىم، بۇنى يۈتتۈرۈپ قويمىغىن، بالاڭدىن بالاڭغا قالسۇن!»
ياۋۇزبەگ ئايرىلىشقا كۈزى قىيمىغان ھالدا ئاتىسى بىلەن ئەڭ ئاخىرقى قېتىم قۇچاقلىشىپ خوشلاشتى، ئاندىن ماشىنىنى ئۇچقاندەك ھەيدەپ مازارلىقتىن چىقىپ كەتتى.
ئۇلار شۇ ماڭغىنىچە ئەتىسى تاڭ يۇرۇغاندا شەھەردىن خېلىۋەك يىراق جايدىكى ئاچا يول ئېغىزىغا كىلىپ توختاپ توڭدا ئېلىۋالغان زاپاس ماينى ماشىنىنىڭ ماي باكىغا قۇيۇپ يول تەييارلىقىنى قىلىۋالدى، بۇ ئاچا يول ئېغىزىنىڭ بىرى جەنۇبىي چېگرا ئېغىزىغا بارىدىغان يول ئېغىزى يەنە بىرى غەرب تەرەپتىكى تاغ-ئورمانلىققا تۇتىشىدىغان يول ئېغىزى ئىدى، ياۋۇزبەگ بىلەن مەلىكە خاندانلىقتا يۈز بىرىۋاتقان بۇ بىر قاتار ئىشلار تۈپەيلىدىن يول بۇيى ئىچى پۇشۇق تارتىشىپ تۈزۈك پاراڭ قىلىشمىغان ئىدى، نەگە بارىدىغانلىقىنىمۇ تېخى ئېنىق بىرنىمە دېيىشمىگەن ئىدى، ياۋۇزبەگ كۆڭلىدە چىگرىدىن چىقىپ كىتىش ئەڭ ئاقىلانە ئۇسۇل دەپ ئويلايتتى شۇڭا ئۇ سورىمايلا چېگرا ئېغىزىغا تۇتىشىدىغان يول ئېغىزىغا مېڭىشقا تەمشەلدى.
- ياۋۇزبەگ ! چىگرىدىن چىقىپ كىتىشنى خالامسىز؟- دەپ يىنىك سورىدى مەلىكە بېشىنى تۆۋەن سېلىپ.
ياۋۇزبەگ مەلىكىنىڭ بۇ سۈزىدىن بىر ئاز گاڭگىراپ ماشىنىنى ئاستا تورمۇزلىدى.
- مەلىكە ، سىزنىڭچە قانداق بۇلار؟ - دېدى ياۋۇزبەگمۇ بېشىنى ئۈستۈن كۆتۈرمەي مەلىكىگە بولغان چەكسىز ھۆرمىتىنى بىلدۈرۈپ.
- مەن ئاللاھنىڭ ئالدىدا قەسەم بىرىپ بۇ تاجنى تاپشۇرۇپ ئالدىم ياۋۇزبەگ، بۇنىڭ قانچىلىك ئېغىرلىقى سىزگە ئايان، بۇنى ئەجداتلىرىمىز نەچچە ئەسىردىن بۇيان مۇشۇ زىمىندا تاۋلاپ مۇشۇ زىمىندا تاقاپ كەلگەن، بۇ تاجنىڭ قىممىتىمۇ دەل مۇشۇ زىمىندا، ئەلىھال بۇ كۈنگە كەلگەندە بۇ بىباھا گۆھەرنى ئۆزگىلەرنىڭ ۋەتىنىدە خار قىلغۇم يوق، ناۋادا خالىسىڭىز ئەجدادلىرىمنىڭ روھى قۇۋۇنۇپ قالماسلىق ئۈچۈن مەن بۇنى ئېلىپ قېلىپ ۋەتىنىمنىڭ تاغلىرىنى ماكان قىلىپ بۇ يەردە قالسام سىز ئىنىك ئانامنى ئېلىپ چېگراغا قاراپ ماڭسىڭىز قانداق بۇلار؟!- دېدى مەلىكە ياۋۇزبەگكە تىكىلىپ قاراپ.
ياۋۇزبەگ مەلىكىنىڭ قاراشلىرىغا بەرداشلىق بېرەلمەي كۈزىنى يانغا ئېلىپ قاچتى، ئۇ كۆڭلىدە «مەلىكەم تىنىقىملا بۇلىدىكەن، سىزدىن مەڭگۈ ئايرىلالمايمەن، بۇ مىنىڭ ئاللاھ ئالدىدىكى قەسىمىم ۋە بۇرچۇم!» دىگەننى ئويلىدى، لېكىن بۇنى ئېغىزىدىن چىقىرالمىدى، ياۋۇزبەگ ھېچقانداق جاۋاب قايتۇرماي، ماشىنىنى ئوڭ تەرەپتىكى تاغ ئورمانلىققا تۇتىشىدىغان چوڭ يولغا بۇرىدى. مەلىكىمۇ ياۋۇزبەگنىڭ ئۆزىنى قەتئىي تاشلاپ كەتمەيدىغانلىقىنى بىلگەچكە باشقا گەپ قىلمىدى. ئۇلار شۇنداق قىلىپ ئەگرى-بۈگرى كەتكەن يىلان باغرى يوللاردا ماشىنىسىنى گۈرۈلدىتىپ ھەيدىگىنىچە چەكسىز سۇزۇلغان تاغ ئورمانلىق تەرەپكە قاراپ مېڭىپ كەتتى.
خان مەلىكە بىلەن خوشلىشىپ شاھلىق تەختىدە ئۇزۇندىن – ئۇزۇنغا ئولتۇردى، خاس خىزمەتچىمۇ ئۇنىڭدىن بىر قەدەم ئايرىلمىدى، خان ئۇنىڭ كىتىشىنى تەلەپ قىلغان بولسىمۇ خىزمەتچى ئۇنىڭ گىپنى تىڭشىغىلى ئۇنىماي كۆز يېشى ئارقىلىق ئۇنىڭ بۇيرىغىنى رەت قىلدى...
ئەتىسى تاڭ ئاتقاندا ئاسماننى قارا بۇلۇت قاپلاپ كەتكەچكە قۇياش ئۆزىنى دالدىغا ئالغاندەك قىلاتتى. خان كېچىچە كىرپىك قاقماي چىققانلىقتىن سەھەرگە يېقىن كۈزى ئۇيقىغا كېتىپ قالغان ئىدى، تۇيۇقسىز كىملەردۇر بىركىملەر خاننىڭ ئولتۇرغان زالىغا ئالا-تاغىل توۋلىشىپ قۇراللىق باستۇرۇپ كېلىشتى، ئاندىن تەخىتتە ئولتۇرغان خاننىڭ ئەتراپىغا چىۋىندەك ئۇلىشىپ ئۇنىڭغا تۈشمۈ-تۆشتىن قۇراللىرىنىڭ ئۇچىنى تەڭلەشتى، خان بۇ قالايمىقان ئاۋازدىن كۈزىنى ئېچىپ قارىۋىدى، بىر توپ رۇس ئەسكەرلىرى ئۆزىنى قورشىۋاپتۇ.
شۇ پەيتتە تەلەتىدىن شۇملۇق چىقىپ تۇرىدىغان رۇس ئەسكەرلەرنىڭ ئالى قۇماندانى زالغا كىرىپ كەلدى، ئۇ خاننىڭ تىرىك قولغا چۈشكەنلىكىدىن خوش بولۇپ خۇدىنى يوقاتقاندەك قىلاتتى، ئۇ ئۇدۇل خاننىڭ ئالدىغا كىلىپ ئۇنىڭ بىلەن پاراڭلاشماقچى بولدى.
- سەن يەنە نېمە ئويۇن ئوينىماقچى، تېخى شەھەرنىڭ ئىشىگىنى بىزگە ئېچىپ قۇيۇپسەن، بىلىپ قوي مەن سەندەكلەرنىڭ دېپىغا ئۇسۇل ئوينايدىغانلاردىن ئەمەس، راستىڭنى ئېيت!
تەرجىمان رۇس ئەسكىرى راۋان تۈرك تىلىدا خانغا بۇنى ئۇقتۇردى. خان ئالدىدىكى گىدىيىپ تۇرغان بۇ سېرىق چاشقانغا مەنسىتمىگەندەك قىلىپ كۈلۈپ قويدى. ئاندىن تەرجىمانغا قاراپ:
- ئالدىمدىكى بۇ ئاقلاندىغا دەپ قۇيۇڭ، ئۇنىڭ مەن بىلەن سۆزلىشىش سالاھىيىتى يوق، مەن بۇ ئەلنىڭ خانى، مەن بىلەن سۆزلەشكۈسى بولسا ئۇنىڭمۇ بېشى كەلسۇن!
تەرجىمان ئالى قوماندانغا خاننىڭ سۈزىنى بىرمۇ بىر دېدى، باش قوماندان بۇنى ئاڭلاپ خاننىڭ ئالدىغا دىۋەيلەپ بېرىپ ئۇنىڭ ياقىسىنى تۇتماقچى بولدىيۇ لېكىن ئۆزىنى تۇتىۋېلىپ خاننىڭ ئالدىدىكى ئوتقاشتەك ئىران گىلىمىگە «تۈفىي » دىگىنىچە كۈچ بىلەن بىرنى تۈكۈردى. خان ئۇنىڭ بۇ قىلىقىدىن كۈلۈپ كېتىپ تەرجىمانغا قاراپ ئېيتتى:
- بۇ تەربىيە كۆرمىگەن كىشىگە ئېيتىپ قۇيۇڭ! ئاتىسى ئۇنىڭغا ياشتا چوڭلار بىلەن قانداق كۆرۈشۈشنى ئۈگەتمەپتىكەن، ئەمدى بۇنىڭغا مەن ئۈگۈتۈپ قۇياي!
تەرجىمان رۇس قوماندانغا گېپىنى دەپ تۈگىتىشى خان قۇلىدىكى شەمشەرنى شۇنداق كۆتۈرگەندەك قىلىۋىدى ھاينى-ھۇيت دىگىچە خاننىڭ ئالدىدا كۆرەڭلەپ چېتىغا پاتماي قالغان ئالى قوماندان ئىككى قۇلى بىلەن بۇيۇن تومۇرىنى تۇتقىنىچە كۈزىنى پۇلتايتىپ خاننىڭ ئالدىدا تىزلىنىپ قالدى، خاننىڭ ئەتراپىدىكى ئەسكەرلەر زادى نېمە بولغىنىنى بىلەلمەي ئۈرە-تۆپە بولۇشۇپ تۇرغاندا رۇس قوماندانىنىڭ بۇيۇن تومۇردىن چىققان قان ئەتراپتىكى ئەسكەرلەرگە پۇنتاندەك چاچراشقا باشلىدى، بالىلىقىدىن باشلاپ شەمشەر ئويناپ چوڭ بولغان تۈركمەنىستان خانى ئاتىسىدىن بۇ ھۈنەرنى ياخشى ئۈگەنگەن بولغاچقا بايام چاقماق تىزلىكىدە ئالدىدىكى خىقىراپ تۇرغان توڭگۇزنىڭ بۇيۇن تومۇرىنى بىر شەمشەر بىلەن ئۈزۈپ ئۈلگۈرگەن ئىدى. ئەسكەرلەر قومانداننىڭ شەمشەر زەربىسىدە جان تالىشىۋاتقانلىقىنى بىلىپ خانغا ئوق ئاتماقچى بولۇشتى لېكىن يەنە دەرھال توختاپ قالدى چۈنكى بۇ قېتىملىق مۇستەملىكىچىلىك ئۇرۇشىدا ئادەتتىكى رۇس ئەسكەرلەرنىڭ خانلارنى ئۆزى بىلىپ ئېتىش ھۇقۇقى يوق ئىدى، مۇشۇ تاپتا خان شۇنداق چەبدەسلىك بىلەن شەمشىرىنى يەنە بىر ئوينىتىۋىدى، خاننىڭ ئەتراپىدا يۇمىلاق بولۇپ تۇرغان ئەسكەرلەر قىيا-چىيا قىلىشىپ چىقىراشقىنىچە يۈز-كۆزلىرىدىن چىققان قاننى ئالقىنى بىلەن تۇتۇپ ئۈلگۈرەلمىدى، شۇ چاغدا ئاچچىقىغا چىدىمىغان بىر رۇس ئەسكىرى قۇيۇلۇپ كەتكەن كۆزىنىڭ ئېقىپ كەتكىنىگە قارىماي خانغا قارىتىپ قارىسىغا ئوق ئۈزدى، ئوق ئاۋازىدىن يۈرەككە كەلگەن باشقا ئەسكەرلەرمۇ ئاچچىقىدا تاتىلدىتىپ ئوق ئېتىشقا باشلىدى.
بۇ چاغدا ئاسماندىكى قارا بۇلۇتلار توپلىنىپ چاقماقلار چېقىلدى، گۈلدۈرمامىلار زىمىننى تەۋرەتتى، خان باتۇرلارچە شېھىت بولدى، قارا يامغۇر شاقىراپ ياققىنىچە خاننىڭ ئۆلۈمىگە قايغۇسىنى بىلدۈرۈپ كۆز يېشى قىلدى.

xayhim

                             ئالتىنچى باب: تىلتۇمار ئېسىلغان بۇۋاق

ئارىدىن بىر يىلدەك ۋاقىت ئۆتتى، رۇسلارنىڭ تۈركمەن خاندانلىقىغا باستۇرۇپ كىرگەن ۋاقتى دەل ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى پارتلىغان ۋاقىتقا توغرا كەلگەنلىكى ئۈچۈن زامان زورنىڭ بولۇپ كەتكەن ئىدى، مانا بۇ ئادالەتسىز زاماندا كۈچلۈكلەر ئاجىزلارنىڭ تەقدىرىنى پۈتىۋاتاتتى.
رۇسلار بۇ زىمىنغا باستۇرۇپ كىرگەندىن كېيىن بۇ يەردىكى خەلقنىڭ ئۈلۈمدىن ئانچە قورقۇپ قالمايدىغانلىقىنى ھە دىسە قارشىلىق كۆرسىتىپ چاتاق چىقىرىۋاتقانلىقىنى سەزدى، ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ باشقا مۇستەملىكە رايۇنىدىكى سىياسەتلىرىنىڭ بۇ يەردە ئانچە ئاقمايدىغانلىقىنى بىلىپ قېلىپ دەرھال باشقىچە بىر يول تۇتۇپ مەخسىتىگە يەتمەكچى بولدى.
ئۇلار ئالدى بىلەن خاندانلىق تەۋەلىكىدىكى بارلىق چوڭ بايلارنى قەتلى قىلدى، ئاندىن ئۇلارنىڭ ساپ ئالتۇن-كۈمۈشلىرىنى پۈتۈنلەي ئۆزىنىڭ دۆلەت خەزىنىسىگە يۆتكەپ قالغان مال-ۋاران، يەر-زېمىن، قەسىر-داچا دىگەنلەرنى شۇ يەردىكى نامرات كىشىلەرگە بۈلۈپ بەردى، بايلارنىڭ ئۆيىدىكى گىلەم-زىلچىلارغا ئۆزلىرىنىڭ يېنىدىكى بۇلاڭ-تالاڭ قىلغان بايلىقلاردىن ئازراق قېتىپ پۈتۈن مەسچىت-خانىقالارنىڭ مەيدانلىرىغىچە گىلەم سالدى.
مەكتەپلەردىكى پەننىي دەرىسلەرنى زور كۈلەمدە قىسقارتىپ ئورنىغا پۈتۈنلەي قۇرئان ئوقۇش ۋە قۇرئاننى يادىلاشنى ئاساس قىلدى، لېكىن قۇرئاننىڭ مەنىسىنى يېشىشنى ئاستىرىتتىن چەكلىدى. يۇرت ئىچىدىكى زىيالىيلارنى شۇنداقلا ئۇقۇمۇشلۇق زاتلارنى ھەرخىل نام بىلەن قەتلى قىلدى ياكى ئادەم سېتىۋېلىپ يۇشۇرۇن ئۆلتۈردى.
مەسچىتلەرنىڭ ئەسلىدىكى ئىماملىرىغا تۈرلۈك بەتناملارنى سۇۋاپ ئۇلارنىڭ ئورنىغا تۆۋەن سەۋىيىلىك موللىلارنى قويدى، ھەم يۇقىرى تەمىنات بىلەن ئۇلارنىڭ مايىللىقىنى قولغا كەلتۈردى.
شۇنداق قىلىپ بىر يىلغا يەتمىگەن ۋاقىت ئىچىدە خەلقنى يېتەكلەيدىغان، ئۇلارغا ئاق-قارىنى چۈشەندۈرىدىغان بارلىق ئۇقۇمۇشلۇق كىشىلەر خەلقنىڭ ئارىسىدىن يۇقالدى.خەلق سەركىسىدىن ئايرىلىپ قالغان پادىدەك ئۇيان-بۇيان يۈرۈپ بېقىپ ئاخىرى رۇسلارنىڭ سىزىپ بەرگەن سىزىقىغا بىلىپ-بىلمەي كىرىپ كەتتى. شۇنىڭ بىلەن سىتالىن بۇ ۋاقىتلىق تىنىچلىقتىن پايدىلىنىپ ئۇلارنىڭ تەبىئى بايلىقلىرىنى شىددەت بىلەن شۇراشقا باشلىدى.
ياۋۇزبەگ مەلىكە بىلەن ئىنىك ئانىنى ئېلىپ تاغلىق ئورمانلىقنىڭ ئەڭ ئىچكىرىسىدىكى ئادىمىزات ئايغى باسمىغان بىر تاغدىكى قارىغايزارلىقنى ماكان تۇتۇپ شۇ يەردە تۇرۇپ قالدى. مەلىكە ماڭار ۋاقتىدا ئېلىۋالغان قىممەت باھالىق ئالتۇن تىللا ،گۈھەر-ئۈنچىلەر بۇ ئۈچەيلەننىڭ ئۆمۈر بۇيى ھەشەمەتلىك تۇرمۇش ئۆتكۈزۈشىگە ئازادە يېتەتتى، لېكىن ئۇلارنىڭ تۇرغان ئورنى ئادەملەر ئولتۇراق رايونىغا بەكلا يىراق بولغانلىقتىن ياۋۇزبەگ ئۇلاغ بىلەن ئايدا بىر قېتىم تاغدىن ئوزۇق-تۈلۈك سېتىۋالغىلى چۈشەتتى.
بۈگۈن ھاۋا ئىنتايىن ئۇچۇق بولۇپ تىنىق كۆك ئاسماندا ئاپئاق بۇلۇتلار ئۇچۇشۇپ يۈرەتتى.ياۋۇزبەگ ئىككى ئاتنىڭ بىرىنى ئىگەرلەپ يەنە بىرىنى ئۇنىڭ كەينىگە چېتىپ مېڭىشقا تەمشەلدى، مەلىكە ئاشخانا ئۆيگە يۈگرەپ كىرىپ ئىنىك ئانا ھېلىلا ياغلىققا ئۇراپ قويغان ئىسسىق گۆش ناننى ئات ئۈستىدىكى ياۋۇزبەگكە ئالدىراپ سۇندى.
- يولدا دىققەت قىلىڭ، يامغۇر ياغىدىغاندەكلا تۇرىدۇ...- دېدى مەلىكە ئۇچۇق ئاسمانغا تازا بىر قارىۋېتىپ.
- مەندىن ئەنسىرىمەڭ مەلىكەم، - دېدى ياۋۇزبەگ مەلىكە كۈن چېچەككە قىيمىغاندەك كۈلۈپ قاراپ – ئەمدى ئۆيگە ئاخشىمى قايتمايمەن، كېچىسى ئالدىمغا چىراغ كۈتۈرۈپ چىقماڭلار!
- بىلدىم، كېچىسى ماڭماي ئۇنداقتا كۈندۈزى ماڭارسىز! – دېدى مەلىكە ئۇنىڭغا ئەركىلەپ قۇشۇمىسىنى تۈرۈپ.
ياۋۇزبەگ ئەتراپىغا قارىۋېتىپ ئىنىك ئانىنىڭ ئارقا ئېغىلدىكى مالغا ئوت سالغىلى چىقىپ كەتكىنىنى كۆرۈپ دەرھال ئاتتىن سەكرەپ چۈشۈپ مەلىكىنى كىچىك بالىنى كۆتۈرگەندەك كۆتۈرگىنىچە ئۈيىگە ئەكىرىپ يەردە قاپ قۇيۇپ بىلىگە گىرە سېلىۋالدى، مەلىكىمۇ قورسىقىدىكى توققۇز ئايلىق بالىسىنى ئۇنتۇغان ھالدا ياۋۇزبەگنىڭ بوينىغا گىرە سېلىۋالدى، ياۋۇزبەگ ئايالى كۈن چېچەككە تىكىلىپ قاراپ ئۇنىڭدىن ئەپۇ سورىماقچى بولدى :
- مەلىكەم، مىنىڭمۇ تاغدىن چۈشكۈم يوق، بولمىسا ئەتە ماڭايچۇ!
- ياق... قۇرغۇيۇم، ھازىرلا مېڭىڭ، كىچىك ياۋۇزبەگنىڭ كۈزى يۇرىيدىغانغىمۇ ئاز قالدى، ئۇچاغدا سىز بولمىسىڭىز بولمايدۇ...
- ئەمىسە بايامقى گىپىڭىزنى ياندۇرۇۋېلىڭ، بولمىسا سىزنى قويىۋەتمەيمەن...
- قارىڭە سىزنى ھېلى ئىنىك ئانام كىرىپ قالىدۇ، قويۇۋېتىڭا مىنى...
- ئەمىسە مىنى سۆيۈپ قۇيۇڭ...
- ياق...ياق...ئىنىك ئانام كىرىپ قالىدۇ.
- ياق كىرمەيدۇ، بولىڭە تىز...
- قورسىقىمنى سىقىۋەتتىڭىز ياۋۇزبەگ...
ياۋۇزبەگ شۇئان مەلىكىنىڭ بىلىنى قۇيىۋېتىپ خۇشاللىقىنى ئىچىگە سىغدۇرالمىغان ھالدا كۆز ئالدىدىكى دادا بولۇش رېئاللىقىدىن پەخىرلەنگەندەك ئۇنىڭ قورسىقىدىكى بالىنى سىلاشقا باشلىدى ئاندىن مەلىكىنىڭ ئالدىدا تىزلىنىپ ئولتۇرۇپ قورساقتىكى بالىنىڭ يۈرەك سۇقۇشىنى ئاڭلىغۇسى باردەك قۇلىقىنى مەلىكىنىڭ قورسىقىغا ياقتى، مەلىكە مۇشۇ تاپتا چەكسىز ئىپتىخارلىنىش تۇيغۇسىدا ياۋۇزبەگنىڭ بېشىنى سىلاپ ئۇنىڭغا بولغان ئامراقلىقىنى بىلدۈرۈۋاتاتتى...
ئىنىك ئانىنىڭ يۆتەلگەن ئاۋازىدىن ياۋۇزبەگ دەرھال ئورنىدىن تۇرۇپ مەلىكە بىلەن خوشلاشتى، مەلىكە ياۋۇزبەگنىڭ تەلىپىنى يەردە قويماسلىق ئۈچۈن ئۇنىڭ پىشانىسىگە يىنىك سۆيۈپ قۇيۇپ ئاللاھتىن ئۇنىڭغا ئامانلىق تىلىدى.
ياۋۇزبەگ شۇ ئاتقا مىنگىنىچە خەتەرگە تولغان تاغ يوللىرىدا ساق ئىككى كۈندۈز يول يۈرۈپ كەچكە يېقىن لازىمەتلىكلەرنى سېتىۋالىدىغان بازارغا كىرىپ كەلدى. ئۇ ئادىتى بويىچە ئېلىم-بېرىم قىلىدىغان زەرگەرنىڭ ئۈيىگە كىلىپ يېنىدىكى يېشىل ياقۇتنى ئۇنىڭغا بەردى، زەرگەر ئۇستام بۇ قېتىمقى مالنىڭ ئىلگىرىكىسىگە ئوخشىمايدىغان ئالاھىدە قىممەت باھالىق مال ئىكەنلىكىنى بىر قاراپلا تۇنۇپ قالدى، ياۋۇزبەگ ئادەتتە بۇ كىشى بىلەن سودا قىلغاندا قەتئىي باھا تالاشمايتتى، بەرگىنىنى ئالاتتى شۇڭلاشقا زەرگەر ئۇستام بۇ قېتىم ئۇنىڭ قۇلىغا خېلىلا جىق قەغەز پۇلنى تۇتقۇزۇپ ئۇنى ئىتتىك يولغا سالدى.
خاندانلىق ئىلگىرى ئالتۇن-كۈمۈشتىن ياسالغان پۇللارنى ئىشلىتەتتى يېڭى رۇس ھۆكۈمىتى خەلق ئىچىدىكى ئالتۇن –كۈمۈش پۇللارنى يېغىۋېلىپ ئورنىغا قەغەز پۇللارنى تارقاتتى، شۇنداق قىلىپ تۈركمەنىستان تەۋەلىكىدىكى بارلىق ئالتۇن-كۈمۈشلەر ئاساسەن رۇسلارنىڭ مەركىزى غەزىنىسىگە كىرىپ ئېقىۋاتاتتى.
ياۋۇزبەگ كەچ قالغىنىغا قارىماي دۇكاندارلار بىلەن سودىسىنى تۈگىتىپ لازىمەتلىكلەرنى تولۇق تەييارلاپ بولغاندىن كېيىن بازاردىن كىچىلەپ چىقىپ كېتىپ تاغ ئېغىزىدىكى بىخەتەر دەپ قارالغان كىچىك ئورمانلىقتا قۇنۇپ قالدى.ئاندىن ئەتىسى ئەتتىگەندە يەنە ئالدىراپ تاغدىكى ئۈيىگە راۋان بولدى.
ياۋۇزبەگنىڭ تاغدىن چۈشۈپ كەتكىنىگە تۆت كۈن بولاي دېدى،بەخىتكە يارىشا يامغۇرمۇ ياغمىدى، مەلىكە بۈگۈن ئاخشام كۈن ساناپ تۈزۈك ئۇخلىيالمىدى، ئۇنىڭ ھېسابىدا ياۋۇزبەگ ئەتە ئەسىرگە يېقىن كىلىشى كېرەك ئىدى، لېكىن مەلىكىگە ياۋۇزبەگ ھازىرلا كېلىدىغاندەك بىلىنىپ قالدى، ئۇنىڭ يۈرىگى سېلىپ بارغانسېرى ئۇيقۇسى قېچىشقا باشلىدى، ئۇ ياستۇق ئاستىدىكى ئالتۇندىن ياسالغان پوسپۇرلۇق يانچۇق سائىتىگە قاراپ سائەتنىڭ ئۈچتىن ئاشقانلىقىنى بىلدى، ئورنىدىن ئاستا تۇرۇپ ئەينەكلىك ئاسما چىراقنى ياقتى، ئىنىك ئانىسىنى ئويغىتىۋەتمەسلىك ئۈچۈن چىراقنى كۆتۈرگىنىچە پۇتىنىڭ ئۇچىدا يىنىك دەسسەپ سىرتقا چىقتى.
كېچىدىكى غۇي-غۇي تاغ شامىلى مەلىكىنىڭ يېپىنچىسىنى پۇلاڭلىتىپ بوش چىگىلگەن ياغلىقىدىن چىقىپ قالغان سۇمبۇل چاچلىرىنى ھەريانغا سىلكىيتتى. ھۇشيار ياتقان قارا بويناق ئىت ئۇنى كۆرۈپ قۇيرىقىنى شىپاڭلاتقىنىچە ئۇنىڭ يېنىغا كەلدى، مەلىكە قارا بويناق بىلەن بىرگە ئۇينىڭ ئالدىدىكى قويۇق ئوت باسقان دۆڭلۈككە چىقىپ ياۋۇزبەگنىڭ كېلىدىغان يولغا قاراپ تۇردى، ئاسماندىكى تولۇن ئايمۇ خۇددى مەلىكىنىڭ كۆڭلىنى چۈشەنگەندەك پۈتۈن ئەتراپنى كۈندۈزدەك يۇرۇتۇپ تۇراتتى.
مەلىكە يورۇق ئايدىڭغا قارىماستىن چىراقنىڭ پىلىكىنى تېخىمۇ كۈچەيتىپ ئۇنى بىر قۇلىدا كۆتۈرگىنىچە دۆڭ ئۈستىدە ئۇزۇندىن ئۇزۇن ئۈرە تۇردى، ئۈرە تۇرۇپ بېلى تالغان مەلىكە چىراقنى يېنىدىكى چوڭ قۇرام تاشنىڭ ئۈستىگە مۇقىمداپ قۇيۇپ ئۆزى ياندىكى كىچىك قۇرام تاشقا كىلىپ ئولتۇردى، قارا بويناقمۇ مەلىكە بىلەن تەڭ قۇيرىقىنى شىپاڭلىتىپ ئۇنىڭ يېنىغا كېلىپ ئولتۇردى، مەلىكە ئۇنىڭ بۇ خىل ئوماق ھەركىتىدىن زوقلىنىپ ئۇنىڭ بېشىنى سىلاپ ئۇنى ئەركىلەتتى. تۇيۇقسىز قارا بويناق ئالدى تەرەپكە بېشىنى سۇزۇپ بىر ئىككىنى قاۋاپ قۇيدى-دە ئۇچقاندەك يۈگۈرۈپ كەتتى، مەلىكە قارا بويناقنىڭ بۇنداق يۈگۈرۈپ كىتىشىدىن ياۋۇزبەگنىڭ قايتىپ كەلگەنلىكىنى بىلدى، ئۇ خۇشاللىقىدىن قۇرام تاش ئۈستىدىكى چىراقنى قۇلىغا ئېلىپ ئېگىز كۈتۈرۈپ ئىككى يانغا يىنىك پۇلاڭلاتتى. ياۋۇزبەگ ئەسلىدە كېچىسى يول ماڭماسلىق نىيىتىگە كەلگەن بولسىمۇ لېكىن بۇ كېچە يورۇق ئايدىڭغا توغرا كىلىپ قالغانلىقى ئۈچۈن ئۇ مەشۇقىنىڭ يېنىغا ئالدىراپ بۇ خەتەرگە تەۋەككۈل قىلغان ئىدى.
ياۋۇزبەگ يىراقتىكى تۆپىلىكتە مەلىكىنىڭ ئۆزىگە ساقلاپ چىراغ كۈتۈرۈپ تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ ئېتىغا قامچا سالدى، ئاڭغىچە قارا بويناق قۇيرىقىنى شىپاڭشىتىپ ئۇنىڭ ئالدىغا كىلىپ بولدى، ئۇ ئاتتىن سەكرەپ چۈشۈپ ئامراق ئىتىنى قۇچىقىغا ئېلىپ ئۇنى ئەركىلەتتى. ئاندىن يەنە ئېتىغا مېنىپ سۈرئەتنى تىزلەتتى.
ياۋۇزبەگ بىلەن مەلىكە خۇددى كۆرۈشمىگىلى نەچچە يىل بولغان ئاشىق –مەشۇقتەك ناھايىتى قىزغىن قۇچاقلىشىپ كۆرۈشتى، ياۋۇزبەگ ئات ئۈستىدىكى نەرسە كىرەكلەرنىمۇ چۈشۈرمەستىن ئاتنى ئۆينىڭ ئالدىدىكى قارىغايغا باغلاپ قۇيۇپ مەلىكىنى يەنە خوشلاشقان چېغىدىكىگە ئوخشاش قۇچىقىغا ئېلىپ توغرىسىغا كۆتۈرۈۋالدى، مەلىكىمۇ ئەركىلىگىنىچە ئىككى قۇلىنى يەنىلا ئۇنىڭ بوينىغا گىرە سېلىۋالغان ئىدى، مەلىكە ئۇنىڭ قۇلىقىغا ئېغىزىنى يېقىپ تۇرۇپ ھۇجرىسىدا ئىنىك ئانىسىنىڭ بارلىقىنى پىچىرلىدى، بۇنى بىلگەن ياۋۇزبەگ كۈچكە تولغان بىر قۇلىدا مەلىكىنى قۇچاقلىغىنىچە كۈتۈرۈپ تۇرۇپ يەنە بىر قۇلى بىلەن كەينىگە كىرىۋالغان قارا بويناقنى ئېڭىشىپلا ئۇۋىسىغا باغلاپ قويدى. ئاندىن مەلىكىنى كۈتۈرۈپ ئۆيىنىڭ خېلىلا كەينىدىكى ئوت-چۆپ قۇيىدىغان ئۆيگە ئەكىرىپ شۇ يەردىكى يۇمشاق چۆپ دۆۋىسىنىڭ ئۈستىدە ياتقۇزدى......
ئارىدىن ئىككى ھەپتە ئۆتۈپ مەلىكە كۈن چېچەكنىڭ بۇشىنىدىغان چېغىمۇ يېقىنلىشىپ قالدى، بىر كۈنى ئىنىك ئانا ياۋۇزبەگنى چاقىرىپ تۇغۇتقا لازىمەتلىك نەرسىلەرنىڭ بەزەنلىرىنىڭ كەم ئىكەنلىكىنى يەنە ئوزۇق – تۈلۈكنى زاپاس قىلىۋېلىشنىڭ لازىملىقىنى ئېيتتى. ياۋۇزبەگ تاغدىن چۈشۈپ ئۇلارنى تولۇقلايدىغان بولدى.
ياۋۇزبەگ تاغدىن چۈشىدىغان كۈننىڭ ئالدىنقى ئاخشىمى ئەر-خوتۇن ئىككىيلەن بىر-بىرىدىن ئايرىلىشقا كۈزى قىيماي ئۇزۇنغىچە پاراڭلىشىپ ياتتى... بىر چاغدا ياۋۇزبەگنىڭ كۈزى ئۇيقىغا كېتىپ دوستى پاششاخاننى چۈشەپ قالدى، چۈشىدە ياۋۇزبەگ سۈيى سۈزۈك بىر دەريادا مەلىكە كۈن چېچەك بىلەن سال ھەيدەپ كېتىۋاتقۇدەك، سۇ بارغانسېرى ئۇلغىيىپ ئۇلار سالنى توختىتالماي قالغۇدەك، بۇ چاغدا دوستى پاششاخان قىرغاقتا پەيدا بولۇپ قۇلىنى سۇنۇپلا ئىككەيلەننى قىرغاققا ساق-سالامەت چىقىرىۋالغۇدەك...
ياۋۇزبەگ دەل مۇشۇ چاغدا ئۇيقۇسىدىن ئويغۇنۇپ كېتىپ چۈشىنىڭ ئايىغىنى كۆرەلمىدى، ئۇنىڭ دوستى پاششاخاننى بەكراق كۆرۈۋالغۇسى بار ئىدى، ئۇ كۈزىنى ئاستا ئېچىپ مەيدىسىگە بېشىنى قۇيۇپ ئۇخلاپ قالغان مەلىكىنىڭ چېچىنى يىنىك سىلاپ دوستى پاششاخاننى ئويلاپ كۈزىنى يۇممىدى. مەلىكە ياۋۇزبەگنىڭ ئۆزىنىڭ چېچىنى سىلىشىدىن ئويغۇنۇپ ئۇنىڭ ئۇخلىماي بىرنىمە خىيال قىلىۋاتقانلىقىنى سەزدى.
- نىمىلەرنى خىيال قىلىۋاتىسىز ياۋۇزبەگ؟- دېدى مەلىكە ياۋۇزبەگنىڭ مەيدىسىدىن بېشىنى ئالماي تۇرۇپ.
- دوستۇم پاششاخاننى چۈشەپ قاپتىمەن، ئىككىمىز دەريادا سال بىلەن كېتىپ بېرىپ سالنى توختىتالماي قالغان ئىدۇق، ئۇ ئىككىمىزنى قىرغاققا ئاچىقىپ قويغىدەك ! – دېدى دوستىنى سېغىنغان ياۋۇزبەگ ئېغىر بىر ئوھ تارتىپ.
- ئۇلۇغ ئاللاھ بىزنى ئۆز پاناھىدا ساقلىغۇدەك، ئۇنىڭ روھى بىزگە مەدەت قىپتۇ ياۋۇزبەگ.
- مەن پاششاخاندەك ياخشى يىگىتنى ئۆمرۈمدە ئۇچراتمىغانمەن، بەزىدە ئۇنى ئىنسانلار ئارىسىغا چۈشكەن خېزىرمىكىن دەپلا قالىمەن.
- شۇنداق پاششاخان خاندانلىقنىڭ كۈزى ئىدى، ئۇنىڭغا يامانلارنىڭ كۈزى تەگدى...
- ناۋادا مەن جەننىتى بولسام مەندىن نېمە تەلىپىڭ بار دەپ سورىسا نېمە دەيدىغانلىقىمنى بىلەمسىز مەلىكەم؟
- دەپ بېقىڭە قېنى؟
- مەن ئاللاھتىن پاششاخاننى تىلەيتتىم...
مەلىكە ياۋۇزبەگنىڭ بۇ جاۋابىنى ئاڭلاپ دەرھال ئۇنىڭ مەيدىسىدىن بېشىنى كۈتۈرۈپ ئۇنىڭغا تىكىلىپ قارىدى ئاندىن چىرايىنى ئۆمچەيتىپ ياۋۇزبەگكە كەينىنى قىلىپ يېتىۋالدى. ياۋۇزبەگ مەلىكىنىڭ بۇ ئوماق قىلىقىدىن كۈلۈپ كېتىپ ئۆرۈلگىنىچە مەلىكىنىڭ ئۇ تەرىپىگە ئۆتۈپ ئۇنى باغرىغا بېسىۋالدى.
- ئەلۋەتتە بېشىدا سىزنى تىلىمەكچى ئىدىم، لېكىن سىز ئۇ دۇنيادىمۇ مەندىن ئايرىلمايسىز، شۇنداققۇ؟
مەلىكە ياۋۇزبەگنىڭ ھەقىقەتەن ۋىجدانلىق يىگىت ئىكەنلىكىنى ، ئۇنىڭ دوستى پاششاخاننى نەقەدەر ياخشى كۆرىدىغانلىقىنىمۇ ئوبدان بىلەتتى شۇنداقلا مەلىكە ياۋۇزبەگ بىلەن پاششاخاننىڭ دوستلۇقىدىن پەخىرلىنەتتى، بايامقى گەپتىن ئۇ ئەمەلىيەتتە تەسىرلىنىپ خوش بولغان بولسىمۇ لېكىن ياۋۇزبەگ بىلەن قەستەن ئۆچەكىشىپ ئۇنىڭغا ئەركىلەپ قويغان ئىدى. شۇڭا مەلىكە دەرھال ياۋۇزبەگنىڭ مەيدىسىگە بېشىنى يەنە ئېلىۋېلىپ ئۇنىڭغا ئەركىلىگىلى تۇردى.
- مەلىكەم سىزگە بىر گەپنى دىسەم ماقۇل دىيەرسىزمۇ؟ - دېدى ياۋۇزبەگ مەلىكىنىڭ چېچىنى قۇل بارماقلىرىغا يۆگەپ تۇرۇپ.
- ئالدى بىلەن ئاڭلاپ باقاي...- دېدى مەلىكە ئۇنىڭ مەيدىسىگە بېشىنى چىڭ يېقىپ.
- ناۋادا بالىمىز دۇنياغا كۆز ئاچسا ئۇنىڭ ئىسمىنى ...
- ئىسمىنى زادى نېمە قويغۇڭىز بار، ئۆتكەندە بۇ توغرىلىق گەپ قىلسام كۈلۈپلا تۇرۇۋالدىڭىز...
- ئىسمىنى پاششاخان قويغۇم بار مەلىكەم سىزنىڭچە...
مەلىكە ئىرىنىڭ پەرىشتىدەك ياخشى ئادەملىكىدىن بەكمۇ ئىپتىخارلاندى، ئۇ ياۋۇزبەگنى كۈندىن-كۈنگە ياخشى كۆرۈپ قېلىۋاتاتتى، ئۇ مۇشۇ تاپتا ئۇ ئىرىنى تېخىمۇ چىڭ قۇچاقلىۋالدى.
- ناۋادا قىز تۇغسامچۇ؟
- ياق سىز ئوغۇل تۇغىسىز، خاندانلىقنىڭ شاھزادىسىنى تۇغىسىز مەلىكەم. سىزنىڭچە بۇ ئىسىم بۇلامدىكەن؟
- بۇپتۇ، ئەمىسە ماڭا ۋەدە بېرىڭ، تاغ يۇلىدا كېچىسى ماڭماسلىققا ۋەدە بېرىڭ...
ياۋۇزبەگ مەلىكىنىڭ بۇ جاۋابىدىن ئالەمچە خۇشال بولۇپ ئۇنى باغرىغا چىڭ بېسىۋالدى، ئۇلار يەنە ھەشقىپىچەكتەك ئىرماش –چىرماش بولۇپ كەتتى...
ئەتىسى ئەتتىگەندە ياۋۇزبەگ يەنە سەپەرگە ئاتلاندى، لېكىن بۇ قېتىم ئۇنىڭ كۆڭلى نىمىشقىدۇر بىرخىل خۇشال ئەمەس ئىدى، مەلىكىنىڭمۇ ئۇنىڭدىن ئايرىلغۇسى يوقتەك قىلاتتى. لېكىن ئۇ تاغدىن چۈشۈپ لازىمەتلىكلەرنى ئاچىقمىسا بولمايتتى.
ياۋۇزبەگ ئۇلار بىلەن خوشلىشىپ چېغىر يولدىن چۈشۈۋاتقاندا مەلىكىنىڭ كۆڭلىنى بىرخىل ۋەھىمە قاپلىۋالدى، ئۇ ئۆزىنىڭ تۇغۇتىدىن ئەنسىرەپ قالدىمۇ ياكى تاغ يۇلىنىڭ خەتىرىدىن ئەنسىرەپ قالدىمۇ ئىشقىلىپ ياۋۇزبەگنى قايتا كۆرەلمەيدىغاندەك بىر خىل سىزىمغا كىلىپ قالدى، ئۇنىڭ شۇ تاپتا ياۋۇزبەگ بىلەن تازا بىر قۇچاقلىشىپ خوشلىشىۋالغۇسى كەلدى، شۇڭلاشقا ئۇ يىراقلاپ كەتكەن ياۋۇزبەگ بىلەن يەنە بىر قېتىم كۆرۈشۈۋېلىش ئۈچۈن ئۆيىنىڭ يېنىدىكى سۇ ئېلىپ چىقىدىغان چېغىر يولدىن تەستە مېڭىپ چۈشۈپ كەتتى، ئىنىك ئانا ئۇنىڭ مەخسىدىنى چۈشىنىپ كۆزىگە ئىسسىق ياش ئالغىنىچە ئۇنىڭ كەينىدىن ئەگىشىپ چۈشتى.
چېغىر يولدا ئاتلىق چۈشىۋاتقان ياۋۇزبەگ ئېغىر خىيالنىڭ تەسىرىدە ئېتىنىڭ توختاپ قالغانلىقىنى سەزمىدى، ئۇ نېمە بولغانلىقىنى بىلىش ئۈچۈن بېشىنى كۈتۈرۈپ قارىۋىدى ئالدىدا مەلىكە يىغلامسىراپ تۇرۇپتۇ، ياۋۇزبەگ ئاتتىن دەرھال سەكرەپ چۈشۈپ مەلىكىنىڭ ئالدىغا بېرىپ ئۇنى چىڭ قۇچاقلىۋالدى، مەلىكە كۈزىدىن تاراملاپ ئاققان ياشنى ياۋۇزبەگكە كۆرسەتمەي ئالقىنى بىلەن سۈرتىۋېتىپ زورىغا كۈلۈمسىرىدى، ياۋۇزبەگ شۇئان بوينىدىكى ئاتىسى بەرگەن تۇمارنى يىشىپ ئېلىپ مەلىكىنىڭ بوينىغا ئېسىپ قۇيۇپ ئۇلۇغ ئاللاھنىڭ ھەممە ئىشنى ئاسان قىلىدىغانلىقىنى ئاللاھ خالىسا نەچچە كۈنگە قالمايلا يەنە قايتىپ چىقىدىغانلىقىنى ئېيتىپ مەلىكىگە تەسەللى بەردى.
شۇنداق قىلىپ ياۋۇزبەگ بىر كۈزى مەلىكىدە قالغان ھالدا ئۇنىڭ بىلەن خوشلاشتى، ئۇلار بۇ خوشلىشىشنىڭ ئۆزلىرىنىڭ ھاياتىدىكى ئەڭ تەسىرلىك شۇنداقلا ئەڭ ئاخىرقى قېتىملىق خوشلىشىش ئىكەنلىكىنى زادىلا بىلمەيتتى.

*             *            *             *      

ئۆتكەن قېتىم ياۋۇزبەگ تاغتۇرادىن ئوزۇق-تۈلۈك سېتىۋالغىلى چۈشكەندە ئۆزىنىڭ كونا چۆپقىتى بولغان زەرگەر ئۇستامغا بىردانە يېشىل ياقۇت بەرگەن ئىدى، بۇ زەرگەر ئۇستا گەرچە گۆھەر ئۈنچىلەرنى ئانچە تۇنۇپ كەتمىسىمۇ لېكىن بۇنداق چوڭلۇقتىكى يېشىل گۆھەرنىڭ ھىساپسىز پۇلغا يارايدىغانلىقىنى پەرەز قىلالايتتى. شۇڭا ئۇ ئەتىسى دۇكىنىنى تاقاپ بۇ گۆھەرنى تازا پۇل قىلىش ئۈچۈن خاندانلىقنىڭ ئۆز ۋاقتىدىكى پايتەختى بولغان ئەڭ چوڭ شەھىرى- ئاستانە شەھرىگە قاراپ يول ئالدى، چۈنكى چوڭ شەھەردىكى داڭلىق جاۋاھىر پورۇشلارلا بۇ مالنىڭ قەدرىنى بىلەتتى ھەم ئۇنىڭ قىممىتىدە پۇل چىقىرالايتتى.
زەرگەر ئۇستا شەھەرگە يىتىپ كەلگەندىن كېيىن ئاۋات رەستىدىكى ئۆزىگە تونۇش بولغان چوڭ بىر يېغىپ ساقلىغۇچىنىڭ دۇكىنىغا ئالدىراپ كىرىپ كەلدى.
بۇ دۇكاننىڭ خۇجايىنى گەرچە شەھەردە نامى ئاتالغان باي بولمىسىمۇ ئەمما ئۆزى مەككە مۇكەررەمگە نەچچە قېتىم بېرىپ كەھبىنى ئۆز كۈزى بىلەن كۆرگەن يولى راۋان توققۇزى تەل ھاجى كىشى ئىدى. ئۇ ئۆز دۇكىنىغا جىددىي كىرگەن بۇ يىراق سەھرالىق كونا مېھمىنىنى كۆرۈپ ئۇنىڭ نېمە مەقسەتتە كەلگەنلىكىنى پەملىدى-دە ئۇنى ئۇدۇل ئارقا ھويلىغا باشلىدى، بىردەملىك سالام –سائەتتىن كېيىن زەرگەر ئۇستا ئۆزى ئېغىز ئاچتى:
- ھاجى ئاكا، يېقىندا قۇلۇمغا تېپىلغۇسىز بىر تال گۆھەر چۈشىۋېدى، كۆڭلۈم يەنىلا سىلىنى تارتىپ ئۇدۇل يانلىرىغا ئەكىلىشىم ،– دېدى زەرگەر خۇپسەنلىك بىلەن كۈلگىنىچە قۇلىدىكى كىچىك ياغلىققا ئورالغان مالنى ھاجى كىشىگە سۇنۇپ.
- ياخشى قىپسىز دوستلۇق دىگەننى مانا مۇشۇنداق چاغدا يەتكۈزگۈلۈك، جاھاننىڭ قانداق بولۇپ كەتكەنلىكى سىزگە ئايان، دىققەت قىلمىساق ئاران تۇرىمىز قارا بالاغا ئۈسكىلى، قېنى مەن كۆرۈپ باقاي!- دېدى ھاجى تۈگۈنچىنى يەشكەچ قۇلىدىكى مالنى مەنسىتمىگەندەك قىياپەتتە.
ھاجى تۈگۈنچىنى يىشىپ ئىچىدىكى يېشىل مالنى كۆرۈپ باشتا ئۇنى ساختىمىكىن دەپ ئويلاپ قالدى، كېيىن ياقۇتنى قۇلىغا ئېلىپ كۆزىگە يېقىن ئەكىلىپ قۇياش نۇرىغا تۇتۇپ باقتى، ئۇنىڭ راستلىقىغا جەزم قىلغاندىن كېيىن ئۆزىنىڭ ھەيران قالغانلىقىنى زەرگەرگە چاندۇرماي ئىچكىرى ئۈيىگە كىرىپ بىردانە لوپا ئەينەكنى كۈتۈرۈپ چىقىپ ياقۇتنى يەنە قايتىدىن ئىنچىكىلىك بىلەن كۈزىتىشكە باشلىدى، ئاندىن قۇلىدىكى بۇ يېشىل ياقۇت بىلەن قۇلىدىكى لوپا ئەينەكنى جىجىلاپ باقتى، دەرۋەقە لوپا ئەينەكنىڭ يۈزىدە ئىنچىكە بىر سىزىق پەيدا بولدى، دېمەك بۇ يېشىل ياقۇت ھەقىيقى ئالماس بولۇپ چىقتى، ھاجى ئۆمرىدە بۇنداق چوڭلۇقتىكى يېشىل ئالماسنى كۆرۈپ باقمىغان ئىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ بۇنداق يېشىل ئالماسنىڭ ناھايىتى كەمدىن-كەم ئۇچرايدىغانلىقىنى كىشىلەرنىڭ ئېغىزىدىنلا ئاڭلىغان ئىدى. ئۇنىڭ چىرايىغا كۈلكە يۈگۈرۈپ زەرگەرنىڭ دولىسىغا مۇشتلىدى.
- قېنى دوستۇم، مېلىڭغا قانچىنى بېرەي؟- دېدى ھاجى خۇشاللىقىنى ئىچىگە يۇشۇرۇپ.
زەرگەر ئالماسنىڭ ساختا ئەمەسلىكىنى ھاجىنىڭ ھىلىگەرلىك چىقىپ تۇرغان كۆزلىرىدىن ئاللاقاچان بىلىپ قالغاچقا بوش يەردىن چۈشمىدى :
- سىلى بۇ خىل سودىنى قىلىپ كۈنۈك ھاجى ئاكا، بۇنداق مالنى خاندانلىق تەۋەسىدىن ئەمەس پۈتكۈل يەتتە ئىقلىمدىن ئىزدەپ تاپماق بىر ئىش، شۇڭا ئۆزلىرى بىلىپ بىرنىمە دېگەيلا، باشقىلار بۇ ئىشنى ئاڭلىسا ماڭا بىر ئۆمۈر قارىمايدۇ...
زەرگەر«باشقىلار» دېگەن سۆزنى ئۇرغۇلۇق قىلىپ ئېيتقاچقا ھاجىنىڭ يۈرىگى بىر ئاز جىغىلداپ قالدى، ئەمەلىيەتتە ئۆزىدەك ھاجىدىن مىڭىنىڭ مۈلۈكىنى بىر قىلغان تەقدىردىمۇ بۇ يېشىل ئالماسقا چىقىشالمايتتى، ھاجىنىڭ تۇرۇپ كاللىسىغا بىر خىيال كەلدى، ئۇ دەرھال زەرگەرنى ئۆيدە بىردەم ئولتۇرۇپ تۇرۇشىنى ئۆزىنىڭ يېنىدىكى نەخ پۇلنى باشقا بىر دوستىغا بىرىپ تۇرغانلىقىنى شۇڭا بۇ گۆھەرنى ئۇنىڭغا كۆرسىتىپ تۇرۇپ پۇلنى ھازىرلا ئەكىلىپ بېرىدىغانلىقىنى جېكىلەپ ئۆيدىن چىقىپ كەتتى.
ھاجى ناھايىتى ئالدىراش شەھەرنىڭ مەركىزىدىكى ئىلگىرىدىكى خانلىق ئوردىنىڭ ئالدىغا كىلىپ توختىدى. ئوردا دەرۋازىسى ئالدىدا رۇس ئەسكەرلىرى پوستا تۇرىۋاتقان بولۇپ رۇس ھاكىمىيىتىنىڭ ھەربىي باش قۇماندانى مۇشۇ يەرنى ئىش بىجىرىش ئورنى قىلىۋالغان ئىدى.
ھاجى خۇشامەت بىلەن قۇراللىق پوستقا يانچۇقىدىكى پۈرلىشىپ كەتكەن بىر ۋاراق قەغەزنى ئېلىپ كۆرسىتىۋېدى، ئۇلار ئۇنى ئوردىغا كىرگۈزىۋەتتى، ھاجى قەدىمىنى تىزلىتىپ ئۇدۇل باش گىنېرال تۇرۇشلۇق قەسىرنىڭ ئالدىغا كىلىپ توختىدى ۋە ئىشىك تۈۋىدە تۇرغان قاراۋۇلغا ئۆزىنىڭ باش گېنىرالنى مۇھىم ئىش بىلەن ئىزدەپ كەلگەنلىكىنى ئېيتتى، قاراۋۇل ئۇنىڭ ئىسمىنى سورىۋېلىپ قەسىرگە كىرىپ كېتىپ ھايال ئۆتمەي چىقىپ ئۇنىڭغا يول باشلاپ ئۇنى گىنېرال تۇرۇشلۇق ئۆيگە باشلاپ كىردى.
خام سىمىز كەلگەن گىنېرال خىزمەت ئۈستىلىدە باش چۆكۈرۈپ ئىشلەۋاتقان بولۇپ ئۆي ئىچى كۈچلۈك ۋوتكا پۇرىقىغا تۇلۇپ كەتكەن ئىدى. ھاجى گېنېرالغا كۈچۈكلىنىپ سالام قىلدى، گىنېرال ئۇنى خوشياقمىغاندەك كۈتىۋالدى.
- گىنېرال جاناپلىرى، ئۆزلىرىنى ئىزدەپ كېلىشىمدە، قۇلۇمغا بىر تال گۆھەر چۈشىۋېدى، ئۆزلىرىنىڭ ماڭا قىلىپ كەلگەن ئاتىدارچىلىقلىرىنى شۇنداقلا ئۆزلىرىنىڭ ياخشى مال چۈشسە ماڭا ئالدى بىلەن كۆرسەت دېگەن سۆزلىرىنى ئىسىمدە تۇتۇپ بۇنى ئالدىلىرىغا ئەكەلدىم ، كۆرۈپ باقسىلا ئالىيلىرى! –دېدى ھاجى دۇدۇقلاپ قۇلىدىكى تۈگۈنچەكلەنگەن ياغلىقىنى ئۇنىڭغا سۇنۇپ.
گىنېرال تۈركمەن تىلىنى بۇ خاندانلىققا كىرمەسنىڭ نەچچە يىل ئالدىدا يۇقىرىنىڭ پىلانىغا ئاساسەن پىششىق ئۈگەنگەن بولغاچقا تۈركمەنچىنى بىمالال سۆزلىيەلەيتتى. گېنېرالغا ھاجىنىڭ بۇ خەۋىرى ئالاھىدە بىلىنىپ ئورنىدىن دەرھال تۇرۇپ تۈگۈنچىنى قۇلىغا ئېلىپ يەشتى.
ئۇ يېشىل ئالماسنى كۆرۈپ ئۆز كۆزىگە ئىشىنەلمەي قالدى، ئۇ ئالماسنى قۇلىدا تۇتقىنىچە دېرىزە تۈۋىگە ئەكىلىپ قۇياش نۇرىغا تۇتۇپ باقتى، ئاندىن خۇشاللىقتا قىلغىلى قىلىق تاپالماي ھاجىنى بېرىپ قۇچاقلاپ ئۇنى تەبرىكلىدى.
- يارايسىز ھاجى، مانا ئەمدى مىنىڭ دوستۇمدەك ئىش قىلدىڭىز، دەڭا نېمە ئالىسىز؟- دېدى گىنېرال ئالماسنى توختىماي كۆزىگە سۈرتۈپ.
- مالنىڭ ئىگىسى ھازىر ساقلاپ تۇرىدۇ، ئۇنىڭ باھاسى سەل ئۈرىدەك قىلىدۇ، شۇڭا...- ھاجى گېنېرالنىڭ ئاچچىقىنى كەلتۈرۈپ قويماسلىق ئۈچۈن سۆزىنىڭ ئاخىرىنى ئېيتالمىدى.
گىنېرال ئۇ گەپكە قۇلاق سالمىدى، ئۇنىڭ ئالدىدا بۇ دۆلەتتە ئىشلىتىلىۋاتقان قەغەز پۇل ھېچنىمە بولۇپ ئۇنىڭغا لازىمى ئالتۇن-كۈمۈش، لەئلى-ياقۇت ئىدى. شۇڭا ئۇ ھاجىنىڭ دولىسىغا مۇشتلاپ قۇيۇپ ئىچكىرىدىكى ئۆيگە كىرىپ كېتىپ ئىككى تاغار پۇل ئاچىقىپ ھاجىنىڭ ئالدىدا قويدى، ھاجى كۆز ئالدىدىكى بۇنچە جىق پۇلنى كۆرۈپ چۈش كۆرىۋاتقان بولماي يەنە دەپ ئۆزىنىڭ قۇلىنى ئۆزى چىمداپ باقتى.
- ئېلىڭ بۇرادەر، بۇ مىنىڭ سىزگە قىلغان ئازراق كۆڭلۈم، سىزنىڭچە بۇ پۇل يىتەرمۇ؟ - دېدى گىنېرال ھاجىنىڭ ھاياجاندىن يوغىناپ كەتكەن كۆزىگە قاراپ.
- يەتمەمدىغان، يەتمەمدىغان گىنېرال ئالىيلىرى... دېدى ھاجى ئۇنىڭغا ھىجايغىنىچە خۇشامەت قىلىپ.
- بۇندىن كېيىن ھەمكارلىقىمىز تېخىمۇ كۈچەيسۇن!
- چاتاق يوق ئالىيلىرى، ئۇنداق بولسا مەن ماڭاي...
گىنېرال ھاجىنىڭ بۇ يەردىن تىزراق يۇقىلىشىنى خالايتتى، شۇ تاپتا ئۇنىڭ خۇشاللىقتىن توۋلاپ ۋارقىرغۇسى كىلىپ كەتكەن ئىدى. شۇڭا ئۇ ھاجىنى ئىتتىك ئۇزۇتۇپ قۇيۇپ يېشىل ئالماسقا قايتىدىن سەپ سېلىشقا باشلاپ ئۆزىنىڭ كىتاب جازىسىدىن مەخسۇس ئالماسقا ئائىت رۇسچە قامۇسنى قۇلىغا ئالدى.
ھاجى ئىككى تاغار پۇلنى يۈتكىنىچە ئوردىدىن چىقىپ ئۇدۇل دۇكىنىغا كەلدى ئاندىن دۇكان خىزمەتچىسىگە دۇكاننى تاقىۋېتىپ دەم ئېلىشىنى بۇيرىدى، خىزمەتچى ئىشىكنى تاقىۋېتىپ كەتكەندىن كېيىن ئۇ ئىككى تاغار پۇلنىڭ بىر يېرىم تاغار پۇلنى تىقىپ قۇيۇپ قالغان يېرىم تاغار پۇلنى كۈتۈرۈپ ئارقا ھويلىدا ساقلاپ ئولتۇرغان زەرگەرنىڭ ئالدىغا قويدى.
زەرگەر خالتىنى ئېچىپ ئىچىدىكى پۇلغا قاراپ ھاڭ-تاڭ قالدى، ئاندىن ئايلانغاندەك بولۇپ ئالدى-كەينىگە قارىۋەتكەندىن كېيىن ھاجىغا دېدى :
- ھەممىسىنى ئالامدىم ؟
- ئېلىڭ، ئېلىڭ ، شۇنچە يىراقتىن ئاز جاپا بىلەن كەلمىدىڭىز، لاياقىتىڭىزدە بولمىدى، قالغىنى كۆڭلۈمدە بار...
- يۇقسۇ، يۇقسۇ ھاجىم ئاكا، سەت بولدى!- زەرگەر شۇنداق دىگىنىچە ئاغىزى قۇلىقىغا يىتىپ تاغاردىكى پۇلنى خۇددى ھازىرلا بىرسى تارتىۋالىدىغاندەك مەيدىسىگە چىڭ باستى.
- بۇندىن كېيىن يەنە ئېسىل ماللار قولىڭىزغا چۈشسە، ئۇدۇل مىنى ئىزدەڭ، ئەجىرىڭىزنى ھەرگىز يەردە قويمايمەن – دېدى ھاجى غادايغىنىچە ئۆزىنى كۆرسىتىپ.
زەرگەر خۇشاللىقىدىن ھاجىغا تۈزۈكمۇ خوش دىمەي چىقىپ كەتتى، ھاجى ئۇنى يولغا سېلىپ قۇيۇپ ئىشىك دەرىزىلەرنى مەھكەم تاقاپ بايامقى تىقىپ قويغان پۇللارنى ئېلىپ ساناشقا باشلىدى.
گىنېرال ھاجى بىلەن خوشلىشىپ توم كىتاپنى ئاختۇرۇپ يۈرۈپ يېشىل ئالماسنىڭ پەقەت ئافغانىستان تاغلىرىدىن كەمدىن كەم چىقىدىغانلىقىنى، بۇنداق چوڭلۇقتىكى يېشىل ئالماسنىڭ دۇنيادا پەقەت ئىككى تاللا بارلىقىنى بىلدى، لېكىن كىتاپتا بۇ ئالماسلارنىڭ نەدە ، كىملەرنىڭ قۇلىدا ئىكەنلىكى تولۇق قەيت قىلىنمىغان ئىدى.
ئاچكۆز گىنېرال كىتاپنى دەرھال يېپىپ قۇيۇپ ھەربىي فورمىسىنى كېيىپ ئالدىراپ ھاجىنىڭ دۇكىنىغا ماڭدى، چۈنكى ئۇنىڭ تويماس نەپسىگە بۇ ئالماسنىڭ يەنە بىرىنىڭ ئىزدىرىكىنى قىلىپ بېقىش ئۇتى تۇتاشقان ئىدى.
گىنېرال ھەربىي ماشىنىسى بىلەن ھاجىنىڭ دۇكىنى ئالدىدا توختاپ شوپۇرىغا ئۆزىگە ساقلاپ تۇرۇشنى بۇيرۇپ خىزمەت سومكىسىنى كۆتۈرگىنىچە تاقالغان دۇكان ئىشىگىنىڭ يېنىدىكى ھەشەمەتلىك دەرۋازىنى قاقتى.
ھاجى ئۆينىڭ ئىچىدە پۇلنى ئەمدى ساناپ بۇلىشى ئىدى، ئۇ تۇيۇقسىز قېقىلغان ئىشىك ئاۋازىدىن پۇللارنى ئالدىراپ-سالدىراپ تاغارغا سېلىپ كارۋاتنىڭ ئاستىغا يۇشۇرۇپ قۇيۇپ يۈگۈرگىنىچە چىقىپ دەرۋازىنى ئاچتى.
ھاجى ئىشىك تۈۋىدە كۈلۈمسىرەپ تۇرغان گېنېرالنى كۆرۈپ «پۇلنى ياندۇرۇۋالغىلى كەلمىگەن بولمىسۇن يانا» دىگەننى ئويلاپ قورقىنىدىن ئەرۋايى قىزىق گەز ئۆرلىدى.
- گىنېرال بۇ ...بۇ ...ئۆزلىرىمىدىلە...- دېدى ھاجى ئېغىزىدىكى تۈپۈكنى ئاران يۇتىۋېتىپ جىددىلەشكەنلىكىنى بىلدۈرمەي – قېنى ئۆيگە كىرسىلە!
گېنېرال ئۇنىڭ ئۆزىدىن بەك چۇچۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ ئۇنىڭ مۆرىسىگە يىنىك ئۇرۇپ قۇيدى، ھاجى بىر ئاز خاتىرجەم بولۇپ گېنېرالنى ئۇدۇل مېھمانخانىسىغا باشلاپ چاي ئەكىرگىلى مېڭىۋىدى ، گېنېرال ئۇنى توستى:
- بۇرادەر، بولدى ئاۋارە بولماڭ، كىلىشتىكى مەقسىتىم مۇنداق، بايامقى گۆھىرىڭىزگە قىزىقىپ قېلىپ ماتېرىيال ئاختۇرۇپ باققان ئىدىم، قارىسام ئۇنىڭ ئاسارە-ئەتىقىلىك قىممىتى خېلى يۇقىرى ئىكەن، شۇڭا ئۇنى سىزگە بەرگەن ئادەم بىلەن كۆرۈشۈپ باقاي دىۋىدىم...
گېنېرال شۇنداق دىگەچ خىزمەت سومكىسىدىن بىر قانچە باغلام ئامېرىكا دوللىرىنى چىقىرىپ ھاجىنىڭ قۇلىغا سۇندى. ئىشنىڭ تېگى تەكتىنى چۈشەنگەن ھاجىنىڭ يۈرىگى ئورنىغا چۈشۈپ ئىچىدە خۇداغا مىڭ شۈكرى قىلدى، ئۇ دوللارنى كۆرۈپ تېخىمۇ ھاياجانلىنىپ :
- ئالىيلىرى بۇنىڭغىمۇ بۇنچىلىك كاياپ كىتىش كىتەمدۇ، قارىسىلا سىلىنى، مىنى ئۆز كۆرمەيدىكەنلادە – دېدى ھاجى پۇلنى ئالغىلى ئۇنىماي.
- ئېلىڭ ، ئېلىڭ، ئۆيىڭىزگە بۇنداق قۇرۇق كەلمىسەم بۇلاتتى، بۇمۇ مىنىڭ كۆڭلۈم – دېدى گېنېرال بۇيرۇق تەلەپپۇزدا پۇلنى ئۇنىڭ قۇلىغا مەجبۇرى تۇتقۇزۇپ قۇيۇپ .
ھاجى ئۈستى-ئۈستىلەپ كەلگەن بۇ ئامەتلەردىن خوش بولۇپ گېنېرالنىڭ يېنىغا يېقىن كىلىپ ئۇنىڭ قۇلىقىغا بىر نىمىلەرنى كۇسۇرلىدى، گېنېرال بېشىنى لىڭىشتىپ ئۇنىڭ كۆرسەتكەن مەسلىھەتى بويىچە ئىش قىلىدىغان بولدى.
ئەتىسى ھاجى يىراق سەھرادىكى زەگەر ئۇستىنىڭ يۇرتىغا قاراپ سەپەرگە ئاتلاندى، بىر قانچە كۈنلۈك سەپەردىن كېيىن ھاجى ھېلىقى زەرگەرنىڭ ئۈيىگە بېرىپ ئون نەچچە باغلام پۇلنى ئۇنىڭ ئالدىغا قۇيۇپ مەخسىتىنى ئېيتتى، زەرگەر ياۋۇزبەگنىڭ كىملىكىنى بىلمەيتتى، شۇنداقتىمۇ پۇلنىڭ قىزىقتۇرىشى بىلەن ياۋۇزبەگ كەلگەندە ئۇنى گېنېرالغا تۇتۇپ بېرىدىغانغا ھاجىمۇ ئاڭغىچە زەرگەرنىڭ ئۆيىدە ياۋۇزبەگنىڭ كىلىشىنى ساقلاپ تۇرىدىغانغا مەسلىھەتلەشتى.
ياۋۇزبەگ مەلىكە بىلەن خوشلىشىپ ئىككى كۈندىن كېيىن ھېلىقى بازارغا يىتىپ كەلدى، ئۇ ئادىتى بويىچە كونا چۆپقىتى بولغان زەرگەرنىڭ ئىشىگىنى يىنىك چەكتى. زەرگەر ئىشىكنى ئېچىپ ياۋۇزبەگنى كۆرۈپ ئىنتايىن جىددىلىشىپ يۈرىگى باشقىچە سېلىپ كەتتى، زەرگەر بىر تۇرۇپ يەنە كۆڭلىدە ئۇنىڭ بۇيەرگە مەڭگۈ كەلمەسلىكىنى ئۈمىد قىلاتتى ئەمما پۇلنىڭ شەيتىنى ئۇنىڭ ئىمانىدىن غالىب كەلدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇ ھاجىنىڭ كۆرسەتكەن پىلانى بويىچە ياۋۇزبەگنى ئۈيىگە چىڭ تۇتتى، ياۋۇزبەگ ناھايىتى ئەخلاقلىق كىشىنىڭ كۆڭلىنى ئاۋايلايدىغان ئادەم بولغانلىقى ئۈچۈن بۇ قېتىم زەرگەرنىڭ كۆڭلىنى رەت قىلالماي ئۇنىڭ ئۈيىگە كىرىپ دۇئا ياندۇرۇپلا چىقماقچى بولدى.
ياندىكى ئۆينىڭ دەرىزىسىدىن ئۇلارنىڭ ھەركىتىنى مۈشۈكتەك مارىلاپ تۇرغان ھاجى ئىشكتىن كىرگەن بۇ يۇچۇن ئادەمنىڭ تەققى تۇرقى زەرگەر تەسۋىرلەپ بەرگەن يېشىل ياقۇتنىڭ ئىگىسىگە ئوخشايدىغانلىقىنى بىلپ دەل ساقلاۋاتقان ئادىمىنىڭ شۇ ئىكەنلىكىنى پەرەز قىلدى.
ياۋۇزبەگ دۇئانى ياندۇرۇپ قوپۇشقا تەمشەلگەندە ھاجى ئالدىراپ كىرىپ كەلدى، ئۇ ياۋۇزبەگ بىلەن ئىنتايىن قىزغىن كۆرۈشۈپ ئۆزىنى زەرگەرنىڭ يىراق نەمەنگاندىكى تاغىسى ئىكەنلىكىنى ئاتىسىنىڭ بېشىنىڭ مۇشۇ يۇرتتا ئىكەنلىكىنى قەبرە بېشىنى يوقلاش ئۈچۈن ئاتايىن يىراق يەردىن بۇ يەرگە كەلگەنلىكىنى ئېيتىپ كۆز يېشى قىلدى.
- كۆڭۈللىرىنى بۇزمىسىلا ئاكا، ئاللاھ بىزدىكى بۇ ئامانەتنىمۇ ھامان بىر كۈنى ئېلىپ كىتىدۇ، يېقىنىدىن ئايرىلمىغان كىم بار، سەۋر قىلسىلا...- دېدى ياۋۇزبەگ يىغلاپ ئېقىپ كەتكەن نەمەنگانلىق بۇ كىشىگە تەسەللى بىرىپ.
- شۇنداق ئۇكام، ئېيتقانلىرى توغرا، لېكىن ئادەم دېگەن ھۆل نەرسىكەن، ياش چوڭايغانسېرى مۇشۇنداق باغرى سۇنۇق بولۇپ قالىدىكەن، ئالدىلىرىدا سەت بولدى ئۇكام،– ھاجى شۇنداق دىگىنىچە كۈزىدىكى ياشنى قولياغلىق بىلەن سۈرتكەچ كۆزىنىڭ قۇيرىقىدا زەرگەرگە قاراپ قويدى. ئاڭغىچە زەرگەر ياۋۇزبەگكە چاي دەملەپ ئەكىرمەكچى بولۇپ سىرىتقا ماڭدى، ياۋۇزبەگ بۇنى كۆرۈپ قوپۇشقا تەمشىلىۋىدى، نەمەنگانلىق بۇۋاي ياۋۇزبەگنىڭ قۇلىنى چىڭ تۇتۇپ ئۇنى ئورنىدىن قوپقىلى قويمىدى.
- توۋۋا ئۇكام، بىر پىيالە چاي بولسىمۇ ئىچىپ مېڭىڭ، كۈزۈمگە ئىسسىق كۆرۈنىۋىدىڭىز ئەتنىڭ ياقى سىزگە دەرد تۈكۈپ يىغلاپتىمەن، بىر ئاز تەخىر قىلىڭ، سىزگە بىر پىيالە بولسىمۇ چاي تۇتاي – نەمەنگانلىق كىشى ئورنىدىن تۇرۇپ ئاشخانا ئۆيگە چىكەتكەن زەرگەرگە ئۈنلۈك توۋلىدى – ھاي ئۇكام، ئاۋۇ دەرىزىگە ئېلىپ قويغان بوغچىدا نەمەنگاننىڭ دورىلىق چېيى بار ئىدى، مىھمانغا شۇنى بىر دەملەپ ئاچىققىنا...توختىغىنا بولمىسا ئۆزەم چىقاي!
نەمەنگانلىق كىشى ئالدىراپ كالىچىنى سېپىپ ئۆزى تۇرىدىغان ھوجرىغا كىرىپ سومكىسىدىن كىچىك بىر شىشە قۇتىنى ئالدى ئاندىن ئاشخانا ئۆيگە چىقىپ چاي دەملەيدىغان چەينەكنىڭ ئىچىگە قۇلىدىكى شېشىدىكى دورىدىن ئىككى-ئۈچ چىمدىم سالدى. ھاجىنىڭ بۇ ئىشلىرىنى كۆرۈپ زەرگەرنىڭ قورقىنىدىن چىرايىدا قان قالمىدى، ئۇ چەينەكنى پەتنۇسقا سېلىپ مېڭىۋىدى، قۇلى تىتىرەشكە باشلىدى، بۇنى كۆرگەن ھاجى ئۇنىڭغا تازا بىر ئالىيىپ قۇيۇپ پەتنۇسنى ئۆزى ئېلىپ ماڭدى.
ئۇ ياۋۇزبەگنىڭ ئالدىدا يۈكۈنۈپ ئولتۇرۇپ ئۈچ پىيالىگە چاي قۇيدى، ئاندىن ياۋۇزبەگكە قاراپ :
- ئېلىڭ ئۇكام، بىز تەرەپلەرگە بېرىپ قالسىڭىز مەندەك بىر غېرىب ئاكىڭىزنى يوقلاپ ئۆتەرسىز، مەندەك بىر مۇساپىرنىڭ تۇتقان چېيىنى ئۇنتۇپ قالماسسىز ئۇكام...- نەمەنگانلىق شۇنداق دىگەچ يەنە كۆزىگە ياش ئېلىپ مىچىلداپ يىغلاشقا باشلىدى.
ياۋۇزبەگ مېڭىشقا ئالدىرايتتى، بىراق ئالدىدىكى ناتۇنۇش ئادەمنىڭ يىغىسى ئۇنى چاي ئىچىپ مېڭىشقا دەۋەت قىلاتتى، ياۋۇزبەگ ناماز شامنىڭ قىستاپ قالغانلىقىنى كۆرۈپ پەتنۇستىكى ئۆزىگە تەۋە چاينى بىر ئوتلاپلا كۆتۈرۈۋېتىپ ساھىبخاندىن مېڭىشقا ئۆزرە سورىدى. زەرگەر بىر ئاز تەكەللۇپ سۆزى قىلغاندىن كېيىن ئۇنىڭ مېڭىشىغا رۇخسەت قىلدى، ياۋۇزبەگ نەمەنگانلىق بىلەن خوشلىشىپ زەرگەر بىلەن دۇكان ئۆيگە كىرىپ كەتتى، بۇ قېتىم ياۋۇزبەگ ئالتۇن تىللا ئالغاچ كەلگەن بولۇپ زەرگەر ئۇنىڭ قۇلىدىكى پارقىراپ تۇرغان تۆت-بەش تال ئالتۇن تىللانى كۆرۈپ كۆڭلى ئېچىلغاندەك بولدى، ئۇ تەڭگىلەرنى قۇلىغا ئېلىپ بىرمۇ بىر پۈۋلەپ باققان بولدى، دەل مۇشۇ پەيتتە ياۋۇزبەگنىڭ ئىچكەن ئۇيقۇ دورىسى كۈچىنى كۆرسىتىپ ئۇنىڭ پۇت-قۇلىنى بوشىتىشقا باشلىدى، ياۋۇزبەگ نېمە بولغىنىنى بىلەلمەي دۇكان ئۆيدىكى كارۋاتتا ئېغىر تىنغىنىچە ئولتۇرۇپ قالدى، ئۇنىڭ ئىچكىنى ئۇيقۇ دورىسى ناھايىتى كۈچلۈك بولۇپ ئۇنى مۇشۇ ئوخلاتقىنىچە بىر كېچە كۈندۈز ئۇخلىتالايتتى. ياۋۇزبەگنىڭ بېشى قېيىپ، پىشانىسى تەرلەشكە باشلىدى، ئاخىرى كۆزلىرى يۇمۇلۇپ كارۋاتقا ئۆزىنى قويىۋەتتى.
زەرگەرنىڭ قورققىنىدىن قۇلىدىكى ئالتۇن تىلالىرى يەرگە چۈشۈپ كەتتى، ئۇ يۈگۈرگىنىچە ھاجىنىڭ يېنىغا چىقىپ ئەھۋالنى بايان قىلدى، ھاجى دۇكان ئۆيگە كىرىپ ياۋۇزبەگنىڭ كۆز قاپىقىنى ئېچىپ قاراپ بېقىپ دورىنىڭ راستىنلا كارامىتىنى كۆرسەتكەنلىكىنى جەزىملەشتۈردى.
ئاندىن ئۇ دەرھال نېپىز چاپىنىنى كىيىپ چاپاننىڭ يانچۇقىنى ئاختۇرۇپ گېنېرال يېزىپ بەرگەن رۇسچە تۇنۇشتۇرۇش خېتىنى قۇلىغا ئېلىپ يۈگۈرگىنىچە چىقىپ كەتتى، ئۇ شۇ يۈگۈرگىنىچە بۇ بازارنىڭ ئامانلىقىغا مەسئۇل ئەسكەرلەر تۇرۇشلۇق ئەترەتنىڭ ئالدىغا بېرىپ قاراۋۇللۇق قىلىۋاتقان رۇس ئەسكىرىگە تونۇشتۇرۇشنى بەردى، ئەسكەر تونۇشتۇرۇشنى ئۇقۇپ ھاجىنى دەرھال ئىشخانىنىڭ ئارقا ھويلىسىدىكى باشلىقىنىڭ ياتىقىغا باشلاپ ئاچىقىپ خەتنى باشلىقىغا بەردى، باشلىق خەتنى چىراغقا تۇتۇپ ئوقۇغاندىن كېيىن دەرھال پۈشتەك چېلىۋىدى، ئوتتۇز-قىرىقچە قۇراللىق رۇس ئەسكىرى يەردىن ئۈنگەندەك پەيدا بولۇپ سەپكە تىزىلدى، باشلىق ھاجىغا ئىشارەت قىلدى، ھاجى ئۇلارنى باشلاپ زەرگەرنىڭ ئۈيىگە ئۇچقاندەك يۈگۈردى.
ياۋۇزبەگ ئويغانغاندا ئۆزىنىڭ پۇت- قۇلىنىڭ كىشەنلەنگەن ھالدا توك ياندۇرۇلغان بىر ئۆيدە تۆمۈر ئۇرۇندۇققا زەنجىر بىلەن مەھكەم باغلانغانلىقىنى كۆردى. ياۋۇزبەگ ھەربىي ماشىنا بىلەن ئاستانىگە يالاپ ئەكېلىنىش جەريانىدا چاتاق چىقىپ قالماسلىق ئۈچۈن ھەربىي دوختۇر ئۇنىڭغا يول بۇيى ئۇيقۇ دورىسىنى ئوكۇل قىلىپ كەلگەن ئىدى، شۇڭا ئۇ ئۇيقۇسىدىن ئويغانغاندا ئىسىنى ئوبدان يېغىلمايۋاتاتتى.
- بۇ قەيەر؟
ياۋۇزبەگ غەزەپ بىلەن ۋارقىردى.
- بۇ دېگەن رۇسلارنىڭ تۈرمىسى جانابى باش سانغۇن! – دېدى ئۇنىڭ ئويغىنىشىنى كۈتۈپ تۇرغان گېنېرال مۇكەممەل تۈركمەن تەلەپپۇزىدا.
ياۋۇزبەگ مۇشۇ چاغدا ئۆزىنىڭ ھېلىقى ئىككى مۇناپىق تەرىپىدىن سېتىۋېتىلگەنلىكىنى ئويلاپ يىتىپ قىلغان ئىشىدىن قاتتىق پۇشايمان قىلدى، مەلىكىنىڭ ھازىر نېمە ھالغا چۈشۈپ قالغانلىقىنى خىيال قىلىپ كۆز ئالدىنى قاراڭغۇلۇق باستى، ئۇ ئاچچىقتىن ۋارقىردى :
- سەنلەرگە نېمە لازىم، مىنى قۇيىۋېتىش !
- بىزگە لازىمى خاندانلىق غەزىنىسىدىكى ئەشۇ بايلىقلار ياۋۇزبەگ! ئاخشاملا ئادەملىرىنىڭ سىنى بىزگە تۇنۇپ بىرىپ ئەھۋالىڭنى يىپىدىن –يىڭنىسىغىچە ئېيتىپ بەردى، ئاڭلىساق غەزىنىدىكى بايلىقنى تەقسىملەشكە سەن ئۆزۈڭ باش بولۇپسەن، سەن ئۈزەڭگە بىرتال تەڭگىمۇ قالدۇرماي تارقىتىۋەتكەنسىمۇ؟ بىزنى نېمە كۆرۈپ قالدىڭ، راستىنى ئېيت! – گېنېرال سېرىق بۇرۇتىنى لىكىلدىتىپ ئۇنىڭغا بۇيرۇق قىلدى.
- تولا جۆيلىمە ! مەن سەندەكلەردەك پەس ئەمەسمەن!
- ئۇنداق بولسا بۇ يېشىل ئالماسنى نەدىن تاپتىڭ؟
ياۋۇزبەگ ئۆزىنىڭ قەيەردە كەتكۈزۈپ قويغانلىقىنى ھېس قىلدى، مەلىكە كىچىگىدىن باشلاپ ئالتۇن-جاۋاھىراتلارنىڭ ئارىسىدا چوڭ بولغانلىقى ئۈچۈن ئۇ ئالماسنى تاش ئورنىدا كۆرەتتى، ياۋۇزبەگ كىچىگىدىن ئاددى –ساددا ياشاپ كەلگەچكە ئالماسنىڭ نېمىلىكىگە قىزىقمايتتى، ئۇ كېيىن ئالماس توغرىلىق خېلى بىرنەرسە ئۈگەنگەن بولسىمۇ لېكىن ئۇنى قۇلىغا ئېلىپ كۆرۈپ باقمىغاچقا ئۇنىڭ زادى قانداق نەرسە ئىكەنلىكىنى بىلمەيتتى. شۇڭا ئۇ ئىككىسى ھاياتىدىكى بۇ خاتا قەدەمنى بېسىپ قالغان ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە مەلىكىنىڭ ئاي-كۈنى يېقىنلاپ قالغاچقا ياۋۇزبەگ مۇشۇ تاپتا مەلىكىنىڭ ئامانلىقىدىن ئەنسىرەپ شۇنداق تىت-تىت بولۇپ كىتۋاتاتتى.
- ئەي رۇس ئەمەلدارى، گىپىمگە ئىشەنگىن، خەزىنىدىكى بايلىقنى مىنىڭ تارقاتقىنىم راست، لېكىن قۇلۇمدا ئۇنچە زور بايلىق يوق، مىنى قويۇۋەتكىن، قۇلۇمدا بارىنى ساڭا بېرەي! – دېدى ياۋۇزبەگ ناھايىتى زەردە بىلەن گىنرالنىڭ شۇملۇققا تولغان چىرايىغا قاراپ.
- ھىم، ساڭا ئىشەنگەنمۇ بۇلاي، ئۇنداقتا سىنىڭ قولۇڭدا زادى نىمىلەر بار؟
- مىنىڭ قۇلۇمدا بارى كۆپ ئەمەس، لېكىن مەندە بارىنىڭ ھەممىنى ساڭا بېرەي، مىنى تىز قويۇۋەتكىن!
- ئۇنداقتا سەن ئالدى بىلەن ئۇلارنى نەگە يۇشۇرۇپ قويغانلىقىڭنى ئېيت، ناۋادا دېگەنلىرىڭ راست بولۇپ چىقسا، سەندەك بىر چۈپرەندىنىڭ كاللىسىنى ئېلىش ماڭا ئۈنچە زۆرۈرمۇ ئەمەس، قېنى ئېيتە!
- ھەي رۇس ئەمەلدارى، مەن ئاللاھنىڭ نامى بىلەن قەسەم قىلاي، مىنى قويۇۋەتكىن، ساڭا لازىمىنى مەن ئەكىلىپ بېرەي!
- مىنى كىچىك بالا چاغلاپ قالغان ئوخشايسەن باش سانغۇن، بۇپتۇ تېرىغىنىڭنى ئورىغىن!
گېنېرال يېنىدىكى رۇس سوراقچىلىرىغا ئىشارەت قىلدى، ئۇلار گۆركىرەپ كۆيىۋاتقان چوڭ بىر مەشنى كۈتۈرۈپ ئەكىرىپ ئىچىگە چوڭ بىر ياپىلاق تۆمۈر پارچىسىنى سېلىپ قىزدۇرۇشقا باشلىدى، تۆمۈر پارچىسى قىززىغىنىدىن ئوتقاشتەك قىپقىزىل بولۇپ كەتكەن ئىدى، سوراقچى ئۇنى ئۇزۇن بىر لاخشىگىر بىلەن قىسىپ ئېلىپ ياۋۇزبەگنىڭ بەدىنىگە ياقماقچى بولدى. مۇشۇ چاغدا گېنېرال سوراقچىنى توختىتىپ ياۋۇزبەگدىن قايتا سورىدى:
- ياۋۇزبەگ، بۇ يەردىن ئەمدى ئۆلۈكۈڭ چىقسا چىقىدۇ، ھەرگىز تىرىكىڭ چىقالمايدۇ، گۆشۈڭ كاۋاپ بولۇپ ئۆلگەندىن كۈرە، راست گىپىڭنى دىسەڭ بولمامدۇ؟
- ئارىلىقىمىز يىراق ئىكەن ، ھەي ئەمەلدار! سەن ماڭا ئىشەنمىدىڭ، بۇپتۇ تەقدىرىم شۇنداق ئىكەن، قۇلۇڭدىن كېلىدىغاننى قىل !
سوراقچى گېنېرالنىڭ بۇيرۇقىغا ئاساسەن ياۋۇزبەگنىڭ ئۈستىۋېشىنى يالىڭاچلاپ قىزىق تۆمۈر پارچىسىنى ئۇنىڭ مەيدىسىگە ياقتى. ۋاششىدە قىلغان ئاۋاز بىلەن ئۇنىڭ مەيدىسىدىن ئاپئاق بۇس كۆتۈرۈلۈپ چىقىپ ئۆي ئىچىنى كاۋاپ ھىدى قاپلىدى، ياۋۇزبەگ دەھشەتلىك ئاغرىق ئازابىدىن « ئاللاھۇ ئەكبەر! » دەپ ۋاقىرىغىنىچە ھۇشىدىن كەتتى.
ياۋۇزبەگ كۈيۈك ئازابىدىن قاتتىق ۋاقىرغان شۇ دەقىقىدە ياۋۇزبەگنىڭ يۇلىغا قاراپ يىغلاپ ئېلشىپ قالاي دېگەن مەلىكىمۇ قورسىقىنى تۇتقىنىچە «ۋايجان» دەپ توۋلاپ ئولتۇرغان قۇرام تاش ئۈستىدە يېتىپلا قالدى، يېنىدىكى قارا بويناق مەلىكىنىڭ تۇيۇقسىز ئۆزىنى تاشلىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ ئۈنلۈك قاۋاشقا باشلىدى. ئىنىك ئانا قارا بويناقنىڭ ھاۋشىغىنىدىن يۈگۈرۈپ چىقىپ بىچارە مەلىكىنىڭ تولغاق ئازابى تارتىۋاتقانلىقىنى بىلدى-دە ئۇنى ناھايىتى تەسلىكتە يۈلەپ ئۆيگە ئەكىردى.
سوراقچىلار بىر چېلەك سۇنى ھۇشىدىن كەتكەن ياۋۇزبەگنىڭ يۈزىگە چاچتى، ئۇ ھۇشىغا كەلدى. گېنېرال ئۇنىڭدىن گەپ سورىدى، ياۋۇزبەگ ھېچقانداق گەپ قىلمىدى. سوراقچىلار يەنە قىزىق تۆمۈر پارچىسىنى ئۇنىڭ بەدىنىگە چاپلىدى، ئۇ يەنە ھۇشىدىن كەتتى....سوراقچىلار ئۇنى مۇشۇ تەرزدە بىر كېچە-كۈندۈز قىينىدى، ئۇنىڭ بەدىنىدە تەڭگىچىلىك ساق يەر قالمىدى...لېكىن ئۇ «ئاللاھۇ ئەكبەر» دىن باشقا ھېچقانداق گەپنى قىلغىلى ئۇنىمىدى.
ئامراق يۆلەنچۈكى ياۋۇزبەگدىن ئايرىلغان مەلىكىمۇ ساق بىر كېچە-كۈندۈز تولغاق ئازابىدىن قىينىلىپ چىقتى، ئىنىك ئانا ئەتىۋارلىق قىزىنىڭ ئەتراپىدا پايپىتەك بولۇپ پەرۋانىدەك چۆرگىلەيتتى، توختىماي كۆز يېشى قىلاتتى.
ئەتىسى چۈشكە يېقىن ئالەمنى قاراڭغۇلۇق بېسىشقا باشلىدى، تۇيۇقسىز ئۆينىڭ ئىچى كېچىدەك بولۇپ كېتىپ ئىنىك ئانا بىر نەرسىنى ئوبدان كۈرەلمەي چىراغ يېقىشقا مەجبۇرى بولدى، دەل مۇشۇ چاغدا مەلىكە قاتتىق بىر تولغاق تۇتۇش بىلەن ئاخىرى بىر سىمىز بۇدرۇق ئوغۇلنى توغدى، بوۋاق دۇنياغا كۆز ئاچتى،قاراڭغۇلۇقمۇ تەدرىجىي يوقىلىپ ئالەم يورۇشقا باشلىدى. يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقنىڭ يىغىسى پۈتۈن تاغ تورانى بىر ئالدى، تاغ شامىلى بوۋاقنىڭ يىغا ئاۋازىنى قىيا-جىلغىلاردىن ئاتلىتىپ ھۇشسىز ياتقان ياۋۇزبەگنىڭ قۇلىقىغا بىلىنەر-بىلىنمەس ئاڭلاتتى.
ياۋۇزبەگ ئوغلىنىڭ يىغا ئاۋازىنى ئاڭلىغاندەك بولۇپ ئاستا-ئاستا ھۇشىغا كەلدى، ئۇ بالىسىنىڭ يىغا ئاۋازىدىن كۈلۈپ كەتتى...
گېنېرال سوراقخانىغا كىرىپ كەلدى.ئۇ كېچىدىن ياۋۇزبەگنى سۇراق قىلىمەن دەپ تۈن يېرىمغىچە بۇ يەردە تۇرغاچقا كۆزلىرى ئۇيقۇسىزلىقتىن قىزىرىپ قاپاقلىرى تومپىيىپ كەتكەن ئىدى، شۇ تاپتا ئۇ بەئەينى بىر كۆزىگە قان چۈشكەن چوشقىغىلا ئوخشاپ قالغان ئىدى.
ياۋۇزبەگ ھېلىمۇ تۆمۈر ئۇرۇندۇقتا زەنجىر-كىشەنلەر بىلەن باغلىنىقلىق تۇراتتى .گېنېرال شۇنداق قاۋۇل بەدەنلىك ياۋۇزبەگنىڭ بىر كېچىدىلا مۇشۇنداق ئېچىنىشلىق بىر ھالەتكە كىلىپ قالغانلىقىنى كۆرۈپ ھەيران قالدى ھەم ئۇنىڭ كۈيۈپ كاۋاپ بولۇپ كەتكەن تىنىدىن يىرگەنگەندەك بولدى. سوراقچىلار گېنېرالغا بېشىنى چايقاپ ئۇنىڭدىن ھېچقانداق جاۋاب چىقمىغانلىقىنى ئېيتىشتى.
گېنېرال ياۋۇزبەگنىڭ ئالدىغا كىلىپ تۇيۇقسىز بىر گەپنى قىلدى :
- باش سانغۇن، مەلىكە كۈن چېچەكنى سىز بىلەن بىرگە بۇلىشى مۇمكىن دېگەن خەۋەر بۈگۈن سەھەردە قۇلىقىمغا كىرىپ قالدى بۇ راستما؟
ياۋۇزبەگنىڭ قورققان ئىشى ئاخىرى يۈز بەردى، ئەمدى ئۇ مەلىكىنىڭ بىخەتەرلىكىدىن ئەنسىرەشكە باشلىدى، ئىشلارمۇ بارغانسېرى يامانغا قاراپ ئۆزگىرىۋاتاتتى.
- ئەگەر مەن... بايلىقنى نەگە يوشۇرغانلىقىمنى... دەپ بەرسەم... راستىنلا... مىنى... قۇيۇپ بېرەمسەن...؟
ياۋۇزبەگنىڭ ھەر بىر ئېغىز گىپى ئۇنىڭ لەۋلىرىدىن ئاران چىقاتتى. شۇڭا ئۇ ياۋۇزبەگنىڭ پەس ئاۋازدىكى گېپىنى ئوبدان ئاڭلىيالمىدى.
- نېمە دېدىڭ يەنە بىر دىگىنە؟
- بايلىقنىڭ.. ئورنىنى... دەپ بەرسەم... راستىنلا... مىنى قۇيۇپ...بېرەمسەن...؟
گېنېرال ئۇنىڭ ئاخىرى گەپكە كىرگەنلىكىدىن ئىنتايىن خۇشال بولدى، ئۇ كۆڭلىدە «سىنى مۇشۇ سېسىغان تىنىڭ بىلەن قۇيىۋەتسەممۇ قۇيىۋەتمىسەممۇ ئەتىگە قالماي بەرىبىر ئۆلۈپ كېتىسەن، ھەي بىچارە بايقۇش» دىگەننى ئويلاپ ئۇنىڭ ئاخماقلىقىدىن كۈلۈپ كەتتى.
- ئەلۋەتتە قۇيۇپ بىرىمەن، قېنى ئېيتە!
- گىپىڭ...راستمۇ...؟
- راست بولمامدىغان...راست!
- ماڭا...بىر يۇتۇم...سۇ ...
- ئۇنىڭغا سۇ بىرىڭلار!
ياۋۇزبەگ سۇنى ئېغىزىغا ئالالمىدى، چۈنكى ئۇنىڭ بوينىنى ئالدىغا ئىگىلەلىگۈدەك ياكى ئېغىزىنى چوڭراق ئاچالىغۇدەك ماغدۇرىمۇ قالمىغان ئىدى.گېنېرال سوراقچىلارغا زەنجىرنى ئازراق بوشۇتۇپ قۇيۇشقا ئىشارەت قىلدى، چۈنكى گېنېرال ئۇنىڭ ئېغىزىدىن ئەمدى گەپ ئالاي دەپ تۇرغاندا ئۇنىڭ تۇيۇقسىز نەپەستىن قېلىشىنى خالىمايتتى.
سوراقچىلار ئۇنى ئازراق بوشىتىپ قويدى، ياۋۇزبەگ ئەمدى بوينىنى بوشراق سۇزۇپ سۇنى ئاغىزىغا ئېلىپ بىر قانچە يۇتۇم يۇتالىدى.
- سۆزۈمنى ... ئېسىڭلاردا تۇتۇڭلار...جەنۇبىي چېگرادىكى...خان يايلىقىنى...بىلەمسىلەر...؟
ياۋۇزبەگنىڭ ئاۋازى بارغانسېرى چۈشۈپ كەتتى.
گىنىرال ئۇنى ئۆلۈپ قالىدىغان بولدى دەپ ئويلاپ قېلىپ جىددىيلەشكىنىچە دەرھال دوختۇرغا ئادم چىقارتتى.
- ياۋۇزبەگ غەيرەت قىلىڭ، گېپىڭىزنىڭ ئاخىرىسىنى دەڭ! – دېدى گېنېرال ياۋزبەگنىڭ ئېغىزىغا قۇلىقىنى يېقىن ئەكىلىپ.
- خان يايلىقىدا...بىر قەدىمىي... مازار بار...
- شۇنداق، شۇنداق ، كونا بىر مازار بار...
- شۇ مازارنىڭ...غەربىدە...نېرىسىدا...
گېنېرال نېمە گەپ ئىكەنلىكىنى ئېنىق ئاڭلىيالماي قۇلىقىنى ياۋۇزبەگنىڭ ئېغىزىغا چاپلىغانچىلىك قىلدى:
- باش سانغۇن ، مازارنىڭ غەربىدىكى قەيەردە؟
دەل مۇشۇ ۋاقىتتا ياۋۇزبەگ تۇيۇقسىز شۇنداق بىر كۈچكە كىلىپ بېشىنى ئالدىغا سۇنۇپلا خۇددى بۆرە ئولجىسىنىڭ ئەجەللىك بوينىنى ئېلىۋالغاندەك توڭغۇز گېنېرالنىڭ گېلىنى ئاغىزىغا كاپپىدە ئېلىۋالدى-دە بار كۈچى بىلەن قاتتىق چىشلەپ قاۋاننىڭ پوكىنىنى قويىۋەتمىدى، دەقىقە ئىچىدە گېنېرالنىڭ قۇلىدىكى تاپانچا يەرگە چۈشۈپ كېتىپ ئىككى قۇلى بوغۇزلانغان كەپتەرنىڭ قانىتىدەك ھاۋادا تىتىرەپ لەيلەشكە باشلىدى، ياۋۇزبەگ ئەسلىدە بىر چىشلەشتىلا گېنېرالنىڭ بۇيۇن ئارتېرىيىسىنى ئۇزىۋەتكەن بولغاچقا ئاخماق گېنېرال يېنىدا ئېلىپ يۈرگەن يېشىل ئالماسقا قاراشقىمۇ ئۈلگۈرەلمەي جان تەسلىم قىلغان ئىدى. ياندىكى سوراقچىلار نېمە قىلىشىنى بىلەلمەي يەردىكى تاپانچىنى ئېلىپلا ياۋۇزبەگنىڭ بېشىغا قارىتىپ ئوق ئاتتى...
ياۋۇزبەگ ئوق ئاۋازدىن چۇچۇپ يانغا قارىۋىدى، مەلىكە كۈن چېچەك ئىشىك تۈۋىدە ئۇنىڭغا قاراپ قۇلىنى سۇنغىنىچە كۈلۈپ تۇرۇپتۇ، ئو ئورنىدىن ئاستا تۇرۇپ مەلىكىنىڭ ئالدىغا باردى، مەلىكە ئۇنى باغرىغا چىڭ باستى، ياۋۇزبەگ خۇددى ئىلگىرىكىگە ئوخشاش مەلىكىنى توغرىسىغا كۆتۈرۈۋالغىنىچە بۇيەردىن يىراقلاپ كەتتى...
ياۋۇزبەگنىڭ چېكىسىدىن شىرىلداپ چىققان قىپقىزىل قان ئۇنىڭ قۇلاق يۇمشىقىدىن ئېقىپ شېھىتنىڭ پۈتۈن بەدىننى يۇيۇپ چىقتى ئاندىن پۇت بارماقلىرى ئارىسىغا كىلىپ بىردەم توختاپ شېھىت بىلەن ۋىدالاشقاندىن كېيىن ئۇدۇل شېھىت دەسسىگەن تۇپراققا سىڭىپ كەتتى.
ئوق ياۋۇزبەگنىڭ چېكىسىدىن تىشىپ كىرىپ كەتتى، ئۇنىڭ چېكىسىدىن بۇقۇلداپ قان ئېقىشقا باشلىغان مۇشۇ پەيتتە مەلىكە كۈن چېچەكمۇ ئۆزىدىن ئىسسىق بىر نەرسىنىڭ مېڭىپ كەتكەنلىكىنى سەزدى، ئۇنىڭ يۈرىگى ئۆرۈلۈپ نەپەسلىنىشى قىينالدى، ئىنىك ئانا مەلىكىدىن تۇيۇقسىز كۆپلەپ قان چىقىپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ ئەس-ھۇشىنى يۇقاتتى، چۈنكى تۇغۇتتىن كېيىنكى بۇنداق قاناشتا ھېچقانداق ئانا ساق قالالمايتتى، مەلىكە ئۆزىنىڭ بارغانسېرى بولالمايۋاتقانلىقىنى ھېس قىلىپ ئىنىك ئانىنى چاقىردى:
- ئانا...مەن بولالمىدىم...
ئىنىك ئانا ھۆڭرەپ يىغلاپ كەتتى.
- جېنىم قىزىم ...
- ئانا ...ياۋۇزبەگ مىنى چاقىرىۋاتىدۇ...
- ھەئە، بالام...
- ياۋۇزبەگنىڭ... بالىنىڭ ئىسمىنى پاششاخان قويغۇسى بار ئىدى...
- شۇنداق بالام...
ئىنىك ئانا يامغۇر كەبى ياش تۆكەتتى.
- ئەمدى يىغلىماڭ ئانا...مەندىن رازى بۇلۇڭ...
- مىڭ مەرتىۋە رازى بالام...مەن يىغلىمىدىم...
- بېشىمدىكى قۇرئان بىلەن ...ئاۋۇ يەردىكى ...تاجنى ئەكىلىپ بېرىڭ...
ئىنىك ئانا قۇرئان بىلەن خانلىق تاجنى مەلىكىنىڭ قۇلىغا تۇتقازدى، مەلىكە بارغانسىرى ئۈستىگە تىنىپ چىرايى سۈتتەك ئاقىرىشقا باشلاپ ياتقان يىرى پۈتۈنلەي قانغا توشتى. ئۇ ناھايىتى تەسلىكتە يېنىدىكى چىۋەككە ئورالغان بالىسىنىڭ ئۈستىگە قۇرئاننى قۇيۇپ ئۇنىڭ ئۈستىگە تاجنى قويدى ئاندىن ئىنىك ئانىسىدىن بوينىدىكى تۇمارنى ئېلىپ تاجنىڭ ئۈستىدە قۇيۇپ قۇيۇشنى ئېيتتى. مەلىكە ناھايىتى پەس ئاۋازدا گەپ قىلىۋاتاتتى.
- مەن... تۈركمەن خانلىقنىڭ پادىشاھى بولۇش...سۈپىتىم بىلەن...ياۋۇزبەگ ئوغلى...پاشاخاننى...خاندانلىقنىڭ ...خانى بولۇشىنى جاكارلايمەن...
مەلىكىنىڭ ئاۋازى بارغانسېرى پەسلەپ گېپىنىڭ ئايىغىنى دېيەلمىدى.
تاغ شامىلى ئىشىكنى غىچىرلىتىپ ئاچتى، مەلىكە كۈزىنى تەسلىكتە ئېچىپ ئىشىككە ئاخىرقى قېتىم قارىۋىدى ئىشىك ئالدىدا ياۋۇزبەگنىڭ ئاپتاپتەك كۈلۈپ تۇرغانلىقىنى كۆردى، مەلىكە ئورنىدىن ئاستا تۇرۇپ ئۇخلاپ قالغان ئوماق ئوغلىنى ئويغىتىۋەتمەسلىك ئۈچۈن پۇتىنىڭ ئۇچىدا دەسسەپ بېرىپ ياۋۇزبەگكە ئۆزىنى ئېتىپ ئۇنىڭ بوينىغا گىرە سېلىۋالدى، ياۋۇزبەگ ئۇنى خۇددى بۇرۇنقىدەك توغرىسىغا كۆتۈرۈۋالدى، مەلىكە كۈلگىنىچە ياۋۇزبەگنىڭ قۇلىقىغا ئىنىك ئانام بار دەپ ئاستا پىچىرلىدى، ياۋۇزبەگ ئىككى يانغا قارىۋېتىپ كەينىگە كىرىۋالغان قارا بويناقنى بۇرۇنقىغا ئوخشاش بىر قۇلى بىلەنلا باغلاپ قۇيۇپ مەلىكىنى كۆتۈرگىنىچە تاغنىڭ يۇقىرىسىدىكى يېشىل چىمەنلىككە ئېلىپ چىقىپ چېكەتتى...

                                                                  
                                             يەتتىنچى باب: ئىنىك ئانا


1941-يىلىدىن كېيىنكى  سوۋېت مۇستەملىكىسىدىكى تۈركمەنىستان

ياۋۇزبەگ بىلەن مەلىكە كۈنچېچەك ئۆزىنىڭ ئەتىۋارلىق ئوغلى پاششاخاننى بۇ ئادالەتسىز دۇنياغا تاشلاپ قۇيۇپ كېتىپ قالدى، ئاتا-ئانىسىنىڭ دۇنيادىن خوشلاشقان كۈنىدە، كۈن بىلەن ئاي بىر يەرگە كىلىپ زىمىننى قاراڭغۇلۇق قاپلىغان يەنى تۈركمەنىستان زىمىنىدا كۈن تۇتۇلغان بۇ كۈندە تاغ قاپتىلىدىكى ئورمانلىقتا بۇ بالا دۇنياغا كەلدى.
ئىنىك ئانا جېنىدىن ئېزىز كۆرىدىغان قىزى كۈنچېچەكنىڭ مېيىتى بىلەن خوشلاشقاندىن كېيىن بۇۋاقنى باغرىغا چىڭ بېسىپ تۈمەنمىڭ جاپالار بىلەن تاغدىن چۈشۈشكە مەجبۇرى بولدى، ئانىسىنىڭ ئىسسىق ئوغۇز سۈتىنى ئېغىزىغا ئېلىشقا ئۈلگۈرەلمىگەن بۇ بوۋاق ئاچلىقتىن ئىڭراپ يىغلايتتى...ئاللاھ شۆبھىسىزكى ناھايىتى قۇدىرەتلىك ئىدى، سۇسىز چۆلدە يۇمران گىياھنى ئۈندۈرگەن بۇ زات بۇ يېگانە بوۋاقنىڭ بۇ دۇنيادىكى رىسىقىنى تېخى ئۈزمىگەندەك قىلاتتى.
ئىنىك ئانا بوۋاقنىڭ ئېچىنىشلىق يىغىسىنى توختىتىش ئۈچۈن ئاللاغا زور ئۈمىد باغلاپ ئۆزىنىڭ كۆكسىنى بىچارە بوۋاقنىڭ ئاغىزىغا سالدى...
بوۋاقنىڭ زېمىندىن كەتكۈسى يوق ئىدى، ئۇ بار كۈچى بىلەن ئىنىك ئانىنىڭ كۆكسىنى شورىدى، ئۇلۇغ ئاللاھ بوۋاققا ئىلتىپات قىلدى، ياشتا چوڭ ئىنىك ئانىنىڭ كۆكسى تومۇرلىرى سىيقىرغاندەك بولۇپ بوۋاقنىڭ يىغا ئاۋازى پەسەيدى، گەرچە ئىنىك ئانىدىن بۇلدۇقلاپ ئاق سۈت ئېتىلىپ چىقمىغان بولسىمۇ لېكىن سۈتكە ئوخشايدىغان بىر خىل ئېقىش سۇ ئۇنىڭ كۆكسىدىن بوۋاقنىڭ ۋۇجۇدىغا ئاقتى، بوۋاقنىڭ تەشنالىقى قاندى...
ئىنىك ئانىنىڭ مىنىپ ماڭغۇدەك ئۇلىغى بولمىغاچقا تاغدىن پىيادە چۈشۈشكە مەجبۇرى بولغان ئىدى، ئۇنىڭ پۇتلىرى قاپىرىپ تاپانلىرى يېرىلدى، ئۆشنىسىگە ئارتىۋالغان ئېغىر بوخچا بىلەن قۇچىقىدىكى يېڭى جان ئۇنىڭ ياشانغان تېنىنى ئىگىپ ئالدىغا بىر قەدەم ئالالماس قىلىۋەتكەن ئىدى لېكىن قىزى كۈنچېچەكنىڭ ئۆلۈمى ھەم ئۆزىنىڭ بوۋاققا بولغان ئانىلىق مېھرى ئۇنىڭغا چەكسىز كۈچ قۇۋۋەت ئاتا قىلدى، ئۇ لىۋىنى چىشلەپ خەتەرگە تولغان قىيا-جىلغىلاردىن ئېشىپ مېڭىشنى داۋاملاشتۇردى، قارا بويناق گاھىدا ئۇلارنى قوغداپ گاھىدا ئۇلارغا يول باشلاپ ئالدىدا ماڭدى. مانا مۇشۇنداق نەچچە كۈنلۈك جاپا مۇشاققەتلىك تاغدىن چۈشۈش سەپىرىدىن كېيىن ئىنىك ئانا ئاخىرى ھالسىزلانغان ھالدا ھېلىقى بازارغا كىرىپ كەلدى.
ئۇ زەرگەرنىڭ كىملىكىنى ئىلگىرى ياۋۇزبەگدىن ئاڭلىغاچقا ئۇدۇل زەرگەر بىلەن كۆرۈشمەكچى بولدى لېكىن ئىنىك ئانا ئىشلارنىڭ بۇنچە ئاددى ئەمەسلىكىنى بىلەتتى چۈنكى ياۋۇزبەگنى رۇس قۇراللىق كۈچلەر تۇتۇۋالمىسا ئوغرى-قاراقچىلار ياكى خەتەرلىك تاغ يولى ئۇنىڭغا ھېچنىمە ئىدى.
شۇڭا ئۇ بىريەرگە چۈشۈپ ئارام ئالماقچى بولدى، ياتاق-دەڭلەر ئۇنىڭغا نىسبەتەن بىخەتەر ئەمەس ئىدى، چۈنكى ئۇنىڭ ئۆشنىسىدىكى بوخچىدا ھىساپسىز بايلىق يۇشۇرۇنغان، ئۇ بۇ بايلىقلارنى ئۆزىنىڭ ئېتىقادى ۋە ئەقىدىسى بويىچە قۇچىقىدىكى بوۋاق بالىغا شۇنداقلا خاندانلىقنىڭ يېڭى خانىغا ساق-سالامەت تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.
ئۇ ھالسىز قەدىمى بىلەن بازارنىڭ ئىچىدىكى كۆڭلى تارتقان بىر ئۆيگە كىرىپ پانالىق تىلىدى، ئۆي ئىگىسى باغرى يۇمشاق ئادەم بولغاچقا ئۇلارغا ئىچى ئاغرىپ ئېھسان قىلدى.
ئەتىسى بامدات ۋاقتى بىلەن پۇت-قۇلى تېلىپ ماڭالمىغۇدەك بولۇپ كەتكەن ئىنىك ئانا ئاغرىق ئازابىغا چىداپ ئۆي ئىگىسى بىلەن خوشلىشىپ رەستىگە چىقتى ئۇ ئالدى بىلەن يۈرىكىگە تاشنى قۇيۇپ ئۆزىگە ئەگىشىۋالغان نەسىللىك قارا بويناقنى كۆزىگە ياش ئالغىنىچە ئۆتكۈنچى بىر ئادمگە بىرىۋەتتى، ئاندىن بۇۋاقنى قۇچاقلىغىنىچە مەسچىت تەرەپكە بېرىپ ناماز بامداتتىن يانغان كىشىلەرنىڭ چىقشىنى كۈتۈپ تۇردى.
كىشىلەر مەسچىتتىن يانغاندا ئىنىك ئانا جامائەتنى ئالدىنى تۇسۇپ قۇچىقىدىكى بوۋاقنىڭ ئۆزىنىڭ نەۋرىسى ئىكەنلىكىنى ئانىسىنىڭ تۇغۇتتا تۈگەپ كېتىپ مۇشۇ ھالغا كىلىپ قالغانلىقىنى بولسا يېڭى تۇغۇتلۇق بىرە ئائىلىنىڭ ئۆزىگە خەيرى-ئېھسان قىلىشىنى ئۈتۈندى.
جامائەتنىڭ بىردەك ئىنىك ئانىغا ئىچى ئاغرىشتى ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىر قانچەيلەن ئۆيىدە قىزى ياكى كېلىنىنىڭ يېڭى تۇغۇتلۇق ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ ئېنىك ئانىنى ئۆيلىرىگە تەكلىپ قىلىشتى. ئىنىك ئانا خۇشاللىقىدىن كۆز يېشى قىلىپ ئۇلارغا رەھمىتىنى بىلدۈرگەندىن كېيىن ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى يۈرۈش-تۈرۈشى پاكىزە سالاپەتلىك بىرەيلەننىڭ كەينىدىن ئەگىشىپ ماڭدى. ئۇلار ئۆيگە يىتىپ بارغۇچە ئىنىك ئانا ئۇيەر-بۇيەردىن گەپ قىلغان بولۇپ بۇ ئوتتۇرا ياشتىن ئاشقان كىشىنىڭ ئەھۋالىنى قىسقىچە ئىگىلەپ كۆڭلى ئەمىن تاپتى، چۈنكى خانلىق دەۋرىدە خانلىقنىڭ شاھزادىسىنى ياكى مەلىكىسىنى ئېمىتمەكچى بولغان ئايالنىڭ يەتتە ئەجداد نەسەبى قاتتىق سۈرۈشتە قىلىنىپ ئىنىك ئانىنىڭ ئالىي نەسەبلىك بۇلىشىنى ئالاھىدە تەكىتلەيتتى، ئىنىك ئانا گەرچە ئۇنچىلىك تەپسىلى سۈرۈشتە قىلالمىغان بولسىمۇ ئەمما بۇ كىشنىڭ نەچچە ئەۋلاد تىۋىپ ئائىلىسىدىن كىلىپ چىققانلىقىنى ئايالىنىڭمۇ كونىدىن –كونا دىندار ئائىلىدىن كىلىپ چىققانلىقىنى بىلىپ ئالەمچە خۇشال بولدى.
ئۇلار ئۆيگە كەلگەندە قۇياش ئەمدى ئۇپۇقتىن بېشىنى كۆتۈرگەن بولۇپ ئازادە ھەم پاكىزە ھويلا كىشىگە بىر خىل مېھرى ئىسسىقلىق تۇيغۇسىنى بىرەتتى، تىۋىپ ئىنىك ئانىنى ئىچكىرىدىكى ئۆيگە باشلاپ كىردى، نەرسە كېرەكلەر رەتلىك قۇيۇلغان ئۆينىڭ ئىچىدىكى سۇپىدا چىرايلىق بىر جۇۋان بالىسىنى ئىمىتكىنىچە يوتقان كۆرپە ئىچىدە ئۇرۇنۇپ ئولتۇراتتى.
- قىزىم قارىغىنا، ساڭا ئاللاھنىڭ بىر مېھمىنىنى باشلاپ ئەكەلدىم، بۇ ئوغۇلنى ئوغلۇڭغا جۇپلىۋالغىن، بۇمۇ ئاللاھنىڭ بىزگە قىلغان ئىلتىپاتى...- دېدى تىۋىپ ئىنىك ئانىنىڭ قۇچىقىدىكى بۇۋاقنى زاكىسى بىلەن كۈتۈرۈپ قىزىغا سۇنغاچ - بۇ بىچارىنىڭ ئانىسى ۋاقىتسىز كېتىپ قاپتۇ، تېخى ئاران يەتتە كۈنلۈك بوپتىكەن، ئۇنى سۈتكە بىر قاندۇرغىنە قىزىم!
جۇۋان بۇۋاقنى قوش قوللاپ ئالدى، ئۇ كۈلۈمسىرىگىنىچە بۇۋاقنى ئەركىلىتىپ :
- ۋاھ ، قۇرغۇينىڭ ئۆزىكەنغۇ بۇ بالا، ئوغلۇمدىن ئاران ئۈچ كۈنلۈك چوڭ ئىكەن، قېنى بالام تويغىچە شۇرىغىن، مەن سىنىڭ ئۆز ئاناڭ.
جۇۋان ئاتىسىدىن خىجىل بولۇپ يانغا ئۆرۈلدى-دە ئەمچەك توپچىسىنى ئاپئاق بىر ماتا رەختتە سۈرتىۋېتىپ قۇچىقىدىكى بوۋاقنىڭ ئاغىزىغا سالدى، بوۋاق زوق-ئىشتىياق بىلەن يېڭى ئانىسىنىڭ ئەمچىكىنى كۈچەپ شۇراشقا باشلىدى.
تىۋىپ قىزىنىڭ بۇ ئىشىدىن بەك خۇشال بولدى، قىزنىڭ ئانىسىمۇ پەيدا بولۇپ قىزىغا مەدەت قىلىپ بۇ ئىشنى تەبرىكلىدى. ئىنىك ئانا بۇ ئائىلىدىكى ياخشى كىشىلەردىن تەسىرلىنىپ كۆز يېشى قىلىپ ئاللاھقا شۈكرى-ھەمدۇسانا ئۇقۇدى، ئۇلارغا ئۇزۇندىن-ئۇزۇن دۇئا قىلدى.
ئىنىك ئانا تەربىيە كۆرگەن بىلىملىك ئايال بولغاننىڭ ئۈستىگە بەكلا كېلىشكەن چىرايلىق ئايال ئىدى، گەرچە ئۇ ياشانغان بولسىمۇ گەپ-سۆز، ئىش –ھەرىكەتتە خانىش ئايىملاردەك لاتاپەتلىك ئىدى، شۇڭا ئۇيدىكى ئايالنىڭ ئۆزىگە سەل-پەل دىققەت قىلىپ قالغانلىقىنى سىزىپ قېلىپ ئۇلارنىڭ ئۆيدە تۇرۇپ قالسىلا دېگەن تەلىۋىنى چىرايلىقچە رەت قىلدى ھەم بالىنى كۈندە نەچچە ۋاق ئەكىلىپ ئېمىتىپ تۇرىدىغانلىقىنى ئېيتىپ ئۇلار بىلەن خوشلاشتى.
ئىنىك ئانا ئېغىر بوخچىسىنى ئۆشنىسىگە ئارتىپ بۇۋاقنى كۆتۈرگىنىچە يەنە كوچىغا چىقتى، دالدا بىر يەرگە كىلىپ بوخچا ئىچىدىكى ئۈنچە –ياقۇتلار ئىچىدىن ئىككى تال ئالتۇن تىللانى ئېلىپ كىچىكرەك بىر زەرگەرچىلىك دۇكىنىدا ئۇنى قەغەز پۇلغا ئالماشتۇردى.
ئىنىك ئانىنىڭ ئاستانىدە ئۇرۇغ-تۇققانلىرى بولسىمۇ ئۇ قۇچىقىدىكى پاششاخاننىڭ بىخەتەرلىكىنى كۆزدە تۇتۇپ مۇشۇ يۇرتتا تۇرۇپ قېلىپ ئالدى بىلەن بالىنى ئىككى يېشىغىچە ئىمىتىۋېلىشنى ئويلىدى چۈنكى ئىنىك ئانىنىڭ ئورىدىدا تۇرىدىغانلىقىنى شۇنداقلا ئۇنىڭ مەلىكە كۈنچېچەك بىلەن بىرلا ۋاقىتتا يوقاپ كەتكەنلىكىنى پۈتۈن ئاستانە ئەھلى بىلەتتى.
ئىنىك ئانا بالىنى ۋاقتى –قەرەلىدە ئىمىتىش ئىشىنى ئويلاپ تېۋىپنىڭ ئۈيىگە يېقىنراق بىر يەرگە ئورۇنلاشماقچى بولدى، لېكىن ئۇنىڭ بوخچىسىدىكى دۇنيا ئىنىك ئانىنى بەكلا بىسەرەمجان قىلغان بولۇپ ئۇنى ساق-سالامەت ئىگىسىگە يەتكۈزۈش بەس مۈشكۈل بۇلىۋالاتتى.
ئىنىك ئانا سۈرۈشتە قىلىش ئارقىلىق تىۋىپ تۇرىدىغان كوچىنىڭ ئايىغىدا ئولتۇرىدىغان كىشىلەر تەقۋا دەپ قارىغان بىر كىشىنىڭ ئۆينىڭ ئىشىگىنى چەكتى، ئۆي ئىگىسى قىرىق ياشلارنىڭ قارىسىنى ئالغان كىچىك تىجارەتچى بولۇپ ياشانغان ئىنىك ئانىنىڭ ھالىغا ئىچى ئاغرىپ ئايالى بىلەن مەسلىھەت قىلغىلى كىرىپ كەتتى، ئىنىك ئانا قۇلىغا بىر تۇتام پۇلنى ئېلىپ ئۇلار مەسلىھەتلىشىۋاتقان ھۇجرىنىڭ ئىشىكىنى چەكتى ئاندىن ئۆيدىكى ئايالغا ئۆزىنىڭ ئۆي ئىشلىرىنى ياخشى قىلالايدىغانلىقىنى، ياقا يۇرتتىكى ئوغلىنىڭ ۋاقتى-ۋاقتىدا ئۆزىگە تۇرمۇش پۇلى ئىۋەرتىپ تۇرىدىغانلىقىنى، نەۋرسىنى ئىمىتىش ئىشىنى ئويلاپ بۇ يەردە تۇرۇپ قالغۇسى بارلىقىنى تۆۋەنچىلىك بىلەن ئۈتۈندى.
تىجارەتچىنىڭ ئايالى كۆڭلى ياخشى ئايال بولسىمۇ ئۆيىنىڭ ئانچە چوڭ ئەمەسلىكىنى ئويلاپ ئىنىك ئانىنى يولغا سېلىپ قويماقچى بولغان ئىدى، لېكىن ئىنىك ئانىنىڭ قۇلىدىكى بىر تۇتام پۇلنى ئىرى نەچچە ئاي كوچىمۇ-كۇچا توۋلاپ يۈرۈپ ئاران تاپايلىدىغانلىقىنى بىلىپ ئۇ بۇ قاراردىن ياندى. « بۇپتۇ ئانا، مۇشۇ ئۆيدە تۇرسىلا، سىلىنى كۆرۈپ ئانام رەھمەتلىك يادىمغا كىلىپ قالدى...» ئايال شۇنداق دىگەچ ئىنىك ئانىغا چوڭ ئوغۇللىرى تۇرىدىغان ئۆينى بىكارلىتىپ ئىككى ئوغلىنى ئۆينىڭ ئۈستىدىكى بالىخانىغا يۆتكىدى، ئىنىك ئانىمۇ دەرھال قۇلىدىكى قەغەز پۇللارنى تىجارەتچىنىڭ ئالغۇسى بولسىمۇ ئەدەپ يۈزىسىدىن ئالغىلى ئۇنىمايدىغانلىقىنى بىلىپ ھويلىدا ئويناۋاتقان كىچىك باللىرىنىڭ قۇلىغا تۇتقۇزۇپ ئۈلگۈردى.
ئىنىك ئانا بۇ ئۆيگە ئورۇنلاشقاندىن كېيىن شۇ ئاخشىمى بوخچىسىدىكى بايلىقلاردىن ئۆزىگە لازىم دەپ قارالغان خەتىرى يوقلىرىنى ئىلغاپ ئېلىپ بىلىگە تېڭىۋالغاندىن كېيىن بوخچىدىكى قالغان كۆپ مىقداردىكى بايلىقىنى باشقا بىر ماتا رەخىتكە قاتمۇ-قات ئۇراپ ئۆزى ياتىدىغان سۇپىغا چانمىغۇدەك قىلىپ كۆمۈۋەتتى.
بالا نەچچە كۈن ياخشى ئوزۇقلىنالماي تۇساتتىن ئانا سۈتىنى ئەمگەچكە كېچىچە بىئارام بولۇپ يىغلاپ چىقتى. بالىنى قۇرۇقداش ئىشلىرى بىلەن ئاۋارە بولۇپ تۈزۈك ئۇخلىيالمىغان ئىنىك ئانا ئەتىسى سەھەردە بالىنى ئېلىپ تېۋىپنىڭ ئۈيىگە بالىنى ئېمىتكىلى ئاپاردى ھەم ئۇلارغا پۇل بىلەن ئادىمىگەرچىلىك قىلدى. شۇنىڭ بىلەن ئۆي ئىچىنىڭ كەيپىياتى تېخىمۇ يۇقىرى كۆتۈرۈلۈپ ئۇلار ئىنىك ئانىغا بولغان ھۆرمىتى ۋە ئامراقلىقى ھەسسىلەپ ئاشتى.
ئىنىك ئانىنىڭ پۈتۈن خىيالى ياۋۇزبەگنىڭ ئىزدىرىكىنى قىلىپ بېقىش بولغاچقا ئۇ بالىنى جۇۋاننىڭ يېنىدا بىردەم قاپ قۇيۇپ ياۋۇزبەگ مۇئامىلە قىلىدىغان ھېلىقى زەرگەرنىڭ ئۆيى تەرەپكە قاراپ ماڭدى.
ئۇ ئالدى بىلەن ئاۋات رەستىدىكى تىككۈچىلەرنىڭ شايى –دۇردۇنلاردىن تىككەن كىيىملىرىدىن باشتىن ئاياق بىر قۇر سېتىۋالدى ئاندىن ھاممامغا بېرىپ پاكىزە يۇيۇنۇپ تارانغاندىن كېيىن سېتىۋالغان كىيىملىرىنى كىيىپ ئۆزىگە خاس ھالدا ياساندى، ئىنىك ئانا تاغدا ياشاپ ئاددى كىيىملەر بىلەن يۈرۈپ بۇ بازارغا كەلگەن بولغاچقا ئۇنىڭ مۇشۇ تاپتىكى ھالىتى بىلەن ئابايامقى چاغدىكى ھالىتى ئاسمان-زېمىن پەرىقلىنەتتى.
ئۇ ئۇدۇل ھېلىقى زەرگەرنىڭ دۇكىنىغا باردى، زەرگەر ئۇستام دۇكىنىدا بولۇپ قەددى-قامىتى كېلىشكەن بۇ ئانا سۈپەتلىك ئايالنى كۆرۈپ ئورنىدىن تۇرۇپ ئۇنىڭغا ھۆرمەت بىلدۈردى، ئۇ ئىنىك ئانىنىڭ تاشقى كۆرۈنىشىدىن ئۇنى چوڭ شەھەردىن كەلگەن كاتتا باينىڭ ئايالى بولسا كېرەك دەپ ئويلاپ ئۇنىڭغا خۇشامەت قىلىشقا باشلىدى.
- كەلسىلە ھەدە، مۇبارەك قەدەملىرى دۇكىنىمىزغا يىتىپ قاپتۇ، ئۆزلىرىگە نېمە لازىم بولغىيتتى؟ - دېدى زەرگەر شىرىن تىلىنى ئىشقا سېلىپ كۈلۈمسىرىگىنىچە.
- مەن ئاستانىدىن تۇغقان يوقلاپ كەلگەن بالام، كېلىنىم يېڭى تۇغۇتلۇق ئىدى، يۇرتقا قايتقىلىۋاتىمەن، شۇڭا زىرىدەك بىر نەرسە سوقتۇرغاچ باراي دىۋىدىم، – دېدى ئىنىك ئانا كىبىرى ئۈستۈنلۈك بىلەن.
- چاتاق يوق ھەدە، زىرە دىگەننى ئاجايىپ تىزىۋېتىمىز، قالغىنىغا پۈتكەندە كۆرەلا، قانچە گرام ئەتراپىدا قىلساق بۇلا؟
- جۈپتى يىگىرمە گرامدىن ئىككى جۇپ بولسۇن!
زەرگەر بۇ گەپنى ئاڭلاپ گۈلقەقەلىرى ئېچىلىپ كەتتى.
- بايام كېلىنىمگە ئاپىرىمەن دىگەندەك قىلىۋىدىلە، ئىككى جۇپ بولسا بۇلاۋىرەمدۇ؟
- ھەي، ئادەم قېرىغاندا ئۇنتۇغاق بولۇپ قالىدىكەن، يەنە بىر تال ئارزۇلۇق قىزىممۇ بار، شۇنىڭغىمۇ ئالغاچ باراي ئەمدى.
- ئوبدان ئويلاپلا ھەدە، ئايال زاتى دېگەننىڭ كۆڭلى ئالتۇندا ئېچىلىدۇ ئەمەسمۇ؟
- شۇنى بىر دىمىسىلە ئۇكام- دېدى ئىنىك ئانا ناھايىتى ئۇلۇق كىچىك تىنىپ ھەسرەتلەنگەن قىياپەتتە- ئاللاھ شۇ قىزىمنىڭ چىرايدا بەختىنى بەرگىنى بىلەن ئەردىن تەلىيىنى بەرمىدى، ئالتۇن-كۈمۈش دىگەنلەرغۇ ئائىلىمىزدە تۈكۈلۈپ تۇرۇپتۇ لېكىن شۇ قىزىمنىڭ ئايدەك رۇخسارى ۋاقىتسىز خازاڭ بولدى دىسىلە ئۇكام...
زەرگەر بويتاق ئىدى، ئۇ ئىنىك ئانىغا سەپ سېلىپ قاراپ كۆڭلىدە«ئانىسى بۇنچە كېلىشكەن يەردە قىزى قانچىلىك چىرايلىقتۇ...» دىگەننى ئويلاپ ئىختىيارسىز ئىنىك ئانىنىڭ بۇ قىزىغا قىزىقىپ قالدى.
- سىڭلىمىز ئۇ... تېخى تالالىق بولماپتۇ-دە...- دېدى زەرگەر ئىنىك ئانىغا ھىسداشلىق قىلغان قىياپەتتە.
- ياقەي بالام، ئۇنى تالاغا چىقارغان، لېكىن كىيئوغۇل قۇلاق كەستى چىقتى دىسىلە، قۇلىدىكى نەچچە دۇكاننى ئۇتتۇرۇپ يەنە بولدى قىلمىدى، دادىسى بىچارە شۇ ئەتىۋارلىق قىزىنىڭ كۆڭلىنى دەپ مەيلى ئوغۇل بالىكەن ئويىنسا ئوينىسۇن دەپ ئالقىنىنى كەڭ ئېچىپ چۆنتىكىنى ئالتۇن-كۈمۈشكە تولدۇرسىمۇ بۇ كاساپەت ئۆيگە كەلگىلى ئۇنىمىدى، قەيەرلەردە يۈرىدىكىن ئۇ قىمارۋاز...- دېدى ئىنىك ئانا ئېغىر ھەسرەت بىلەن ئۇھ تىنىپ.
- توۋۋا خۇدايىم، شۇنداقمۇ ئادەملەر بۇلىدىكەن-ھە، قۇلىغا كەلگەن ئامەتنى بىلمەيدىغان !
- نىمىسىنى دەيدىغانلا بالام، دەپ كەلسەم قايناپ كىتىمەن، شەھەر ئىچىدىكى ئۆي-زېمىن، دۇكان-سارايلىرىمىز دوقمۇش-دوقمۇشلارنى ئىگىلەپ تۇرۇپتۇ، خۇدايىم ماڭا پەقەت ئىككىلا بالا بىرىپتىكەن، ئارزۇلۇق ئوغلۇم سودا قىلىمەن دەپ سەئۇدى تەرەپكە چىكەتكەنچە كىرگىلى ئۇنىمىدى، ئاڭلىساق شۇ يەردىكى كاتتا بىر باينىڭ قىزىغا ئۆيلىنىپ بالا چاقىلىق بولۇپتىمىش، ئەمدىلىكتە دۇكان-ساراي، ئېتىز-ئېكىنلارغا قارايدىغان ئادىمىمىز يوق بولدى، بىزمۇ قېرىپ قالدۇق، ئۆلۈپ كەتسەك بېشىمىزدا خەتمە –قۇرئان ئوقۇغۇدەك ئوغلىمىز تېخى يوق، كىيئوغۇل دېگەن ۋاپاسىز پەيدا بولغان بولسا بارلىق بىساتىمىزنى بۇلارغا خەتلەپ بىرىپ بىزمۇ مەككە تەرەپكە چىكەتكەن بۇلاتتۇق دىسىلە بالام...
ئىنىك ئانا يالغاندىن كۆز يېشى قىلىپ ياغلىقىنىڭ بۇرجىگىدە يېشىنى سۈرتكەن بولۇپ ئولتۇردى.
ئاڭغىچە دۇكاندىكى شاگىرت بالا زەرگەرنىڭ ئىشارىتىگە ئاساسەن ئارقا ئۆيگە چىقىپ چاي چەينىكىنى ئەكىرىپ ئۈلگۈرگەن ئىدى، زەرگەر قىزىق چايدىن بىر پىيالىنى ئىنىك ئانىغا قوش قوللاپ تۇتۇپ ئۇنىڭغا بولغان ھۆرمەت ۋە مېھماندوستلۇقىنى بىلدۈردى.
ئىنىك ئانا قۇلىدىكى چاينى پۈۋلىگەن بولۇپ زەرگەرگە قىزىققان قىياپەتتە سەپ سېلىپ قاراشقا باشلىدى، زەرگەر ھۇشيار ئادەم ئىدى، ئىنىك ئانىنىڭ ئۆزىگە ئانىلارچە قارىغان كۆز نۇرىدىن ئۇنىڭ كۆڭلى بىرنىمىنى تۇيۇپ يۈرىگى ئويناپ كىتىۋاتاتى.
- مەن ماڭاي بالام، قىزىم تۇققانلارنىڭكىدە قېلىۋىدى، كۈزى يولۇمدا قالدى ھەقىچان، ماۋۇنى ئالغاچ كېلىۋىدىم، بولسا مۇشۇنىڭ ئۆزىدە سۇقۇپ بەرگەن بولسىلا، – ئىنىك ئانا شۇنداق دىگەچ يانچۇغىدىن يەتتە-سەككىز تال ئالتۇن تىللانى شاراقلىتىپ ئېلىپ بوتكىنىڭ ئۈستىدە قۇيۇپ قويدى، زەرگەر بۇنى كۆرۈپ ھەيرانۇ-ھەس قالدى، ئەسلىدە ئىككى جۇپ زىرە سوقۇش ئۈچۈن ئەڭ كۆپ بولغاندىمۇ ئۈچ-تۆت تال تىللا بولسا يېتەتتى.
- ھەدە بۇلارنى نەدىمۇ ساقلىغان بولغىيتىلە، ھازىر بۇنداق ئەتىۋا ماللارنى ئۇچراتماق بەك تەس بولۇپ كەتتى، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ جىق بولۇپ كىتىپتۇ، مۇشۇنىڭ يېرىمى بولسا كۇپايە...- دېدى زەرگەر ناھايىتى مۇلايىملىق بىلەن تىللالارنى ئىنىك ئانىنىڭ قۇلىغا سۇنۇپ.
- ھېچقىسى يوق، بۇ بىرنىمىلەر كۈتۈرۈپ يۈرۈپ نېمە قىلارمەن، كۈزۈمگە ئىسسىقلا كۆرۈنۈپ قالدىڭىز بالام، ئەپ قۇيۇڭ لازىمى بولۇپ قالىدۇ،-دېدى ئىنىك ئانا ئۇ ئالتۇن تىللالارغا كۆز قىرىنى سالماستىن.
زەرگەرنىڭ ئاغىزى قۇلىقىغا يەتتى، ئۇ كۆڭلىدە « توۋۋا ئاللاھ ئىگەم مۇشۇ كۈنلەردە ئارقا –ئارقىدىن بېرىۋاتىدۇيا ماڭا، ئادەمنىڭ ئامىتى كەلسە ئىشىكنى ئېتىۋالسا تۈڭلۈكتىن چۈشىدۇ دىگىنى ئەجەب راسكىنا...» دىگەننى ئويلىدى.
- ھەدە ئۆزلىرى يۇرتىمىزغا مېھمان ئىكەنلا، ناۋادا مىنى يات كۆرمىسىلە ئۆيۈمگە كىلىپ بىرە پىيالە چېيىمغا داخىل بۇلغان بولسىلا، گەرچە مەن بويتاق بولساممۇ قۇلۇم گۈل مىنىڭ، چوڭلارنىڭ دۇئاسىنى ئالماق بۇ ھۈنىرىمدىن مىڭ ئەۋزەل ھەدە...- دېدى زەرگەر ئىشلارنىڭ ناھايىتى ئۇڭۇشلۇق كېتىپ بېرىۋاتقانلىقىنى پەملەپ.
- بولىدۇ بالام، ھازىر يىراق-يېقىندىكى تۇققانلار كەلگىنىمىزنى بىلىپ بىزگە ئارام بەرمەيۋاتىدۇ، بىر كۈنى مەن ئالايىتەن ۋاقىت چىقىرىپ قىزىمنى بىرگە ئېلىپ كىلەي، شۇ چاغدا ئولتۇرۇپ ئالدىرماي پاراڭلىشارمىز، مەن قايتاي بالام...
ئىنىك ئانا ئورنىدىن تۇرۇپ زەرگەر بىلەن خوشلىشىپ دۇكاندىن چىقتى، زەرگەر ئىنىك ئانىدىن ئايرىلىشقا قىيمىغاندەك ئۇنىڭغا ئەگىشىپ كوچىنىڭ خېلى بىر يېرىگىچە بېرىپ ئۇنى ئۇزۇتۇپ قويدى.
ئىنىك ئانا زەرگەر بىلەن خوشلاشقاندىن كېيىن ئۆزىنىڭ پىلانى بويىچە رەستىدىكى يەنە بىر ئاۋات كوچىغا ئىتتىك قەدەم باستى.
ئۇ باشقىلارغا ئۆزىنىڭ قىزىنىڭ ئۆيدىن چىقىپ كېتىپ ئۆيگە پەيدا بولمىغانلىقىنى، قىزىنىڭ ئىلگىرى جەمىيەتتىكى يامان ئادەملەر بىلەن ئارلىشىپ قالغانلىقىنى ئېيتىپ كۆز يېشى قىلدى، ئاندىن بىرەيلەننىڭ ئارقا رەستىدىكى خام بازىرىدا كېچىسى ئېچىلىدىغان بەزمىخانىنىڭ بارلىقىنى بەزمىخانىنى ئىسمايىل سەتەڭ دەپ ئاتىلىدىغان بىرسىنىڭ ئاچىدىغانلىقىنى بەزمىخانىدىكى رەققاس قىزلارنىڭ ئىچىدە ئەشۇنداق نارەسىدە قىزلارنىڭمۇ چىقىپ قالىدىغانلىقىنى ئېيتىپ بەردى.
ئىنىك ئانا دەرھال ئارقا رەستىدىكى خام بازىرىغا ئالدىرىدى، ئۇ كىشىلەرنىڭ كۆرسەتمىسىگە ئاساسەن قىزىل سىرلانغان چوڭ بىر دەرۋازىلىق ئۆينىڭ ئىشىگىنى قاقتى.
ئۆي ئىچىدىن بىر خىزمەتچى چىقىپ ئىنىك ئانىدىن نېمە ئىشى بارلىقىنى سورىدى. ئىنىك ئانا ئىسمايىل سەتەڭ بىلەن كۈرىشىدىغان مۇھىم ئىشى بارلىقىنى ئېيتتى. خىزمەتچى ئۆيگە كىرىپ كېتىپ ھايال ئۆتمەي ئىنىك ئانىنى چوڭ ھويلىنىڭ كەينىدىكى قاتار-قاتار سېلىنغان ئۆيلەرنىڭ ئەڭ ئاخىرىسىدىكى بىر ئۆيگە باشلاپ ئەكىردى، بۇ ئۆي مېھمانلارنىڭ ئارام ئالىدىغان ئۆيى بولسا كېرەك، قات-قات سېلىنغان زىلچا گىلەملەر ئۈستىدە تاۋار-دۇردۇنلاردىن ئىتىلگەن كۆرپىلەر، كەشتىلەنگەن ياستۇقلار شۇنداق رەتلىك سېلىنىغلىق تۇراتتى. ئىنىك ئانا بۇ ئۆينىڭ زىننەتلىنىشىگە قاراپ ئىسمايىل سەتەڭنىڭ بوش ئادەم ئەمەسلىكىنى بىلىپ كۆڭلىدىكى پىلانىنى پىششىقلىدى.
شۇ چاغدا سىرىتتىن قىرىق ياشلار چامىسىدىكى سىمىز بىر ئەركىشى ئاۋازىنى قۇيىۋېتىپ كۈلگىنىچە ئۆيگە كىرىپ كەلدى.ئىنىك ئانا ئۇنىڭ بىلىنى تولغاپ ماڭغىنىغا قاراپ ئۇنىڭ ئىسمايىل سەتەڭ ئىكەنلىكىنى پەملىدى.
- ۋاييەي ! ئۆزلىرىنى ساقلىتىپ قۇيۇپتىمىنا ، مىنى نېمە ئىش بىلەن ئىزدىگەن بولغىيتتىلا؟ - دېدى ئىسمايىل سەتەڭ ئىنىك ئانىنىڭ پوزۇر كېلىشكەن تۇرقىغا قاراپ كۈلگىنىچە.
- ئۆزلىرىنى ئىزدەپ كېلىشىمدە ئازراق ھاجىتىم چىقىپ قالغان ئىدى، بىلمىدىم ياردەم قوللىرىنى سۇنالىمىكىن؟ - ئىنىك ئانا شۇنداق دىگەچ نەزىرى ئۈستۈنلۈك بىلەن يانچۇغىدىن بەش تال ئالتۇن تىللانى چىقىرىپ ئىسمايىل سەتەڭنىڭ ئالدىدا قۇيۇپ قويدى.
بۇنى كۆرگەن ئىسمايىل سەتەڭ قىلغىلى قىلىق تاپالماي ھىجايغىنىچە ئىنىك ئانىنىڭ ئالدىدا يۈكۈنۈپ ئولتۇرۇپ :
- ۋاييەي، بۇنداق قىلىش كېتەمتى ھەدە، نېمە گەپ بولسا ماڭا دەۋەرسىلە، قۇلۇمدىن كېلىشىچە كۈچەيمەن... قېنى نېمە گەپتى...؟ - دېدى ئىسمايىل سەتەڭ ئىككى قۇلىنى كۆكسىگە قۇيۇپ قىزلاردەك نازلىنىپ.
- ئۇنداقتا گەپنى ئۇچۇقلا دەي ئۇكام، ئاستانە شەھرىدە بىجىرىدىغان ئازراق يەر ئىشىمىز بار ئىدى، ئاڭلىساق يەر ئىشلىرىغا مەسئۇل رۇس ئەمەلدار ئاستانىدىن مۇشۇ يۇرتقا قاراپ مېڭىپتۇ، قارىساق پەيتى كەلگەندەك تۇرىدۇ، شۇڭا كىچىلەپ يول يۈرۈپ بۇ يەرگە يتىپ كەلدۇق ، ئاڭلىساق ئۇ ھارامزەدىنىڭ پۇل-بايلىققا خوشى يوق ئىكەن لېكىن گۈزەل نازىنىنلارنى كۆرسە شۆلگىيى ئېقىپ تۇرالمايمىش، سىزنى ئىزدەپ كىلىشتىكى مەقسىتىم ئۇكام، بىزگە ناز خۇلقلىق ھەقىقى ساھىبجامالدىن بىرنى تېپىپ بەرگەن بولسىڭىز، ئەڭ ياخشىسى ياقا يۇرتلۇق قىز بولغان بولسا ياپقان تۇۋاق ياپقان پېتى قالسا بۇلاتتى، بىزنىڭ بىگىم ئەر كىشى بولغاچقا ئەپسىز ھېس قىلىپ مىنى بۇيەرگە ئىۋەتتى، ئىش مۇۋاپىقىيەتلىك بولسا پۇلنىڭ كۈزى سىزگە قاراپ تۇرمايتتى ئۇكام.
ئىنىك ئانا بۇ گەپلەرنى قىلىپ بولۇپ سوئال نەزىرى بىلەن ئۇنىڭغا قارىدى، ئىسمايىل سەتەڭ بۇ گەپنى ئاڭلاپ ئاغىزنى تۇتۇپ كۈلۈپ كەتتى.
- ۋاي جېنىم، ئاران مۇشۇ ئىشمىدى ھەدە، خاتىرجەم بولسىلا يىراق شەھەردىكى دوستۇم نۇرى نايناق بىلەن دىيىشىپ قويغان، ئۆگۈنلۈككە ئۇنىڭ يېنىدا تۇرىدىغان بىر رەققاس قىز بۇ يەرگە كەلمەكچىدى، ئاڭلىسام كاساپەتنىڭ ئىچكەن سۈيى بوينىدىن كۆرۈنۈپ تۇرارمىش، ھىلە-نەيرەڭدە شەيتانمۇ ئۇنىڭغا قول باغلاپ تۇرغۇدەك، شۇنىلا ئۇدۇللىمايمۇ؟
- ياخشى ئېيتتىڭىز ئۇكام شۇنداق بولسۇن، ئۇنى ئېلىپ كىتىشكە ئۆگۈنلۈككە قانداق ۋاقىتتا كىلەي؟
- سورۇننى بۇ يەردە تۈزمەمدۇق ھەدە، ناۋادا سىرىتتا بىرە كۆڭۈلسىزلىك بولۇپ قالسا نۇرى نايناقتىن قۇتۇلماق تەستى... ۋاي جېنىم ئەمدى قانداق قىلارمىز...
ئىسمايىل سەتەڭ چىمچىلاق بارمىقىنى چىشلەپ ئالدىدىكى ئالتۇن تىللاغا قاراشقا باشلىدى، ئۇنىڭ كۆڭلىنى چۈشەنگەن ئىنىك ئانا يانچۇغىدىن يەنە ئىككى تال تىللانى چىقىرىپ ئالدىدىكى تىللارنىڭ ئۈستىگە شاراقلىتىپ قوشۇپ قويغاچ:
- مېھمان بەك نازۇكتى ئۇكام، ئۇنى بۇيەرگە باشلاپ ئەكىلىش قۇلايسىز، شۇڭا ئۇنى ماڭا بىر كېچە –كۈندۈزلۈك بىرىپ تۇرسىڭىز ئىش پۈتكەندە ھاردۇقىڭىزنى باشقىچە چىقىرىمەن ئۇكام – دېدى ئىنىك ئانا مەنلىك قىلىپ ئۇنىڭغا قاراپ.
- ۋاي چاتاق يوق ھەدە، ئۆگۈنلۈككە چۈشتە بىر كىلىڭە، ئۇنىڭ ھۆددىسىدىن ئۆزەم بىر نېمە دەپ چىقارمەن، ئۇ چوشقا ھەرقانچە بولسىمۇ ئۇنى ئۆلتۈرۈپ قويماس...ھى...ھى...- دېدى ئىسمايىل سەتەڭ ئىنىك ئانىنىڭ بېقىنىنى چىمداپ.
ئۇلار شۇنداق قىلىپ ئۆگۈنلۈككە چۈشتە كۆرۈشىدىغانغا پۈتۈشۈپ خوشلاشتى.
-        ئىنىك ئانا يولدا كەلگۈچە ياۋۇزبەگنى خىيال قىلىپ ئۇنىڭ ئىزدىرىكىنى ئېلىش ئۈچۈن قىلغان ئىشلىرىنىڭ بىكار بولۇپ كەتمەسلىكىنى ئاللاھتىن تىلىدى.
ئۇنىڭ ئىسمايىل سەتەڭ بىلەن دىيىشكەن كۈنمۇ يىتىپ كەلدى.
چۈشكە يېقىن ئىنىك ئانا بالىنى سۈت ئانىسىنىڭ يېنىدا قاپ قۇيۇپ كىيىم سالغان بوخچىسىنى كۆتۈرگىنىچە رەستىگە چىقتى ئاندىن خالى بىر جاينى تېپىپ ئۈستىۋېشىنى ئالماشتۇرغاندىن كېيىن ئىسمايىل سەتەڭنىڭ قېشىغا ئالدىراپ ماڭدى.
ئىسمايىل سەتەڭمۇ ئۆزىگە ئالدىنى قىلغان بۇ بايلىقتىن خۇشال بولۇپ ئىنىك ئانىنىڭ يۇلىغا ئىنتىزار بولۇپ تۇراتتى، ئىشىك قېقىلىپ ئىنىك ئانا كىرىپ كەلدى، ئىسمايىل سەتەڭ ئاۋالقىدەكلا كاسسىسىنى سىلكىپ ئىنىك ئانىنىڭ ئالدىغا بېرىپ ئىگىلىپ سالام قىلدى.
- ۋاييەي ئەمدى كەلدىلىمۇ، يوللىرىغا قاراپ تۇرغىلى نەۋاخ، ماڭسىلا ئۇ قىزنى سىلىگە بىر كۆرسىتەيچۇ...- ئىسمايىل سەتەڭ شۇنداق دىگىنىچە ئىنىك ئانىنىڭ قۇلىنى يىتىلەپ مېھمانخانىغا ئەكىردى.
دىگەندەك مىھمانخانىدا ئاي دىسە ئاي ئەمەس كۈن دىسە ئەمەس بىر قىز ناز بىلەن ئولتۇراتتى، ئۇ قىز ئىنىك ئانىنى كۆرۈپ ئورنىدىن تۇرۇپ ئىگىلىپ سالام قىلدى، ئىنىك ئانا رەققاس قىزنى كۆرۈپ ئىسمايىل سەتەڭدىن رازى بولۇپ مېيىقىدا كۈلۈپ قويدى.
ئۇلار ئۇ ئۆيدىن چىقىپ بازارنىڭ سىرتىدىكى پىنھان بىر جايغا بېرىپ شۇ يەردىكى شىلدىرلاپ ئېقىۋاتقان سۇنىڭ بۇيىدا پاراڭلاشتى.
- گەپنى ئەگىتمەي سىزگە ئۇدۇللا دەۋېرەي، بىر ئىشتا سىزنىڭ ياردىمىڭىزگە موھتاج بولۇپ قالدىم، بولسا ماڭا بىر ياردەم قىلسىڭىز بوپتىكەن قىزىم،- ئىنىك ئانا شۇنداق دىگەچ يېنىدىن ئون نەچچە دانە ئالتۇن تىللانى چىقىرىپ سەككىز تالنى قىزنىڭ قۇلىغا تۇتقۇزۇپ قويدى.
قىزچاق ئۆمرىدە بۇنچىلىك جىق ئالتۇن تىللانى تۇتۇپ باقمىغان ئىدى، ئۇ بۇ تىللانى قۇلىدا سىقىمداپ تۇرۇپ ئىنچىكە ئاۋازىنى تىتىرىتىپ سورىدى :
- نېمە ئىشتى ئانا ئۇ، شۇنچە سىرلىق؟
- سىرلىقمۇ ئەمەس قىزىم، بىر ھىساپتا بۇغۇ ئادەتتىكى بىر ئىش ئىدى، مەن ئاستانىدىكى ھاشىم باي دېگەننىڭ چوڭ خۇتۇنى بولىمەن بالام، ئۆيىمىزدە ئىش قىلىدىغان بىر يىگىت بار ئىدى، ئۇنى كىچىگىدىن باشلاپ بىز بالىچىلاپ بېقىۋالغان، كونىلار ئادەم بالىسى باقساڭ ئاغزى بۇرنۇڭ قان بۇلۇر دەپ توغرا دەپتىكەن، ئۇنىڭ قۇلى قېيىق چىقىۋالدى دىسىلە، باي ئاكىڭىز بىرسىنىڭ ئامانىتىنى ماڭا ساقلاپ قويغىن دەپ بىرىۋىدى مەن ئادەتتىكى ئالتۇن-كۈمۈش ئوخشايدۇ دەپ مۇنداقلا تىقىپ قۇيۇپتىمەن، ئەسلىدە ئۇنىڭ ئىچىدىكى پۈتۈنلەي قىممەت باھالىق ئۈنچە مەرۋايىت ئىكەن، كىم بىلسۇن ئۆيىمىزدىكى ھېلىقى يىگىت بۇنى كۆرۈپ قېلىپ ئوغۇرلاپ كىتىپتۇ، ھازىرغا كەلگەندە باي ئاكىڭىز ياكى ئامانەتنى تاپىسەن ياكى بولمىسا ئۇ ئوغرىنى تاپىسەن بولمىسا سۈزۈڭ شۇ دەپ تالاق قىلغىلىۋاتىدۇ، ئۇ ئوغرى تاھازىرغىچە تېپىلمىدى، بۇپتۇ سۆزۈمنى ئالاي دىسەم شۇنچە يىل تۇتقان ئۆيۈم، يىغقان ئالتۇن-كۈمۈشلىرىم ئەشۇ توقال خوتۇنلارغا شۇ پېتى قالغۇدەك، ئايال كىشى دېگەن ئاجىز ئىكەن بالام، بۇ گەپلەرنى ئىسمايىل سەتەڭگە دىيىشكە بولمايتتى شۇڭا ماڭا بىر ياردەم قىلسىڭىز بۇلاتتى...
ئىنىك ئانا ياۋۇزبەگنى خىيال قىلىپ كۆزىگە لىق ياش ئالدى، رەققاس قىز بۇلارنى ئاڭلاپ يۈرىگى بىر ئاز جايىغا چۈشكەندەك بولۇپ ئىنىك ئانىدىن سورىدى:
- ئېيتسىلا ئانا مەن سىلىگە قانداق ياردەم قىلىمەن؟
- بۇ ئاسان بالام، ئاڭلىساق ئۆيىمىزدىكى ئۇ ئوغرى مۇشۇ بازاردىكى بىر زەرگەر ئۇستا بىلەن باردى-كەلدى قىلارمىش، زەرگەر قاتتىق قاقۋاش نىمىكەن، ئىس-بۇسىنى چىقارمىدى، بەك چىڭ تۇتايلى دېسەك، رۇسلار كۈتكەن يەردىن چىقمايدۇ، شۇڭا بىز ئالدى بىلەن....
ئىنىك ئانا قالغان گەپنى قىزنىڭ قۇلىقىغا پىچىرلاپ سۆزلەشكە باشلىدى، قىزچاق ھەممە گەپنى ئاڭلاپ بولۇپ قاقاخلاپ كۈلۈپ كەتتى.
- خاتىرجەم بولسىلا ئانا، ھېلىغۇ زەرگەر گاچا ئەمەسكەن، ناۋادا ئۇ گاچا بولغان تەقدىردىمۇ ئۇششاق تىلىنى چىقىرىپ ناخشا توۋلاتقۇزىمەن ئۇنىڭغا...
- ئەمىسە قىزىم ئىشلار دېيىشكىنىمىزدەك بولسۇن، ئەتە ئەتتىگەن خۇش خەۋىرىڭىزنى كۈتىمەن، بۇ ئىشنى ياخشى ئورۇندىسىڭىز قالغان بۇ تەڭگىلەرنىمۇ سىزگە مۇكاپات قىلىپ بېرىۋېتىمەن قىزىم!
ئۇلار ئەتە ئەتتىگەندە مۇشۇ جايدا كۆرۈشىدىغانغا دىيىشىپ ھېلىقى زەرگەرنىڭ دۇكىنى بار كوچىغا قاراپ مېڭىشتى.
ئەسىرگە يېقىن زەرگەر دۇكىنىدا ئولتۇرۇپ زوق بىلەن ھۈنەر قىلىۋاتاتتى، تۇيۇقسىز ئىشىكتىن بىر قىز كىرىپ زىل ئاۋاز بىلەن پەس يۆتۈلۈپ قويۇپ تىزىپ قۇيۇلغان زىننەت بۇيۇملىرىغا قاراشقا باشلىدى، زەرگەر بۇ يېقىملىق ئاۋازدىن بېشىنى كۈتۈرۈپ قىزنى كۆردى، زەرگەر ئۆمرىدە بۇنچىلىك كېلىشكەن چىرايلىق قىزنى كۆرۈپ باقمىغان ئىدى، ئۇنىڭ قۇلى ئىشتىن توختاپ يۈرىكىنىڭ سالغىنى ئۆزىنىڭ قۇلقىغا ئاڭلىنىشقا باشلىدى، ئۇنىڭ مۇشۇ تاپتا لەۋلىرى قۇرۇپ ئاغىزىدا نەم دىدارى قالمايۋاتاتتى...
- ئۆزلىرىگە ...نى..نى...نېمە لازىم ئىدىكى؟ - دېدى زەرگەر ئۇ قىزنىڭ خۇما كۆزلىرىگە قاراپ ئەقلىدىن ئازغاندەك بولۇپ .
- ماڭا لازىم نەرسىلەر بۇ يەردە يوقتەك قىلىدۇ ئۇستام...-دېدى قىز خىجىل بولغان قىياپەتتە نازلىنىپ كۈلۈپ زەرگەرگە تىكىلىپ قاراپ .
زەرگەر دەرھال شاگىرتىنى چاي دەملەپ ئەكىرىشكە بۇيرۇپ قىزچاقنى ئولتۇرۇشقا تەكلىپ قىلدى :
- ئۆزلىرىگە بۇ يەردىن يارىغۇدەك بىرە نەرسە چىقىپ قالار سىڭلىم.– دېدى زەرگەر ئاران تەسلىكتە گېپىنى تېپىپ.
- چاقچاق قىلدىم زەرگەر ئۇستام – دېدى قىزچاق قاش كۆزلىرىنى ئوينىتىپ – ئانام قايسى كۈنى ئىككى جۇپ زىرە بۇيرۇتۇپ قويغان چېغى، شۇ يىگىتنىڭ قېشىغا بېرىپ ئۇقۇپ كەل، قاچانلارغا پۈتىدىكىن دەيدۇ.
- ھە...ھە... سىلى ھېلىقى ئاستانىدىكى ھاجى خېنىمنىڭ يالغۇز قىزىمۇ؟ - دېدى زەرگەر تېخىمۇ قىزغىن بولۇپ – ھازىر ياساۋاتىمەن، سىلىگە يارىغۇدەك قىلىپ ياسىمىسام تاشلاپ قويالا ھېلى.
-        قىزچاق ئاۋازىنى قۇيىۋېتىپ قاقاخلاپ كۈلگىنىچە زەرگەرگە چاقچاق قىلدى:
- ئۆزلىرىدەك قاملاشقان يىگىت ياسىغان يەردە كۆزىمىزدىن ئوت چىققۇدەك ياسىۋىتەلا ئۇنى.
زەرگەر قىزنىڭ قاش-كۈزىنى ئوينۇتۇپ گەپ قىلىشلىرىغا قاراپ ئۇنىڭ ئېرىدىن ئايرىلغىنىغا راستىنلا ئۇزاق بولغانلىقىنى پەملىدى، بولۇپمۇ «قاملاشقان يىگىت» دېگەن سۆز ئۇنىڭ قۇلىقىدىن كىرىپ يۈرىگىنى كۆيدۈرۈپ كۈل قىلىۋەتتى.
- ياسىمامدىغان ...ياسىمامدىغان...ئوت چىقىرىۋېتىمىز دىسىلە- دېدى زەرگەر شالۋۇرىنى ئېقىتىپ.
ئاڭغىچە شاگىرت بالا چاينى كۈتۈرۈپ كىرىپ ئۆزىنىڭ كىچىكلىكىگە باقماي قىزغا ھاڭۋېقىپ قاراپ كۈلۈپ تۇراتتى، زەرگەر چاي چەينىكىنى قۇلىغا ئېلىپ شاگىرتىغا ئالىيىپ قۇيۇپ قىزنى گەپكە سالدى :
- بۈگۈن سىلىنىڭ كېلىدىغانلىقلىرىنى بىلمەپتىمەن، مۇبارەك قەدەملىرى دۇكىنىمغا يىتىپ قاپتۇ، ئۆيۈمگە كىرىپ بىردەم ئولتۇرۇپ ماڭسىلا، قۇرۇق چاي بولسىمۇ تۇتاي سىڭلىم– دېدى زەرگەر ئاغىزىدىن نېمە گەپ چىققانلىقىنى بىلەلمەي گاڭگىراپ.
- بۇپتۇ، بۈگۈنچە قۇرۇق چايلىرىنى بولسىمۇ ئىچىپ تۇراي، ھەممىنى قىلغان شۇ ئانام دىسىلە...
قىزچاق كۈلگىنىچە ئورنىدىن تۇرۇپ زەرگەرنىڭ يول باشلىشىنى كۈتۈپ تۇردى. زەرگەر كۆز ئالدىدىكى ئىشلارغا ئىشەنمىگەندەك كالپۇكىنى چىشلەپ بېقىپ ئۆزىنىڭ چۈش كۆرمەيۋاتقانلىقىنى بىلىپ دەرھال يول باشلاپ ئالدىدا ماڭدى.
زەرگەر قىزنى ئىچكىرىدىكى مىھمانخانا ئۆيگە باشلاپ قۇيۇپ شاگىرت بالىنى دۇكاننى تاقاپ بازاردىن نەرسە كېرەك سېتىۋېلىشقا بۇيرىدى. ئاندىن ئالدىراپ قىزنىڭ قىشىغا كىردى، قىزچاق زەرگەر كىرگۈچە بېشىدىكى شارپىنى ئېلىپ تاشلاپ چىرايلىق تىكىلگەن كەمزۇلنى سېلىۋېتىپ ئىچىدىكى ئوتقاشتەك قىزىل دۇخاۋا كۆينىكى بىلەن توم ئۆرۈلگەن سۇمبۇل چېچىنى تومپايغان كۆكسىنىڭ ئۈستىگە ئېلىپ قۇلىدا ئويناپ ئولتۇراتتى، زەرگەر ئىختىيارسىز قىزنىڭ دۇخاۋا كۆينىكىنىڭ ئالدىدىكى ياقا ئويمىسىدىن دۈمبىدەك پارقىراپ چىقىپ قالغان يېرىم كۆكسىگە قاراپ سالدى. شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ بەدىنى ئوت ئېلىپ قەيەرگە دەسسەپ تۇرغانلىقىنى بىلەلمەي قالدى.
قىزچاق ئۇنىڭ بۇ ھالىغا قاراپ ئىشىنىڭ ئاسانغا تارتىۋاتقانلىقىنى بىلىپ زەرگەرگە سۆز قىلدى:
- توۋۋا دەيمەن، ئەركەك زاتىنىڭ چىرايىغا قاراپ باقمىغىلى قانچە ئۇزۇن بولدى ماڭا، بۈگۈن ھەجەپ بىر ئىش بولدى، ئۆزەمچە ئۆيلىرىگە كىرىپ قاپتىمەن، سىلىمۇ بوش ئەمەسكەن ئۇستام قارىغاندا...- قىزچاق يەنە نازلىنىپ كۈلدى.
زەرگەر گەپ سۆزلەرنىڭ باشقىچە مېھرى ئىسسىق بولىۋاتقانلىقىنى بىلىپ تۇتقان-قويغىنىنى بىلەلمەي قالدى.
- بۈگۈن تاغنى بەرگەندەك خوش بولدۇم، ئازادە ئولتۇرسىلا، كەچتە ئۆزەم ئاپىرىپ قۇيىمەن.
- ناۋادا ئەتە كېتەي دىسەم قوغلىغىدەكلا مىنى...- دېدى قىزچاق كۈلگىنىچە ئۈنچىدەك چىشىنى چىقىرىپ.
- توۋۋا دىسىلە، سىلىدەك پەرىزاتنى قوغلامدىغان...-دېدى زەرگەر ئاغىزىغا كەلگەن شۈلگىيىنى يۇتىۋېتىپ.
- كېچىچە توڭدۇرۇپ سالالىمۇ يا...؟ - قاقاخلاپ كۈلدى قىزچاق ئوتلۇق كۈزى بىلەن زەرگەرگە يەنە تىكىلىپ قاراپ.
مۇشۇ تاپتا زەرگەر تۈگەشكەن ئىدى، ئۇ ھازىرنىڭ ئۆزىدە بۇ قىزنىڭ ۋەسلىگە يىتىش ئۈچۈن پۈتۈن بىساتىدىن كىچىشكە رازى ئىدى. قىزچاق پۇرسەتنى چىڭ تۇتۇپ زەرگەرگە ئېيتتى:
- ئانام ئېيتقاندەك مېھرى ئىسسىق يىگىتكەنلا،راستىنى دىسەم كۆڭلۈمنىڭ ھەقىقەتەن ئارامى يوق، ئاز تولا مۇسەللەس دىگەندەك بىرنىمە ئەكىرسىلە، ئالدىلىرىدا يۈرۈگۈم سېلىپ خىجىلچىلىقتا بەكلا بىئارام بولۇپ كەتتىم، قېنى دەردىمگە دەۋا بۇلالامدىلا كۆرۈپ باقاي.
زەرگەر ئەزەلدىن كەيپ قىلمايتتى، لېكىن بۈگۈن مۇسەللەس ئەمەس، زەھەر بولسىمۇ ئىچىشتىن يانمايتتى، شۇڭا ئۇ ئالدى-كەينىگە قارىماي رەستىگە يۈگۈردى.
زىمىننى قاراڭغۇلۇق باستى، ھاينى-ھۇيت دىگۈچە داستىخانلار سېلىنىپ توخۇ سۈتىدىن باشقا ھەممە نەرسىلەر تىزىلدى، كۈلكە-چاقچاق ئىچىدە قىزچاق بىلەن زەرگەر قەدەھلىرىنى تولدۇرۇپ راسا ئىچىشتى. قىزچاق كۈنى-كۈنى مۇسەللەس ئىچىپ بەگ-ئەمەلدارلارنىڭ قۇچىقىدا ئولتۇرۇپ نەغمە-ناۋا ئىچىدە يۈرگەچكە بۇنچىلىك مەي ئۇنىڭغا نىسبەتەن بىر پىيالە سۇ ئىدى، لېكىن زەرگەرنىڭ تۇنجى ئىچىشى بولغاچقا شەھۋىتى بارغانسېرى ئۆرلەپ ئەقلىدىن ئېزىپ تاققۇ-تۇققۇ سۆزلەشكە باشلىدى، قىزچاق پەيتنىڭ يىتىپ كەلگەنلىكىنى بىلىپ ئىنىك ئانىنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە ئىش كۆرۈشكە باشلىدى.
- ۋاييەي ئۇستام، قەيەردە سىز، باشلىرىم قېيىپ يۈرۈگۈم ئوت ئېلىپ كەتتىيا مىنىڭ...- دېدى قىزچاق يۈرىگىنى چىڭ بېسىپ.
- مانا مەن جېنىم، قېنى يۈرىكىڭىزنى تۇتۇپ باقاي، راست قىزىۋاتامدۇ...- زەرگەر شۇنداق دىگىنىچە مەينىڭ كۈچى بىلەن قىزنىڭ لىغىرلاپ تۇرىدىغان كۆكسىنى مۇجۇشقا باشلىدى.
- ۋايجان ئۇز جېنىم، چىدىيالمىدىم بوشراق...
قىز ئىڭراپ كەتتى.
-        زەرگەر ھاسىرىغىنىچە قىزنىڭ كىيىمىنى سالدۇرۇشقا ئۇرۇندى، شۇ چاغدا قىزچاق ئىككى قۇلى بىلەن زەرگەرنىڭ بوينىغا گىرە سېلىۋېلىپ ئۇنى باغرىغا چىڭ بېسىۋالدى، زەرگەر تېنىگە تۇتاشقان لەززەتلىك ئوتتىن ھۇشىنى يوقۇتايلا دەپ قالدى.
- سىزنىڭ بۇنچە ئوتلۇق يىگىتلىكىڭىزنى بىلمەپتىمەن، ئانامنىڭ كۈزى راستىنلا مال تونۇيدىكەن، بىز ئەمدى بولدى قىلايلى...مەن قايتاي...-دېدى قىزچاق يىغلامسىرىغان قىياپەتتە.
- سىزگە نېمە بولدى ئەمدى جېنىم مەلىكەم...مىنى مۇشۇنداق تاشلاپ قۇيۇپ كىتىشكە كۆڭلىڭىز ئۇنامدۇ زادى؟- دېدى زەرگەر ئاستىدا ياتقان پەرىزاتنى قۇيۇپ بەرمەي.
- سىزگە ئېيتماپتىمەن، ئىلگىرى ئۆيدىكىلەر مىنى بىرسىگە ياتلىق قىلغان ئىدى، ئۇ ۋاپاسىز قىمارۋاز چىقىپ قېلىپ بۇ يولدىن قايتقىلى ئۇنىمىدى، ھەتتا ئۆيدىكىلەر تويۇمدا ئېلىپ بەرگەن يېشىل ئالماس كۆزلۈك زۇننارىمنىمۇ ئوغۇرلاپ كەتتى، ئاڭلىسام بۇنچە چوڭلۇقتىكى يېشىل گۆھەرنىڭ جاھاندا ئىككىنچىسى تېپىلماسمىش، ئۇ ئوغرىنى ئادەم ياللاپ ئۆلتۈرۋەتسەممۇ دەردىم چىقمايدۇ، ئۇنىڭ كۈنلەرنىڭ بىرىدە قايتىپ كىلىپ غوۋغا كۆتۈرۈشىدىن شۇنداق قورقىمەن دەڭا، نىمىشقىمۇ خۇدايىم ماڭا سىزدەك ياخشى يىگىتنى ئۇچراشتۇرمىغان بولغىيتتى...ئۇ بىر بەدنىيەت نېمە سىزنى كۆرسە سىزگە قەست قىلىشتىن يانمايدۇ، مىنىڭ ھازىر سىزدىن بىر مىنۇتمۇ ئايرىلغۇم يوق دەڭا...
قىزچاق يالغاندىن يىغلىغان بولۇپ يىگىتنى يەنە چىڭ قۇچاقلىۋالدى. زەرگەرنىڭ بېشى پىيقىرغاندەك بولۇپ قىزچاقتىن سورىدى:
- سىزنىڭ ئۇ ئېرىڭىز مەندىن ئېگىز، مەندىن غوللۇقمىدى؟
- ھەئە شۇنداق، كۆرگەنمىدىڭىز ئۇ مۇناپىقنى...ياردىن تېيىلىپ كېتىپ ئۆلگۈيدى ئۇ ئەبلەخ...
زەرگەر پۈتۈنلەي ئەقلىدىن ئازدى.
- شۇنداق كۆرگەن، ئۇ ئەمدى قايتا پەيدا بولمايدۇ.
قىزچاق بۇ گەپنى ئاڭلاپ زەرگەرنىڭ لىۋىگە لىۋىنى يېقىپ ئېيتتى:
- گىپىڭىز راست بولسىغۇ، جېنىمنى دىسىڭىزمۇ بىرەتتىم، لېكىن ئۇ ناھايىتى ئەسكى بەدبەخ، ئۇنىڭغا بالدۇر ئۆلۈم كەلمەسمىكىن.
زەرگەر كەيپچىلىكتە قىزچاقنىڭ بۇ مۇئامىلىسىدىن ھەممە گەپنى ئۇنىڭغا دەپ ئۇنىڭ يۈرىكىگە تۈكۈرمەكچى بولدى.
- ئۇ ئەبلەخ مىنىڭ يېنىمغا پات-پات ئۇنى بۇنى ئەكىلىپ تۇراتتى، بىر كۈنى ئۇ سىزدىگەن ھېلىقى تويلۇق مېلىڭىزنى ماڭا ئەكەپتۇ، شۇنىڭ بىلەن مەن ئۇ يېشىل گۆھەرنى ئاستانىدىكى شاكىرخان ھاجى دىگەنگە ئاپىرىپ بەردىم، شاكىرخان بۇنى ئاستانىدە تۇرۇشلۇق ھەربىي ئەمەلدارغا سوغا قىلىپتۇ، كېيىن شاكىرخان ئۇ ھەربىي ئەمەلدارنىڭ بۇيرۇقى بويىچە ئېرىڭىزنى ياق ئۇ ئوغرىنى تۇتۇپ ئېلىپ كەتتى...
زەرگەر بۇ گەپنى پورسوققىدە دەپ قىزچاقنىڭ چىرايىغا قارىدى.قىزچاق شۇنداق خوش بولغان قىياپەتتە زەرگەرنىڭ كۆينىكىنىڭ ئىچىگە قۇلىنى تىقىپ دۈمبىسىنى ئالقىنى بىلەن سىلاشقا باشلىدى.
- رەھمەت جېنىم، ئىلاھىم دېگىنىڭىزدەك بولغۇيتتى، بۇنى ئاڭلاپ يۈرۈگۈم بىر ئاز جايىغا چۈشتى، ئۇ ئەبلەخنىڭ تۇرمىدە قەبرىسىگە خادا تىكلەنگەي ئىلاھىم...- قىزچاق شۇنداق دىگەچ زەرگەرنىڭ كۆينىكىنىڭ تۈگمىسىنى ئېچىشقا باشلىدى – لېكىن ئۇ قارا يۈز يەنە تۈرمىدىن چىقىپ قالامدىكىن دەيمەن...
قىزچاقنىڭ قۇلى ھەركەتتىن يەنە توختاپ قالدى.
- خاتىرجەم بۇلۇڭ، ماڭا ئىشىنىڭ، مەن ئۈلۈشكۈن رۇس ئەسكەرلىرىنىڭ بۇيرىتمىسىغا ئاساسەن ئۇلارنىڭ ئايالىغا زىننەت بۇيۇمى ئاپىرىپ بەرگەن ئىدىم، مەن ئالايىتەن شۇ ئوغرىنى سۈرۈشتە قىلىپ باقتىم، چۈنكى ئۇ مىنى ئۆزىگە چېتىۋالامدىكىن دېگەن قورقۇنچاممۇ بار ئىدى، ھېلىقى قۇلىقى ئۇزۇن رۇس ئەسكىرىنىڭ دىيىشىچە ئۇ ئوغرى تۇرمىدە ھېلىقى ھەربىي ئەمەلدارنى بۇغۇپ ئۆلتۈرۈپ قۇيۇپتۇ...شۇنىڭ بىلەن باشقىلار ئۇنى نەخ مەيداندا ئېتىپ تاشلاپتىمىش ... بۇ گەپ راستكەن جېنىم، ئاللاھنىڭ نامى بىلەن قەسەم قىلاي...
زەرگەر بۇلبۇلدەك سايراپ قىزچاقنىڭ كۆڭلىنى ئۆزىگە قاراتماقچى بولدى، قىزچاق بۇ گەپلەرنىڭ راستلىقىغا ئىشەنگەندەك بولۇپ قۇلىنى يەنە ھەركەتكە كەلتۈرۈپ قولتۇقى زاغۇن پۇراپ تۇرىدىغان زەرگەرنىڭ كىيىملىرىنى سالدۇرۇپ باغرىغا چىڭ باستى ھەمدە كېلەركى ئايدىلا توي قىلىدىغانغا ۋەدىلەشتى...
ئەتىسى ئەتتىگەندە قىزچاق زەرگەر بىلەن خوشلىشىپ ئۇدۇل ھاممامغا بېرىپ يۇيۇنۇپ تارانغاندىن كېيىن ھېلىقى كونا جايدا ئىنىك ئانا بىلەن كۆرۈشۈپ بولغان ئەھۋاللارنىڭ ھەممىسىنى ئۇنىڭغا يىپىدىن –يىڭنىسىغىچە بايان قىلدى. ئىنىك ئانا ۋەدىسى بويىچە رەققاس قىزنى ئوبدان رازى قىلدى.
رەققاس بىلەن خوشلاشقاندىن كېيىن ئىنىك ئانا بۇ گەپلەرنىڭ راستلىقىغا بىر ئاز چىن پۈتتى، ئېرىق لېۋىدە تىزىنى قۇچاغلاپ ئولتۇرۇپ ئۇزۇندىن-ئۇزۇن ياش تۈكۈپ ياۋۇزبەگكە ئىچى ئاغرىتىپ يىغلىدى ئاندىن بۇ ئىشلارنى قانداقلا بولمىسۇن قەغەزگە تەپسىلى پۈتۈپ شاھزادە پاششاخاننىڭ ھېساب ئېلىشىغا قالدۇرماقچى بولدى.


                                                      سەككىزىنچى باپ: مۇدھىش كۈنلەر

ۋاقىت سۇدەك ئۆتۈپ كۆزنى يۇمۇپ ئاچقۇچە پاششاخان يەتتە ياشنىڭ قارىسىنى ئالدى.
ئىنىك ئانا تۈركمەن خاندانلىقنىڭ ئەنئەنىسىدىكى شاھزادىلەرنى تەربىيەلەش تۈزىمىگە ئاساسەن پاششاخانغا يەتتە ياشقا كىرگۈچە بىرقانچە چەتئەل تىلىنى ئۆگىتىشى كېرەك ئىدى. شۇنىڭ ئۈچۈن ئىنىك ئانا بالا پادىشاھ – پاششاخانغا رۇس تىلى، ئەرەب تىلى ۋە پارس تىللىرىدىن دەسلەپكى قەدەمدە ئاساس تۇرغۇزماقچى بولدى، ئىنىك ئانا پارس تىلى بىلەن ئەرەب تىلىغا پۇختا ئىدى، شۇڭا ئۇ بۇ ئىككى تىلنى ئۆزى بىرىپ ئالدىنقى بىر تىل-رۇس تىلىغا ئائىلە ئوقۇتقۇچىسى تەكلىپ قىلدى.
ئىنىك ئانا كامىل مۇسۇلمان بولسىمۇ ئەرەب تىلىغا قارىغاندا رۇس تىلىنى مۇھىم دەپ بىلەتتى ئۇنىڭ نەزىرىدە «يامانلىق ۋە شۇملۇق دوستتىن ئەمەس دۈشمەندىن كېلىدۇ شۇنىڭ ئۈچۈن دۈشمەننىڭ تىلىنى پۇختا بىلىپ مۇستەملىكىچى دۈشمەن مىللەتنى ئۆز ۋەتىنىدىن ئۈزۈل-كېسىل قوغلاپ چىقىرىش كېرەك» دەيدىغان ئىدىيە بار ئىدى.
مەلىكە كۈنچېچەكنىڭ ھايات ۋاقتىدا ئىنىك ئانىغا ئېيتقان ئارزۇسىمۇ بالىنى يەتتە يېشىغىچە چوقۇم ياۋروپالىقلارنىڭ تىلىدىن مۇكەممەل ساۋات چىقارغۇزۇش ئىدى شۇنداقلا بۇ تۈركمەن خاندانلىقىنىڭ شاھزادە -مەلىكىلەرنى تەربىيەلەشتىكى ئەنئەنىۋى قائىدە-تۈزۈمىگە قېتىلغان يېڭى بىر ماددىسى ھېسابلىناتتى، شۇنداق قىلىپ پاششاخان بەش يېشىغىچە ھېلىقى بازاردا چوڭ بولۇپ ئالتە ياشقا قەدەم قويغان يىلى بازاردىن ئىنگلىز تىلى ئوقۇتقۇچىسى تېپىلماسلىق سەۋەبلىك بۇ يەردىن ئايرىلىشقا مەجبۇرى بولدى، ئىنىك ئانا بۇ بازاردىكى يېقىن-يورۇق، قۇلۇم-قوشنىلار بىلەن خوشلىشىپ رازىلاشقاندىن كېيىن ئاستانىگە قاراپ يولغا چىقتى.
نەچچە كۈنلۈك جاپا-مۇشاققەتلىك ماشىنا سەپىرىدىن كېيىن ئىنىك ئانا ئۆزىنىڭ تۇغۇلۇپ چوڭ بولغان شەھرىگە يېقىنلاپ كەلدى.ئىنىك ئانا بۇ بىر قانچە يىل ئىچىدە بالا بېقىش ۋە بالا تەربىيەلەش ئىشى بىلەن بەكلا جۈدەپ كەتكەن بولغاچقا شەھەردىكى ئۇرۇق-تۇققانلىرىمۇ ئۇنى كۆرسە تونۇماسلىقى ئېنىق ئىدى.بالا پادىشاھ- پاششاخان ئىنىك ئانىنىڭ ئادەتتىن تاشقىرى بەدەل تۆلىگىنىگە يارىشا ھەقىقەتەن بەكمۇ ئەقىللىق بالا بولغان ئىدى، ئۇ كىچىگىدىن باشلاپ تىرىشچان، ئىرادىلىك بالا بولدى، مال ئىگىسىنى دورىمىسا ھارام دىگەندەك بۇ بالا ياۋۇزبەگ بىلەن مەلىكىنىڭ ئەڭ ياخشى جەۋھەرلىرىنى ئۆزىگە مۇجەسسەم قىلغاندەك مەيلى چىرايدا بولمىسۇن مەيلى قىلىق-ھەرىكەتلىرىدە بولمىسۇن كۆرگەنلىكى كىشىنىڭ زوقىنى كەلتۈرۈپ ئامراقلىقىنى كەلتۈرەتتى. ئۇ ئىنىك ئانىسىغا شۇ دەرىجىدە ئامراق ئىدىكى ئۇ تاكى تۆت يېشىغىچىمۇ ئىنىك ئانىسىنىڭ ئەمچەك توپچىسىنى شوراپ ئۇخلايتتى. ئىنىك ئانىمۇ ياشىنىپ قالغاندا بۇ بالىغا ئادەتتىن تاشقىرى ئامراق بولۇپ كەتكەن ئىدى، ھە دىسىلا بالىنىڭ غېمىنى يەپ «بارغانسېرى قېرىپ كىتىۋاتىمەن ناۋادا ئاللاھ تۇيۇقسىزئامانەتنى تاپشۇرۋېلىپ بۇ دۇنيادىن كېتىپ قالسام يۈرەك پارەم پاششاخان نەلەردە بوينىنى قىسىپ قالار؟!» دىگەننى ئويلاپ ئۇزۇندىن-ئۇزۇنغا يىغلاپ كىتەتتى.بۇنداق چاغلاردا پاششاخان ئىنىك ئانىنىڭ ئاقارغان بېشىنى قۇچاغلاپ تۇرۇپ ئۇنىڭ يۈزىگە يۈزىنى چىڭ يېقىپ، ئۇنىڭ بىلەن تەڭ يىغلاپ ئىنىك ئانىنىڭ يۈرىكىنى تېخىمۇ ئىزىۋىتەتتى.
شەھەرگە ئاز قالغاندا ئىنىك ئانا بوخچىسىنى ئۆشنىسىگە ئارتىپ بالا بىلەن قارا ماشىنىنىڭ كوزۇپىدىن چۈشۈپ قالدى، چۈنكى شەھەر ئىچى ھازىرچە ئىنىك ئانىغا نىسبەتەن يەنىلا ناتۇنۇش خەتەرلىك جاي ھېسابلىناتتى.
ئۇلار ياۋۇزبەگنىڭ دادىسى جالال شەيىخنىڭ ئۈيىگە بارىدىغان مازارلىققا قاراپ يول ئالدى، بالا پادىشاھ- پاششاخان ئىنىك ئانىنىڭ ئالدىدا گاھى پىلتىڭلاپ گاھى يۈگۈرۈپ مېڭىپ ئىنىك ئانىنىڭ خوشلىقىنى كەلتۈرەتتى.ئۇلار چۈشكە يېقىن جالال شەيىخنىڭ ئۆينىڭ ئەتراپىغا يىتىپ كەلدى لېكىن ئۆيلەر يېقىۋېتىلگەن بولۇپ پەقەت ئۆينىڭ ئەتراپىدىكى سوقما پاكار تامنىڭ بىر قىسمىلا قالغان ئىدى.
ئىنىك ئانا بىردەم ساقلاپ تۇرۇپ مەسچىتكە پىشىن نامازغا كەلگەن بىرەيلەندىن جالال شەيىخنىڭ نەگە كەتكەنلىكىنى سۈرۈشتە قىلدى، ئۇ كىشى ئېغىر خورسىنىپ رۇس ھەربىي ئەمەلدارلىرىنىڭ جالال شەيخنى ئوغلۇڭ باش سانغۇن بولۇپتىكەن شۇنى تېپىپ بەر دەپ تۈرمىدە قىيناپ ئۆلتۈرۋەتكەنلىكىنى، ئۆيىنىمۇ يېقىپ تۈزلەپ مۇشۇ ھالغا چۈشۈرۈپ قويغانلىقىنى ئېيتىپ بەردى.
ئىنىك ئانا بۇ خەۋەرنى ئاڭلاپ رەھىمسىز تەقدىردىن ئېچىنىپ جالال شەيىخنىڭ روھىغا يىغلاپ تۇرۇپ ئۇزۇن دۇئا قىلدى، ئالتە ياشلىق پاششاخانمۇ ئىنىك ئانىسىنىڭ تەلىۋىگە ئاساسەن سۈرە ياسىننىڭ ئالدىنقى بىر مۇبىيىنىنى يېقىملىق ئاۋازدا قىرائەت قىلىپ ئۇلارغا ئاتاپ دۇئا قىلدى.
ئۇلار بۇ كېچە مۇشۇ ئۆينىڭ ئورنىدىكى سوقما تامنىڭ بۇلۇڭىدا يېتىپ ئۇخلايدىغان بولدى، چۈنكى كىشىلەرنىڭ تۇرالغۇسى چوڭ شەھەرگە قانچە يېقىن بولغانسىرى ئۇلارنىڭ سىرتى پارقىراق ئىچى كىرگە تولغان بۇلاتتى، بۇلاردىن كېلىدىغان خەۋپ ھېلىقى بازاردىكى كىشىلەرگە قارىغاندا خېلىلا يۇقىرى بۇلاتتى.
ئۇلار ئەتىسى ئاش ۋاقتى بىلەن شەھەرگە كىردى، شەھەر ئاندا-ساندا بىنا ئۆيلەرنىڭ سېلىنغانلىقىنى ھىساپقا ئالمىغاندا ئاۋۋالقىدىن ئانچە ئۆزگەرمىگەن ئىدى، كۇچا-كويلارنى پەقەت رۇسلار قاپلاپ كەتكەن بولۇپ ئۇلارنىڭ كۆپىنچىسى سودىگەر-بايلار ياكى بۇ شەھەرنى مۇقىم ماكان تۇتقان رۇس پۇقرالىرىدەك قىلاتتى. قاتار تىزىلغان قۇراللىق رۇس ئەسكەرلىرى كۇچا-رەستىلەرنى دەمدە بىر ئايلىنىپ قۇلىدا تۆمۈرنىڭ سۇنۇقى بولمىغان شەھەر پۇقرالىرىغا ھەيۋە كۆرسىتىپ شەھەرنىڭ ئامانلىقىغا كاپالەتلىك قىلاتتى.
ئىنىك ئانىنىڭ يېنىدا ئېلىپ يۈرگەن بايلىقى ئەمەلىيەتتە شەھەرنىڭ يېرىمىنى سېتىۋىلىشقا ئازادە يېتەتتى، ئۇلار شەھەر مەركىزىدىن ئوبدان بىر ئۆينى سېتىۋېلىپ ئولتۇرسىمۇ بۇلاتتى لېكىن بۇنداق قىلىشنىڭ خەتىرى بەكلا چوڭ بۇلاتتى ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۆي-زېمىن ئېلىم-بېرىم قىلغۇچىلار شۇ ۋاقىتتىكى قورچاق ھاكىمىيەتنىڭ ئالدىغا بېرىپ ئۆزىنى تىزىملىتىپ باج تۆلىشى، تۈرلۈك ھۆججەتلەرگە قول بېسىپ رەسمىيەتلەرنى ئۆتىشى كېرەك ئىدى، بۇنداق ئىشنى قىلىدىغان ئورگانلار كاللا كېسەر مۇناپىقلار بىلەن رەھىمسىز رۇس خىزمەتچىلىرىگە تۇلۇپ كەتكەچكە رۇس پۇقرالىرىغا ئىش بىجىرىش ئۇيۇنچىلىق، تۈركمەن پۇقرالىرىغا ئىش بىجىرىش ناھايىتى بەس مۈشكۈل ئىدى.شۇڭلاشقا ئىنىك ئانا بالىنىڭ ئوقۇش ئىشىنى ئويلاپ شەھەردىن بىر ئۆي ئىجارە ئېلىشنى ئويلىدى.
ئىنىك ئانا كۈتۈلمىگەن ھادىسىلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن يۈزىنى يېرىم ئورىۋېلىپ قەدىمىنى «قەلەندەر كوچىسى» دەپ ئاتىلىدىغان مەھەللىگە قاراتتى، چۈنكى بۇ يەر كىشىلەرنىڭ نەزىرىدە نامراتلارنىڭ تۇرالغۇسى دەپ قارالغاچقا مەيلى رۇس ئەسكەرلىرىنىڭ ياكى شۇ چاغدىكى قونچاق ھاكىمىيەتنىڭ چارلاپ –تەكشۈرۈشلىرىدىن بىر ئاز خالىي ئىدى.
ئىنىك ئانا پاششاخاننىڭ قۇلىنى يىتىلەپ ئۆيمۇ-ئۆي يۈرۈپ ئاخىرى كىچىك بىر ئۆينى ئىجارە ئېلىپ شۇ يەردە مۇقىم ئولتۇراقلاشتى.
ئاي-يىللار بىر بىرىنى قوغلىشىپ ھەش-پەش دىگۈچە پاششاخان يەتتە ياشقا كىرىپ قالدى، ئىنىك ئانىمۇ بار ئاماللار بىلەن بالىنى مەلىكە كۈنچېچەكنىڭ ئارزۇسى بويىچە ياخشى تەربىيىلىدى. ئۇنىڭ خەتنىسىنى قىلدۇرۇپ سۈننەتنى ئادا قىلدى.
لېكىن ئۇلارنىڭ بۇنداق تىنچ-ئامان كۈنلىرىمۇ ئۇزۇنغا بارالمىدى، مۇشۇ مەزگىلدە بۇ شەھەردە بىرخىل ۋابا پارتلىدى. بۇ كېسەل بىلەن ئاغرىغۇچىلارنىڭ باشتا كۆڭلى ئېلىشىپ ئوڭ بېقىنى تېلىپ ئاغرىيتتى ئاندىن نەچچە كۈن ئۆتمەيلا كۆزىنىڭ ئېقى سارغىيىپ كۆپىنچىسى بىھوش بولۇپ ئۆلۈپ كىتەتتى.
بۇ كېسەل مىللەت ئايرىمىدى، شەھەر تۇيۇقسىز يىغا-زار ئىچىدە قالدى، بۇنىڭدىن رۇس ھاكىمىيىتىمۇ جىددىلىشىپ ئالدىنى ئېلىش - داۋالاش ئىشلىرىنى قاتتىق كۈچەيتىپ باقتى، لېكىن بۇ كېسەلدىن يۇقۇملىنىپ ئۆلگەنلەرنىڭ سانى كۈنسايىن كۆپىيىشكە باشلىدى.
بىر كۈنى ئىنىك ئانىنىڭ چۈشى بۇزۇلۇپ تاڭ سۈزۈلمەستە پاششاخاننى ئويغاتتى.
- پاششاخان بالام، ئورنۇڭدىن تۇرغىن بىر يەرگە بېرىپ كىلەيلى- دېدى ئىنىك ئانا ئۆشنىسىگە بوخچىسىنى ئارتىپ تۇرۇپ.
- يەنە يۆتكىلەمدۇق ئانا؟ - دەپ سورىدى پاششاخان كۈزىنى ئۇۋلاپ.
- ياق بالام بارغاندا بىلىسەن، چاققان بولە...
پاششاخان ئورنىدىن تۇرۇپ كېيىملىرىنى كىيىپ ئانىسىنىڭ كەينىدىن ئەگەشتى، ئىنىك ئانا ھويلىدىكى بىر كىچىك قۇرۇق كومزەكنىمۇ قۇلىغا ئېلىۋالغان ئىدى، ئۇلار شۇ ماڭغىنىچە جامائەت مەسچىتتىن يانار چىغىدا جالال شەيىخنىڭ ئۆيىنىڭ ئورنىغا يىتىپ كەلدى، ئىنىك ئانا قۇلىدىكى كومزەكنى تامنىڭ تۈۋىدە قاپ قۇيۇپ مەسچىتتىن كىشىلەرنىڭ چىقىشىنى كۈتۈپ تۇردى، شۇ ئەسنادا جامائەت مەسچىتتىن چىقىشقا باشلىدى، ئىنىك ئانا كىشىلەرنىڭ ئارسىدىكى ساقاللىرى ئاقىرىپ قېرىلىقتىن ئاران مېڭىۋاتقان بىر كىشىگە سالام قىلىپ ئۇنى يانغا تارتىپ جالال شەيىخنىڭ ئايالىنىڭ قەبرە بېشىنى سورىدى. بۇۋاي جالال شەيخ بىلەن تەڭ دىمەتلىك بولۇپ ئۇنى ئوبدان بىلەتتى، شۇڭا ئۇ قىينالمايلا ئىنىك ئانىغا يول باشلاپ ھېلىقى قەبرە بېشىنى كۆرسىتىپ قويدى. قەبرە ياغاچ سالاسۇن بىلەن ئورالغان بولۇپ باشقا قەبرىلەردىن ئالاھىدە پەرىقلىنەتتى.
ئىنىك ئانا پاششاخاننى ھېلىقى قەبرە بېشىغا يىتىلەپ ئەكىلىپ قۇلىدىكى كۆمزەككە بوخچىسىدىكى ئالتۇن تاجىدىن باشلاپ بوينىغا ئاسىدىغان تۇمارغىچە ھەممە نەرسىلەرنى سالدى، ئۇلارنىڭ كۆپىنچىسى چوڭ –كىچىكلىكى ئوخشاش بولىمغان ئالماسلار بولۇپ ئالتۇن تىللالار ئىلگىرىكىدىن ئاز قالغان ئىدى، ئۇ بارلىق نەرسىلەرنى كومزەككە قاچىلاپ ئاغىزىنى راسا پۇختا ئەتتى.
ئىنىك ئانا ئەتراپقا سەپسېلىپ ئادەم شەپىسىنى سەزمىگەندىن كېيىن سالاسۇندىن تەسلىكتە ئارتىلىپ كىرىپ بوخچىسىدىكى تەييارلىۋالغان ئوتۇغۇچ بىلەن قەبرىنى خېلى چوڭقۇر كولاپ كومزەكنى كۆمۈۋەتتى، ئۈستىگە غازاڭ-شاخلارنى چاندۇرماي تاشلاپ قۇيۇپ ناھايىتى ئالدىراپلا سالاسۇننىڭ ئىچىدىن چىقىۋالدى. ئۇلارنىڭ بۇ ھەركىتىنى ئىنسى-جىن كۆرمىگەن ئىدى. ئىنىك ئانا ئەتراپقا تازا بىر قارىۋېتىپ خۇداغا شۈكرى دەپ يىنىك نەپەس ئالدى، ئاندىن ئۇ پاشاخاننى قۇچاقلاپ تۇرۇپ ئۇنىڭغا ئېيتتى:
- ئوغلۇم پاششاخان مىنىڭ بۇ سۆزلىرىمنى ئىسىڭدە مەھكەم تۇتقىن، شەھەردە كېسەل تارقاپ مۇسىبەت –يىغا-زار ھەممە ئۆينى قاپلىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە چۈشۈم بۇزۇلۇپ كۆڭلۈم بىرنىمىنى تۇيۇپ تۇرىدۇ، بۇ چاققىچە سەن كىچىك بولغاچقا بۇ گەپلەرنى دىمىگەن ئىدىم، ئەمدى دەيدىغان چاغلار بولۇپ قالدى- ئىنىك ئانا بۇلارنى دىگەچ كۆزىگە ياش ئېلىپ يىغلاپ كەتتى- مەن سىنىڭ ئۆز ئاناڭ ئەمەس...سىنىڭ ئۆز ئاناڭ مۇشۇ خاندانلىقنىڭ مەلىكىسى شۇنداقلا خاندانلىقنىڭ ئاخىرقى شاھى -مەلىكە كۈنچېچەك...سىنىڭ ئاتاڭمۇ خانلىقنىڭ ھەربىي باش ۋەزىرى ھەم باش سانغۇنى ياۋۇزبەگ ئىدى، بالام...تەقدىرنىڭ چاقى تەتۈر چۆرگىلەپ رۇسلار زىمىنىمىزغا باستۇرۇپ كىرىپ خەلىقنى دەھشەتلىك قىرغىن قىلدى، يالغاندىن ئادالەت بايرىقىنى كۆتۈرۋېلىپ ئەكسىچە كىشىلەرنى قاتتىق بۇلاڭ –تالاڭ قىلىپ قەتلى قىلدى...سىنىڭ ئاتاڭنىڭمۇ... ئاناڭنىڭمۇ قاتىلى دەل مۇشۇ رۇسلار...سەن ئاددى كىشىلەردىن ئەمەس بالام...ئاناڭ سەن بىلەن ۋىدالاشقان چاغدا سىنىڭ مۇشۇ خاندانلىقنىڭ شاھى بولغانلىقىڭغا يارلىق چۈشۈرگەن...سەن مۇشۇ ئەلنىڭ خانى ئوغلۇم!- ئىنىك ئانا يىغلاپ ئېقىپ كەتكىنىچە پاششاخاننى باغرىغا چىڭ باستى.
پاششاخان ئانىسىنىڭ گېپىنى قۇلاق سېلىپ ئاڭلىدى، ئۇمۇ كۆزىگە ياش ئېلىپ ئىنىك ئانىنىڭ يېشىنى ئالقىنى بىلەن سۈرتۈپ ئاۋالقىدەك تەڭ يىغلاشقا باشلىدى.
- بالام، بۇ گەپلەرنى قەتئىي كىشىگە تىنما، ئىسىڭدە مەھكەم تۇت، ئاتاڭنىڭ قاتلىنىمۇ ھېلىقى تۇمارنىڭ ئىچىگە پۈتۈپ قويدۇم، ئۇ تۇمار ساڭا بوۋاڭدىن قالغان ئىكەن، داداڭ ئۇنى يېنىدىن ئايرىمايتتى، ئىسىڭدە بولسۇنكى يىگىرمە ياشقا كىرمىگۈچە بۇ قەبرىدىكى كومزەكنىڭ ئاغىزىنى ئېچىپ سالما، بىلدىڭمۇ؟- دېدى ئىنىك ئانا يىغلاپ تۇرغان پاششاخاننىڭ ئىككى قۇلىنى چىڭ تۇتۇپ تۇرۇپ كۆزىگە تىكىلىپ قارىغىنىچە.
- ماقۇل، ئىسىمدە ساقلايمەن ئانا ! – دېدى پاششاخانمۇ ئانىسىنىڭ كۆزىگە قاراپ تۇرۇپ ئىشەنچ بىلەن.
ئىنىك ئانا پاششاخانغا يول بۇيى يەنە نۇرغۇن ئىشلارنى تاپىلىدى، ئۇلار شۇنداق قىلىپ ئۈيىگە قايتتى.
ئارىدىن نەچچە كۈن ئۆتمەيلا ئىنىك ئانىنىڭ كۆرگەن چۈشى ئالدىغا كىلىپ كۆزىنىڭ ئېقىنى سېرىقلىق باستى، ئىنىك ئانا ئۆزىنىڭ ۋابا بىلەن ئاغرىپ قالغانلىقىنى بىلىپ ئوڭ بېقىنىنى تۇتقىنچە ئوغلى پاششاخانغا ئۆزىنى دوختۇرخانىغا ئاپىرىشنى ئېيتتى. پاششاخان يۈگرەپ چىقىپ قوشنىلارنى چاقىردى، ئاڭغىچە ئىنىك ئانا ھۇشىدىن كېتىپ سۇپىغا يېقىلىپ بولغان ئىدى، بۇ خىل كېسەل بىلەن ئاغرىغانلار بەك كۆپ بولغاچقا دوختۇرخانىلار تۇشۇپ كەتكەنلىكتىن يېڭى ھۆكۈمەت مەھەللىدىكى ئىش بىجىرىش ئۆيلىرىنى ھەتتا مەكتەپلەرنىڭ سىنىپلىرىنىمۇ كېسەلخانا قىلغان ئىدى، بۇنداق ۋابادىن ئاغرىغان بىمارلارنىڭ ساقايغىنىدىن ئۆلگىنى كۆپ بولسىمۇ لېكىن دوختۇرلار قۇلىدىن كېلىشىچە داۋالاش –قۇتقۇزۇش خىزمەتلىرىنى ئىشلەيتتى.
ئىنىك ئانا قوشنىلارنىڭ ياردىمىدە مەھەللىگە يېقىن بولغان مەكتەپكە يۈدۈپ ئاپىرىلدى، كىچىك ياتاق ئۆينىڭ ئىچىدە تىقما-تىقما بەش كارىۋات قۇيۇلغان بولۇپ ئىنىك ئانا يان تەرەپتىكى كارۋاتقا ياتقۇزۇلدى، دوختۇر-سېستىرالار ھەش-پەش دىگۈچە ئۇنىڭغا ئاسما ئوكۇل ئۇرۇپ قۇتقۇزۇشنى باشلىۋەتتى. ئىنىك ئانا شۇ ياتقىنىچە ئەتىسى ئەتتىگەندە ئازراق ھۇشىغا كەلگەندەك بولۇپ يېنىدا كېچىچە ئانىسىغا قاراپ ئولتۇرۇپ ئۇخلاپ قالغان پاشاخاننىڭ قۇلىنى ئاستا تارتتى. پاششاخان ئويغۇنۇپ دەرھال ئانىسىنىڭ قۇلىقىغا يېقىن كىلىپ:
- ئانا ، ساقايدىڭمۇ... – دېدى ئۇ ئانىسىنىڭ ھۇشىغا كەلگەنلىكىدىن خوش بولۇپ يۈزىنى ئانىسىنىڭ يۈزىگە يېقىپ.
ئىنىك ئانىنىڭ كۈزىنى ئاچقۇدەكمۇ مادارى قالمىغان ئىدى، ئۇ ئاغىزىنى بوش-بوش مىدىرلىتىپ پاششاخانغا گەپ قىلدى:
- بالام...مىنىڭ بولغىچىلىكىم قالمىدى...ھېلىقى گەپ ئىسىڭدىمۇ...؟
- ئىسىمدە ئانا...ھەممىسى ئىسىمدە...
- قەبرىنى پات-پات يوقلاپ تۇر...ئسىڭدىن كۆتۈرۈلۈپ قالمىسۇن...
- ماقۇل ئانا...بېرىپ تۇرىمەن...
ئانا-بالا ئىككىيلەن ئايرىلغىلىۋاتاتتى، بۇ قېتىم پاششاخاننىڭ كۆزىدىن توختىماي ياش تاراملاشقا باشلىدى. ئانىنىڭ بولسا كۆزىدىن ياش چىقارالىغۇدەكمۇ ھالى قالمىغان ئىدى.
- ئۆينىڭ ئىجارىسىنى... ئالدىغا بېرىۋەتتىم...
- بىلدىم ...ئانا...
- سۇپىنىڭ ئاستىدا ... ئازراق نەرسە قالدۇردۇم...
ئىنىك ئانىنىڭ نەپسى جىددىلىشىپ ئاۋازى چۈشۈپ كەتتى، ياندىكى كىسەلنىڭ ئىگىسى دەرھال سېستىرانى ئىزدەپ يۈگۈردى، رۇس دوختۇر يۈگۈرۈپ كىرىپ ئىنىك ئانىنىڭ مەيدىسىگە تىڭشىغۇچنى قۇيۇپ زەن سېلىپ تىڭشىغاندىن كېيىن قول بېغىشىدىن تومۇرىنى تۇتۇپ بېقىپ ئوكۇل كۈتۈرۈپ كىرگەن سېستراغا بېشىنى چايقاپ ئوكۇلنى ئۇرغاننىڭ پايدىسى يوقلىقىنى بىلدۈردى.
ئىنىك ئانا ئاخىرقى قېتىم كۈزىنى كۈچەپ ئېچىپ ئوغلى پاششاخاننى قانغۇدەك كۆرۈۋالماقچى بولدى، لېكىن ئۇ كۈزىنى ئاچالمىدى ئۇ پەقەت «جېنىم بالام...» دەپ ئۈنلۈك بىرنى توۋلاپلا شۇك بولۇپ قالدى.
دۇختۇر ئۇنىڭ قۇل بېغىشىنى قۇيۇپ بىرىپ يۈزىنى ئاستا يېپىپ قويدى.
پاششاخان ئانىسىنى يەنە ھۇشىدىن كەتتى دەپ ئويلاپ قالغان چېغى ئۇ ئانىسىنىڭ قۇلىنى تۇتقىنىچە چوڭقۇر ئويغا پېتىپ ئولتۇردى، ئەتراپتىكى باشقا كىشىلەر بالىنىڭ بۇ سەبىيلىكىگە قاراپ ئىچى-ئىچىدىن يىغلاپ كىتىشتى، شۇ چاغدا سېسترا قىز پاششاخاننىڭ بېشىنى سىلاپ تۇرۇپ سورىدى :
- سىنىڭ داداڭچۇ؟
- ئۆلۈپ كەتكەن...
- ئۇنداقتا ئاكا-ئاچىلىرىڭ بارمۇ؟
- ياق...مەن يالغۇز...
- باشقا تۇققانلىرىڭ بارمۇ؟
- ياق...مەن بىلمەيمەن...
سېسترا قىزنىڭ كۆزىگە مۆللىدە ياش كەلدى.
- ئاناڭ ئۇ ...ئۇ ئەمدى ئارام تاپتى...
پاششاخان سەبىي كۆزلىرى بىلەن سېستراغا سوئال نەزىرىدە قارىدى.
- ئۇ...ئۇ ئەڭ گۈزەل جايغا كەتتى...كەلمەسكە كەتتى...-دېدى سېسترا پاششاخاننىڭ بېشىنى سىلاپ تۇرۇپ.
- سىز جەننەتنى دىمەكچىمۇ؟ ياق...ياق...سىز يالغان ئېيتتىڭىز...-پاششاخان چىقىراپ يىغلاپ ئانىسىغا ئۆزىنى ئاتتى...ئۆينىڭ ئىچىنى يىغا ئاۋازى قاپلىدى...
- ياق ئانا...ئويغىنە ئانا...بىز كىتەيلى...
بالا ئاۋازىنى قۇيىۋېتىپ يىغلاپ ئانىسىنى خېلى ئويغۇتۇپ باقتى، ئانا ئويغانمىدى...
پاششاخان شۇ تەرىقىدە ئانىسىنى قۇچاغلاپ يېتىپ كەتتى، بۇ ئۇنىڭ ئۆمرىدىكى ئەڭ بىچارە، ئەڭ كۆپ يىغلىغان چېغى بولدى...
شۇ چاغدا ئۇنىڭ يېڭىنى بىرسى يىنىك تارتتى، ئۇ يىغىدىن ئىششىپ كەتكەن كۈزىنى تەستە ئېچىپ قارىغان ئىدى، ئۈچ ياشلار چامىسىدىكى كىرپىكلىرى ئۆرۈلۈپ تۇرىدىغان ئۇلاشما قاش كىچىك بىر قىزچاقنىڭ ئۆزىگە بىردانە ئالمىنى تەڭلەپ تۇرغانلىقىنى كۆردى. پاششاخان ئالمىنى ئالماي يەنە ئانىسىنى قۇچاقلاپ دۇم ياتتى. قىزچاق يەنە ئۇنىڭ يېڭىنى تارتىپ تۇرۇپ ئېغىز ئاچتى :
- ئاكا...بۇنى ئالە...ئەمدى يىغلىمىغىن...-دېدى قىزچاق چۈچۈك ئاۋازدا گەپنى ئاران قىلىپ.
- ياق...يىغلايمەن...- پاششاخان بېشىنىمۇ كۆتۈرمەستىن جاۋاب بەردى.
- ئەمدى ئاناڭ ئويغانمايدۇ...مىنىڭ ئاناممۇ ئويغانمىدى...
پاششاخان بېشىنى كۈتۈرۈپ قىزچاققا قارىدى.
- سىنىڭ ئاناڭمۇ شۇ جايغا كەتكەنمۇ؟
- ياق...مىنىڭ ئانام ئۇ يەرگە كەتمىدى جەننەتكە كەتتى...
- ئاناڭ قاچان كەتكەن؟،- پاششاخاننىڭ ئۇنىڭغا ئىچى ئاغرىپ قالدى.
- ئاناممۇ مۇشۇ يەردىن جەننەتكە كەتكەن...كەتكىلى مانا مۇنداق كۈن بولدى...،- قىزچاق شۇنداق دىگەچ قاپقارا بولۇپ كەتكەن بارمىقىدىن ئۈچنى چىقىرىپ ئۇنىڭغا كۈلدى.
پاششاخان بۇ قىزچاقنىڭ تەقدىرىنىڭمۇ ئۆزىنىڭكى بىلەن ئوخشاشلىقىنى پەملەپ ئۇنىڭدىن سورىدى :
- سەن كىم بىلەن تۇرىۋاتىسەن؟
- ئۆزەم بىلەن تۇرىۋاتىمەن...كىشىلەر ئاناڭ جەننەتتە ھايات...ئۇ ھامان سىنى يوقلاپ كېلىدۇ دىيىشىدۇ...بۈگۈنمۇ مەن ئانامنى ئىزدەپ كەلگەن...
قىزچاقنىڭ جاۋابى پاششاخاننىڭ يۈرىگىنى تېخىمۇ ئەزدى، ئۇ قىزچاقنىڭ تېخىچە ئۆزىگە ئالمىنى سۇنۇپ تۇرۇۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ ئالمىنى ئۇنىڭ قۇلىدىن ئالدى.
شۇ چاغدا سىرىتتىن دوختۇر-سېستىرالار كىرىپ ئىنىك ئانىنى بىر غالتەكلىك ھارۋىغا يۆتكەشكە باشلىدى.
- ئانامنى قەيەرگە ئاپىرىسىلەر؟،- دەپ سورىدى پاششاخان ھېلىقى سېسترانىڭ يېڭىنى تارتىپ.
سېسترا قىز قاتتىق ئالدىراش ئىدى، ئۇ گەپ قىلىشقا ئۈلگۈرمەي ياندىكى كارۋاتتىكى كېسەلنىڭ باققۇچىسىغا قاراپ قويدى. ئۇ كىشى سۈرۈلۈپ كىلىپ پاششاخاننى ئىككى قۇلى بىلەن چىڭ تۇتۇپ تۇرۇپ مۇلايىملىق بىلەن ئېيتتى :
- بالام، بۇ خىل كېسەل بىلەن ئۆلۈپ كەتكەنلەرنى دوختۇرلار بىر خىل دورا بىلەن يۇيۇپ ئاندىن يەرلىكىدە قۇيىدىكەن، بولمىسا بۇ كېسەل يەنە نۇرغۇن ئادەملەرگە يۇقۇپ ئۇلارنىڭ جېنىنى ئالىدىكەن، قارىغىنا ماۋۇ بىچارە قىزغا... ئۇنىڭ ئانىسىمۇ بۇ كېسەل بىلەن ئۆلۈپ كەتتى، ئۇمۇ بىزنىڭ گېپىمىزگە ماقۇل بولدى... دوختۇرلار ئاناڭنى ھېلىقى دورا بىلەن پاكىزە يۇيۇپ ئاندىن بىز بىلمەيدىغان ئايرىم يەرگە دەپنە قىلىدۇ، باشقىلارنىمۇ شۇنداق قىلدى، ئۇلارنىڭمۇ باللىرى چىدىدى، ئەمدى ئۇلارغا ماسلاشقىن بالام...
پاششاخان تولا يىغلاپ مادارىدىن كەتكەن ئىدى، ئۇ ھېلىقى ئادەمنىڭ قۇچىقىدىن يۇلقۇنۇپ چىقىپ غالتەكلىك ھارۋىدا ئېلىپ مېڭىلىۋاتقان ئانىسىنىڭ باغرىغا ئۆزىنى ئاتماقچى بولدى ئەمما ئۇنىڭ كۈچى يەتمىدى، ئاۋازىنى قۇيۇۋېتىپ ۋارقىراپ يىغلىماقچى بولدى ئەمما ئاۋازىنى تېشىغا چىقىرىپ يىغلىيالمىدى...ئۇ تىركىشىپ-تىرمىشىپ باقتى، كىچىك قىزچاقنىڭ پاششاخاننىڭ بۇ ھالىغا ئىچى ئاغرىدى، ئۇ يۈگۈرۈپ كىلىپ پاششاخاننىڭ كەينىدىن قۇچاقلاپ تۇرۇپ ئۇنىڭ بىلەن تەڭ يىغلاشقا باشلىدى...
يەتتە ياشلىق پاششاخان تەقدىرگە تەن بەردى، ئۇ ئانىسىنىڭ قەيەرگە دەپنە قىلىنىدىغانلىقىنىمۇ بىلەلمىدى. ئۇنىڭ بېشى قېيىپ كۆز ئالدى قاراڭغۇلاشتى... ئۇ دوختۇرخانىدىن چىقىپ نەگە مېڭىشىنى بىلەلمەي بىردەم تۇرۇپ قالدى ئاندىن ئۆيى تەرەپكە قاراپ ماڭدى.
ھېلىقى ئۈچ ياشلىق يىتىم قىزمۇ ئۇنىڭ كەينىگە كىرىۋالغان ئىدى، پاششاخان كەينىدىكى ئاياق تىۋىشىنى ئاڭلاپ بۇرۇلۇپ قارىغان ئىدى، قىزچاق كۈلگىنىچە تامنىڭ كەينىگە مۆكۈۋالدى، پاششاخان كەينىگە يېنىپ قىزچاقتىن سورىدى:
- سەن نەدە تۇرىسەن؟
- شۇ ...بىلمەيمەن...
- سىلەر قەيەردىن كەلگەن؟
- بىز تۇرمىدىن كەلگەن...
- تۈرمىدىن ...؟ تۈرمىدە ئۆي يوق...!
- ياق ...دادامنىڭ ئۆيى بار...بىز دادامنى يوقلاپ كەلگەن...ئۇلار دادامنى ئۆلۈپ كەتتى دېدى...
- كېيىنچۇ؟
- ئانام يىغلاپ...يىغلاپ ئۇخلاپ قالدى...كىشىلەر ئانامنى يۈلەپ بايامقى ئۆيگە ئەكىلىپ قويغان...
- ئۆيۈڭلەرنىڭ نەدىلىكىنى بىلمەمسىلەر؟
- بىلىمەن... ئۆيىمىزنىڭ كەينىدە چوڭ تاغ بار...
قىزچاق ئانىسىدىن ئايرىلىپ قالغاندەك ئەمەس ئىدى، ئۇ خىيالى كۈلۈپ تۇراتتى، پاششاخاننىڭ بۇ يىتىم قىزنى كوچىغا تاشلاپ قويغۇسى كەلمىدى. چۈنكى بۇ كىچىك قىزچاق ئۈلۈمنىڭ قانداق ئىش ئىكەنلىكىنى تېخى چۈشىنەلمىگەن ئىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ ئۆينىڭ نەدىلىكىنىمۇ بىلمەيتتى.
- مەن بىلەن بىزنىڭ ئۆيگە كەت...
پاششاخان قۇلىنى قىزچاققا سۇندى، قىزچاق مۈكۈپ ئولتۇرۇۋالغان يىرىدىن دەس تۇرۇپ كۈلگىنىچە پاششاخاننىڭ قۇلىغا ئېسىلدى.
بۇ رەھىمسىز ۋابا ياز چىكىتىپ قىش كىرەي دىگەندە تارقىلىشتىن توختىدى، بۇ بىر يىل ئىچىدە بۇ خىل كېسەللىك نەچچە يۈزمىڭ ئادەمنىڭ جېنىنى ئېلىپ نەچچە ئونمىڭ بالىلارنى كوچىلاردا يىتىم قالدۇردى، يىغا-زار، مۇسىبەت پۈتۈن ئەلنىڭ يېرىمىنى قاپلىغىلى تاس قالدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە سىتالىن دىھقانلارنىڭ قۇلىدىكى تېرىلغۇ يەرلەرنى تارتىۋېلىپ «ئوپچە تېرىقچىلىق قىلىپ ئادىل تەقسىم قىلىش» دېگەن سىياسەتنى كۈتۈرۈپ چىقىپ بۇ مۇستەملىكە رايۇنىدا ئەمەس ئۆزىنىڭ ئىلىدىمۇ ئاچارچىلىقتىن نەچچە يۈزمىڭ كىشىنىڭ بىھۇدە ئۈلۈشىگە سەۋەپچى بولىۋاتاتتى.
ئاچارچىلىق پۈتۈن ئەلنى قاپلاپ بىر تال نان ئۈچۈن كىشىلەر زار-زار يىغلايدىغان دەۋر باشلاندى. بۇ مۇدھىش كۈنلەردە بۇ بىر جۇپ يىتىم بالا ئاللاھنىڭ ھىممىتى بىلەن ۋابادىن ساق قېلىپ ئىككى يىلنى خاتىرجەم ئۆتكۈزدى.
پاششاخان توققۇز ياشقا، قىزچاق بەش ياشقا كىرگەن ئەشۇ يىللارنىڭ مەلۇم بىر كۈنى پاششاخان مەكتەپتىن قايتىپ كىلىپ بوخچىسىنى ھويلىغا تاشلاپ قۇيۇپ سىڭلىسى بەرناخاننى چاقىرى :
- بەرناخان !
ئاۋاز چىقمىدى.
- بەرناخان!
يەنە ئاۋاز چىقمىدى.
پاششاخان ئۇنىڭ داۋاملىق ئىشىكنىڭ كەينىگە مۆكۈۋېلىپ ئۆزىنى ئىزدىتىدىغانلىقىنى ئوبدان بىلەتتى، شۇڭا يۈگۈرۈپ كىرىپ ئىشىكنىڭ كەينىگە قارىدى. ئۇ بۇ يەردىمۇ يوق ئىدى. ئاندىن يېغىلغان يوتقان-كۆرپىنىڭ كەينىگە قاراپ باقتى، ئۇ يەردىنمۇ يوق چىقتى. پاششاخان كاللىسىنى قاشلاپ ئۇنىڭ ئىسمىنى توۋلىغىنىچە ھويلىغا چىقىپ ئۆگزىگە قاراپ بېقىش ئۈچۈن شۇت بىلەن ئۆگزىگە ياماشتى، بەرناخان ئۇ يەردىمۇ كۆرۈنمەيتتى. شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ كاللىسىغا دەرھال بىر ئوي كىلىپ ھويلىنىڭ بۇرجىكىدىكى كونا تۇنۇرغا قاراپ باقماقچى بولدى، ئۇ ئۆگزىدىن ئالدىراپ چۈشۈپ كونا تونۇرنىڭ ئىچىگە قارىغان ئىدى دىگەندەك سىڭلىسى بەرناخان تونۇرنىڭ ئىچىدە تۈگۈلگىنىچە مۈكۈپ ئولتۇراتتى.
- بەرناخان ...مانا كۆرۈپ قالدىم...
قىزچاق ۋىلىقلاپ كۈلگىنىچە تونۇردىن چىقتى. ئەسلىدە پاششاخان ئۇنىڭ بۇيەرگە يۇشۇرىنىدىغانلىقىنى ھويلىغا كىرىپلا ئۇقۇپ بولغان ئىدى، لېكىن ئۇ سىڭلىسىنى خوش قىلىش ئۈچۈن بايامقى ئىزدەپ تاپالمىغان ھەركەتلەرنى قەستەن قىلغان ئىدى.
- ئەستاخپۇرۇللا، بەرناخان بۇ نەچچىنچى قېتىملىقى، قارىڭە كىيىملىرىڭىزگە...پاسكىنا بولۇپ كەتكىنىنى...ئەمدى بۇ يەرگە مۆكىۋالماڭ! – دېدى پاششاخان سىڭلىسىغا يالغاندىن ئاچچىقلىغان بولۇپ.
- ماقۇل ئاكا، ئەمدى ئۇنداق قىلمايمەن- دېدى قىزچاق كۈلگىنىچە ئاكىسىنىڭ پۇتىنى قۇچاغلاپ.
- دائىم مۇشۇنداق دەيسىز، لېكىن ئۇنتۇپ قالىسىز –دېدى پاششاخان سىڭلىسىنىڭ بېشىنى سىلاپ ئەركىلىتىپ- قارىڭە سىزگە نېمە ئەكەلدىم.
پاششاخان بوخچىسىدىن تاش ۋارىقى يىرتىلىپ كەتكەن بىر تال رەسىملىك كىتاپنى سۇغۇرۇپ ئېلىپ سىڭلىسىغا بەردى. بەرناخان كىتاپنى قۇلىغا ئېلىپ شۇنداق خوش بولدى، ئۇمۇ ئۆيگە يۈگىرەپ كىرىپ كېتىپ بىر نەرسىنى ئالقىنىدا چىڭ تۇتقىنىچە ئاكىسىنىڭ ئالدىغا چىقتى.
- ئاكا بۇنى ساڭا ساقلىدىم، قارىغىنە بۇنىڭغا...
بەرناخاننىڭ قۇلىدا تاياقلىق كەمپۈتتىن بىرسى تۇراتتى.
- ۋاھ نەدىن تاپتىڭ؟
- ئالدىم شۇ، سەن بەرگەن پۇللارنى يېغىپ قويغان...
پاششاخان خۇشال بولۇپ كەمپىتنىڭ قەغىزىنى ئالدىراپ ئېچىپ ئاغىزىغا سالدى، بەرناخان ئاكىسىنى خوش قىلغانلىقىدىن چەكسز مەمنۇن بولۇپ ئاكىسىنىڭ كەمپۈتنى شۈمىگىنىگە قاراپ ئېغىزىنى تامشىتىپ لىۋىنى يالاشقا باشلىدى، پاششاخان سىڭلىسىنىڭ كەمپۈتنى يېگۈسى كىلىپ كەتكىنىنى كۆرۈپ دەرھال ئۇنى ئېغىزدىن ئېلىپ سىڭلىسىنىڭ ئېغىزىغا سالدى. شۇنداق قىلىپ ئۇلار كۈلۈشكىنىچە ئۆيگە كىرىپ كىتىشتى.
ئارىدىن نەچچە ئاي ئۆتتى، بىركۈنى پاششاخان مەكتەپتىن قايتىپ كىلىپ سومكىسىنى ھويلىغا تاشلاپ قۇيۇپ سىڭلىسى بەرناخاننى چاقىردى :
- بەرناخان !
ئاۋاز چىقمىدى.
- بەرناخان!
يەنە ئاۋاز چىقمىدى. پاششاخان ئادىتى بويىچە ئۇيەر-بۇيەر ئىزدىگەن بولۇپ تونۇرنىڭ قېشىغا باردى.
- بەرناخان ...مانا كۆرۈپ قالدىم...
لېكىن بۇ قېتىم بەرناخان تونۇرنىڭ ئىچىدە يوق تۇراتتى، پاششاخان بىر ئاز جىددىلىشىپ قالدى، ئۈ يۈگۈرۈپ ئۆيگە كىرىپ ئۆينىڭ ئىچىگە تەپسىلى قاراپ يەردە چېچىلىپ تۇرغان بىر قانچە رەسىملىك كىتاپنى كۆردى، ئادەتتە بەرناخان كىتاپنى ھەرگىز يەردە قۇيۇپ قويمايتتى. پاششاخاننىڭ يۈرىگى ئۆرۈلۈپ كوچىغا چىقىپ ئۇنىڭ ئىسمىنى توۋلاشقا باشلىدى، شۇ چاغدا ئۆينىڭ ئالدىدىكى قوشنىسى ئۇنىڭغا بىر شۇم خەۋەرنى ئېيتتى :
- سىڭلىڭىزنى باياتتىن بىر توپ رۇس ساقچىلار ماشىنىسىغا سېلىپ ئېلىپ كەتتى.
- نېمە ساقچىلار تۇتۇپ كەتتى؟
- شۇنداق، ئۇلار بىزگىمۇ باشقا گەپ قىلمىدى...
پاششاخان ئىشىكىنىمۇ ئەتمەستىن شەھەرلىك ساقچى ئىدارىسى تەرەپكە قاراپ ئۇچقاندەك يۈگۈرۈپ كەتتى. ئۇ ئۇدۇل ساقچى ئىدارىسىغا بېرىپ ئۇلارنىڭ خىزمەت بىناسىغا قاراپ مېڭىۋىدى، ئىشىك ئالدىدىكى قاراۋۇللار ئۇنىڭ ئالدىنى توستى:
- نەگە بارىسەن؟
- ساقچى باشلىقىنى ئىزدەيمەن!
- نېمە ئىشىڭ باتتى؟
- ئۆزىگە دەيدىغان مۇھىم گەپ بار ئىدى!
قاراۋۇل تۈركمەن يىگىت ئىدى، ئۇ پاششاخاننى ساقچى باشلىقىنىڭ بالا قۇلاقچىسى بولسا كېرەك دەپ ئويلاپ ئۇنى كىرگۈزىۋەتتى، پاششاخان ئىشىك ئۈستىدىكى رۇسچە خەتلەردىن باشلىقىنىڭ ئىشخانىسىنى تەستە تېپىپ ئىشىكنى چەكتى. كىرىشكە رۇخسەت قىلىندى.
- نېمە ئىشىڭ بار ئىدى؟ - دەپ سورىدى خام سېمىز رۇس ساقچى باشلىقى تۈركمەنچىنى بۇزۇپ سۆزلەپ تاماكىسىنى توغرا چىشلىگىنىچە.
- سىڭلىمنى تۇتۇپ ئەكىلىۋاپسىلەر، ئۇنى ئىزدەپ كېلىۋىدىم!
- نېمە؟! بىز سىنىڭ سىڭلىڭنى تۇتىۋاپتىمىزما؟ يوق گەپنى قىلما!- دېدى ساقچى باشلىقى تەلەتىنى بۇزۇپ ئاچچىقلىنىپ.
- شۇنداق بايام قوشنىمىز ئۆز كۈزى بىلەن كۆرۈپتۇ!
ساقچى باشلىقى پاششاخاننىڭ ئۆزىگە غەزەپ بىلەن تىكىلىپ قاراۋاتقانلىقىنى بىلىپ كۈزىنى ئېلىپ قاچتى.
- سەن قايسى مەكتەپتە ئوقۇيسەن ؟ ئىسمىڭ نېمە؟
- شەھەرلىك چاھارباغ مەكتەپتە ئۇقۇيمەن، ئىسمىم پاششاخان!
- كىمنىڭ بالىسى سەن يۈرۈگۈڭنى قاپتەك قىلىپ ئالدىمغا كېلىدىغان؟
پاششاخاننىڭ كۆزىدىن بىر خىل قورقماسلىق چىقىپ تۇراتتى. لېكىن ئۇ دادىسنىڭ ئىسمىنى ھېچكىمگە ئېيتماسلىققا ئانىسىغا ۋەدە بەرگەن ئىدى، شۇڭا بۇ قېتىم ئۇ راست گەپ قىلمىدى.
- دادام مەن تۇغۇلغاندا ئۆلۈپ كىتىپتىكەن، ئۇنىڭ ئىسمىنى بىلمەيمەن!
- ۋۇ ھارامدىن بولغان ئىتنىڭ بالىسى، يوقال! سىڭلىڭنى بىز كۆرمىدۇق!
ساقچى باشلىقى پاششاخانغا كۆز قىرىنى سالمىغان قىياپەتتە كەينىنى قىلىپ تۇرۇپ تاماكىسىنى شۇراشقا باشلىدى. پاششاخانمۇ بوش كەلمىدى:
- ئىتنىڭ بالىسى دەپ سەنلەرنى دەيدۇ، ئىت بولمىغان بولساڭ يىراق يەردىن يۇندە ماراپ كەلمەس ئىدىڭ!
- نېمە ...نېمە...؟
ساقچى باشلىقى ئالدىدىكى نەچچە ياشلىق بىر شۇمتەكنىڭ شۇنچە گەپنى قورقماي دىگەنلىكىنى ئاڭلاپ غەزەپتىن يېرىلاي دېدى، ئۇ ئالدىراپ ئۈستىلىدىكى كونۇپكىنى بېسىۋىدى ئىككى قۇراللىق رۇس ئەسكىرى ئۇچقاندەك كىرىپ بولدى.
- ماۋۇ ھاراملىقنىڭ ئەدىۋىنى بىرىپ تاشلىۋېتىڭلار! ئۇ سىڭلىسىنى ئىزدەپ كەپتۇ، ھەرقايسىڭغا شۇنچە دىسەم يەنە ئىز قالدۇرۇشۇپ قۇيۇپسەن، يۇقىلىش!
ساقچى باشلىقى بۇ قېتىم ئەسكەرلەرگە رۇس تىلىدا گەپ قىلدى، پاششاخان رۇس تىلىغا خېلى پۇختا بولۇپ قالغاچقا ئۇنىڭ نېمە دىگەنلىكىنى ئېنىق بىلىۋالدى. ئۇ مۇشۇ تاپتا ئۆزىنىڭ سىڭلىسىنى قۇتۇلدۇرۇپ ئاچىقالمايدىغانلىقىنى بۇلارنىڭ ئالدىدا ھېچنىمە يارىمايدىغانلىقىنى بىلىپ قاتتىق ئازاپلاندى.
ئەسكەرلەر پاششاخاننى توشقاننى قۇلىقىدىن تۇتقاندەك يەردىن يۇلۇپلا ئېلىپ ئىشخانىنىڭ ئالدىدىكى سەيناغا قۇمچاق ئاتقاندەك ئېتىۋەتتى ، پاششاخان ئۆمرىدە بۇنداق ھاقارەتكە ئۇچرىمىغاچقا بۇ ئىش بۇنىڭغا بەكلا ھار كەلدى، ئۇ ئورنىدىن ئەمدى تۇراي دىيىشىگە بايامقى گەپنى سىڭدۈرەلمىگەن ساقچى باشلىقى ئىشىكتىن ئۇچقاندەك چىقىپ ئەسكەرنىڭ قۇلىدىكى قۇرالنى تارتىپ ئېلىپ مىلتىقنىڭ ياغاچ پاينىكى بىلەن ئۇنىڭ يۈزىگە قاتتىق بىرنى ئۇردى، پاششاخاننىڭ كۆزىدىن ئوت چاقنىغاندەك بولۇپ زېمىن پىقىراپ ئالەمنى قاراڭغۇلۇق باستى، ئۇ سەنتۈرۈلۈپ ئورنىدىن تۇرالماي يېقىلىپ قالدى، قاپىقىدىن ئېتىلىپ چىققان قىپقىزىل قان سەينانى بىر ئالدى، ساقچى باشلىقى بۇنىڭغا قانماي يەنە ئۇرماقچى بۇلىۋىدى ئەسكەرلەر باشلىقىغا ياخشىچاق بولۇپ ئۇنى تۇسۇۋالدى.ئاندىن ئەسكەرلەر يەردە تاياق زەربىسىدىن ئايلىنىپ ياتقان پاششاخاننى ئۈچ-تۆتنى تىپىپ ئۇنى سۆرىگىنىچە دەرۋازىنىڭ ئالدىغا ئاچىقىپ تاشلىۋەتتى.
تاياق زەربىسىدىن ئورنىدىن تۇرالمىغان پاششاخاننى يولدىن ئۆتكەن ياخشى نىيەتلىك كىشىلەر ياتقان يىرىدىن يۈلەپ ئۈيىگە ئاپىرىپ قويدى، پاششاخان كېچىچە ئاغرىق ئازابىدىن كىرپىك قاقماي چىقتى، ئەمەلىيەتتە ئۇنىڭغا ئەڭ ئازاب بولغىنى تاياق زەربىسى بولماستىن بەلكى ئوماق سىڭلىسىنىڭ ئالۋاستىلار قۇلىدا نېمە بولۇپ كەتكەنلىكى ئىدى.
پاششاخان ئانىسىدىن ئايرىلىپ قالغاندىن كېيىن بەرناخان ئىسىملىك بۇ قىزچاقنى ئۆزىگە سىڭىل قىلىپ بۇ ئۆيدە ئىككى يىلدىن ئارتۇق ياشىغان ئىدى، ئۇنىڭ بىلەن بىر تۇغقان ئاكا-سىڭىلدەك يېقىن ئۆتۈپ ئۇنىڭغا ھەقىيقى ئاكىلىق مىھرىنى بەرگەن ئىدى. بەرناخانمۇ بەك ئاق كۆڭۈل قىز بولغاچقا پاششاخاننى ئۆز ئاكىسىدەك ياخشى كۆرەتتى، پاششاخاننىڭ پۇتىغا تىكەن كىرىپ كەتسە بەرناخان چىشى بىلەن چىشلەپ ئالاتتى، پاششاخانمۇ بەرناخاننىڭ پۇتىغا تىكەن كىرىپ كەتسە چىشىدا چىشلەپ تىكەننى سۇغىراتتى ، قىسقىسى بۇ ئاكا-سىڭىل ئادەتتىن تاشقىرى ئىجىل ئۆتەتتى.
ئەتىسى پاششاخان ئورنىدىن تۇرالمىدى، ئۇ يەرگە چاپلىشىپ ياتقىنىچە ئۆگۈنى ئاندىن ئورنىدىن تۇرۇپ مەكتەپكە يول ئالدى، ئۇنىڭ يۈزى قۇلپىدەك كۆكۈرۈپ ئىششىپ كەتكەن بولۇپ سىنىپىغا كىرگەندە ساۋاقداشلار ئۇنىڭ ئەتراپىغا ئۇلىشىۋالدى، پاششاخان مەكتەپتە ئالاھىدە ياخشى ئوقۇغاچقا ساۋاقداشلىرى ھەم مۇئەللىمى ئۇنىڭغا بەكلا ئامراق ئىدى.
لېكىن مۇئەللىمى قاپىقى چۈشكەن ھالدا پاششاخاننى سىنىپتىن چاقىرىپ مۇدىرنىڭ ئىشخانىسىغا باشلىدى. قېرى مۇدىر پاششاخانغا قاراپ ئۇنىڭغا ئىچى ئاغرىتقان ھالدا ئېيتتى:
- ئوغلۇم سەن ئۇقۇشنى داۋاملاشتۇرالمايدىغان بولدۇڭ، بىزنى كەچۈرگىن!
مەكتەپ مۇدىرى بۇ گەپنى دەپ بولۇپ كۈزىدىكى چىقالماي قالغان ياشنى قول ياغلىقى بىلەن سۈرتتى.
- نېمىشقا مۇدىر، مەن نېمە خاتالىق ئۆتكۈزدۈم؟ - دېدى پاششاخان ھەيران بولۇپ مۇدىرنىڭ گېپىنى چۈشىنەلمەي.
- بالام بۇنى سەن سورىمىغىن، مەنمۇ ئېيتماي، ئۇلار سەن سەۋەپلىك مەكتەپنى تاقايمىز دەپ قوپۇشتى، شۇڭا مىنى چۈشەنسەڭ...
پاششاخان ھەممىنى چۈشەندى، ئۇ مەكتەپتىن ھەيدىلىشنىڭ سەۋەبىنى ھېلىقى ساقچى باشلىقىدىن كۆردى، پاششاخان ئۈچىنچى يىللىقتا ئۇقۇغان بىلەن ئۇنىڭ ئۇقۇپ تۈگەتكەن ھېكايە-رومانلىرىنى تېخى چوڭ ئادەملەرمۇ ئۇقۇپ بولمىغان ئىدى، ئۇ ئورنىدىن تۇرۇپ بوخچىسىنى كۈتۈرۈپ ئۇلار بىلەن خوشلاشتى ماڭار چېغىدا مۇئەللىمدىن باشقا مەكتەپكە بېرىپ ئۇقۇشنى داۋاملاشتۇرسا بۇلىدىغان بولمايدىغانلىقىنى سورىدى، مۇئەللىم بېشىنى چايقاپ ئەمدى ئۇنىڭ بۇ ئەلدە ئۆمۈر بۇيى مەكتەپكە ئېلىنالمايدىغانلىقىنى ئەپسۇسلىنىپ ئېيتتى.
پاششاخان يەرگە قاراپ ئۇزۇن سۈكۈت قىلىپ تۇردى ئاندىن بېشىنى كۈتۈرۈپ ئۇغۇللارغا خاس جاسارەت بىلەن مەكتەپ دەرۋازىسىدىن چىقىپ كەتتى.
مۇستەملىكە ئاستىدىكى مىللەتنىڭ تەقدىرى مانا مۇشۇنداق بولىدۇ، مۇستەبىتلەر مۇستەملىكە رايۇنىدا مەيلى تاغنى تالقان قىلىپ چۆلنى بوستان قىلدۇق دەپ جاھان ئەھلىگە كارنىيى يىرتىلغۇچە جار سالسۇن ئۇلارنىڭ بۇ يەردە قالدۇرىدىغىنى پەقەت بىر زەمبىل گەندىدىن باشقا ھېچ نەرسە ئەمەس، ئۇلار قۇرال كۈچى ئارقىلىق يالغاننى ئۇدا تەكرارلاپ راستقا ئايلاندۇرماقچى بولىدۇ، ئۇلار خەلقنى بېيىتىپ تەرەققىياتنى ئىلگىرى سۈردۇق دېگەن بۈيۈك شۇئارنى كۈتۈرۋالىدۇ، ئەمەلىيەتتە ئۇلارنىڭ مەقسىتى پەقەت ئىككى خىل بىرى بۇلارنىڭ بايلىقىنى بۇلان-تالان قىلىش يەنە بىرى يەنىلا بۇلارنىڭ بايلىقىنى بۇلان-تالان قىلىشتۇر، ئۇلار مانا مۇشۇ مەخسىتىگە يىتىش ئۈچۈن ۋاسىتە تاللىمايدۇ، سانسىز بىگۇناھلارنىڭ خۇن بەدىلىگە ئالتۇن قەدەھلىرىنى تولدۇرۇپ غەلىبىسى ئۈچۈن ھۇررا توۋلايدۇ، مانا بۇ مۇستەبىتلەرنىڭ ئورتاق ئالاھىدىلىكىدۇر. قاراڭلار مۇشۇ دۆلەتنىڭ قانۇنلۇق پادىشاھى بولغان پاششاخانمۇ ئاددى بىر باشلانغۇچ مەكتەپتىكى ئوقۇش پۇرسىتىدىن مەھرۇم قالغان يەردە يەنە باشقا ئىشلاردىن ئېغىز ئېچىش مۇمكىنمۇ؟!

پاششاخان ئۆيىدىكى سۇپىدا دۇم ياتقىنىچە ئانىسىنىڭچاپىنىنى قۇچاغلاپ ئۇزۇندىن-ئۇزۇن يىغلىدى، سىڭلىسى بەرناخاننىڭ يوقاپ كىتىشىئۇنىڭغا بەكلا ئەلەم بولدى،«رۇسلار سىڭلىمنى تۇتىۋېلىپ زادى نېمە قىلىدىغاندۇ؟»دېگەن سوئال ئۇنىڭ كاللىسىنى چىرمىۋېلىپ ئۇنى قاتتىق بىئارام قىلدى.
ئارقا-ئارقىدىن كەلگەن كۆڭۈلسىزلىكلەر سۈت ئۇيقۇدا ئۇخلاپ ياتقان پاششاخاننىڭپىشمىغان يۈرىگىنى ئىزىپ ئۇنى بالىلارچە خىيال دۇنياسىغا غەرىق قىلىشقا باشلىدى.ئۇ كۆپ ئويلىنىش ئارقىلىق ئاخىرى بىر قارارغا كەلدى، ئۇ ئامراق سىڭلىسىنى تۇتقۇنقىلغان ساقچىلار بىلەن ئېلىشماقچى بولدى، ئۆزىنى مىلتىقنىڭ پاينىكى بىلەن ئۇرغانساقچى باشلىقىدىن ئۆچ ئالماقچى بولدى، ئاتىسىنى ئۆلتۈرگەن، ئانىسىنى ئۆلتۈرگەنقاتىللاردىن قىساس ئالماقچى بولدى، ئۇنىڭ كۆز ئالدىدا ئۇ قىزىقىپ ئوقۇيدىغانھېكايە-رومانلاردىكى باتۇر قەھرىمانلار پاششاخاننىڭ ئۆزى بولۇپ كۆرىنىشكەباشلىدى...
ئۇ خۇددى پىشقان يىگىتلەردەك ئورنىدىن چاچراپ تۇرۇپ ياغاچ ساندۇق ئىچىدىكى بوخچىغاتىقىپ قۇيۇلغان قەغەز پۇللاردىن بىر تۇتامنى سۇغۇرۇپ ئېلىپ يانچۇقىنى توملىدى، ئۇشۇ ماڭغىنىچە ماشىنىچى ئۇستامنىڭ ئۈيىگە بېرىپ كىتاپتا كۆرگىنى بويىچەبىرنەرسىلەرنى تىكىپ بىرىشنى ئېيتتى، يەنە تۆمۈرچى ئۇستامغىمۇ شۇ كىتاپنى كۈتۈرۈپئاپىرىپ ئىچىدىكى رەسىمگە ئوخشاتقۇزۇپ ئېغىر يېنىكلىكىنى تەڭشىگىلى بۇلىدىغانبىلەك كۈچىنى ئاشۇرۇش مەشىقىگە ئىشلىتىدىغان چېنىقىش سايمىنى ياساتقۇزماقچى بولدى،قۇلى گۈل ھۈنەرۋەنلەر بۇ كىچىك بالىنىڭ گېپىنى تىڭشىماي باقتى لېكىن ئۇنىڭقۇلىدىكى بىر تۇتام پۇل ئۇلارنى بۇ ئىشلارنى قىلىپ بېقىشقا قىزىقتۇردى.
پۇت-قوللارغا تېڭىلىدىغان، ئېسىپ قۇيۇپ مۇشتلاشقا ئىشلىتىلىدىغان ھەرخىل قۇم خالتىلار،چوڭ-كىچىك ئىشتانكىلار ھەممىسى تەق بولدى، ئۇ ئالدى بىلەن ھېكايىلەردىكى باشقەھرىمانلارغا ئوخشاش كۈندىلىك قىلىدىغان ئىشلىرىنى ئالدىن پىلانلاپ يېزىشقاباشلىدى...
ئۇ ئۇزىنىڭ تامغا چاپلاپ قويغان پىلانىغا ئاساسەن ھەر كۈنى ئەتتىگەن نامازبامداتتىن كېيىن پۇتىغا قۇم خالتىنى تېڭىۋېلىپ ئۆينىڭ ئالدىدىكى كوچىنىڭ ئۇبېشىدىن بۇ بېشىغا ئۈچ قېتىم يۈگۈرىدى، ئۆيىدە ناشتا قىلىپ بولغاندىن كېيىنشوتىنىڭ تۆتىنچى بالدىقىدىن ساناپ ئوتتۇزنى پەسكە سەكرىدى ئاندىن ئىنگلىز تىلىمۇئەللىمىنىڭ قېشىغا بېرىپ ساۋاق ئالدى، ئالغان ساۋىقىنى تولا يېزىپ قۇلى تالغانداھويلىسىغا ئېسىپ قويغان قۇم خالتىسىنى مۇشتلىدى، ئىشتانكىلارنى كۈتۈرۈپ ھارغاندايەنە تۈرلۈك ھېكايە كىتاپلارنى ئۇقۇشنى داۋاملاشتۇردى، بالىلار مەكتەپتىنقايتقاندا ئۇلار بىلەن قانغۇچە يۈگۈرۈپ ئويناپ كەچ بولغاندا ئۈيىگە كىلىپ ھېچنىمىنىتۇيماي ئۇخلىدى...
پاششاخان بۇ ئىشلارنى ئۆزىگە راستىنلا ئادەت قىلىۋالدى، ئۇ ھەممە ئىشتا ئۆزىگەۋەزىپە قۇيۇپ شۇ ۋەزىپىنى ئورۇندىمىغۇچە بولدى قىلمىدى، ئۇنىڭ مەشىق ھەركىتى، تۆتخىل تىلدىن ئالىدىغان ساۋىقى بارغانسېرى كۆپەيدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ كىتاب ئۇقۇشقائادەتتىن تاشقىرى ھېرىسمەن بولغاچقا بىر كۈن ئۇنىڭغا يەتمەيدىغاندەك بىلىنىپقالدى، ئۇنىڭ ئىشتىھاسى بارغانسېرى ئېچىلىپ يەپ قۇرسىقى تويمايدىغان بولۇپقېلىۋاتاتتى... شۇنىڭ بىلەن سۇپا ئاستىغا كۆمۈپ قۇيۇلغان ئالتۇن تىلللارمۇئازىيىشقا باشلىدى.
ئارىدىن نەچچە يىل ئۆتتى. پاششاخان يار-يۆلەكسىز قارا يىتىم بالا بولسىمۇ لېكىن ئۇمەھەللىدىكى تەڭتۇش بالىلارغا قارىغانداناھايىتى ساغلام، قاۋۇل چوڭ بولدى، بۇنداقبولىشىدىكى سەۋەب بىرىنچىدىن ئۇنىڭ ئاتىسى ياۋۇزبەگمۇ قاۋۇل كۈچتۆڭگۈرلەردىنبولغانلىقىدىن بولسا ئىككىنچىدىن ئۇ تاماقلىنىشقا ئالاھىدە ئەھمىيەت بىرەتتى يەنىئىنىك ئانا ئۇنى يەتتە يېشىغا كىرگۈچە ئوردىنىڭ ئەنئەنىۋى بالا بېقىش ئادىتىبويىچە ناھايىتى ياخشى ئوزۇقلاندۇرۇپ باققان ئىدى، ئىنىك ئانىنىڭ تىرىشچانلىقى ھەمئىقتىسادى بايلىقنىڭ يېتەرلىك بۇلىشى سەۋەبلىك بازاردىن گۆش تاپقىلى بولمايدىغانچاغدىمۇ ئۇلارنىڭ ئۆيىدىن بىر لوقما دۈمبە بىلەن بىر چىشلەم گۆش ئۈزۈلمەيتتى،يازلىقتىكى پىژغىرىم ئىسسىقتىمۇ بىر پارچە گۆش كېچىسى شەبنەمگە سېلىنىپ كۈندۈزىجۇۋا ئارىسىغا ئۇرۇلاتتى، مۇشۇنداق پىژغىرىمدا يەنە ئۇلارنىڭ ئۆيىدىكى سۇقاچىلانغان ئىدىشنىڭ ئىچىدىن بىر قانچە شىشە يېڭى سۈت ئۈزۈلمەيتتى، پاششاخانئانىسىدىن ئايرىلىپ قالغاندىن كېيىنمۇ ئانىسىنىڭ ھايات چېغىدىكى ئۆزىنىڭتاماقلىنىشى جەھەتتىكى قايتا-قايتا تاپىلاشلىرىنى خۇددى قۇرئاننىڭ ئايەتلىرىدەكئىسىدە تۇتىۋالغان ئىدى، شۇڭا ئۇ ئىككى كۈندە بىر يۇيۇنىدىغان ئادەت بىلەن ياخشىتاماقلىنىشنى كۈندە ئوقۇيدىغان بەش نامىزى بىلەن ئوخشاش مۇھىم كۆرەتتى.
ئۇ كىچىگىدىن باشلاپلا مۇستەقىل تۇرمۇش كەچۈرۈشكە ئادەتلىنىپ كەتكەن ئىدى،يىراقتىكى باسما قۇدۇقتىن ئەپكەش بىلەن سۇ ئەكىلىپ ئېدىشلىرىنى تولدۇراتتى،تاڭ-تاڭ سوغۇقلاردىمۇ ئورنىدىن سەھەر تۇرۇپ مەشكە ئوت قالاپ سۇ ئىسسىتاتتى، ئۇگۆشكە ئادەتتىن تاشقىرى ئامراق بولغاچقا كۈندە بىر قېتىم ئۆزى ئۆيدە شورپا سېلىپيىگەنچىلىك قىلاتتى.
قوشنىلار ئۇنىڭغا ھەۋەس بىلەن قاراپ «سەن بىر بالا تۇرۇپ بۇنچە پۇلنى نەدىنتاپىسەن» دەپ سورىسا ئۇ ئانىسىنىڭ ئۈگىتىپ قويغىنى بويىچە«دادام كاتتا باي، ئۇبىزنى تاشلاپ قۇيۇپ كىچىك خۇتۇنى بىلەن مەككىگە قېچىپ كەتكەن، سۈت پۇلۇمنى شۇئىبەرتىپ تۇرىدۇ» دەپ جاۋاب بىرەتتى.
ئۇ ئون ئىككى ياشقا كىرگەن چاغدا ئۇنىڭ سۇپا ئاستىدىكى ئالتۇن تىللاسىمۇ تۈگەي دەپقالدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ غەمسىز ئۈستۈن بېشى يەرگە ساڭگىلاشقا باشلىدى.
ئۇ بۇندىن كېيىنكى تۇرمۇشىنى قانداق قامداش توغرىلىق ئىنگلىز تىلى ئۇستازىئەكبەرخاننىڭ ئالدىغا بېرىپ ئۇنىڭدىن مەسلىھەت ئالماقچى بولۇپ ئۇنىڭ ئۈيىگە باردى،ئەكبەرخان ئۆز ۋاقتىدىكى خانلىق ئونۋېرسىتىتنىڭ ئۇقۇغۇچىسى بولۇپ ھازىر بىرباشلانغۇچ مەكتەپتە ئەدەبىيات دەرىسى ئوقۇتقۇچىسى بولۇپ ئىشلەۋاتاتتى.
پاششاخان ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشۈپ ئەھۋالىنى بايان قىلدى، ئوتتۇزلاردىن ھالقىغانبولسىمۇ ئاتا-ئانىسى بىلەن تۇرىدىغان بويتاق ئەكبەرخان ئۆزىنىڭ بۇ مۈنەۋۋەرئۇقۇغۇچىسىدىن ئالاھىدە زوقلىناتتى، ئۇنىڭدىن پەخىرلىنەتتى، شۇڭا گەپنىڭ بېشىچىقىپ بولغىچە ئۇنى ئۆزى بالىچىلاپ بېقىۋالىدىغانلىقىنى، ھېچقانداق ئىشتىن غەمقىلماسلىقنى ئېيتتى، لېكىن پاششاخان ئەدەپ يۈزىسىدىن بۇنى رەت قىلىپ ئۆزىگەمۇۋاپىق بىر ئىش تېپىپ بېرىشىنى ئۇنىڭدىن ئۈتۈندى، ئەكبەرخان ئوقۇغۇچىسىنىڭخاراكتىرىنى ئوبدان بىلگەچكە ئۇنىڭ پىكىرىگە ھۆرمەت قىلىپ تۆمۈرچىلىك كارخانىسىدائىشلەيدىغان تاغىسىغا قوشۇپ قويماقچى بولدى.
پاششاخان ئۇستازى ئەكبەرخان بىلەن خوشلىشىپ ئۈيىگە خۇشال قايتتى، ئۇ قايتىش يۇلىداكۇچا ئاغىزىغا كەلگەندە كوچىدا ئويناۋاتقان ئالتە-يەتتە ياشلاردىكى بىر توپ ئۇششاقبالىلار پاششاخاننىڭ ئەتراپىغا ئولىشىۋېلىپ ئويناۋاتقان تۇپىنىڭ قاسىم بەڭگىنىڭئۆگزىسىگە چىقىپ كەتكەنلىكىنى ئۆي ئىگىسى بولمىغانلىقى ئۈچۈن توپنىئالالمىغانلىقىنى ئېيتىپ ئۇنىڭدىن توپنى ئەكىرىپ بىرىشنى ئۈتۈندى.
پاششاخان يۇلىغا مېڭىۋەرمەكچى بولدى لېكىن ئۇ ئۆزىدىن كىچىك بۇ بالىلارغا قاراپتوپنى ئۆگزىدىن ئەكىرىپ بىرىشنى ماقۇل تاپتى، قاسىم بەڭگى مۇشۇ مەھەللىدىكى قولئىلكىدە بار شۇنداقلا مۇتىھەم ئادەم بولغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭ ئېگىز تاملىق ئۆيىقوشنىلىرىنىڭ تېمىدىن ئايرىلىپ شۇنچە يولنى ئىگىلەپ دوقمۇشتا يالغۇز قەد كۈتۈرۈپتۇراتتى،
پاششاخان يېڭىنى تۈرىۋېتىپ تامغا يانداش دەرەخكە مايمۇندەك يامىشىپلا ئۆگزىگەچىقىپ كەتتى، توپ يەرگە چۈشتى، بالىلار خوش بولۇپ توۋلىشىپ توپنى قۇلىغا ئېلىشتى،شۇ چاغدا قاسىم بەڭگى ئۆينىڭ ئالدىغا پەيدا بولۇپ قالدى، بالىلار ئۆگزىدىكىپاششاخانغا چۇقىرىشىپ ۋاقىراشقا باشلىدى:
- قاسىم بەڭگى كەلدى، تىز قاچ !
مەھەللىدىكى بالىلار قاسىم بەڭگىدىن بەكلا قورقاتتى، قاسىم بەڭگىمۇ بالىلارغائەزەلدىن چىرايىنى ئېچىپ قارىمايدىغان باغرى تاش ئادەم ئىدى، ئۇ بالىلارنىڭۋارقىراشلىرىدىن ئۆگزىدىن چۈشكىلى تەمشىلىۋاتقان پاششاخاننى كۆردى.
- ۋۇ كۇسپۇرۇچ،كۈپ-كۈندۈزدە كەپتىرىمنى ئوغرىلىماقچىمىدىڭ؟- قاسىم بەڭگى تەلەتىنىبۇزۇپ تام تۈۋىدىكى ئېرىقنىڭ ئىچىدىن بىر تال ئۇزۇن تاياقنى قۇلىغا ئالدى – چۈشەيەرگە، ئەدىپىڭنى بىر بەرمىسەم!
- مەن كەپتەر ئوغرىلىمىدىم، توپنى تاشلاپ بەردىم! – دېدى پاششاخان بىر ئازجىددىيلەشكەن ھالدا قاسىم بەڭگىگە ئۆزىنى ئاقلاپ.
- شۇنداق بولسىمۇ سەن يەنىلا ئوغرى !
قاسىم بەڭگى قۇلىدىكى تاياقنى تاشلاپ قۇيۇپ ئۆيىنىڭ ئىشىگىنى ئېچىپ شۇتا بىلەن دەرھال ئۆگزىگە چىقتى، بالىلار ئۆگزىنىڭ لېۋىدە تۇرغان پاششاخاندىن ئەنسىرەپ ۋاقىراشقا باشلىدى.
- ئاكا، قاسىم قېرى ئۆگزىگە چېكەتتى، دەرھال قاچ!
ئاڭغىچە قاسىم بەڭگى ئۆگزىگە چىقىپ پاششاخانغا گۈلەيگىنىچە ئاغىزىنى بۇزۇشقاباشلىدى.
- ئىگىسى يوق ئۆيدە ئاناڭنىڭ ھەققى بارمىدى، خەپ قۇلىقىڭنى كەسمىسەم!
قاسىم بەڭگى قوپال ئادەم بولغان بىلەن بالىلارنى ھەرگىز ئۇرمايتتى، ئۇ پاششاخاننى مۇنداقلا قورقىتىپ قويماقچى بولۇپ ئۆگزىدىن تاياقتەك بىر نەرسە ئىزدىگەن بولدى.
پاششاخان جەڭگى جىدەلدىن نېرى بالا ئىدى، قىز بالىدەك تارتىنچاق بولۇپ ئۆزى بىرە خاتالىق ئۆتكۈزسە يەرگە كىرىپ كەتكۈدەك بۇلاتتى، شۇڭا ئۇ قاسىم بەڭگىگە ئۆزىنى چۈشەندۈرۈپ ئولتۇرماي چىرايى قىزارغان ھالدا «ئەمدى ئۇنداق قىلماي!» دەپ قۇيۇپلائۆگزىدىن پوككىدە يەرگە سەكرىدى، بالىلار توۋلىشىپ چۇقان سېلىشتى، قاسىم بەڭگى«ھاي سەكرىمە! » دىگىنىچە قىلغىنىغا پۇشايمان قىلىپ ئۆگزىدىن پەسكە قارىدى.
پاششاخان خۇددى پەغەزدىكى كەپتەر دان يېگىلى يەرگە قونغاندەك «پوك» قىلغان ئاۋازبىلەن يەردە زوڭ ئولتۇرۇپ قالدى ئاندىن ئورنىدىن تۇرۇپ تامبىلىنى قېقىشقا باشلىدى،بالىلار ئۇنىڭ يەرگە ساق-سالامەت چۈشكەنلىكىنى كۆرۈپ ئۇنىڭ ئەتراپىغا ئۇلاشتى،قاسىم بەڭگى ئۆگزىدە تۇرۇپ «ماۋۇ شۇمنى قارا!» دىگىنىچە ئاغىزىنى ھاڭ ئېچىپ قالدى.

شۇندىن باشلاپ پاششاخاننىڭ ئۆگزىدىن يەرگە سەكرەپ چۈشەلەيدىغان ھۈنىرى مەھەللىدىكى بالىلار ئارىسىغا پۇركەتتى، بىر كۈنى مەھەللىدىكى پاششاخان بىلەن تەڭتۇش بالىلاردىن ئون نەچچىسى مەكتەپتىن يېنىپ پاششاخاننىڭئۆينىڭ ئالدىغا كېلىپ ئۇنى چاقىرىپ ئۆگزىدىن سەكرەيدىغان ھۈنىرىنى كۆرسىتىپبېرىشىنى سورىدى.
پاششاخان ئۆزىنىڭ كۈچ مەشىقىنى بالىلارغابىلدۈرۈشنى خالىمايتتى، شۇڭا ئۇ بالىلار بىلەن ئادەتتە سىرىتتا ئوينايتتى لېكىنبالىلارنى ئۈيىگە باشلىمايتتى، چۈنكى ئىنىك ئانا ھايات ۋاقتىدا ئۇنىڭغا ئۆيگەقالايمىقان ئادەم باشلىماسلىق توغرىسىدا ئالاھىدە تاپىلاشلارنىقىلغان ئىدى.
پاششاخان ئىچىدىن تاقاپ قويغان ئىشىكىنى ئېچىپھويلىسىدىن چىقتى ئاندىن ئىشىكىگە قۇلپا سېلىپقۇيۇپ بالىلارغا ئېيتتى:
- بۈگۈن باشقا ئويۇن ئوينايلى، مەن سەكرىمەي...
- ياق پاششاخان، سىنى ئاسماندا ئۇچىدىكەن دېگەنگەپ مەكتەپتە بىر بولدى، – دېدى بالىلارنىڭ ئارىسىدىكى بىرەيلەن ئۇنىڭغايالۋۇرغاندەك،- قارىغىنا بىز ھەممىز سىنىڭ شۇ كارامىتىڭنى كۆرۈپ باقايلى دەپكەلدۇق...
- شۇنداق پاششاخان،- يەنە بىرەيلەن گەپ قىستۇردى،-مەكتەپتىكى باشقا بالىلار بىزنى قەلەندەرلەر كوچىسىدىن دەپ زادى كۆزىگە ئىلمايدۇ،ماۋۇ گايىت شۇ بالىلارنىڭ نوچىسى، ئۇنىڭغا كارامىتىڭنى بىر كۆرسىتىپ قوي!
پاششاخان بۇ ئاغىنىلىرىنىڭ كۆڭلىنى يەردە قۇيۇشنىخالىماي «بۇپتۇ بۇلارغا بىر قېتىم سەكرەپ بىرەيچۇ»دېگەننى ئويلىدى ئۇنىڭ ئۈستىگە گايىت دېگەن بالا تۇرقىدىن ھارامزادىلىكى چىقىپ تۇرىدىغان ئۆزىدىنمۇ قاۋۇل بالا بولغاچقا پاششاخاننىڭئۇنىڭغا ئۆزىنى بىر كۆرسىتىپ قويغۇسى كەلدى.
- ئەمىسە قاراپ تۇرۇڭلار ھە ! – پاششاخان شۇنداقدەپلا ئىشىكىگە يامىشىپ ئۆگزىسىگە چېكەتتى.
بالىلار ئۇنىڭ سەكرىشىگە تەقەززا بولۇپ ئۆگزىگە قاراپ تۇرىشاتتى، پاششاخان ئۆگزىدىن كوچىغا گۈپپىدە قىلىپ سەكرەپ ئورنىدىنبىمالال تۇردى، بالىلار توۋلىشىپ ئۇنىڭ يامانلىقىنى تەبرىكلەشتى، گايىت دېگەن بالامەكتەپ بويىچە چېلىشچىلارنىڭ ئالدى ئىدى، ئۇ بۇنى كۆرۈپ پاششاخانغاھەسەت قىلدى.
- پاششاخان، كىلە نوچى بولساڭ چېلىشىمىز!
گايىت ئۇنىڭ ماقۇللىقىنى ئالمايلا چاپىنىنى سېلىۋېتىپ ئالقىنىغا بىرنى تۈكۈرۈپ تەييار بولۇپ ئۇنىڭغا ئۆزىنى تۇنۇتۇپ قويماقچى بولدى.
پاششاخان ئۆزىدىن ئىككى ياشچەچوڭ گايىت بىلەن تۇتۇشتىن بىر ئاز قورقتى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ بەكلا غوللۇقكۆرىنەتتى. مەھەللىدىكى بالىلار بۇ قېتىم شۇك بولۇپ قېلىشتى، چۈنكى ئۇلار پاششاخان بىلەن ئوينىغاندا پاششاخانچېلىشىش ئويۇنىغا قاتناشمايتتى، پەقەت باشقا بالىلارنىڭ چېلىشقىنىنىكۆرەتتى، بۇنداق بولىشىدىكى سەۋەب ئىككى يىلنىڭ ئالدىدا پاششاخانبالىلار بىلەن چېلىشىپ ئويناپ قاسساپنىڭ ئوغلىنىڭ بىلىكىنى سۇندۇرۋەتكەن ئىدى،قاسساپ مۇتىھەملىك قىلىپ پاششاخاننى ئۇرۇپ-تىللاپئۇنىڭ كۆڭلىنى پاراكەندە قىلغان ئىدى، شۇڭا پاششاخانبۇندىن كېيىن بالىلار بىلەن چېلىشىپ ئوينىماسلىققا ئىرادە قىلغان ئىدى.
بۇ قېتىم پاششاخان گايتنىڭتەلىۋىگە ئۇنىمىدى، گايىت ئەتراپتىكى بالىلارغا قاراپ غادايدى.
- مەن نېمە دېگەن باللا، ئۇ ئۆگزىدىن سەكرىيەلىگەنبىلەن ماڭا چۈشەلمەيدۇ!– گايىت ئۆزىدىن كىچىك پاششاخاننىڭئۆزىدىن قورقۇۋاتقانلىقىنى بىلىپ تېخىمۇ ئەزۋەيلىدى – ناۋادا چېلىشقان بولسائۈچىلا مەرتەم يانپاشقا ئېلىپ تازا سالاتتىم!
پاششاخاننىڭ ئۇنىڭ بىلەن شۇنداق بىر تۇتۇشقۇسى كەلدى، ئەمما ئۇ بىرنىمىنى ئويلاپ ئۇنىڭگېپىنى ئاڭلىماسقا سېلىپ ئۆيى تەرەپكە مېڭىشقا تەمشەلدى.
- ئاناڭ سىنى ئوغۇل بالا دەپ تۇغقانمۇ ھەيقورقۇنچاق؟ ئەمدى مىنى ئاكا دېگىن! - دېدى گايىت پاششاخاننىزاڭلىق قىلغاندەك ئۈنلۈك توۋلاپ.
پاششاخان بۇ گەپنى كۆتۈرەلمىدى، ئۇ دەرھال كەينىگەيېنىپ گايىتقا تىكىلدى.
- بۇپتۇ، سەن بىلەن چېلىشاي، ناۋادا ئۈچىلا قېتىمسىنى يېڭىۋالسام، بالىلارنىڭ ئالدىدا مىنى ئاكا دېيەلەمسەن؟
- ئاتە پورۇڭنى، بۇپتۇ دېگىنىڭدەك بولسا سىنى ئاكادەيمەن.
- گىپىڭ گەپمۇ؟
- مانا بالىلار تۇرۇپتۇ، گېپىمدىن يانسام ئوغۇل بولماي كېتەي!
ئىككىيلەن قائىدە بويىچە ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم دىيىشىپ كۆرۈشكەندىن كېيىن ئۆينىڭئالدىدىكى كوچىدىلا تۇتۇشۇپ كەتتى، ئۇلارنىڭ بىرى چوڭ بىرى كىچىك بولغانلىقى ئۈچۈنبىر-بىرىنىڭ بىلىنى ئوبدان تۇتىشالمايۋاتاتتى،ئەتراپتا قاراپ تۇرغان بالىلار پاششاخان ئەمدىيۈزۈمىزنى تۆكىدىغان بولدى دەپ جىددىلىشىپ كۆڭلىدە خۇدايىمدىن پاششاخاننىڭ يېڭىشىنى تىلەپ تۇراتتى، دىگەندەك ئۇلارتۇتىشار تۇتۇشماي گايىت ئوڭدىسىغا چۈشۈپ كەتتى، بالىلار ئۆز كۆزىگە ئىشىنەلمەيئۆز-ئارا نېمە ئىش بولغانلىقىنى سۆرۈشتۈرۈپتۇرغاندا گايىت يەنە بىر قېتىم يانپاشقا ئېلىنىپ چۈشۈپ كەتتى، ئۈچىنچى قېتىم «دۈڭ» قىلغان ئاۋاز بىلەن يولنىڭ نېرىراق چېتىدىكى ئۆرۈكلۈكتە ۋىچىرلىشىۋاتقان بىرتوپ ئاق قۇشقاچ ۋىچىرلاشتىن توختاپ كۇچا تىمتاسبولۇپ كەتتى، بالىلار بىر گايىتقا بىر پاششاخانغا قاراپ ئاغىزىنى ئېچىپ قېلىشتى، گايىتئورنىدىن تەس تۇرۇپ چاپىنىنىمۇ ئالماي كۆزىگە مۆللىدە ياش ئېلىپ پاششاخانغا ئالىيىپ قاراپ «خەپ ھاراملىق!» دىگىنىچەرەستە تەرەپكە قاراپ يۈگۈرۈپ كەتتى.
بالىلار كۆز ئالدىدا بۇلۇۋاتقان بۇ ئىشلاردىن ھەيران قالدى ھەم ئىنتايىن خۇشالبولدى، ئۇلار پاششاخانغا قايتىدىن سەپ سېلىشقاباشلاپ مەھەللىنىڭ بۇ يېڭى نوچىسى بىلەن بالدۇرراق ئايرىلماس دوستلاردىنبولمىغىنىغا پۇشايمان قىلىشتى. ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى بىر بالا بوخچىسىدىن بىر پارچەناۋاتنى ئېلىپ پاششاخانغا تەڭلىدى.
- پاششاخان ئالە بۇنى، ئەمدى بىزنى كىم بوزەكقىلسا سىنى باشلاپ ئاپىرىمىز، بۇ سىنىڭ مۇكاپاتىڭ!
بالىلار بوخچىلىرىنى ئاسمانغا ئېتىشىپ پاششاخاننىڭ غەلبىسىنى تەبرىكلەشتى...
ئۇلار شۇ تەرزدە پاششاخاننى ئارىسىغا ئېلىپ شا توپئويۇنى ئويناش ئۈچۈن قىزغىن ئادەم ئېلىشىۋاتقاندا يىراقتىن بىر بالا يۈگرەپكىلىپ«گايىت قانجۇق ئادەم باشلاپ كەلدى!» دەپ خەۋەر يەتكۈزدى. بالىلار ھەممىسىكەينىگە ئۆرۈلۈپ يىراقتىن بىر توپ بالىلارنىڭ شامالدەك ئۆزلىرى تەرەپكە قاراپكېلىۋاتقانلىقىنى كۆردى.
- كىمنى ئەكەپتۇ ئۇ چىدىماس ؟- دېدى بوخچىسىدىن ناۋات ئالغان بالا ئۇلارنىڭ يۇلىغاسىنچىلاپ قاراپ.
- كىمنى ئەكىلەتتى، شەھەردىكى تىللا تونۇرنى ئەكەلگەندۇ شۇ!- دېدى يەنە بىر بالامۇشتۇمىنى تۈگۈپ تۇرۇپ،- قورقمايمىز!
بالىلار گايىتنىڭ بايام قاچقىنىنى كۆرۈپ ئۇنىڭغا «قانجۇق» دەپ لەقەم قۇيۇپئۈلگۈرگەن ئىدى، ئۇلار يەڭلىرىنى تۈرۈشۈپ تەييار بولۇشتى، پاششاخان بالىلاردىن تىللا قۇشۇننىڭ كىملىگىنى سورىدى.
- كىم بۇلاتتى، ئۇنىڭ ئەسلى ئىسمى تىللاخان، ئۇ ھارامدىن بولغاچقا ئانىسى ئۇنىكوچىغا تاشلىۋىتىپتىكەن، ئۇنىڭ مۇقىم تۇرالغۇسى يوق، ئاڭلىساق ئۇ تونۇردا يېتىپچوڭ بوپتىكەن شۇڭا ئۇنى كىشىلەر تىللا تونۇر دەپ ئاتىشىدۇ، كۈندۈزى ئوغرىلىققىلىدۇ، ئەشۇنداق تىلەمچى بالىلارنى كەينىگە سېلىپ قوشۇن تارتىپ يۈرۈپ ياۋاشبالىلارنى بوزەك قىلىدۇ، ئۆتۈپ كەتكەن ھاراملىق نېمە ئۇ!
شۇ چاغدا گايىت قانجۇق يەتتە-سەككىز بالىنى باشلاپ بۇلارنىڭ ئارىسىغا كىرىپ كەلدى.
- قېنى بايامقى پاششاخان دېگەن ھاراملىق، ئەمدىنوچىلىقىنى قىلىپ باقسۇن؟! – دېدى گايىت قانجۇق يېنىدىكى بۇيى ئۆزىدىن ۋىجىكرەكبىر بالىنى ئالدىغا چىقىرىپ.
تىللا تونۇر دېگەن بۇ بالا قارىماققا ياشتا پاششاخاندىنكىچىكتەك كۆرۈنسىمۇ لېكىن ئۇنىڭ قېشىغىچە چۈشۈپ تۇرغان قاپقارا قۇندۇزدەك چېچىنىڭئاستىدىكى بىر جۇپ ھەركەتچان كۆزىدىن ئۇنىڭ ناھايىتى زېرەك ھەم چاققان بالائىكەنلىكى چىقىپ تۇراتتى.
- مانا مەن، تولا ئادەم تىللىما! – دىگىنىچە پاششاخانبالىلارنىڭ ئارىسىدىن يۇلقۇنۇپ چىقىپ «قوشۇن» نىڭ ئالدىغا باردى.
- ھە، گايىتنى ئۇرۇپ يىغلاتقان پاششاخان دىگىنىسەنمۇ؟ - دېدى تىللا تونۇر قۇلىدىكى تاماكىسىنى توغرا چىشلەپ پاششاخاننى مەنسىتمىگەن ھالدا.
- ھەئە چېلىشتا يېڭىلىپ قالسا ئادەم باشلاپ كېلىدىغان گايىتنى يەرگە سالغىنى پاششاخان مەن شۇ! – دېدى پاششاخانتىللا تونۇرنىڭ ھەيۋىسىدىن قىلچە قورقماي مەغرۇرلۇق بىلەن.
تىللا تونۇر بىر ئۆمۈر كۇچا-كويلاردا قاقىلاي-سوقىلاي كۈن كەچۈرگەنلىكى ئۈچۈن غەللە-ماجىرا،تاياق-توقماق دېگەن ئۇنىڭ ئۈچ ۋاقلىق غىزاسىدەكلا بىرئىش ئىدى، ئۇ تاماكىسىنى تازا بىر شورىۋېتىپ پاششاخاننىڭيۈزىگە پۈۋلىدى.
- ھۇ ، لالما ئىت ! گايىت دېگەن مىنىڭ قوشۇنۇمنىڭ ئەزاسى، يۈرۈگۈڭ قاپتەككىنا سىنىڭ؟ - تىللا تونۇر كەينىگە ئۆرۈلۈپ گايىتقا قارىغاندەكلاقىلىپ تۇيۇقسىز مۇشتى بىلەن پاششاخاننىڭ بۇرنىغا قاتتىقبىرنى سالدى، پاششاخان ھېچقانداق تەييارلىقسىزتۇرغانلىقى ئۈچۈن بۇ كۈچلۈك مۇشتنىڭ زەربىسىدىن كۆزىدىن ئوت چاقناپ كەينىگەسەنتۈرۈلۈپ كەتتى، ئۇنىڭ بۇرنىدىن ئوقتەك قان كەتتى، پۇرسەتنى غەنىيمەت بىلگەنتىللا تونۇر چاقماق تىزلىكىدە بۇرنىدىكى قاننى يېڭى بىلەن سۈرتۈۋاتقان پاششاخاننىڭ مەيدىسىگە كۈچۈپ بىرنى تەپتى، پاششاخان كەينىگە يېقىلىپ چۈشتى، ئاڭغىچە پاششاخاننىڭ دوستلىرى تىللا تونۇرنى تۇتىۋالدى...
پاششاخان ئورنىدىن تۇرۇپ ئالدىرماي چاپىنىنىسالدى، ئاندىن تىللا تۇنۇرغا قاراپ ۋارقىردى.
- قېنى نوچا بولساڭ ئەمدى كېلىشە، سەندەك نېمىلەرگە ئۆزەمنىبىر كۆرسەتمىسەم! – پاششاخان بۇرنىدىن ئېقىۋاتقانقان بىلەن كارى بولماي يېڭىنى شىمايلاپ تىللا تونۇرنىڭ ئالدىغا ئېتىلدى، تىللا تونۇرمۇ بوش كەلمەي ئۆزىنى پاششاخانغائاتتى، ئىككىيلەن تازا تۇتۇشۇپ كەتتى، تىللا تونۇر تاياققا بەكلا پىششىق ئىدى، پاششاخانننىڭ پۇت-قۇلى ئۆزىنىڭ يېشىغا باققاندا ئاجايىپچاققان ئىدى، پاششاخان چاقپەلەكتەك پىقىراپبىردەمنىڭ ئىچىدىلا تىللا تونۇرنى خىيخىراتتى،تىللا تونۇر بۇلالماي، بىللە كەلگەن قوشۇنىغا بۇيرۇق قىلدى، بۇنى كۆرۈپ پاششاخاننىڭ دوستلىرىمۇ تەييار بولدى، شۇ چاغدا پاششاخان دوستلىرىغا بۇرۇلۇپ قاراپ « سىلەرئارلاشماڭلار، ھەممىسىگە ئۆزەم تاشايمەن!» دەپ ۋارقىراپ ئۇلارنى كەلگىلى قويمىدى. چۈنكىپاششاخاننىڭمۇ مۇشۇنداق جېدەل ئارقىلىق ئۆزىنىڭ قانچىلىك مەشىق قىلغانلىقىنىبىلگۈسى بار ئىدى. ئەخلاقلىق پاششاخان بۇنداق جىدەلنىپۇل بىلەنمۇ سېتىۋالالمايتتى، شۇڭا ئۇ بۇ جىدەلنى بىر پۇرسەت دەپ بىلدى.
قوشۇندىكى نان يېگەن تەرى يوق ئالتە ئۇرۇق بالا تىللا تونۇرنىڭ سېپىگە قېتىلىپ پاششاخاننى ئۆرىۋالدى، لېكىن تىللا تونۇرنىڭ يەپ كەتكەنتايىقىغا قاراپ ھېچقايسىسى قول سالالمىدى، پاششاخانكىتاپتا ئۆگەنگىنى بويىچە ئۇنىڭ ئىچىدىن ئاجىزراق بىرسىنى تۇتىۋېلىپ ئۇنىڭيۈرىگىنى ئاندىن يەنە بىرنىڭ يۈرىگىنى ئىزىش قارارىغا كەلدى، ئۇ پۇرسەتنى چىڭتۇتۇپ تىللا تونۇرنى راسا سالماقچى بولدى چۈنكى ئۇ بۇ قۇشۇننىڭ ئاتامانى ئىدى، بۇقاچسا ھەممىسى قاچاتتى، شۇنىڭ بىلەن پاششاخانئۇدۇل تىللا تۇنۇرغا چاپلىشىۋېلىپ شۇنى سېلىشقا باشلىدى، قالغانلار پاششاخانغا توختىماي مۇش سالدى، بۇنداق ئوپچە ئۇرۇلغانمۇشنىڭ ۋەزنى بولمايتتى، پاششاخان ئۇلارغا مۇشياندۇرماي يەنىلا تىللا تونۇرنى ئۇرۇشقا باشلىدى، تىللا تونۇرنىڭ ئاغزى-بۇرنى قانبولۇپ چىرايى تونۇغۇسىز بولۇپ كەتتى، بۇنى كۆرگەن قوشۇن ئەزالىرىنىڭ يۈرىگى چۈشۈپھەركىتى بىر ئاز ئاستىلاپ قالدى، بۇنى سەزگەن پاششاخانئۆرۈلۈپلا دىققىتىنى بۇلارنىڭ ئارسىدىكى جۇغى كىچىك ئۇرۇقراق بىرسىگە قاراتتى، ئۇبالا پاششاخاننىڭ چاقماقتەك ئېتىلغان ئىككى مۇشتىغابۇلالماي قېچىشقا باشلىدى، لېكىن پاششاخانباشقىلارغا بىر مۇشمۇ ئاتماي پەقەت ئۇلارنىڭئارىسىدىكى مۇشۇ ئۇرۇق بالىنى قوغلاپ شۇنىلا ئۇرۇشقا باشلىدى، بالا چىقىراپيىراققا قېچىپ كەتتى...ئەمدى نۆۋەت ھەممە جىدەلنى تېرىغان گايىتقا كەلدى، پاششاخانئۇنىڭ ئالدىغا شۇنداق كېلىۋىدى، گايىت قورقۇپ پۇت-قۇلىدا جان قالمىغان ھالداكەينىدىكى ھاسىراپ ئولتۇرغان تىللا تۇنۇرغا ئۈمىدبىلەن قارىدى، تىللا تونۇر بۇرنىدىكى قاننىتوختىتىپ يېڭىلگىنىگە تەن بېرىپ ئۇيەردە ھاسىراپئولتۇراتتى، پاششاخان راسا كۈچ بىلەن گايىتنىڭيۈزىگە بىر پەشۋا ئېتىۋىدى، ئۇ سەنتۈرۈلۈپ كەينىگە داجىغىنىچەئۆزىنى تەڭشىيەلمەي تىللا تونۇرنىڭ ئالدىغا بېرىپيېقىلدى، ئۇ قوپقىلى تەڭشىلىۋاتقاندا پاششاخان قۇيۇندەك كىلىپ يەنە بىر تەپتى، ئۇ بۇ قېتىمزوڭ ئولتۇرغان تىللا تونۇرنىڭ ئۈستىگە يېقىلدى، نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلەلمىگەنتىللا تونۇر يەنە تاياق يېيىشتىن قورقۇپ «خەپ ھاراملىق، ئەجەب مەن بىلەنلاقالدىڭا؟!» دىگىنىچە يۈگۈرۈپ قاچتى، گايىتمۇئورنىدىن تۇرۇپ تىللا تونۇرنىڭ كەينىدىن بەدەرقاچتى، پاشاخان ئەمدى قالغان تۆتەيلەننىڭ ئىچىدىن بىرسىنى تاللىماقچى بۇلىۋىدى،تۆتەيلەن تىللا تونۇرنىڭ قېچىپ كەتكىنىنى كۆرۈپبىر-بىرسىگە قارىشىپ ئالدى-كەينىگە قارىماي تىللا تونۇرنىڭ كەينىدىن يۈگۈرۈپقېچىشقا باشلىدى...

بىر مەيدان بالىلار ئۇرۇشى چوڭلار كىلىپ ئارىشلىماستاھاينى-ھۇيت دىگۈچە ئاخىرلاشتى. ئەتراپتا تۇرغان بالىلار بۇ ئىشلاردىن ئاجايىپ ھەيرانقالدى، ئۇلار پاششاخاننىڭ بۇ تەڭداشسىز باتۇرلىقىنى چوڭلارغا ئېيتىش ئۈچۈنئۆيلىرىگە ئالدىراپ مېڭىشتى، شۇنداق قىلىپ بالا پاششاخاننىڭ نامى بۇ مەھەللىدە ۋەبالىلارنىڭ مەكتىپىدە ئەپسانە بولۇپ ئېغىزدىن –ئېغىزغا تارقىلىشقا باشلىدى.                        


                                      توققۇزىنچى باپ: كونا خومداندىن قايتىش

كەچ كۈز شامىلى بالدۇرلا يوپۇرماقلارنى سارغايتىپ دەرەخلەرنى يالىڭاچلاشقا باشلىدى. ئاستانە قىشنىڭ تەييارلىقى ئۈچۈن ئالدىراۋاتاتتى.
تۆمۈرچىلىك كارخانىسىدىكى بالا ئىشچى پاششاخان ئۇستىسىنىڭ ياخشى ياردەمچىسى بولۇپ قالغان ئىدى، ئۇنىڭ قۇلى بىردەم بىكار تۇرمايتتى، ئۆزىگە بەلگىلەپ بەرگەن ئىش تۈگەپ ئازراق ئارام ئالىدىغانغا ۋاقىت چىقسا بېرىپ باشقا ئۇستىلارغا ياردەملىشەتتى، ئۇلارنىڭ ئىچىدىغان سۈيىنى تۇشۇپ ئۇششاق ئىشلىرىنى قىلىشىپ بىرەتتى شۇڭا ئۇنىڭغا ئۇستىسىلا ئەمەس كارخانىدىكى ھەممەيلەن ئامراق بولۇپ قالغان ئىدى، بۈگۈن چارشەنبە بولغاچقا ئۇستىسى پاششاخاننى بالدۇرراق قايتىپ ئەكبەرخاننىڭ يېنىغا بېرىپ ساۋاق ئېلىۋېلىشىنى بۇيرىدى، پاششاخان كارخانىغا ئالغاچ بارغان بوخچىسىنى كۈتۈرۈپ ئۇستازى ئەكبەرخاننىڭ تېخى ئىشتىن چۈشمىگەنلىكىنى پەرەز قىلىپ ئۇدۇل مەكتىۋىگە قاراپ ماڭدى.
پاششاخان مەكتەپ ئالدىغا يېقىنلاشقاندا ئەكبەرخان ئۇستاز بالىلارنى قۇيىۋېتىپ ۋەلىسپىتىنى يېتىلىگىنىچە دەرۋازا ئالدىغا چىقىپ بولغان ئىدى، ئۇ بۈگۈن ساقاللىرىنى پاكىزە قىرىپ ئۆشنىسىگە يارىشىملىق كاستۇم-بۇرۇلكا كىيىۋالغاچقا خۇددى يېڭى تۇيى بولغان يىگىتلەرگە ئوخشاپ قالغان ئىدى، پاششاخان ئۇستازىدىكى بۇ ئۆزگۈرۈشلەرنى كۆرۈپ ھەيران قالدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ ئەزەلدىن مەكتەپتىن بۇنداق بۇرۇن قايتالمايتتى. پاششاخان يۈگرەپ بېرىپ ئۇستازىغا كۈلۈپ سالام قىلدى.
- ئەسسالام ئۇستاز!
- ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام پاششاخان، ساڭا ساقلاپ تۇرغان ئىدىم – دېدى ئۇستاز گۇيا بالىسىنى كۆرگەندەك خۇشال بولۇپ، - ۋەلىسپىتنى سەن يېتىلىۋالغىن، ئالدىرماي ماڭايلى!
پاششاخان ۋەلىسپىتكە بەك قىزىقاتتى، ئۇ خوش بولۇپ دەرھال ۋەلىسپىتنى قۇلىغا ئېلىپ يىتىلەپ ماڭدى.
- كارخانىغا كۈنۈپ قالدىڭمۇ؟ تاماقنى قانداق قىلدىڭ؟
- ھەئە، ئۇلار بەك ياخشى، قوسۇغۇممۇ ئاچ قالمىدى، ئۇلار ھەر قېتىملىق تاماقتا ماڭا يەيدىغىنىدىن بىرىشىدۇ، بەزىدە يېگىلى قۇساق يوق بولۇپ كىتىمەن.- دەپ كۈلدى پاششاخان ئۇستازىغا قاراپ.
- ياخشى بۇپتۇ، بۇ كۈنلەرمۇ ئۆتۈپ كىتىدۇ، تېكىستلەرنى يادلاشقا ۋاقتىڭ چىقتىمۇ؟
- چىقمامدىغان، ئىشىمنى قىلغاچ توختىماي شۇلارنى يادلايمەن.
ئۇلار پاراڭلاشقان پېتى رەستىنىڭ دوقمۇشىدىكى خانلىق مەسچىتنىڭ ئالدىدا توختىدى، ئەكبەرخاننىڭ بۈگۈن كەيپىياتى ئالاھىدە ياخشى ئىدى، ئۇ يېنىدىكى يانچۇق سائىتىگە قارىۋەتكەندىن كېيىن بوينىنى سۇزۇپ يولغا قاراشقا باشلىدى.
- ئۇستاز بۇ يەردە بىرەسىنى ساقلامدۇق؟ - دەپ سورىدى پاششاخان ئۇستازىنىڭ بىرسىنىڭ يۇلىغا قاراۋاتقانلىقىنى بىلىپ.
- ھەئە، بىر مېھمان كەلمەكچى ئىدى، ئۇنىڭ بىلەن مۇشۇ يەردە كۆرۈشمەكچى بولغان.
ئەكبەرخان شۇنى دەپ بولۇپ چىرايى شەلپەردەك قىزاردى. پاششاخان ئۇستازىنىڭ تېخى ئۆيلەنمىگىنىنى بىلەتتى، شۇڭا ئۇ ئۇستازىغا قاراپ كۈلۈپ ئېيتتى :
- ئۇنداقتا مەن ئۆيگە كەتكەچ تۇراي، ساۋاق ئالغىلى باشقا كۈنى كىلەي ئۇستاز !
- ياق، ياق ، پاششاخان ئۇنىڭ بىلەن تۇنجى كۆرۈشۈشۈم، سەن يېنىمدا تۇرمىساڭ بولمايدۇ، ماقۇل دېگىن كەتمە! – ئەكبەرخان ناھايىتى جىددىلىشىپ كەتتى.
پاششاخان ئۇستازىنىڭ گېپىنى يىرالمىدى، ئۇزاق ئۆتمەي رەستە تەرەپتىن ئوتتۇرا ياشلىق بىر ئايال كەينىگە بىر قىزنى سېلىپ ئىللىق كۈلۈمسىرەپ ئەكبەرخاننىڭ ئالدىغا كەلدى، ئۇلار ئۆز-ئارا قىزغىن سالاملاشتى، قىزچاق يىگىرمىلەرنىڭ قارىسىنى ئالغان ناھايىتى نومۇسچان قىز بولۇپ ئاپئاق چىرايى زىلۋا بەدىنىگە چىپ كەلگەن قىزىل كۆينىكى بىلەن رەڭ تالاشقاندەك قىزىرىپ كەتكەن ئىدى، ئەكبەرخان مۇشۇ تاپتا بۇ قىزدىنمۇ ئۆتە خىجىل بولۇپ كەتكەن بولۇپ ئۆزىنىڭ يەردە ياكى بۇلۇتنىڭ ئۈسىتىدە ئىكەنلىكىنى بىلەلمەي قالغان ئىدى.
ئوتتۇرا ياشلىق ئايال ئۆزىنىڭ مۇھىم ئىشى بارلىقىنى باھانە قىلىپ ئۇلار بىلەن خوشلاشتى، ئۈچەيلەن مەسچىت ئالدىدا ئۈن-تىنسىز بىردەم تۇرغاندىن كېيىن زېرەك پاششاخان ئارىدىكى جىمجىتلىقنى بۇزۇپ ئۇستازى ئەكبەرخانغا ياردەم قىلدى:
- ئۇستاز، ئازراق بىر نەرسە يەيلىمۇ؟ - پاششاخان قەستەن ئۇستازىغا مەسلىھەت سالغان بۇلدى.
- شۇنداق قىلايلى،- بۇ گەپ ئەكبەرخانغا ياغدەك ياقتى – سىنىڭ نېمە يىگۈڭ بار؟
- نېمە بولسا مەيلى، ئىشقىلىپ ئاچامنىڭ يېگۈسى بارنى يىمەيلىمۇ!-دېدى پاششاخان يېنىدىكى چىرايلىق قىزغا يەر يۈزىدىن قاراپ.
قىز ئالمىدەك تومپىيىپ چىققان مەيدىسىنىڭ ئۈستىدە چوكان تالدەك ئۆزىنى تاشلاپ تۇرغان توم چېچىنى ئويناپ يەردىن ئۈستۈن قارىمايتتى، ئۇ بۇ گەپنى ئاڭلاپ ئاۋالقىدەك يەرگە قاراپ كۈلۈمسىرەپ تۇردى، ئاندىن بېشىنى كۈتۈرۈپ بىر جۇپ قوي كۈزى بىلەن ئەكبەرخانغا قاراپ كۈلۈپ قويدى. ئەكبەرخان ئۆمرىدە بۇنداق چىرايلىق قىزنى كۆرۈپ باقمىغاندەك بىر قىسمىلا بولۇپ قالدى، ئۇ دىققىتىنى يېغىپ قىزغا قاراپ ئېيتتى:
- ئۇنداقتا قۇربان ھاجىنىڭ ئاشخانىسىغا بارايلى، شۇ يەرنىڭ تامىقى يامان ئەمەس.
ئىككىيلەن يولدا ماڭغۇچە گەپ-سۆز قىلىشمىدى، پاششاخان ۋەلىسپىتنى يىتىلەپ ئۇلارنىڭ كەينىدىن ئەگەشتى، ئۇلار پەقەت قۇربان ھاجىنىڭ ئاشخانىسىغا بېرىپ غىزالىنىش جەريانىدا ئاندىن ئاز-تولا پاراڭلاشتى، ئىككىيلەن بىر-بىرىگە يېقىپ قالدى، ئۇلار خۇددى تويى بولغان بىر جۇپ قىز-يىگىتتەك چىرايىدىن كۈلكە كەتمىگەن ھالدا ئاشخانىدىن چىقتى لېكىن مۇشۇ چاغدا كۈتۈلمىگەن بىر ئىش بۇلارنىڭ كەيپىنى بۇزدى.
ئاشخانا ئالدىدىكى كوچىدا ئىككى رۇس بىر-بىرىنى يۈلەپ مېڭىۋاتاتتى، بۇنىڭ بىرى ياش يىگىت يەنە بىرى ياشتا چوڭ يۈزلىرىنى سېرىق بۇرۇت –ساقال قاپلىغان كىيىنىشى قاتتىق پوزۇر بىر ئەر كىشى ئىدى، ياشتا چوڭى ئېھتىمال چوڭ سودىگەر ياكى كاتتا باي بولسا كېرەك ياش يىگىت بۇ قېرى مەستنىڭ توختىماي تىللاشلىرىغا، پات-پات توختاپ يۈزىگە شاپىلاق سېلىشلىرىغا چىداپ ماڭماقتا ئىدى، كوچىدىكى كىشىلەر بۇ ئىككى مەسكە يول بېرىپ كۇچىنى بۇلارغا ئوڭچە قۇيۇپ بەردى، ئۇلار ئوڭ-سولغا دەسسەپ ھېلى كۈلۈپ ھېلى ۋارقىراپ قۇلىدىكى قۇرۇق ۋوتكا شېشىسىنى كىشىلەرگە ئاتقىلى قوپقاندەك قىلىقلارنى قىلىپ قۇربان ھاجىنىڭ ئاشخانىسى ئالدىدىن ئۆتىۋاتقاندا ئەكبەرخان قاتارلىق ئۈچەيلەن ئاشخانىدىن كوچىغا چىقىپ قالدى ، ئۇلار بۇ ئىككى مەستنى كۆرۈپ يانغا ئۆتۈپ ئۇلارغا يول بىرىپ تۇردى، شۇ ئەسنادا قېرى مەستنىڭ كۈزى ئەكبەرخاننىڭ كەينىدە مۈكۈپ تۇرغان قىزغا چۈشۈپ ھىجايغىنىچە بىرنىمىلەرنى دەپ ئەكبەرخاننىڭ ئالدىغا دەلدەڭشىپ كىلىپ قىزغا قۇلىنى سۇندى، ئەكبەرخان مەستنىڭ قۇلىغا ۋاققىدە بىرنى سېلىپ ئۇنى كەينىگە ئىتتىرىۋەتتى، قېرى مەست كەينىگە بىر قانچە قەدەم دەلدەڭشىپ يەنە يۈزىنى قېلىن قىلىپ بۇ يەردىن كەتكىلىۋاتقان ئەكبەرخاننىڭ ئالدىغا ھىجىيىپ كىلىپ ئۇنى كۈچەپ ئىتتىرىۋېتىپ كەينىدىكى قىزنىڭ بىلىكىنى تۇتىۋېلىپ ئۇنى قۇچاقلاشقا ئۇرۇندى، ئەكبەرخان كۆڭلىدە بۇ قېرىنى ھەرقانچە پەس بولسىمۇ بۇنداق قىلىقلارنى قىلىپ يۈرمەس دەپ ئويلىغان ئىدى، ئۇ بۇ ئەھۋالنى كۆرۈپ چاقماق تىزلىكىدە قىزنىڭ قۇلىدىن تارتىپلا قېرى مەستنىڭ سىمىز يۈزىگە كېلىشتۈرۈپ بىر كاچات سالدى، بىر ياندا ئويۇن كۆرۈپ تۇرغان ياش مەست يىگىت خوجايىنىنىڭ مۇشىت يېگەنلىكىنى كۆرۈپ ئۆزىنى ئەكبەرخانغا ئاتتى، ئەكبەرخانمۇ بوش يىگىت ئەمەس ئىدى، ھاينى-ھۇيت دىگۈچە ئەكبەرخان بۇ ئىككى مەستنى كوچىنىڭ بىر يېنىدىكى يۈندە كاتىكىغا قىستاپ ئاپىرىپ مۇشت-پەشۋالىرى بىلەن كاتەكنىڭ ئىچىگە چىڭدىۋەتتى، ئەتراپتا قاراپ تۇرغان ئامما ئەكبەرخاننىڭ قورقماس باتۇر-باتۇرلىقىغا ئاپىرىن ئۇقۇپ چاۋاك چېلىشىپ كەتتى.
شۇ چاغدا كوچىنىڭ نېرىسىدا ئامانلىق ساقلىغۇچى رۇسلار پۈشتەكلەرنى چېلىشىپ ئالا-تاغىل ۋاقىرىغىنىچە جېدەل چىققان تەرەپكە يۈگۈرۈشۈپ كېلىشتى، ئەكبەرخان دەرھال يېنىدىكى قىزنى ئۇنىڭ ئۇنىماسلىقىغا قارىماي مەجبۇرى قاچۇرۋەتتى، بىر قىسىم ئەسكەرلەر يۈگۈرۈپ كېلىشكىنىچە يۈندە ئازگىلىدىن چىقالمايۋاتقان ئىككى مەستنى تەسلىكتە يۈلەپ قوپۇردى يەنە بىر قىسىم ئەسكەرلەر قېچىشقا ئۈلگۈرەلمىگەن ئەكبەرخاننى ياش مەستنىڭ كاتەكتە تۇرۇپ كۆرسىتىشى بىلەن تۇتىۋالدى.
قېرى مەست ئورنىدىن تۇرۇپ دەلدەڭشىگىنىچە چەمبەرچەس باغلانغان ئەكبەرخاننىڭ ئالدىغا دىۋەيلەپ باردى، ئىككى يېنىغا قاراپ يەنە ھېلىقى قىزنى ئىزدەشكە باشلىدى، قىزنى كۆرەلمىگەندىن كېيىن بىر نىمىلەرنى دەپ ئاچچىقلىنىپ ئەكبەرخاننىڭ يۈزىگە شاپىلاق بىلەن سېلىشقا باشلىدى، ئەسكەرلەر « رۇسلارغا تاياق سالغىنىڭغا توي!» دىگەندەك ئەكبەرخاننىڭ شاپىلاق يېيىشىگە قاراپ كۈلۈشۈپ تۇردى، ئەكبەرخاننىڭ كۆز ئىشارىتىگە بويسۇنغان پاششاخان بىر ياندا مۇشتىنى تۈگۈپ ئاچچىقىنى يۇتقان ھالدا غەزەپ بىلەن تۇراتتى.
تۇيۇقسىز قېرى مەسىت يېنىدا كۈلۈپ تۇرغان بىر ئەسكەرنىڭ قۇلىدىكى مىلتىقنى تارتىپ ئېلىپ ئۇنى بەتلەپلا ئەكبەرخانغا قارىتىپ تەپكىنى باستى، ئاڭغىچە ياندىكى پاششاخان ھۇشيار كىلىپ قېلىپ ئېتىلغىنىچە قېرى مەستنىڭ قۇلىدىكى مىلتىقنى قۇلى بىلەن ئاسمانغا كۈتۈرۈپ ئۈلگۈردى «پاڭ» قىلغان ئاۋاز بىلەن كوچىدىكى كىشىلەر پاتىپاراق بولۇپ كىتىشتى، ئوق ئاسمانغا ئېتىلغان ئىدى. ئەسكەرلەر قېرى مەستكە يالۋۇرغاندەك نۇرغۇن گەپلەرنى قىلىپ ئۇنىڭ قۇلىدىكى قۇرالنى مىڭ تەسلىكتە قۇلىغا ئېلىشتى.
پاششاخاننىڭ ھەركىتىگە زەن سېلىپ تۇرغان ھېلىقى ياشراق چالا مەست پاششاخاننىڭ ئەكبەرخان بىلەن بىللە تۇرغانلىقىنى كۆرگەچكە ئۇنى تۇنىۋېلىپ ئەسكەرلەرگە بىر نىمىلەرنى دېدى، ئەسكەرلەر يوپۇرۇلۇپ كىلىپ پاششاخاننى تۇتىۋېلىپ قۇلىنى كەينىگە باغلاپ قويدى، شۇ ئەسنادا قېرى مەسىت پاششاخاننىڭ ئىشنى بۇزغانلىقىدىن نارازى بولۇپ ئەكبەرخاننى يەپ كەتكۈدەك ئەلپازدا تۇراتتى، ئۇ پاششاخانغا بۇرۇلۇپ قاراپ ئۇنىڭ ئالدىغا سەنتۈرۈلگىنىچە بېرىپ ئۇنى تىپىپ ئۇرۇشقا باشلىدى، چوڭ ئادەمنىڭ تىپىكىگە بولالمىغان پاششاخان يەرگە يېقىلىپ چۈشتى، قېرى مەسىت ئۇنى كۈچەپ دەسسەشكە باشلىدى، بۇ قېتىم قېرى مەست ئاچچىغىنى پاششاخاندىن چىقارماقچى بولىۋاتاتتى، ئەكبەرخان بۇ ناھەقچىلىقنى كۆرۈپ غەزەپتىن چىدىيالماي دىققەتسىز تۇرغان ئەسكەرنىڭ قۇلىدىن يۇلقىنىپ چىقىپ قېرى مەستنىڭ چاتىرىقىغا راسا كىلىشتۈرۈپ بىرنى تەپتى، قېرى مەسىت خۇددى توڭگۇزدەك چىقىراپ جان يىرىنى تۇتقىنىچە رەزىنكىدەك يېغىلىپ قالدى، ئەسكەرلەر ئەكبەرخاننى توپلىشىپ ئۇرۇشقا باشلىدى، خالايىق بۇ رەھىمسىزلىكلەردىن ياقىسىنى تۇتۇشۇپ تۆۋۋە قىلىشتى، قېرى مەست ناھايىتى تەسلىكتە ئورنىدىن تۇرۇپ ئەكبەرخاننىڭ ئالدىغا باردى، ئەسكەرلەر ئاچچىغىڭنى چىقىرىۋال دىگەندەك ئۇنىڭغا يول بوشۇتۇپ ئارلىقىنى ئېچىپ بىرىۋاتاتتى، قېرى مەست ئەكبەرخاننىڭ ئالدىغا بېرىپ ئۇنى ئۇرۇشقا قۇلىنى كۈتۈرۈپ بولۇپ « ياق...ياق » دىگەندەك بىر نىمىلەرنى دەپ بېشىنى چايقىغىنىچە كەينىگە يېنىپ يەردە ياتقان پاششاخاننىڭ يېنىغا باردى، ئۇ كۆڭلىدە پاششاخاننى ئەكبەرخاننىڭ ئوغلى دەپ قاراپ باشقىچە بىر ئۇسۇلدا ئەكبەرخاندىن ئۆچ ئالماقچى بولدى، ئۇ ئالدى بىلەن يەردە باغلاقلىق ياتقان پاششاخاننىڭ يۈزىگە كۈچەپ بىرنى تەپتى ئاندىن ئەتراپىغا سىنچىلاپ قاراپ بىرنېمە ئىزدىدى، ئۇ كوچىنىڭ بۇيىدىكى ئادەم بېشى چوڭلۇقىدىكى بىردانە تاشنى يەردىن تەسلىكتە قومۇرۇپ ئېلىپ بۇنىڭ بىلەن پاششاخاننىڭ بېشىنى يەنچىمەكچى بولدى، ئۇ تاشنى كۈچەپ بېشىدىن ئۈستۈن قىلىپ پاششاخان تەرەپكە مېڭىۋاتقاندا تۇيۇقسىز «ۋايجان!» دەپ ۋارقىراپ سالدى ھەم قۇلىدىكى تاشمۇ  يەرگە چۈشۈپ كەتتى، شۇ تاپتا ئۇنىڭ ئوڭ كۆزىدىن قان تامچىلاپ ئېقىۋاتاتتى.
ئەسلىدە بۇ جېدەلنىڭ باش ئاخىرىنى تىللا تونۇر كۆرۈپ تۇرغان ئىدى، ئۇ باشتا پاششاخاننىڭ تاياق يىگىنىدىن قانغۇچە خۇش بولدى، ھەتتا باغلاقلىق پاششاخاننى راسا بىر ئۇرغۇسىمۇ كەلدى، ئۇ يەردە ياتقان پاششاخاننىڭ بېشىدا كۈلۈپ قاراپ تۇراتتى، پاششاخان ئۇنى كۆرۈپ تىللا تونۇرنىڭ كۆزىگە ئۈمىد بىلەن تىكىلىپ قارىدى، ئاندىن پەس ئاۋازدا«تىللاخان!...» دېگەن بىر ئېغىز سۆزنى چىقىرىپلا كۈزىنى باشقا يەرگە ئېلىپ قاچتى، تىللا تونۇرنىڭ ئىسمىنى ئۆمرىدە ھېچكىم بۇنداق توغرا ئاتاپ باقمىغان ئىدى، پاششاخاننىڭ بۇ خىل بىچارىلىك چىقىپ تۇرغان كۆزىدىن شۇنداقلا ئۆزىنىڭ ئىسمىنى ئۈمىد بىلەن چاقىرىشىدىن تىللا تونۇرنىڭ قېنى دولقۇنلىدى، چۈنكى ئۇنىڭ قېنىدا ئاققىنىمۇ پاششاخاننىڭ مىللەت قېنى  ئىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ بىر ئۆتۈپ كەتكەن ناھەقچىلىق بولغاچقا تىللا تونۇر بۇ تەڭسىزلىككىمۇ چىدىمايۋاتاتتى، ئۇنىڭ يۈرىگى سېلىپ ئەركەكلىكى ئۈستۈن كەلدى، ئۇ بايام قىلغان قىلىقىغا خىجىل بولۇپ يەرگە كىرىپ كەتكۈدەك بولدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇ كەينىگە يېنىپ ياندىكى دوستلىرىغا بىر نىمىلەرنى جېكىلەپ بۇ يەردىن شۇئان ئايرىلدى.
تىللا تونۇر پاششاخاننىڭ يېنىدىن ئايرىلىپ كوچىنىڭ بۇيىدىكى تۇتاش دۇكانلارنىڭ ئۆگزىسىگە يامشىپ چىقىپ پاششاخان باغلانغان يەرگە يېقىنلاشتى، شۇ چاغدا قېرى مەسىت يەردىكى چوڭ تاشنى ئېلىپ بېشىدىن ئېگىز كۈتۈرۈپ پاششاخاننىڭ بېشىنى نىشانلاپ مېڭىۋاتقاندا تىللا تونۇر دەرھال قۇلىدىكى رەگەتكە بىلەن قېرى مەستنىڭ يۈزىنى نىشانلاپ يېقىن ئارىلىقتىن ئۈكچىدەك بىر تاشنى سۇزۇپ قۇيۇۋەتتى، شېخىل تاش ئۇدۇل قېرى مەستنىڭ ئوڭ كۆزىگە تەگدى، قېرى مەسىت ئۇق تەگكەن لالما ئىتتەك چىقىراپ قان تەپچىپ چىققان كۈزىنى ئۇۋىلىغىنىچە ئولتۇرۇپ قالدى، ئەسكەرلەر پاتىپاراق بولۇشۇپ رەگەتكىنىڭ قەيەردىن ئېتىلغانلىقىنى بىلەلمەي پىتىراشقا باشلىدى، شۇ ۋاقىتنىڭ ئۆزىدە ئەكبەرخاننىڭ يېنىدا تۇرغان بىر ئەسكەر توۋلىغىنىچە يۈزىنى تۇتۇپ ۋايجانلاشقا باشلىدى، ئەسلىدە ئۆگزىدىن يەنە بىر تال شېغىل تاش ئۇچۇپ كىلىپ بۇ ئەسكەرنىڭ يۈزىنى يىرتىۋاتقان ئىدى.
ئەسكەرلەر بۇ قېتىم رەگەتكىنىڭ ئۆگزىدىن ئېتىلغانلىقىنى بىلدى، ئۇلار باغلاقلىق ئەكبەرخان بىلەن پاششاخاننى تاشلاپ قۇيۇپ ئوڭ-تەتۈر توۋلىشىپ دۇكان ئۆگزىسىگە چىۋىندەك ئۇلاشتى، پاششاخانغا يېقىن يەردىكى بىر بالا يۈگۈرۈپ كىلىپ يەردە ياتقان پاششاخاننىڭ قۇلىدىكى ئارغامچىنى كېسىشكە باشلىدى، ئەسكەرلەر پاششاخاننى بالا دەپ قاراپ ئۇنىڭ قۇلىنى ئۇنچە مەزمۇت باغلىمىغان ئىدى، پاششاخان باغلاقتىن بوشىنىپ ھېلىقى بالا بىلەن ئۇستازى ئەكبەرخاننىڭ قۇلىنى بوشاتماقچى بولدى، ئەكبەرخان ئۇلارغا «مەن قاچقان تەقدىردىمۇ بۇلار مىنىڭ ئاتا-ئانامنى بوش قويمايدۇ، مەن بىلەن كارىڭلار بولمىسۇن دەرھال قېچىڭلار، تىز بۇلۇڭلار!» دەپ پەس ئاۋازدا ۋارقىردى.
ئاڭغىچە ئەسكەرلەرنىڭ بىر قىسمى ئۆگزىدىكى كۆلەڭگىنى قوغلاپ قالايمىقان ئۇق ئېتىشقا باشلىدى، يەنە بىر قىسمى پاششاخاننىڭ قېچىپ كەتكەنلىكىنى ئۇقۇپ دەرھال ئورنىغا يۈگۈرۈپ كېلىشتى، پاششاخان بىلەن ھېلىقى بالا كىشىلەر ئارىسىغا شۇڭغۇپ كىرىپ كەتكىنىچە بۇ يەردىن غايىب بولدى.
پاششاخان شۇ يۈگۈرگىنىچە ھېلىقى بالىغا ئەگىشىپ شەھەر سىرتىدىكى كونا خۇمدانلىققا كىلىپ توختىدى، بىر دەمدىن كېيىن تىللا تونۇرمۇ بېشىدىن سۇ قۇيۇلغان ھالدا بۇ يەرگە پەيدا بولدى، پاششاخان ئۆزىنىڭ جېنىنى ھايات-ماماتىغا قارىماي قۇتۇلدۇرۇپ قويغان تىللا تونۇر بىلەن قايتىدىن قۇچاقلىشىپ كۆرۈشتى.

*              *                *             *                 *
پاششاخان بىخەتەرلىكنى كۆزدە تۇتۇپ ئۈچ كۈنگىچە ئۆزىنىڭ ئۈيىگە بارالماي تىللا تونۇرنىڭ كونا خۇمداندىكى تاشلاندۇق ئۆيىدە تۇرۇپ قالدى، ئۇلار بۇ جەرياندا ئۆز-ئارا سىردىشىپ ياخشى دوستلاردىن بولۇپ قالدى، تىللا تونۇرنىڭ پاششاخانغا ئېيتىپ بېرىشىچە ئۇنىڭ دادىسى ئەسلىدە خاندانلىقنىڭ شەھەر قوغداش قىسمىنىڭ ئەترەت كوماندىرى ئىكەن، رۇسلار باستۇرۇپ كىرگەندە ئۇ خاندانلىقنىڭ «ئۇرۇشماسلىق» بۇيرۇقىغا قارشى ئەللىك نەچچە كىشىنى تەشكىللەپ رۇسلارغا قارشى پارتىزانلىق ئۇرۇشى قوزغىغان ، خاندانلىق ئاغدۇرۇلۇپ بىر يىلدىن كېيىن ئۇ رۇسلارنىڭ قۇلىغا چۈشۈپ قېلىپ ئېتىپ تاشلانغاندىن سېرىت رۇسلارنىڭ «خائىنلارنىڭ ئەۋلادىنى ئىنىقلاپ تەرتىپكە سېلىش» دېگەن سىياسىتىگە ئاساسەن ئۇنىڭ بوۋا-مومىسىدىن باشلاپ ئانىسىغىچە تەقىب ئاستىغا ئېلىنىپ تۈرمىدە كىسەللىك ھەم ئاچلىقتا ئۆلۈپ كەتكەن، تىللاخان ئۇ چاغدا ئاران ئىككى ياشتا بولۇپ ئانىسى ئۇنى يىراق سەھرادىكى بىر تاغىسىغا بىرىۋەتكەن ، لېكىن تاغىسىنىڭ ئايالى ئىچى زەھەر خوتۇن بولغاچقا بۇ بالا ھامان بېشىمىزغا بالا بولىدۇ دەپ قاراپ ئىككى ياشلىق تىللاخاننى شەھەرگە تاشلىۋېتىپ «بالا يۇتۇپ كەتتى» دىگەننى باھانە قىلىپ ئىشنى تۈگەتكەن.
كېيىن تىللاخان كۇچا-كويلاردا سوقۇلۇپ يۈرۈپ ئالتە ياشقا كىرگەندە دادىسنىڭ كونا سەپدىشى تىللاخاننىڭ ئىزدىرىكىنى قىلىپ ئۇنى كوچىدىن ئۈيىگە قايتۇرۇپ ئەكىلىپ ئائىلە مىھرىنى يەتكۈزگەن لېكىن رەھمسىز ۋابا بۇ ئائىلە كىشىلىرىنىمۇ دۇنيادىن ئېلىپ كەتكەن، تىللاخان يەنىلا ئاۋالقىدەك يېتىملىك كوچىسىغا قايتقان. تىللا تونۇرمۇ بۇ گەپلەرنى مانا مۇشۇ كىشىدىن ئاڭلىغان ئىكەن.
پاششاخان ئۇنىڭ بۇ ئېچىنىشلىق قىسمەتلىرىنى ئاڭلاپ رۇسلارنىڭ زوراۋانلىقىغا قاتتىق غەزەپلەندى، ئۇ مۇشۇ تاپتا كۆڭلىگە بىر خىيالنى پۈككەن ئىدى، لېكىن ئۇ تىللا تۇنۇرغا بۇ گەپنى ھازىرچە ئېيتماسلىقنى ئويلىدى.
- تىللاخان، كۆڭلىڭنى يېرىم قىلما، ھەر ئىككىلىمىزنى بۇ كۈنگە دۇچار قىلغىنى مۇشۇ رۇسلار – دېدى پاششاخان كۆزلىرىدىن غەزەپ ئۇتى چاچرىتىپ – قاراپ تۇر، ئۇلار ھامىنى جاجىسىنى يەيدۇ.
- بەزىدە ئويلاپ قالىمەن مىنىڭمۇ ئاتا-ئانام ھايات بولسا، مىنىڭمۇ ئۆيۈم بولسا، مەنمۇ باشقا بالىلارغا ئوخشاش مەكتەپتە ئوقۇسام، ئۇلارغا ئوخشاش كىتاب ئۇقۇشنى بىلسەم، خەت يازالىسام دەيمەن لېكىن ...لېكىن بۇلار ھېچقايسىسى ماڭا نېسىپ بولمىدى، مەن ئادەملەردىن بەكلا نەپرەتلىنىمەن، مەن ئۇلارغا ئۆچ پاششاخان...- دېدى تىللا تونۇر قۇلىدا ئويناپ ئولتۇرغان رەگتكىسىنىڭ رەزىنكىسىنى بارمىقىغا چىڭ يۆگەپ تۇرۇپ.
- دېگىنىڭغۇ ئېيتماققا توغرا، ئەمما ھەممە ئادەملەرگە ئۆچ بولساڭ بولمايدۇ، ھەممىسىنىڭ باشلامبېشى يەنە شۇ رۇسلار، ئۇلار ھە دىسە قوللۇق تۈزۈمنى يوق قىلىپ سىلەرنى ئازاد قىلدۇق، تەڭسىزلىكنى تۈگىتىپ ئادالەتنى تىكلىدۇق دەپ جار سېلىشىدۇ، قايسى كۈندىكى ئىشنى ئۆز كۆزۈڭ بىلەن كۆردۈڭ، ئۇلارنىڭ نەزىرىدە رۇسلاردىن باشقىسى ئادەم ئەمەس، ئۇلار بىزنى ھايۋاننىڭ ئورنىدا كۈرىدۇ، پەقەت رۇسلارلا بىزنىڭ دۈشمىنىمىز بۇلىشى كېرەك تىللاخان!
تىللا تونۇر بىر ئۆمۈر يىتىمچىلىكنىڭ دەردىنى كۆپ تارتقان، كىشىلەرنىڭ خارلاپ كەمسىتىشىگە كۆپ ئۇچۇرغان بالا بولغانلىقى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئاتا-ئانا تەربىيىسىگە ئىرىشىپ باقمىغان ياكى مەكتەپ قارىسى كۆرۈپ باقمىغان بالا بولغانلىقى ئۈچۈن ئۇ ئەشۇ جەمىيەتتىن ئەشۇ ئادەملەردىن نەپرەتلىنەتتى، ئۇنىڭدا دىنىي ئەقىدە دېگەن نەرسىمۇ يوق ئىدى، نىمىنىڭ گۇناھ نىمىنىڭ ساۋاب بۇلىدىغانلىقىنى بىلمەيتتى، ئۇ پەقەت بىر كۈنلۈك قۇرساق غېمىنى ھەل قىلسىلا باشقا ئىشلار بىلەن كارى بولمايتتى، شۇڭا پاششاخاننىڭ گىپى ئۇنىڭ ئىدىيىسىدىن ئانچە ئۆتۈپ قالمىدى.
-        - پاششاخان سەن ئەجەب مەكتەپتىكى مۇئەللىملەردەك گەپ قىلغىلى تۇردۇڭ، بىر قېتىم مەن سىنىپ ئىشىگىنىڭ يوچۇغىدىن مۇئەللىمنىڭ بالىلارغا مۇشۇنداق چۈشىنىكسىز گەپلەر بىلەن دەرس ئۆتۈۋاتقىنىنى ئاڭلىغانمەن...لېكىن سەن بىزنى كېيىن چۈشۈنۈپ قالىسەن...
- بۇپتۇ، بۇلارنى كېيىن دىيىشەيلى، مەن ئەمدى كارخانىغا بىر بېرىپ باقايمىكىن...
- توختا، ئالدىرىمىغىن! بالىلار ئولجا ئالغىلى كەتكەن، ئۇلار سىنىڭ ئۆيۈڭنىڭ ئەھۋالىنى تىڭتىڭلاپ باقماقچى، ئۇلار كەلسۇن ئاندىن بىر نېمە دەيلى..
شۇنداق قىلىپ كەچكە يېقىن بەش-ئالتە بالا بەزەنلىرى پۇل-پېچەك، بەزەنلىرى يەيدىغان نان-تۇقاچ يەنە بەزەنلىرى گۆش-توخۇ دىگەندەك نەرسىلەرنى كۆتۈرىشىپ پەيدا بولۇشتى، تىللا تونۇر ئالدى بىلەن نەخ پۇللارنى ساناپ يانچۇقىغا سالدى، ئاندىن قالغان ئولجىلارنى داستىخانغا تىزىپ مەززە قىلىشقا باشلىدى. قۇرسىقى ئېچىپ كوكىراپ كەتكەن پاششاخان ئۈچ كۈندىن بىرى بۇلارنىڭ بۇ داستىخانىسىغا داخىل بولۇپ كەلگەچكە ھېچ تارتىنمايلا توخىنىڭ بىر پاچىقى بىلەن بىر تال ناننى قۇلىغا ئېلىپ يىيىشكە باشلىدى، ئارلىقتا تىللا تونۇر بالىلاردىن پاششاخاننىڭ ئۆيىنىڭ ئەھۋالىنى سۈرۈشتە قىلدى، بالىلار بىرە نورمالسىزلىقنىڭ يوقلىقىنى ئېيتتى، شۇنىڭ بىلەن پاششاخان ئۇلار بىلەن كۆرۈشۈپ تۇرىدىغانلىقىغا ۋەدىلىشىپ قاش قارايغاندا بۇ شامال ئۆتۈشۈپ تۇرىدىغان كونا ئۆيدىن ئايرىلدى.
پاششاخان ئۈيىگە بېرىپ تازا بىر يۇيۇنۇۋالغاندىن كېيىن ئارامىدا ئۇخلاپ ئەتىسى ئەتتىگەن جەينامازدا ئولتۇرۇپ قۇرئان ئوقۇش خۇمارىنى باستى ئاندىن كارخانىغا يول ئالدى، ئۇستىسى ئۇنى نەچچە كۈندىن بىرى ئىشقا كەلمىگەنلىكىنى سورىغاندا ئۆزىنىڭ زۇكام بولۇپ يېتىپ قالغانلىقىنى ئېيتتى. قارىغاندا ئۇستىسى ئەكبەرخان توغرىلىق بىرە خەۋەر ئاڭلىمىغاندەك ئىدى.
ئۇ ئىشتىن چۈشۈپ ئۇدۇل ئۇستازى ئەكبەرخاننىڭ ئۈيىگە باردى، ئەكبەرخاننىڭ ئاتا-ئانىسى ئوغلىنىڭ تېخىچە ساقچى ئىدارىسىدىكى سولاقخانىدا ئىكەنلىكىنى، ساقچى ئىدارىسىدا ئىشلەيدىغان بىر تۇغقىنىنىڭ ھېلىھەم يولىنى مېڭىۋاتقانلىقىنى ئېيتىپ كۆز-يېشى قىلىشتى. پاششاخان قۇربان ھاجىنىڭ ئاشخانىسى ئالدىدا بولغان ئىشلارنى يىپىدىن –يىڭنىسىغىچە ئۇلارغا ئېيتىپ بەردى.
شۇ ئەسنادا دەرۋازا قېقىلدى، ئەكبەرخاننىڭ ئاتىسى ئىچىدىن ئىتىلگەن ئىشكىنى ئاچقىلى ماڭغاچ ساقچى ئىدارىسىدا ئىشلەيدىغان تۇغقىنىنىڭ كەلگەنلىكىنى پەملەپ پاششاخانغا ئىشارەت قىلىپ قۇيۇپ دەرۋازىنى ئاچتى.
ئەكبەرخاننىڭ ساقچى ئىدارىسىدا ئىشلەيدىغان نەۋرە تۇققىنى ئۇدۇل ئىچكىرىدىكى ئۆيگە ماڭدى، ئەكبەرخاننىڭ ئاتا-ئانىسىمۇ ئۇنىڭ كەينىدىن ئەگىشىپ ئۆيگە كىردى. پاششاخان يانىدىكى ئۆينىڭ پەنجىرىدىن ئۇلارنىڭ سۈزىنى ئاڭلاپ تۇراتتى.
- ئەكبەرخاننىڭ ئەھۋالى ھازىرچە ياخشى ئانا،- دېدى ساقچى يىگىت يىغلاۋاتقان ئانىغا تەسەللى بىرىپ – بۇ ئىش ئەسلىدە ئۇنچە چوڭ ئىش ئەمەستى لېكىن ھېلىقى رۇس كاتتا باي بىرنېمە ئىكەن، ئۇنىڭ شۇ كۈنىدىكى ماجىرادا بىر كۆزى قۇيۇلۇپ كىتىپتۇ، ئۇ شۇنىڭ ئاچچىقىدا يۈزى چوڭلارنى ئىزدەپ ئىشنى مۇرەككەپلەشتۈرۈۋەتتى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئىدارە باشلىقى بۇ سودىگەر بىلەن ئېغىز بۇرۇن يالىشىپ يۈرۈپ بۇ ئىشنى ئۆزى بىر قوللۇق تۇتىۋالدى، ئۇنىڭ قارنى بەك چوڭ شۇڭا ھازىرچە بۇ ئىشقا كۈچىگىلى بولمىدى، بەرگەن پۇلۇڭلارنى تېخى ئىشلەتمىدىم، ۋاقتى كەلگەندە مەنمۇ ھەرگىز قاراپ تۇرمايمەن.
بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ ئانىنىڭ كۆزلىرىدىن مارجاندەك ياش قۇيۇلدى.
- جېنىم بالام، مەندىن يانمىسا خۇدايىمدىن يانار، شۇ ئاكاڭنى بىر نېمە قىلىپ ئاچىقىۋالغىن، كىچىگىڭدە ساڭا ئەمچەك سالغانمەن، بەرگەن سۈتىمىنىڭ ھەققى-ھۆرمىتى ئۈچۈن بولسىمۇ ئاڭاكغا ياردەم قىلغىن، پۇل-پېچەكنىڭ يولىنى بىز قىلىمىز بالام ...!
ئانا توختىماي يىغلايتتى. ساقچى ئۇلارغا بىر ھازا تەسەللى سۆزى قىلغاندىن كېيىن يېڭى خەۋەر بولسا ۋاقتىدا يەتكۈزىدىغانلىقىنى ئېيتىپ چىقىپ كەتتى، پاششاخانمۇ ئۇزاققا قالماي ئۇلار بىلەن خوشلاشتى.
ئۇ يولدا ماڭغۇچە سىڭلىسى بەرنەخاننى ئوغۇرلاپ سېتىۋەتكەن ساقچى باشلىقىنى ئويلاپ چېكىسىدىكى شۇ قېتىملىق تاياق زەربىسىدىن قالغان تارتۇقنى سىلاپ قويدى. ئۇ كۆڭلىدە يەنە ئۇستازى ئەكبەرخانغا شۇملۇق قىلىۋاتقان ئەشۇ ئىپلاس ساقچى باشلىقى بولمىغىيدى دىگەننى ئويلاپ خۇدادىن ئۇستازىغا ئامانلىق تىلىدى. ئاندىن دوستى تىللاخاننى ئىزدەپ كونا خۇمدان تەرەپكە قاراپ ماڭدى.
ئارىدىن ئۈچ ھەپتە ئۆتتى.
پاششاخان بۇ ئارلىقتا ئۇستازى ئەكبەرخاننىڭ ئۆيىدىكىلەردىن ئەھۋال ئىگىلەپ تۇردى، ئىشلاردا ھېچبىر ئىلگىرلەش بولمايۋاتاتتى.
بىر كۈنى ئەتتىگەندە پاششاخان كارخانىغا كىلىپلا ئۇستىسىدىن ئەكبەرخاننىڭ قويۇۋېتىلگەنلىكىنى ئاڭلىدى. ئۇ ئۇستىسىنىڭ رۇخسىتى بىلەن دەرھال ئەكبەرخاننىڭ ئۈيىگە ئۇچتى.
پاششاخان يېرىم ئۇچۇق دەرۋازىنى چەكمەيلا ھويلىغا كىرىپ ئىچكىرىدىكى ئۆيدىن چىققان ئاۋازغا ئاساسەن ئۇدۇل شۇ يەرگە كىردى.
ئۇستازى ئەكبەرخان ئۇچىسىدا كاستۇم-بۇرۇلكا ساقاللىرى پاكىزە قىرىلغان ھالدا سۇپىدا پۇتىنى ساڭگىلىتىپ يەرگە قاراپ ئولتۇراتتى. پاششاخان خوش بولۇپ ئۇستازىغا سالام قىلىپ قۇلىنى سۇندى.
ئەكبەرخان ئۇنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلىمىغاندەك يەرگە قاراپ ئولتۇرىۋەردى، ئۇستازىم ئاۋازىمنى ئاڭلىمىغان بولسا كېرەك دەپ ئويلىغان پاششاخان يەنە بىر قېتىم«ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ئۇستاز!» دەپ ئۇنىڭ دىققىتىنى تارتماقچى بولدى.
ئەكبەرخان يەنىلا بېشىنى كۆتۈرمىدى، پاششاخان خىجىل بولغىنىدىن ھۆپپىدە قىزىرىپ ئەجەبلەنگىنىچە ياندا قاراپ تۇرۇشقانلارنىڭ چىرايىغا سەپسالدى، ئەكبەرخاننىڭ ئىنى-سىڭىللىرىنىڭ كۆزلىرىدىن بىرخىل قايغۇ-ھەسرەت چىقىپ تۇراتتى، پاششاخان كۈزىنى ئەكبەرخاننىڭ ئانىسىغا يۆتكىدى، ئانىنىڭ كۈزى لىق ياشقا تولغان ئىدى، ئانا پاششاخاننى كۆرۈپ ئېتىلىپ يىغلاپ كەتتى...
ئەكبەرخان خۇددى خاتىرسىنى يوقاتقان ئادەمدەك ھېچكىمنى تونىيالمايۋاتاتتى، گەپمۇ قىلمايتتى، پەقەت ئەتىدىن كەچكىچە بىر نوقتىغا قاراپ كۈزىنى مىدىرلاتماستىن ئولتۇرۇدىغان بولۇپ قالغان ئىدى...
پاششاخان زادى نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلىش ئۈچۈن ئانىنىڭ كۆزىگە سوئال نەزىرى بىلەن قارىدى، ئانا يىغلىغىنىچە پاششاخاننى ياندىكى ئۆيگە تارتىپ باشقىلارنىڭ ئاڭلاپ قالماسلىقى ئۈچۈن ئىشىكنى چىڭ يېپىۋەتكەندىن كېيىن ساقچى ئىدارىسىدا ئىشلەيدىغان تۇغقىنىدىن ئاڭلىغانلىرىنى تەپسىلى ئېيتىپ بەردى.
ئەسلىدە بىر كۆزىدىن ئايرىلىپ قالغان كاتتا سودىگەر شەھەرلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى بىلەن ئاپاق-چاپاق بولۇشۇپ ئۆزىنىڭ يەكچەشمە بولۇپ قالغانلىقىغا ئەكبەرخاندىن زور تۆلەم ئالماقچى بولغان ئىكەن، لېكىن ئەكبەرخان سۇراق قىلىنىش جەريانىدا رەگەتكە ئاتقۇچىنىڭ كىملىكىنى بىلمىگەچكە ھېچنىمە دېيەلمىگەن، سوراقچىلار ئۆز ۋاقتىدا ئۇنىڭ يېنىدا تۇرغان قىز بىلەن كىچىك بالا توغرىلىق گەپ سورىغاندا ئۇ «مەن ئۇلارنى تونۇمايمەن» دەپ تۇرىۋالغان، ئىدارە باشلىقى پاششاخاننىڭ ئائىلىسىنى تەكشۈرۈپ ئۇلاردىن تۈزۈك  بىر نېمە ئالغىلى بولمايدىغانلىقىغا كۈزى يىتىپ ئۇنى قويۇۋەتمەكچى بولغان، لېكىن ئۇنى قۇيۇپ بىرىدىغان كۈننىڭ ئالدىنقى ئاخشىمى سودىگەر بىلەن ئىدارە باشلىقى قۇلىقى چىلاشقىچە ۋوتكا ئىچىشكەن، ئىدارە باشلىقى كەيپچىلىكتە ئەكبەرخاننى سودىگەرگە ئاچىقىپ بىرىپ ئاچچىغىنى چىقىرىۋېلىشقا ماقۇل بولغان، شۇنداق قىلىپ يەكچەشمە سودىگەر سوراقخانىدىكى باغلاقلىق ئەكبەرخاننى رەزىنكە كالتەك بىلەن قالايمىقان ئۇرۇپ ئۇنى مۇشۇنداق ھالغا چۈشۈرۈپ قويغان ئىكەن.
بۇ ئىش دەل ئەكبەرخان تۇتۇلۇپ يەتتىنچى كۈنى ئاخشىمى يۈز بەرگەن بولۇپ ئەتىسى ساقچىلار ھۇشسىز ياتقان ئەكبەرخاننى ئۇنىڭ ئۆيىدىكىلىرىگە بۇ پېتى بىرەلمىگەن، ئۇ تۈرمىنىڭ داۋالاش ئۆيىدە ئۈچ ھەپتىگە يېقىن پەرۋىش قىلىنىپ بېشىدىكى يېرىلغان زەخمىلەر بىر ئاز ساقايغان لېكىن شۇ قېتىملىق كالتەكلەشتە مېڭىسى قاتتىق زەخمىلەنگەنلىكتىن مانا مۇشۇنداق ئەقلىي ئىقتىداردىن قېلىپ ئۆزىنىڭ چوڭ-كىچىك تەرىتىنىمۇ تۇتالمايدىغان دەرىجىگە بېرىپ قالغان.
ئۇلار ئەكبەرخاننى ئۆيدىكىلىرىنىڭ قۇلىغا بەرگەندە بىرمۇنچە يوق گۇناھلار بىلەن ئۇنىڭغا سىياسى قارىلارنى چاپلاپ ئۇلارنىڭ ئاغىزىنى چىڭ تۇتۇشنى بولمىسا پۈتۈن ئائىلە ئەزالىرىنىڭ تەقىب ئاستىغا ئېلىنىپ ئىشلارنىڭ تېخىمۇ مۇرەككەپلىشىپ كېتىدىغانلىقىنى ئېيتقان.
پاششاخان بۇلارنى ئاڭلىغاندىن كېين ئۇستازىنىڭ مەڭگۈلۈك مېيىپ بولۇپ قالغانلىقىنى بىلىپ قاتتىق قايغۇردى، ئۇ ئەكبەرخاننىڭ يېنىدىن روھى چۈشكەن ھالدا كارخانىغا قايتتى.
پاششاخان پۈتۈن ئاچچىغىنى قىزىتىلغان تۆمۈردىن ئېلىپ كۈچ بىلەن بازغان ئۇرۇۋاتاتتى، ئەسىرگە يېقىن تۇيۇقسىز سىرىتتىن بىر بالا كىرىپ ئۇنى چاقىردى، پاششاخان بېشىنى كۈتۈرۈپ ئۇنىڭ تىللا تونۇرنىڭ قوشۇنىدىكى بالا ئىكەنلىكىنى بىلىپ قۇلىدىكى بازغاننى تاشلاپ ئالدىراپ ئۇنىڭ ئالدىغا باردى.
- نېمە ئىش بولدى؟
- تىللاخان ئۇ...سىنى چاقىرىپ كەل دېگەن...- بالا ئىتتىك يۈگۈرۈپ كەلگەچكە توختىماي ھاسىرايتتى – چاتاق چىقتى...!
- نېمە چاتاق، ئۇچۇقراق دىگىنە؟
- بارغاندا بىلىسەن !
بالا شۇنداق دىگىنىچە پاششاخاننى ئەگەشتۈرۈپ شەھەردىكى ئاۋات رەستىلەرنىڭ بىرى بولغان كونسۇل كوچىسى تەرەپكە قاراپ يۈگۈردى.
ئۇلار ئۇ جايغا يېتىپ بارغاندا بىرمۇنچە كىشىلەر كوچىنىڭ ئوتتۇرىسىغا يۇمىلاق بولۇپ يىغىلىشىپ بىر كىملەرنى ئارىسىغا ئېلىۋېلىشقان ئىدى، ئىككىيلەن چوڭلارنىڭ ئارىسىدىن قىسىلىپ ئۆتۈپ كوچىدىكى داق يەردە تىللا تونۇرنىڭ ئۈستىۋېشى قانغا مىلەنگەن دوستى ھەيدەر ئالتە قولنى قۇچاغلاپ ئولتۇرغانلىقىنى كۆردى.
ھەيدەر ئالتە قولمۇ قارا يىتىم بولۇپ تىللا تونۇرنىڭ ئەڭ يېقىن ئەڭ ياراملىق دوستى ئىدى، ئۇنىڭ قول بارمىقىدىن بىرسى ئارتۇق بولغاچقا بالىلار ئۇنى ھەيدەر ئالتە قول دەپ ئاتىشاتتى، ئۇنىڭ گەرچە بىر بارمىقى ئارتۇق بولسىمۇ كۇچا-رەستىلەردىكى ھۈنىرى ناھايىتى قالتىس بولغاچقا ئالىدىغان «ئولجىسى» مۇ قوشۇن ئىچىدە ئەڭ زور ئىدى.
پاششاخان يۈگۈرۈپ بېرىپ كۆزلىرى يۇمۇقلۇق تامدەك تاتىرىپ ياتقان ھەيدەر ئالتە قولنىڭ ساڭگىلاپ قالغان قۇلىنى ئالقىنىغا ئېلىپ بۇ ئېچىنىشلىق پاجىئەنىڭ نېمە سەۋەپتىن بولغانلىقىنى بىلىش ئۈچۈن تىللا تۇنۇرغا قارىدى.
تىللا تونۇر پاششاخانغا گەپ قىلمىدى ، ئۇ قۇچىقىدا قانسىرغىنىدىن بىھوش ياتقان دوستىنىڭ چىرايىغا قاراپ چېكىتتەك قېتىپ قالغان ئىدى. ھەيدەر ئالتە قولنىڭ ئوڭ تەرەپ بېقىنىدىن ئاققان قانلار بولدۇقلاپ ئېقىشتىن توختاپ قېلىۋاتاتتى.
ئەسلىدە ھەيدەر ئالتە قول كونسۇل كوچىسىدىكى رۇس تاماقخانىسىدىن قايتىپ چىقىۋاتقان بىر رۇس ئايالنىڭ سومكىسىغا قول سېلىپ پورتمالنى ئۇڭۇشلۇق سۇغۇرۇپ ئون-نەچچە قەدەم نېرىسىغا بارا-بارماي كەينىدىن ئۇنىڭ ئىرى كۆرۈپ قېلىپ يېنىدىن بىر تال ناگاننى چىقىرىپلا ئۇنىڭ كەينىدىن ئوق ئۈزگەن ئىدى، ئوق ئۇنىڭ بەل قىسمىدىن تىشىپ كىرىپ ئالدى تەرىپىدىن چىكەتكەن، بۇ جەرياندا ئۇنىڭ جىگىرى ئېغىر دەرىجىدە يېرىلىپ كەتكەچكە نەخ مەيداندىلا بىھوش بولۇپ يېقىلغان، بۇ ئەركىشى ئەسلىدە يۇقىرى دەرىجىلىك رۇس ھەربىي ئەمەلدار بولۇپ ھەيدەر ئالتە قولنى ئېتىۋەتكەندىن كېيىن ئايالىنى بېقىنىغا قىستۇرۇپ ھېچ ئىش بولمىغاندەك بۇ يەردىن قايتىپ كەتكەن.
- تىللاخان ئۇنى دوختۇرغا ئاپىرايلى، تىز بولغىن! – دېدى پاششاخان ھەيدەر ئالتە قولنىڭ بىلىنەر-بىلىنمەس تىنىق ئېلىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلىپ.
- پاششاخان، ھەممە ئىش تۈگىدى، بايام دوختۇردىن بىرسى كۆرۈپ بولدى...- تىللا تونۇر گېپىنىڭ ئايىغىنى دىمىدى.
- دۇختۇر...دۇختۇر نېمە دېدى؟
- ئۇق ئۇنىڭ جىگىرىنى يېرىۋېتىپتۇ، دوختۇرغا ئاپارغاننىڭ پايدىسى يوقكەن،- تىللا تونۇرنىڭ كۈزى يەنىلا دوستىنىڭ چىرايىدا توختاپ تۇراتتى،- ھەيدەر ئۇيەرگە بارغىلى ئۇنىمىدى...
شۇ چاغدا ھەيدەر ئالتە قولنىڭ پۇت-قۇلى تىتىرەشكە باشلىدى، ئۇ سەكرات ئازابى تارتىۋاتاتتى، تىللا تونۇر ئۇنى تېخمۇ چىڭ قۇچاقلىۋالدى، ئەتراپتا قاراپ تۇرغان كىشىلەرنىڭ كۈزى ياشقا تولدى، ئۇلارنىڭ ئارسىدىن ياشتا چوڭراق بىرى پىيالىدە سۇ ئەكىلىپ ئايەت ئۇقۇپ سۈفلىگەندىن كېيىن ئۇنىڭ ئېغىزىغا تېمىتىشقا باشلىدى.
ئۇ بارلىق كۈچىنى يېغىپ كۈزىنى ئاستا ئاچتى، تىللا تونۇر بىلەن ئەڭ ئاخىرقى قېتىم خوشلاشتى.
- تىللاخان...مىنىڭ...بەكلا...ئۇيقۇم...كىلىۋاتىدۇ...- دېدى ھەيدەر ئالتە قول ناھايىتى پەس ئاۋازدا ئۆزىنى قۇچاغلاپ تۇرغان تىللا تۇنۇرغا قانمىغاندەك قاراپ.
- ئۇخلىغىن ھەيدەربەگ، مەن يېنىڭدا...- تىللا تونۇرنىڭ كۆزىگە مۆللىدە ياش كەلدى.
- تىللاخان...يانچۇقۇمدا...بۈگۈنكى...پۇللار بار...ئاخشام...بەك توڭدۇم...سىلەرمۇ توڭدۇڭلار...بۇنىڭغا ...كۆمۈر...ئالايلى...
- ماقۇل...ھەيدەربەگ...بۈگۈن چوقۇم كۆمۈر ئالىمىز...
تىللا تونۇرنىڭ كۆزىدىن ياش تاراملاپ كەتتى.
- مەن...توڭلاپ ...كەتتىم...مەشكە...كۆمۈر سالدىڭمۇ؟
- شۇنداق، كۆمۈر...كۆمۈر سالدىم ھەيدەربەگ...
- شۇنداق...مەن ...ئىسسىقلاپ...كەتتىم...بىزنىڭ ئاخىرى مېشىمىز بار بولدى...
كۆزىگە ياش ئېلىپ تۇرغان پاششاخان چاپىنىنى سېلىپ قان ئىچىدە مىلىنىپ ياتقان ھەيدەر ئالتە قولغا يېپىپ قۇيۇپ ئۇنىڭ قۇلىنى چىڭ سىقتى.
- تىللاخان...قۇسۇغۇم...بەك...ئېچىپ كەتتى...
ھەيدەر ئالتە قول گېپىنىڭ ئايىغىنى دېمەكچى بولۇپ كۈچەپ باقتى ئەمما ئېغىزىنى مىدىرلىتالمىدى، ئۇ كۈزىنى راسا بىر يۇغان ئاچتى-دە بېشىنى بىر يانغا تاشلىۋەتتى، كەچ كۈزنىڭ سۇغۇق شامىلى كوچا بۇيىدىكى قېرى دەرەخنىڭ ئۇچىدىكى ئەڭ ئاخىرقى بىر تال سېرىق يوپۇرماقنى بېغىشىدىن يىنىك ئاجرىتىپ كۈزى ئۇچۇق كەتكەن ھەيدەربەگنىڭ يۈزىگە ئۇچۇرۇپ ئەكىلىپ قوندۇردى... كىشىلەر ھۆڭرەپ يىغلاشتى...

*         *         *         *         *         *         *
جامائەت ھەيدەربەگنىڭ يىتىم بالا ئىكەنلىكىنى بىلىپ تۈشمۈ-تۆشتىن ئۇنىڭغا ياردەم قۇلىنى سۇندى، بەزەنلىرى ئۇنىڭ يەرلىكىنى كولاشقا كىتىدىغان چىقىمنى كۆتۈرۈشتى، بەزەنلىرى ئۇنى يۇيۇپ تارىدى، بەزەنلىرى خام-ماتالارنى سۇندى، شۇنداق قىلىپ ئەتىسى ناماز بامداتتىن كېيىن ئۇنىڭ نامىزى ئۇقۇلۇپ مېيىتى مۇساپىرلار مازىرىغا قۇيۇلدى.
قەبرىگە يەتتە كەتمەن تۇپا تاشلىنىپ بولغاندىن كېيىن چوڭلار دۇئالارنى قىلىشىپ قايتىشتى. تۇپراق بېشىدا تىللا تونۇر قاتارلىق بىر قانچە بالا يۈكۈنگەن پېتى پاششاخاننىڭ قىرائىتىنى تىڭشاپ ئولتۇراتتى، پاششاخان بالىلارچە زىل ئاۋازى بىلەن سۈرە ياسىننى شۇنداق مۇڭلۇق قىرائەت قىلدىكى قەبرە بېشىدىن يىراقتىكى يۇلغۇنلۇقتا چۇرۇقلىشىپ سايراۋاتقان قۇشلارمۇ ئۇنىڭ يېقىملىق ئاۋازىدىن تەسىرلەنگەندەك تىمتاس بولۇشۇپ قىرائەتنى تىڭشاۋاتاتتى.
تىللا تونۇردەك خۇدا-رەسۇلغا قىزىقمايدىغان، ئۆمرىدە كەلىمە تەمجىدنى ئېغىزىغا ئېلىپ باقمىغان، باغرى تاش بۇ بالىمۇ پاششاخاننىڭ يىغلامسىراپ ئۇقۇغان بۇ يېقىملىق قىرائىتىدىن قەلبى لەرزىگە كىلىپ كۆزىدىن توختىماي مۇسىبەت يېشىنى ئاققۇزماقتا ئىدى.
پاششاخان ئۇزۇن دۇئالارنى قىلدى، بالىلارمۇ ئۇنى دوراپ دۇئاغا قول كۈتۈرۈشنى. ئۇلار تۇپراق بېشىدىن يېنىپ مەيۈسلەنگەن ھالدا كونا خۇمدانلىقتىكى شامال ئۆتۈشۈپ تۇرىدىغان تاشلاندۇق ئۆيگە كېلىشتى.
بۇ ئۆي بەك كونا ھەم چوڭ ئىدى، ئۆينىڭ ئوتتۇرىسىغا قۇيۇلغان مايماق مەش قارىماققا بۇلارنى قىشتىن چىقىرالايدىغاندەك ئەمەس ئىدى، لېكىن بالىلار نەچچە يىلدىن بىرى مۇشۇنداق تۇرمۇشقا كۈنۈپ كەتكەچكە بۇ ئۇلارنىڭ خىيالىغا كىرمەيتتى. قۇياش نەيزە بۇيى كۈتۈرۈلدى، بالىلارنىڭ «بازار ئوينايدىغان» ۋاقتىمۇ بولۇپ قالغان ئىدى. بالىلار شۇك بولۇپ قالغان تىللا تۇنۇرغا قارىدى، تىللا تۇنۇرغا دوستى ھەيدەربەگنىڭ ئۆلۈمى بەكلا ئېغىر كەلگەن بولغاچقا ئۇنىڭ ئۈستىگە مېيىت ئۇزىتىشنىڭ قائىدە-مۇراسىملىرىنى ئوبدان بىلمىگەچكە ئۇ بۈگۈن بازارغا چىقىش-چىقماسلىققا بىرنىمە دىيەلمەي يېنىدا تۇرغان پاششاخانغا قارىدى. پاششاخانمۇ بۇ خىل قائىدە –يوسۇنلارغا پىششىق بولمىغاچقا باشتا بىردەم جىم بولۇپ قېلىپ ئاندىن تىللا تۇنۇرغا قاراپ ئېيتتى:
- تىللاخان، بولغۇلۇق بولدى، مەن ساڭا بىر گەپنى ئۇزۇندىن بىرى ئېيتالماي كەلگەن، بىز ئەمدى «بازار ئوينايدىغان» بۇ ئىشتىن قول ئۈزەيلى! – بالىلار پاششاخاننىڭ بۇ سۆزىدىن ھەيران بولۇپ بىر-بىرىگە ئەجەبلىنىپ قاراشتى.
- سىلەر ھەممىڭلار كۆردۈڭلار، - سۈزىنى داۋاملاشتۇردى پاششاخان- رۇسلار كوچا-كويلاردا پاتماي يۈرۈيدۇ، بىزنىڭ ئادەملىرىمىز بولسا ئەكسىچە ئۆز مەھەللىسىدە ئۆزى قىسىلىپ يۈرمەكتە، بىنا-سارايلارنىڭ ھەممىسى رۇسلارنىڭ قۇلىغا ئۆتۈپ بولدى، بىزنىڭ ئادەملىرىمىز ئۇلارنىڭ ئۆيلىرىنى تازىلايدىغان ئىشلەمچىلەرگە ئايلاندى، بىز يەنە مۇشۇ بىچارىلەرنىڭ يانچۇقىغا قول سۇنساق، ئۇلارنىڭ باللىرى يەنە بىزدەك كۇچا –كويلارغا چىقىپ قالماسمۇ، مېنىڭچە ھەيدەربەگنىڭ ئاخىرەتلىكىنى ياخشى بولسۇن دېسەك بۇ ئىشتىن بالدۇرراق قول ئۈزەيلى!
تىللا تونۇر پاششاخانغا باشقىچە ئامراق ئىدى، ئۇنىڭغا بەكلا ھۆرمەت قىلاتتى، ئۇ پاششاخانغا«ئەمىسە بىز قانداق جان باقىمىز، ياخشى چارەڭ بولسا ئېيتقىن!» دىگەندەك بېشىنى كۈتۈرۈپ قارىدى.
- بۈگۈندىن باشلاپ بىزنىڭ ئۆيگە كىتەيلى، ئۆيۈم گەرچە بەك چوڭ بولمىسىمۇ بۇ ئۆيدىن ياخشى، قىشنى توڭماي چىقىرۋالىمىز، قالدى گەپنى ئۆيگە بارغاندا دىيىشەيلى.
پاششاخاننىڭ سۆزى بالىلارغا بەك ياقتى، چۈنكى بالىلار ئۇنى بەك قابىلىيەتلىك دەپ بىلەتتى، ئۇنىڭ ئۆزلىرىنى ياخشى بىر يولغا باشلاپ ماڭالايدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى، شۇڭا ئۇلار ئۈمىد بىلەن تىللا تونۇرنىڭ كۆزىگە قارىدى.
- بۇپتۇ، پاششاخاننىڭ دىگىنىدەك بولسۇن، نەرسىلىرىمىزنى يىغىشتۇرۇپ ئۇنىڭ ئۈيىگە بارايلى! – دېدى تىللا تونۇر پاششاخانغا ئىشىنىش نەزىرى بىلەن قاراپ.
بالىلار ھاينى-ھۇيت دىگۈچە يىرتىلىپ مازلىرى كۆرۈنۈپ قالغان يۇتقان – كۆرپىلىرىنى يىغىشتۇرۇپ بارچە لاققۇ-لۇققۇلىرىنى بىر چاقىسىنىڭ كامىرى يوق كونا بىر قول ھارۋىسىغا بېسىپ تەييار بولدى.
ئۇلار ئۇزۇنغا قالماي پاششاخاننىڭ ئۈيىگە يىتىپ كەلدى، ئۆي جەمئىي ئۈچ ئېغىز بولۇپ پاششاخان ئۇلارنى ئاۋۋال مېھمانخانىسىغا باشلىدى، ئۇلار بۇ ئۈيىگە كىرىپ كۆزلىرىگە ئىشىنەلمەي قالدى، تامنىڭ بىر تەرىپىگە قۇيۇلغان ئۇزۇن كىتاب جازىسىنىڭ ئىچى لىق كىتاپلار بىلەن تولغان ئىدى، سۇپىغا سېلىنغان زىلچا-گىلەملەر ئۆينىڭ پاكىزلىقىغا ماسلىشىپ كىشىگە بىرخىل ئازادىلىكنى، مېھرى-ئىسسىقلىقنى ھېس قىلدۇراتتى. بالىلار بۇلارنى كۆرۈپ ئۈزلىرىنىڭ تۇرقىدىن خىجىل بولۇشتى، بەزەنلىرى ئايغىدىن چىقىپ قالغان پۇتنىڭ بارماقلىرىنى ئاستا تىقىۋېلىشتى، بەزەنلىرى يىرتىلىپ كەتكەن تامباللىرىدىن چىقىپ قالغان تىزلىرىنى، بەزەنلىرى ئاغلىرىنى يۆگەشتى...
پاششاخان بالىلارنى باشلاپ ئۆزىنىڭ ھۇجرىسىنى ئاندىن ئاشخانىسىنى كۆرسەتتى. ئاشخانا بىلەن مۇنچا ئۆي ئوتتۇرىسىدىن تام بىلەن ئايرىلغان بولۇپ بالىلار مۇنچىنىڭ ئىشىگىنى ئېچىپ ھاڭ-تاڭ قالدى، مۇنچا خۇددى شەھەردىكى چوڭ ھامماملارغا ئوخشاش ناھايىتى ئۆلچەملىك ياسالغان بولۇپ چىلىشىپ يۇيۇنىدىغانغا پار-پۇر چاق-چۇقتىن ياسالغان ئىككى داس قۇيۇلغان ئىدى، بۇنداق چاق-چۇق داسنى شەھەردىكى كاتتا بايلارنىڭ ئۆيىدىنمۇ تاپقىلى بولمايتتى. بالىلار ھەيران بولۇشۇپ پاششاخانغا قارىدى.
- بۇلارنى ئانام تەييار قىلدۇرغان، بىرىنى ئانام ئىشلىتەتتى، بىرىنى مەخسۇس مەن ئىشلىتەتتىم... – دېدى پاششاخان بالىلارغا قاراپ – ئەمدى سۇ ئىسسىتىپ ھەممىڭلار نۆۋەت بىلەن ماۋۇ بىر داستا يۇيۇنىڭلار، ئاندىن بازارغا چىقىپ نەرسە سېتىۋالىمىز!
بالىلار ھە-ھۇ دىيىشىپ بىردەمدە مەشكە ئوت قالاپ سۇ ئىسسىتىپ نۆۋەت بىلەن يۇيۇنۇشقا باشلىدى. تىللا تونۇر پاششاخاننىڭ بۇ ھەشەمەتلىك ئۈيىگە قاراپ كۆز ئالدىدىكى بۇ ئىشلارنى تازا چۈشىنەلمىدى.
- پاششاخان، ئۆيۈڭنىڭ بۇنداق كاتتا ئىكەنلىكىنى ئويلىماپتىمەن، بايام بالىلارنى بۇ بىر داستىلا يۇيۇنىڭلار دېگەن ئىدىڭ، سەۋەبىنى دەپ بەرگىنە؟- دېدى تىللا تونۇر پاششاخانغا چۈشەنمەسلىك نەزىرى بىلەن قاراپ.
- ئانام كىچىك چېغىمدىن باشلاپ شۇنداق ئۆگەتكەن، ئۇ ھەر قېتىم يۇيۇنىدىغان سۈيۈمگە ئالتۇن تىللادىن بىرنى تاشلاپ قۇياتتى ھەمدە بۇ داسنى پەقەت سەن ئۆزۈڭ ئىشلىتىسەن دەپ ئەركىلىتەتتى، ئانامنىڭ روھى قورۇنمىسۇن دەيمەن...
- سەن ماڭا ئۆزۈڭ توغرىلىق ھېچنىمە دەپ بەرمىدىڭ، قارىغىنا نىمانچە سىرلىق بالا سەن؟
- سەن چوڭ بولغاندا قالدى گەپنى دەپ بىرىمەن، بۇ مىنىڭ ئانامغا بەرگەن ۋەدەم، ئاڭغىچە سەن سورىمىغىن، مەنمۇ ئېيتماي ...
- بۇپتۇ پاششاخان مەن سورىماي، ئەمدى نېمە ئىش قىلىمىز، پىلانىڭنى دىگىنە؟
- قارىسام بالىلارنىڭ يوتقان-كۆرپىلىرى، كىيىم-كىچەكلىرى بەك كونىراپ كىتىپتۇ، ئالدى بىلەن بۇلارنى ئالماشتۇرىۋىتەيلى، ئاندىن ئويلاپ قالدىم، بىرە تىجارەت يولىنى تۇتساق قانداق بۇلار؟
- نېمە دەيدىغانسەن پاششاخان! بىزنىڭ ئۈنچىلىك دەسمايىمىز بولمىسا، يەنە كىلىپ بىزنىڭ ئوغرىلىق قىلىشتىن باشقا ھۆنىرىمىز بولمىسا قانداق تىجارەت قىلىمىز؟
- دەسمايىدىن غەم قىلما، پەقەت سىلەر گىپىمگە كىرسەڭلار، بىز ئىشنى قايتىدىن باشلىيالايمىز!
تىللا تونۇرنىڭ كۆزىگە پاششاخان تېخىمۇ سىرلىق كۆرۈنۈشكە باشلىدى.
- مۇنداق قىلايلى پاششاخان، بالىلار يۇيۇنۇپ بولسۇن، سەن ياشتىمۇ كۈچتىمۇ بىزنىڭ ئالدىمىزدا، ئۇنىڭ ئۈستىگە سەن تولا كىتاب ئۇقۇيسىكەن، مۇئەللىمدەكلا گەپ قىلىدىكەنسەن شۇڭا سەن بىزگە ئاتامان بول، بىز سىنىڭ سىزىقىڭ بويىچە ماڭايلى، بالىلار بەكلا چاپتىكەش، ئۇلارغا مەن دەي بولمىسا ئىككى كۈندە ئۆيۈڭنى خارابىگە ئايلاندۇرۋېتىدۇ، قانداق؟
- مەن ئاتامان بولسام سىنىڭ ئاچچىغىڭ كەلمەمدۇ؟ - پاششاخان تىللا تونۇرنىڭ كۆزىگە تىكىلىپ قارىدى.
تىللا تونۇر بۇ گەپنى چىن دىلىدىن ئېيتىۋاتقاچقا ئۇنىڭ چىرايىدا قىلچە ئۆزگىرىش بولمىدى.
- مەن ئىككىنچى ئاتامان بۇلاي، ماڭا خەت ئۇقۇشنى ئۆگەتكىن، ئەتتىگەن تۇپراق بېشىدا ئۇقۇغان قىرائىتىڭنى ماڭا ئۈگىتىپ قويغىن، بەك يېقىملىق ئىكەن...
پاششاخان كۈلۈپ كەتتى.
- بۇپتۇ شۇنداق بولسۇن، بىز قائىدە بېكىتىپ تۈزۈم ئىچىدە ياشايلى، ئەتىدىن باشلاپ مەن سىلەرگە ناماز ئۇقۇشنى ئۆگىتەي، كۈندە ۋاقىت چىقىرىپ بالىلارنىڭ ھەممىسىنىڭ ساۋادىنى چىقىرايلى، بۇ ئاسان گەپ، كېيىن بالىلارغا كىتاب ئوقۇش ۋەزىپىسى قۇيايلى، ئانام دائىم «مەكتەپ تەربىيسى ئالالمىغان ئادەم-ئادەم ئەمەس، مەكتەپكە كىرەلمىگەن ئادەم كىتاب ئۇقۇشنى ئۆزىگە ئۈچ ۋاق غىزا يىگەندەك ئادەت قىلىۋېلىشى كېرەك، بولمىسا تىرىلگەندە ئاللاھنىڭ ئالدىدا كۈزى كور بولۇپ قۇپىدۇ» دەيتتى، دوستلىرىڭ گەپ ئاڭلامۇ تىللاخان؟
- ئۇنىڭدا چاتاق يوق، بالىلار گىپىمنى ئاڭلايدۇ، شۇغىنىسى بۇلارنىڭ چىقىمىنى قانداق قىلىپ تۈزلەرمىز؟
- ئەمدى بۇنى دىيىشەيلى، مەن ئىشلىگەن يەردە ئىشچى كەم ئەمەس، ئۇ يەرگە ئادەم ئالمايدۇ، قارىسام شەھەردە ئىككى خىل ئىشتا ئادەم قىسكەن بىرى گېزىت ساتىدىغان ئىش يەنە بىرى ئاياغ مايلايدىغان كەسىپتە، بالىلارنىڭ ئايىغى يىنىك، چۈشتىن بۇرۇن گېزىتنى كۇچا-كويلاردا توۋلاپ يۈرۈپ ساتايلى چۈشتىن كېيىن مۇقىم بىر يەردە ئولتۇرۇپ گېزىت ساتقاچ مايلامچىلىق قىلايلى، مەن ھىساپلاپ باقتىم، بىز ھەرگىز زىيان تارتمايمىز،سىنىڭچە قانداق؟
- نېمە دىسەڭ شۇ، مىنىڭ ساڭا دەيدىغان يەنە بىر گېپىم بار ئىدى، دەيمۇ؟
- ئېيتە!
تىللا تونۇر ھۇجرىنىڭ ئىشىگىنى يېپىۋەتتى.
- گېپىمنىڭ بىرى ئىككىمىز ھەقىيقى ئاكا-ئۇكا بولۇشايلى، سەن ماڭا ئاكا بول، ئۆلسەكمۇ تەڭ ئۆلەيلى، بۇنىڭغا ماقۇل دەمسەن؟
- ئىككىنچىسىچۇ؟
- ئالدى بىلەن گىپىمگە جاۋاب بەر قالغىنىنى ئاندىن دەيمەن!
- بولىدۇ، ھازىر ھەر ئىككىلىمىز يۇيۇنۇپ چىقىپ قۇرئان تۇتۇشۇپ ئاللاھ يۇلىدا ئاكا-ئۇكا بولۇشايلى، ئەمدى قالغان گەپنى دىگىنە!
- گىپىمىزگەپ ئەمىسە، يەنە بىرى....
- دىگىنە ئادەمنى تەقەززا قىلماي!
- ھەيدەربەگنى ئېتىۋەتكەن رۇسنى ئۆلتۈرۈۋېتەي دەيمەن!
پاششاخان ئۇنىڭ پوچىلىق بىلەن گەپ قىلىدىغانلىقىنى بىلەتتى بىراق بۇ قېتىم ئۇنىڭ تەلەپپۇزىدىن بىرخىل سەمىمىيلىك چىقىپ تۇراتتى، پاششاخان ئېھتىيات قىلغاندەك ئىككى يانغا قارىۋېتىپ بېشىنى ئۇنىڭ يېنىغا ئەكىلىپ پىسىرلاپ گەپ قىلدى:
- كۆڭلۈمدىكى گەپنى قىلدىڭ تىللاخان، مەنمۇ شۇنى دەي دەپ تۇرغان، بىزنىڭ قولىمىزدىن كېلىدۇ، بۇ بەكلا خەتەرلىك ئىش ھازىرچە ئىككىمىزنىڭ ئارىسىدىكى مەخپىيەتلىك بولسۇن ھېچكىمگە تىنمايلى، مىنىڭ ئېغىزىمغا قارىغىن، بىز چوقۇم ھەيدەر بەگنىڭ قىساسىنى ئالىمىز!
ئۇلار بۇ گەپلەرنى دىيىشىپ ناھايىتى خۇشال بولۇشتى، ئاندىن يۇيۇنۇپ چىقىشىپ پاششاخاننىڭ ھۇجرىسىدا ئىككىيلەن ئايرىم جەينامازدا ئولتۇرۇشۇپ پەس ئاۋازدا قۇرئاننى قۇچاغلاپ تۇرۇپ ئاكا-ئۇكا بولۇشتى.
تىللا تونۇر بالىلارنى يېغىپ مىھمانخانا ئۆيدە قىسقا يېغىن ئاچتى.
- بالىلار! بىز بۈگۈندىن باشلاپ باشقىچە ئۇسۇلدا كۈن ئۆتكۈزىمىز، بۇندىن كېيىن ھەممىز قائىدە –تۈزۈمدە ياشايمىز، تۈزۈمنى ئاكام پاششاخان چىقىرىدۇ، ئۇ بۇندىن كېيىن بىزنىڭ باش ئاتامىنىمىز بولىدۇ، ھەممەيلەن ئۇنىڭ گېپىنى ئاڭلىشىمىز كېرەك، ئاڭلىمىغانلارنى ئۆزەم كونا قائىدە بويىچە جازالاشتىن سىرىت قوشۇندىن ھەيدەپ چىقىرىمەن، ئاڭلىدىڭلارمۇ؟
- ئاڭلىدۇق!
بالىلار ئۈنلۈك ئاۋازدا تەڭ توۋلاپ جاۋاب بەردى.
- ئەمىسە قالدى گەپنى ئاكام دىسۇن! – دېدى تىللا تونۇر پاششاخانغا كۈلۈپ قاراپ.
- شۇنداق بولسۇن بالىلار، بىز ئەمدى تۈزۈمگە كۆنىمىشىز كېرەك، باشتا ھەممىڭلارغا ئېغىر كېلىدۇ، كېيىن ھەممىمىز بۇنىڭغا كۈنۈپ كىتىمىز، گېپىمىز گەپمۇ؟
- گېپىمىز گەپ پاششاخان! – دېدى بالىلار جۇشقۇن ئاۋازدا.
- بىرىنچىدىن ھەر قانداق كىشىنىڭ نەرسە-كىرەكلىرىنى ئوغرىلىمايمىز، بىر-بىرىمىزنى لەقەم بىلەن ئاتىمايمىز، بىز گەرچە يىتىم بولساقمۇ ئادەم بالىسى! بىز ئاۋۋال ئۆزىمىزنى ھۆرمەتلىشىمىز كېرەك، بىز ھەممىمىز بۈگۈندىن باشلاپ بىر ئائىلە كىشىلىرى بولدۇق، شۇڭا ئۆز ئالدىمىزغا ئىختىيارى ھەرىكەت قىلمايمىز، چۈشەندىڭلارمۇ؟ – بالىلار خۇددى كىچىك ئەسكەرلەردەك پاششاخاننىڭ ھەر بىر سۆزىگە بېشىنى لىڭىشتىپ ماقۇللىقىنى بىلدۈرۈۋاتاتتى- ئىككىنچىدىن......
پاششاخان بۇ تۈزۈملەرنى ئالدىن ئالا يېزىپ يادلىۋالغاندەك بىمالال ئوتتۇرىغا قويدى، بالىلار باشتىن ئاخىرى تۈزۈمگە بويسۇنىدىغانلىقىغا ئىپادە بىلدۈردى، تىللا تونۇر بىرىنچى بولۇپ يانچۇقىدىكى يېرىم بولغان سىگارىت قېپىنى چىقىرىپ يەرگە تاشلاپ پۇتى بىلەن يەنچىدى، باشقا بالىلارنىڭ يېنىدا سىگارت بولمىسىمۇ لېكىن ئۇلار چوڭلارنى دوراپ تاماكا چېكەتتى شۇڭا ئۇلارمۇ ئۈزلىرىنىڭ ۋەدىسىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن تىللاخان دەسسىگەن سىگارت قېپىنى تەڭ دەسسەشكە باشلىدى.
شۇنداق قىلىپ كىچىك يېغىن تۈگىدى، ئۇلار كونا قول ھارۋىسىدىكى يوتقان كۆرپە قاتارلىق نەرسىلەرنىمۇ چۈشۈرمەي بازارغا ئالدىراپ مېڭىشتى، پاششاخان ئۆزىدىن باشقا ئالتە بالىنىڭ قىشلىق كىيىم-كىچەكلىرىنى ئايغىدىن-قۇلاقچىسىغىچە يېڭىلىدى، ئاندىن يوتقان-كۆرپە ساتىدىغان جايغا بېرىپ ئالتە كىشىلىك يوتقان-كۆرپە سېتىۋالدى. كەچكە يېقىن پۈتۈن سودا تۈگىدى، بالىلارنىڭ خوش بولغىنىدىن ئاغىزى قۇلىقىغا يەتتى.
ئۇلار ئۆيگە قايتىپ چىقىشىپ پاششاخاننىڭ كەينىدىن ئۇنىڭ ھەركىتىنى دوراپ شام ۋە خۇپتەن نامازلىرىنى ئۇقۇپ بولغىچە قازاندىكى ۋاراقشىپ قايناۋاتقان گۈشمۇ پىشىپ ئۈلگۈردى، ئۇلار قورسىقىنى راسا تويغۇزغاندىن كېيىن ئۆمرىدىكى ئۇنتۇلغۇسىز بۇ خۇشاللىق مىنۇتلاردىن ھاياجانلىنىپ خېلى ئۇزۇنغىچە پاراڭلىشىپ ئۇخلىمىدى.
مىھمانخانا ئۆيدىكى قاتار سېلىنغان يېڭى ھەم يۇمشاق يوتقان كۆرپىلەر بالىلارنىڭ ئۇخلىمىغىنىغا ئۇنىماي ئۇلارنى شىرىن ئۇيقىغا باشلاپ كەتكەندە پاششاخان ئۆزىنىڭ ھوجرىسىدا تىللاخان بىلەن تېخىچە پاراڭلىشىپ يېتىۋاتاتتى.
- سىنى بەكلا چىقىمدار قىلىۋەتتىم، مەن ساڭا ئۆمۈر بۇيى قەرز پاششاخان! – دېدى تىللاخان دەرىزىدىن تولۇن بولۇپ كۆرۈنگەن ئايغا قارىغىنىچە .
- ئۇنداق دېمىگىن، ھېلىقى كۈنى سەن جېنىڭنى تىكىپ مىنى قۇتۇلدۇرمىغان بولساڭ، ئۇ يەكچەشمە مىنى ئاللاقاچان ئۆلتۈرۈۋەتكەن بۇلاتتى، مەن ساڭا قەرز تېخى...-دېدى پاششاخانمۇ تولۇن ئايغا قاراپ ئۇلۇق كىچىك تىنغىنىچە.
- ھەيدەر ئالتە قول ياق..ياق ھەيدەربەگ... بۇ كۈنلەرنى كۆرگەن بولسا قانچە خوش بولغان بۇلاتتى، ئۇ قايسى كۈنى ئاخشامدا تۇڭۇپ كېتىپ زادى ئۇخلىيالمىغان ئىدى ئۇ مەندىن بىز قاچانمۇ ئىسسىق يوتقاندا راھەت بىر يېتىپ باقارمىز دەپ سورىغان ئىدى، بىچارە...ئۇنىڭغا بەك ئىچىم ئاغرىيدۇ...
تىللاخان سۆزلىۋېتىپ كۆزىگە ياش ئالدى.
- ئادەم دېگەن ھۆل نەرسە تىللاخان، بىز ئەتتىگەن بىر قېرىندىشىمىزنى يەرگە كۆمۈپ قويدۇق، كەچتە بولسا يەنە كۈلۈشۈپ تاماق يىدۇق، بىز تېخى ئۈلۈمنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى ئوبدان بىلمەيمىز، ئىچىڭگە بەك ئېلىپ كەتمىگىن...
- تۈنۈگۈنكى مەيداندا بىر قانچەيلەن ئۇ ئەبلەخنى تۇنىۋاپتىكەن،ئۇلار ئۇنىڭ چوڭ ھەربىي باشلىق ئىكەنلىكىنى، تۈركمەنىستاننىڭ پۈتۈن پاختىلىرىنى ئاشۇنىڭ سېتىۋالىدىغانلىقىنى ئېيتىشتى.
- پاختىلارنى...ئۇ ھەربىي تۇرۇپ پاختا بىلەن ھەپىلىشەمدىكەن؟- پاششاخان جىددى بۇرۇلۇپ تىللاخاندىن سورىدى.
- ئۇلارنىڭ دىيىشىچە پاختا شىركىتى نامدا ھۆكۈمەتنىڭ بولغان بىلەن ئەمەلىيەتتە مۇشۇ ئەبلەخنىڭ ئىكەن، ئۇلار ئۇنى بىلىدىكەن، سىنىڭچە ئۇنى پاش قىلغاننىڭ پايدىسى بۇلارمۇ؟
- ياق تىللاخان، پاش قىلغاننىڭ پايدىسى يوق، ئۇلارنىڭ رادىئودا ئېيتقانلىرى پۈتۈنلەي يالغان، ئۇلار خەقنى شۇنداق دەپ ئالدايدۇ، ساقچى ئىدارىسىمۇ رۇسلارنىڭ قۇلىدا، ناۋادا ئۇ ھەربىي بولسا ئۇنىڭ بىر بالىنى ئېتىۋېتىشى ھېچقانچە ئىش ئەمەس، ئۇ پۈتۈن شەھەر خەلقىنى ئېتىۋاتسىمۇ ھېچكىم ئۇنى سورىمايدۇ...
- دىگىنىڭغۇ راستمىكىن دەيمەن، بۇ بازارغا مەسئۇل ساقچىلارنىڭ باشلىقى ئەتىدىن كەچكىچە ۋوتكا ئىچىپ يۈرۈيدىغان زابوي بىر رۇس ئىدى، ئۇ مەندىن ھەپتىدە بىر پۇل ئالاتتى، بەرگىنىمنى ئاز-جىق دىمەي يانچۇقىغا سېلىپ بىزنى كۆرمەسكە سالاتتى، بۇ مەخپىيەتلىكنى بۈگۈن ساڭا دەپ سالدىم...قانداق قىلساق بۇلار، كاللامدا ئۆچ ئېلىشتىن بىلەك خىيال يوق.
- كاللامغا بىر ئامال كەلدى، ھازىرچە مۇشۇنى بولسىمۇ قىلىپ باقايلى تىللاخان!
- مىنى قاچان ئۇكام دەرسەن، قۇرئاننىڭ ئالدىدا يامان بولمامدۇ؟ دىگىنە قانداق ئامال ئۇ پاششاخان؟
- قۇرئاننىڭ ئالدىدا ئەمەس ئاللاھنىڭ ئالدىدا دېگىن ئۇكام، سەنمۇ پاششاخان دىمەي ئاكا دىگىنە مۇنداق!
ئۇلار كۈلۈشكىنىچە قۇلاقلىرىغا پىسىرلىشىپ تاپقان ئامالىدىن خوش بولۇشۇپ ئۇخلاپ قېلىشتى.
ئەتىسى ئەتتىگەن ناماز بامداتنىڭ بىرىنچى ئەزانىدا پاششاخان ئورنىدىن تۇرۇپ مېھمانخانىدىكى تۈنۈگۈن كەچ قويغان مەشنىڭ كۈلىسىنى ئېلىپ ئوت قالاشقا باشلىدى، تىللا تونۇر ئۇنىڭ بۇنچە سەھەر تۇرۇپ كېتىدىغانلىقىنى بىلمەيتتى، ئۇ پاششاخاننىڭ بالىلار ياتقان ئۆيدە نېمە ئىش قىلىۋاتقانلىقىنى بىلىش ئۈچۈن يېڭى چاپىنىنى يېپىنچاقلىغىنىچە مېھمانخانىغا چىقتى.
- بۇنچە سەھەردە نېمە قىلىۋاتىسەن ئاكا؟ - دېدى تىللاخان مەشتىكى ئوتنى پۈۋلەۋاتقان پاششاخانغا قاراپ.
- پەس گەپ قىل، ئۇلار ئويغۇنۇپ كەتمىسۇن! – دېدى پاششاخان ئاۋازىنى پەسلەپ.
- ھە بىلدىم، سەن ھەركۈنى مۇشۇنداق ۋاقىتتا ئورنۇڭدىن تۇرامسەن؟- دېدى تىللاخان ئاۋازىنى پەسلەپ پاششاخاننىڭ يېنىغا دوڭغىيىپ كىلىپ.
- شۇنداق، مەن تۇغۇلۇشۇمدىلا ئانام مىنى باش ئەزاندا ئويغىتىپ كۆندۈرۈپتىكەن، ئەقلىمگە كەلگەندىن بىرى بۇ ماڭا ئادەت بولۇپ كىتىگلىك، مەن ئەزەن ئاۋازى چىقمىسىمۇ مۇشۇ چاغدا ئويغىنىپ كىتىمەن.
- توۋۋا...بىز كۈن چىققۇچە ئۇخلاپ كۈنۈپ كىتىپتىكەنمىز، مۇسۇلمان بولماق شۇنچە جاپا ئىشكىنا، بۇندىن كېيىن ھەركۈنى مۇشۇنداق چاغدا تۇرامدۇق؟
- ئەلۋەتتە، كۈن چىققۇچە ئۇخلىغانلار ئۇ دۇنيادا ئاللاھنىڭ جامالىنى كۆرەلمەيدۇ، ئانام شۇنداق دېگەن، ساڭا ئېغىر كېلەمدىكەن؟
- ياق...ياق...شۇ ...ئۇيقۇمىزدىن ئويغانماق تەسكەن شۇ!
- كۈنۈپ كېتىسەن، كېيىن مەن ئويغاتمىساممۇ سەن ئۆزۈڭ بىزنى ئويغىتىدىغان بولۇپ كىتىسەن تېخى!
ئۇلار كۈلۈشۈپ ئولتۇرۇپ پاراڭلىرىنى قىلىشىپ بولغىچە مەشتىكى ئوت گۆركىرەپ كۆيۈشكە باشلىدى، پاششاخان ئوتۇندا قالىغان ئوتنىڭ چوغى ئۈچۈپ بولغىچە گۈرجەكنى ئېلىپ كۆمۈرخانىغا چېكەتتى.
- ھەي باللا ! ھەي...ھەي ئورنۇڭلاردىن تۇرۇڭلار! تىز چاپسان تۇرۇڭلار! ناماز ۋاقتى بولدى ! – دېدى تىللاخان لايدەك ئۇخلاپ ياتقان بالىلارنى قۇلى بىلەن نۇقۇپ ئويغىتىپ.
بالىلار ئۇنىڭ گېپىنى تىڭشاش ئۇياقتا تۇرسۇن بىر بىرىگە پۇتىنى ئارتىشىپ تېخىمۇ ئۇيقىغا كېتىۋاتاتتى. تالادىن كىرگەن پاششاخان بۇ ئەھۋالنى كۆرۈپ كۈلۈپ كەتتى.
- ھەي بولدى ئويغاتمىغىنا، بۈگۈن دەسلەپكى كۈنى بالىلار قانغۇچە ئۇخلىۋالسۇن، ناماز ۋاقتىغا يېقىن ئويغىتايلى! – پاششاخان شۇنداق دىگەچ گۈرجەكتىكى كۆمۈرنى مەشكە شارقىرىتىپ سالدى.
ناماز ۋاقتىغا يېقىن تىللاخان بالىلارنى شاپىلاقلىغانچىلىك قىلىپ بىرمۇ-بىر ئويغاتتى. بالىلار ئەسنىشىپ ئورنىدىن تۇرۇشۇپ تاھارەت ئالغىلى ماڭغاندا پاششاخان ئۇلارغا تاھارەت ئېلىشنىڭ ئۇسۇللىرىنى تەپسىلى ئۈگەتتى، شۇنداق قىلىپ يەتتە بالا دەسلەپكى كۈنى مەسچىتكە چىقماي ئۆيدە ناماز ئوقۇيدىغان بولۇپ جەينىمازلىرىنى سېلىشىپ نامازغا تۇردى، پاششاخان سۈننەت نامىزىنى ئۆزىگە قاراپ ئۇقۇشنى بۇيرۇپ ناماز ئۇقۇۋاتقاندا بالىلار جەينامازدا تۇرۇپ بىر-بىرىنىڭ ھەركىتىدىن كۈلۈشۈپ كۈلكىسىنى توختىتالمىدى، پاششاخانمۇ ئۇلارنىڭ كۈلگىنىنى ئاڭلاپ كۈلۈپ سېلىپ نامىزىنى بۇزۇپ سالدى.
- ھەي بالىلار! ئا....ھاي ! بۇ بولمىدى، ئەستاخپۇرۇللاھ شەيتان! – پاششاخان بالىلارغا قاراپ تەنبىھ بىلەن ئېيتتى- بۇنداق قىلساق يامان بولىدۇ، بۇ ئوينىشىدىغان ئىش ئەمەس!
بالىلار پاششاخاننىڭ قاپاق تۈرگىنىدىن كۈلكىسىنى توختاتتى، تىللاخان ئاغىزىغا كەلگەن كۈلكىنى يۇتىۋېتىپ بالىلارغا تېخىمۇ ئۈنلۈك ۋاقىردى:
-        باشتا كۈلگەن قايسىڭ؟ يەنە مۇشۇنداق ئىش بولسا كونا خۇمدىنىڭغا قايتىشىسەن!
بالىلار جىم بۇلۇشتى، مۇشۇ تاپتا پاششاخاننىڭ ئۆزىنىمۇ كۈلكە تۇتىۋالغان ئىدى.
-        بولدى بالىلار بۈگۈن جىم ئولتۇرۇپ مىنىڭ نامازئۇقۇغۇنىمنى كۈرۈڭلار! بىز ئىككى ھەپتىگىچە ئەتتىگىنى مەسچىتكە چىقماي ئۈيدە ئۇقۇيلى، بۇ ھالىڭلار بىلەن مەسچىتتە چوڭلار بىزنى قوغلىغۇدەك ! ئەتىدىن باشلاپ بىرىنچى ئەزاندا تۇرۇپ ناماز ئايىتىنى ئۈگۈنىمىز، تۈنۈگۈن سىلەرگە دىگەن تۈزۈم بۇيىچە نۈۋەتلىشىپ ئورنىمىزدىن تۇرۇمىز، ئوت قالاش، سۇ ئىسسىتىش، ھويلا-ئارام تازىلاش، تاماق ئىتىش دىگەنلەرنىڭ ھەممىسىنى شۇ نۈۋەتچى قىلىدۇ، چاتاق يوقتۇ؟!
-        چاتاق يوق! – كىچىك ئەسكەرلەر يەنە تەڭ ئاۋازدا ۋاقىراشتى.
شۇنداق قىلىپ پاششاخان بۈگۈنكى ناماز ۋاقتىدا ئۇلارغا زىرىكمەي نامازنىڭ ھەركەتلىرىنى ۋە تاھارەت ئېلىشنىڭ ئۇسۇللىرىنى تۇلۇق ئۈگىتىپ چىقتى، ئاندىن ئۇلارغا بىرمۇ-بىر ناماز ھەركەتلىرىنى قىلغىلى سالدى...
پاششاخان بۈگۈن ئىشقا بارمىدى، ئۇ بالىلار بىلەن ناشتىلىق قىلىپ بولغاندى كېيىن تۈنۈگۈن سېتىۋالغان دەپتەر –قەلەمنى ئۇلارغا تارقىتىپ تۈركمەن تىلىنى ئۈگۈتۈشكە باشلىدى...
تۈركمەن تىلىنىڭ ھەرپلىرى ئۇنچە مۇرەككەپ ئەمەس ئىدى، ئۇ چوڭ ۋە كىچىك ھەرپ دەپ ئايرىلغاچقا ئۇنىڭ ئۈستىگە بالىلارنىڭ قىزغىنلىقى ئالاھىدە ياخشى بولغاچقا ئالدىنىڭ ئۈچ كۈندە كەينىنىڭ ئالتە-يەتتە كۈندە ساۋادى چىقىپ بولدى، تىللاخان مۇشۇ بىر كۈندىلا كىتاپلارنى ھېجىلاپ ئۇقۇيالايدىغان دەرىجىگە باردى.
ئۇلار ھەپتىگىچە ھېچيەرگە بارماي خەت ئۇقۇش ۋە يېزىشنى ئۈگەندى، بالىلارنىڭ كۆڭلى ئاجايىپ خوشال ئىدى، ئاخشاملىرى ئۇلارنىڭ ھەر بىرى بىردىن چۆچەك كىتاپنى كۈتۈرۋېلىشىپ تىللاخان كىرىپ چىراقنى مەجبۇرى ئۈچۈرمىگىچە ياتقىلى ئۇنىمايتتى.
ئارىدىن تۆت ئاي ئۆتۈپ قەھرىتان سۇغۇقنىڭ ئورنىغا باھار پەسلى ئالماشتى، پاششاخان تۆمۈرچىلىك كارخانىسىغىمۇ بارمىدى، ئۇ پۈتۈن ۋۇجۇدىنى بالىلارنىڭ ئۇقۇش ئىشلىرىغا بېغىشلاش بىلەن ئۆزىنىڭ كۈچ مەشىقى ۋە تىل دەرىسلىرىنى تەكرارلاشنى ئاساس قىلدى، ئۇلار پىلان بۇيىچە ھېچقانداق تىجارەت ئىشىنى باشلىمىدى، ئۇنىڭ كۈمۈگلۈك ئالتۇن تىللالىرىمۇ بارغانسىرى ئازىيىشقا باشلىدى.
پاششاخان ھەپتىدە بىر قېتىم ئۇستازى ئەكبەرخاننى  يوقلاپ تۇراتتى، ئەكبەرخان تۈرمىدىن چىقىپ ئۇزۇن ئۆتمەي ئاغىزىدىن سۇ ئاقىدىغان بىر خىل يامان كىسەلگە گىرىپتار بولۇپ قالدى، دوختۇرلارنىڭ ئۇنىڭ سەۋەبىنى بىلەلمىدى، ئەكبەرخان كۈندىن – كۈنگە سىزىپ كىتىۋاتاتتى.
نەۋرۇز ئۆتۈپ شاپتۇل چىچىكى ئېچىلغان كۈنلەرنىڭ بىر ئەتتىگنىدە پاششاخان قاتارلىق يەتتە بالا مەسچىتكە بامدات نامىزى ئۇقۇغىلى چىقىپ شەھەرنىڭ شىمالى قۇۋۇقتىكى ئاق تام مەسچىتىدە ئەكبەرخاننىڭ نامىزىنىڭ چىقىرىدىغانلىق خەۋىرىنى ئاڭلىدى، پاششاخان يۈگۈرگىنىچە بالىلارنى باشلاپ بېرىپ ئەكبەرخاننىڭ مېيىتىنى تۇپراق بېشىغىچە ئۇزاتتى.
ئۇلار ئۆيگە قايتىپ كەلگەندىن كېيىن بالىلار ئۆزىنىڭ خىزمەت تەخسىماتى بۇيىچە ئىشقا مېڭىشىپ كەتتى، بۇلار گىزىت ساتىدىغان ۋە مايلامچىلىق قىلىدىغان تىجارەتنى نەۋرۇز كۈنىدىن باشلاپ قىلىشقا باشلىغان ئىدى، گېزىت ساتىدىغان ئىش باشتا دىگۈدەك ئېقىپ كەتمىدى، پاششاخان بۇنىڭغا قارىتا «خەۋەرنى كۆپتۈرۈپ تەشۋىقات قىلىپ كىشىلەرنىڭ دىققىتىنى بۇراشقا ماھىر بۇلۇش» ئۇسۇلىنى قوللاندى، بالىلار كىچىگىدىن يىتىمچىلىكتە چوڭ بولغاچقا تەشۋىقات دىگەنگە ھەزىل گەپلەرنى ئارلاشتۇرۇپ چاڭ چىقىرىۋەتتى، گېزىت ئۇقۇمايدىغان كىشىلەرمۇ بۇ بالىلارنىڭ تەشۋىقات سۈزىنى ئاڭلىسا گېزىتنى قۇلىغا ئالغۇسى كىلىدىغان بولۇپ كەتتى.
ئاياق مايلايدىغان ئىش ئۇلارنىڭ كۈتكىنىدىنمۇ ياخشى بۇلىۋاتاتتى، شەھەر نۇپۇسى نەچچە يىل ئىچىدىلا شىددەت بىلەن ئاۋۇدى، بۇنداق بۇلىشىدىكى سەۋەب ھۈكۈمەت«سودىگەر چاقىرىش» دىگەن سىياسەتنى كۈتۈرۈپ چىقىپ ئۆز دۆلىتىدە جېنىنى ساقلىيالمىغان رۇسلارنى بۇ يەرگە كىلىپ ئىشلەشكە قىزىقتۇرۇپ زور كۈلەملىك نۇپۇس يۆتكەش ھەركىتىنى قوزغىدى. بۇ ئاققۇن رۇسلار ئىككى-ئۈچ يىلغا قالمايلا كاتتا باي ياكى كاتتا ئەمەلدارغا ئايلىنىپ بىر ئۆمۈر يېتىپ يىسىمۇ تۈگىمەيدىغان بايلىقلارغا ئىگە بۇلاتتى، مانا مۇشۇنداق يېشىل چىراقنىڭ تۆرتكىسىدە رۇسلار بۇ ئەلگە سەلدەك ئاقتى.
شەھەر نۇپۇسىنىڭ يېرىمىدىن كۆپرەكىنى رۇسلار ئىگەللىگەچكە پاششاخان ئاياق مايلايدىغان دۇكاننى رۇسلار كۆپرەك ئولتۇراقلاشقان جايدىكى ئاۋات رەستىلەرگە قۇرىدى، رۇسلار ھەقىقەتەن پۇلنى غازاڭدەك خەجلەيتتى. دۇكان ئورنى ئانچە چوڭ يەرنى ئىگەللىمىگەچكە ئۇنىڭ ئۈستىگە شەھەر تەرتىپىنى قوغداش ئەترىتى، تازىلىقى ئەترىتى، بازار تەرتىپىنى باشقۇرۇش ئىشخانىسى، باجخانا قاتارلىق ئۇرۇنلاردىكى خىزمەتچىلەرنىڭ ئايىغى كۈندە ياكى ئىككى كۈندە بىر ھەقسىز مايلىنىپ تۇرغانلىقى ئۈچۈن ئۇلارنىڭ ئورنى مۇقىم كاپالەتكە ئىگە بولدى. پاششاخان بالىلارغا ھازىرچە گېزىت ساتىدىغان ئىشنى تاشلاپ مۇشۇ ئىشقا كۈچەشنى ئېيتتى. دىگەندەك  مايلامچىلىقنىڭ پايدىسى بەكلا ياخشى بولىۋاتاتتى.
بۇ ئەلدىكى چوڭراقى سۇ ئىنشائات، يېزا ئىگىلىك، يول –كۆۋرۈك ياساش، نىفىت تۇربىسى ياتقۇزۇشتىن باشلاپ كىچىگرەكى ئەۋرەز يوللىرىنى ئىشلەشكىچە بولغان بارلىق قۇرۇلۇشلارنى رۇسلار ئۆزى ھۆددە ئېلىپ ناھايىتى ئەرزان ئەمگەك كۈچى بولغان يەرلىك خەلقلەرنى ئىشلىتىپ ئوتتۇرىدىن غايەت زور پايدا ئالاتتى.
«دۆلەت تەۋەلىگىدىكى دىھقانلارنىڭ مەجبۇرى ئەمگەك ۋەزىپىسى بولىدۇ» دىگەن سىياسەتكە ئاساسەن بۇ ئەلدىكى دىھقانلار ھەر يىلى مەجبۇرى ئەمگەكتىن كىرمىگەنچىلىك قىلاتتى، ئۇلار بوز يەرلەرنى ئېچىپ «ۋەتەننى كۈكەرتىش» چاقىرىقىغا ئاۋاز قۇشۇپ كۈچەت سېلىپ ئورمان بىنا قىلاتتى، ئورمانلار ياشىرىپ يەرلەر تېرىلغۇغا كىرگەندىكى  بۇ يېشىل جەننەتنى رۇس ئەمەلدارلىرى  بىر كېچىدىلا «ئالتە تال تەرخەمەككە ئالتە مو يەرنى بىرەتتى» يەنى رۇس مىللىتىدىن بولغان دىھقانلارنىڭ ئاتالمىش «ئىلمىي تەرەققى قىلدۇرىشى» غا ئۆتكۈزۈپ بىرەتتى.
بۇنداق ناھاقچىلىقنى كۆرگەنلەر«غىڭ» قىلىشقىمۇ پېتىنالمايتتى، ناۋادا «غىڭ» لا قىلىپ سالدىمۇ ئۇنىڭغا ۋەتەننى پارچىلاشقا ئۇرۇنغان مىللەتچى ئونسۇر دەپ يەتتە ئەۋلادى تۈرمىگە سۇلۇناتتى.
ھۆكۈمەتتىكى ھەرقانداق تەشكىلى ئورگانلارنىڭ چوڭ بېشى رۇسلاردىن  ئاستىن قۇلى يەرلىك تۈركمەنلەردىن بۇلاتتى، ئۇلار ئاستىن قولنى تاللاشتا مۇنداق ئۇسۇلنى قوللىناتتى، ئالدى بىلەن شۇ ئورگاندىكى بىرىنچى قول رۇس رەھبەر بىر كېچىلىك بەزمە ئورۇنلاشتۇرۇپ بارلىق ئىشچى- خىزمەتچىلەرنىڭ ئائىلە ئەزالىرىنى ئەكىلىپ قاتنىشىشىنى سۇرايتتى، ۋوتكىلار ئىچىلىپ ئەرلەر ئەقلىدىن ئازغاندا بىرىنچى قول رەھبەر قول ئاستىدىكىلەرنىڭ خۇتۇنلىرىنى تانسىغا تارتىپ تانسا يېرىم بولغاندا قەستەن ئالدىدىكى ئايالغا ھاياسىزلىق قىلغاچ ئۇلارنىڭ ئەرلىرىگە سەپ سالاتتى، ئۇلارنىڭ ئىچىدە قايسىسى بۇ قىلىقسىزلىقىنى كۆرمەسكە سېلىپ چاندۇرماي ئولتۇرغان بولسا شۇ دەل ئاستىن قوللۇقنىڭ نامىزاتىغا كىرەتتى، بۇنداق تىگى پەسلەردىن كىلىپ چىققان نامزاتلار داۋاملىق ئۆستۈرۈلۈپ رۇسلارنىڭ ۋاقىتلىق ئەتىۋارلاپ ئىشلىتىشىگە مۇيەسسەر بۇلاتتى. ئەمىلىيەتتە بۇ ئاتالمىش سەرخىل «نامزات»لار كۈندۈزى ئۆز خەلقىگە يولۋاستەك ھۆكىرەپ شىردەك ھەيۋە قىلسا ئاخشىمى ئۆزىدىن بىر دەرىجە يۇقىرى رۇسلارنىڭ ئالدىدا تىزلىنىپ ئۇلارنىڭ پۇتىنى قۇچاغلاپ «سىز بولمىغان بولسىڭىز خەلقىمىزنىڭ بۈگۈنى بولمايتتى، سىز بىزنىڭ داھىمىز...سىز مىنىڭ دادام ! ئۆل دىسىڭىز ئۈلىمەن، ئوتقا كىر دىسىڭىز، ئوتقا كىرىمەن!» دەپ ئۆزىنى ئۆزى كاچاتلاپ كۆز يېشى قىلىپ ئۇلارنىڭ گەندە پۇرايدىغان ئايىغىنى توختىماي يالايتتى.
ئاخۇن-دىنىي زاتلار بولسا رۇسلارنىڭ بەرگەن ئىككى تال پۇلىنى دەپ ياكى بولمىسا يۇرت مەھەللىدىكى يۈز – ئابرويىنى دەپ خانىقا مەسچىتلەردە «پادىشاھنىڭ ئەمىرىگە  بويسۇنماق ۋاجىپ»«مەككىگە بېرىپ ھەج قىلىش پەرىز» «ئۈچ تالاق» «تەقدىرسىز قىل تەۋرىمەس،ھەممىسى ئاللاھنىڭ تەقدىرى» «قۇرئاندىن باشقىنى ئۈگەنگەنلەر جەننەتكە كىرەلمەس » دىگەن گەپلەردىن باشقىنى قىلىغىلى ئۇنىمايتتى، بۇنىڭ تۆرتكىسىدە ئازراق قول ئىلىكىدە بارلار ھەجگە بېرىشنىڭ يول خېتى ئۈچۈن بارچە بايلىقىنىڭ يېرىمىنى رۇسلارغا ئارقا ئىشىك قىلىپ ھەجگە مېڭىشاتتى، يوقسۇزچىلىقنىڭ دەردىدە سەپرا بولۇپ قالغان ياشلار يۇقىلاڭ ئىشلار ئۈچۈن ھە دىسە خوتنىنى«ئۈچ تالاق!» دەپ سۈزىنى بىرىپ ئۇششاق باللىرىنى كۇچا-كويلارغا سەرسان قىلاتتى... كىمكى بۇ ئىشلارنىڭ خاتاسىنى كۆرسەتسە پۈتۈن جامائەت ئۇنى«كاپىر، مۇناپىق، ئىسلامنىڭ دۈشمىنى!» دەپ ئارىسىغا ئالمايتتى.
تۈرمە ئوغرى-قاراقچى بىلەن ئەمەس رۇسلارنىڭ قىلغان ناھاقچىلىقىغا قارشى بىر-ئىككى ئېغىز گەپ قىلىپ سالغانلار بىلەن تۇشۇپ كەتكەن ئىدى...ئوغرى-قاراقچىلار بولسا ساقچىلار بىلەن ئېغىز-بۇرۇن يالىشىپ ئۆزى بەگ-ئۆزى خان بولۇپ يۈرىشەتتى.
(داۋامى بار)

xayhim

                              ئونىنچى باپ:  بىنزىننىڭ كارامىتى

پاششاخان رۇسلارنىڭ پۇلىنى چەنلەپ بۇ مايلامچىلىق دۇكىنىنى مەخسۇس رۇسلارغا قارىتىپ ئاچتى، بالىلارمۇ پاششاخاندىن ئاز-تۇلا رۇس تىلى ئۈگۈنىۋالغان بولغاچقا رۇسلارغا كالدۇر-كۇلدۇر بىر نىمىلەرنى دەپ ئۇلارنى قىزىقتۇرۇپ ئاياقلىرىنى مايلاتقىلى سالاتتى. سەمىرىپ تىقىلىپ كەتكەن رۇسلارمۇ بالىلارنىڭ ئېغىزىدىن چىققىنىنى بىرەتتى.
پاششاخان بىلەن تىللاخان بۇ جەرياندا بىر تۇققان ئاكا-ئۇكىلاردەك بولۇپ كەتتى، بىرى بولمىسا يەنە بىرنىڭ گېلىدىن تاماق ئۆتمەيتتى،«مۇز ئىرىسە سۇ بولغىنىدەك» تىللاخاننىڭ كىلىپ چىقىشىمۇ پاكىزە ئائىلىدىن بولغاچقا ئۇ ناھايىتى تىزلا پاششاخانغا ماسلىشىپ كەتتى، كىتاپقا بولغان ھىرىسمەنلىكى پاششاخاندىن قېلىشمايتتى، ئۇنىڭ نامازخانلىقى بەزىدە پاششاخاننى سۈيۈندۈرەتتى.
پاششاخان گەرچە بالا بولسىمۇ رۇس تىلىغا پۇختا بولغاچقا قەدىمىي ئاسارە-ئەتىقىگە مۇناسىۋەتلىك رۇسچە كىتاپلارنى تۇلا كۆرۈپ مۇئەييەن بىلىمگە ئىگە بولغان ئىدى، شۇڭلاشقا ئۇ ئەتتىگەندە بالىلارنى تىجارەتكە يولغا سېلىۋېتىپ بولغاندىن كېيىن تىللاخاننى ئەگەشتۈرۈپ شەھەرگە يېقىن  يىزا-سەھرالارغا چىقىپ ئاسارە-ئەتىقە يېغاتتى، كىشىلەرنىڭ ئۈيىدىكى كونا بۇيۇملارنى كۆرۈپ ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى قىممىتى بارلارنى ئەرزان باھادا سېتىۋالاتتى.
ئاندىن ئۇلارنى ئۇدۇل رۇسلارنىڭ يېغىپ ساقلىغۇچىلىرىغا كۆرسىتىپ ئالغىنىدىن نەچچە ھەسسە يۇقىرى باھادا ساتاتتى، كەچلىكى پاششاخان بىلەن تىللاخان بىر كۈنلۈك تىجارەت ئەھۋالىنى ھىساپلاپ كىرىم-چىقىمنى قىلىپ دەپتەرنى بۇغاتتى، تىجارەت كۈندىن كۈنگە  ياخشىلىنىپ پاششاخاننىڭ سۇپا ئاستىدىكى تىللاسى شۇ پېتى قېلىپ قۇلىدىكى قەغەز پۇلى بارغانسىرى كۈپىيىشكە باشلىدى.
مانا مۇشۇنداق قىلىپ پاششاخان ئون ئالتە ياشقا كىرگۈچە توختىماي تىجارەت بىلەن شۇغۇللىنىپ ئۈچ يىل ئىچىدىلا شەھەردىكى تۈركمەن مىللىتىدىن بولغان كاتتا بايغا ئايلاندى، ئۇنىڭ بۇنداق تىز بېيىپ كىتىشىدە ئۈچ يىلنىڭ ئالدىدىكى مۇنداق  بىر ئىش ئاساسلىق سەۋەب بولغان ئىدى:
بىر كۈنى كەچتە پاششاخان بىلەن تىللاخان خۇفتەن نامىزىنى ئۇقۇپ بولۇپ ئەمدى كۈزى ئۇيقىغا بېرىشىغا تۇلۇن ئاي دەرىزىدىن ئۇلارنى مارىلاشقا باشلىدى، پاششاخان تاۋاقتەك يانغان بۇ يۇرۇق ئايغا قاراپ تۆت ئاينىڭ ئالدىدا يەنى بۇ ئۆيگە يېڭى كۈچۈپ كەلگەن كۈنى ئاخشىمى ئۇكىسى تىللاخاننىڭ قۇلىقىغا كۇسۇرلاپ ئېيتقان سۆزلىرى ئىسىگە كىلىپ ئاستا ئۆرۈلۈپ تىللاخانغا قارىدى، تىللاخانمۇ ئوخشاشلا مۇشۇ ئىشنى ئويلاپ ئايغا قارىغىنىچە خىيال سۈرۈپ يېتىۋاتاتتى، بىراق ئۇ ئاكىسى پاششاخاننىڭ تىجارەت ئىشى بىلەن قانچىلىك جاپا تارتىۋاتقانلىقىنى بىلگەچكە ئۇنىڭغا بۇ توغۇرلۇق گەپ قىلىشتىن ئۇيالغان ئىدى.
-        ئۇخلىمىدىڭمۇ؟ - دېدى پاششاخان پەس ئاۋازدا كۈزىنى ئېچىپ ياتقان تىللاخانغا قاراپ.
-        ياق ئاكا، ئۇيقۇم كەلمىدى.
-        نىمىنى خىيال قىلىۋاتىسەن؟
-        ھېچنىمىنى خىيال قىلمىدىم.
-        دىگىنە ئۇكام...
-        راستىنى دىسەم بۇ كۈنلەردىن بەك خۇشالمەن، بۇلار ماڭا خۇددى چۈشۈمدەكلا بىلىنىدۇ، ئويغۇنۇپ كىتىشىمدىن ئەنسىرەيمەن...
-        ئاران مۇشۇلىما؟
-        ساڭا بەك قايىلمەن، سەن ئاددى ئادەم ئەمەسكەن.
-        يەنىچۇ؟
-        يەنە...
-        ئەمىسە مەن دەپ بىرەي، نەچچە ئاينىڭ ئالدىدا تۇلۇن ئاي دەرىزىدىن مۇشۇنداق قاراپ تۇرغاندا مەن ساڭا نېمە دەپ ۋەدە بەرگەن؟
پاششاخان ئۇنىڭ كۆڭلىدىكى گەپنى ئەينەن تېپىۋالغان ئىدى. تىللاخان كۈلگىنىچە ئۆرۈلۈپ ئاكىسى پاششاخانغا قارىدى.
-        ھە نېمە دەيسەن ئاكا؟
-        ئەمدى پۇرسەت كەلدى، ئىشلار بىر قۇر يۈرۈشتى، تەپسىلى پىلانىنى تۈزۈپ قويدۇم، ئەتە بالىلار ئۆز ئىشىغا ماڭسۇن، ئىككىمىز ھەيدەربەگنىڭ قىساسىنى ئالىمىز، قانداق؟
-        ۋاھ ئاكا، سىنىڭ مۇشۇ يەرلىرىڭنى دەيمەن ئەمەسمۇ!
تىللاخان خوشاللىقتا ئاكىسى پاشاخاننى قۇچاقلاپ كەتتى.
ئەتىسى بالىلار ئۆز ئىشىغا ماڭغاندىن كېيىن ئىككەيلەن شەھەردىكى كاتتا باي رۇسلارنىڭ دائىم كىلىپ تاماششا قىلىدىغان مۇزىكىلىق بىر رىستۇرانىنىڭ ئالدىغا كەلدى، ئىشىك تۈۋىدە پوزۇر ئىش كىيىمى كېيگەن ئىككى رۇس يىگىت كەلگەن مىھمانلارنى كۈتۈش-ئۇزۇتۇش بىلەن ئاۋارە ئىدى، بۇ يەرگە ئاددى تۈركمەن پۇقرالىرى كىرەلمەيتتى، پەقەت تۈركمەنلەردىن بولغان ھۆكۈمەت ئەمەلدارى ياكى تۈركمەن بايلىرىلا كىرەلەيتتى.
پاششاخان بۇ ئەھۋاللارنى بىلگەچكە تىللاخانغا بالىلارغا ئۇبدان قاراپ قۇيۇشنى دەپ قۇيۇپ كىيىملىرىنى تۈزەشتۈرۈپ ھېلىقى ئىككى رۇس يىگىتنىڭ ئالدىغا يۈگىرەپ كەتتى.
-        ھەي توختا! نەگە بارىسەن؟ - دېدى يىگىتلەرنىڭ بىرسى رۇس تىلىدا مۇشتىمىنى پاششاخانغا چىنەپ تۇرۇپ.
-        رېستۇران خۇجايىنى ماڭا ساقلىۋاتىدۇ، ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشىدىغان ئىشىم بار ئىدى. – دېدى پاششاخان ئۆلچەملىك رۇس تەلەپپۇزىدا يىگىتلەرگە دەرھال جاۋاپ قايتۇرۇپ.
يىگىتلەر بۇ كىچىك تۈركمەن بالىسىنىڭ رۇس تىلىغا شۇنداق پۇختىلىقىنى بىلىپ ھەيران قالدى، ئۇلار پاششاخاننى تۈركمەن ئەمەلدارلىرىنىڭ ئوغلى بولسا كىرەك دىگەننى ئويلاپ ئۇنى كىرگۈزىۋەتتى.
پاششاخان ھەشەمەتلىك بىزەلگەن رۇس تاماقخانىسىنىڭ ئوتتۇرىسىدىن كىسىپ ئۆتۈپ ھىساۋات قىلىدىغان پۈكەيگە ئۇدۇل بېرىپ ئۇ يەردىكى سېمىز رۇس ئايالدىن ئۆزىنىڭ رىستۇران خۇجايىننى ئىزدەيدىغانلىقىنى كۆرۈشىدىغان مۇھىم ئىشىنىڭ بارلىقىنى ئېيتتى. سېمىز ئايال ئۇنىڭ رۇس تىلىدا راۋان سۆزلىۋاتقانلىقىنى بېلىپ پاششاخاننى خۇجايىننىڭ ئىشخانىسىغا باشلاپ ئەكىردى.
خۇجايىن ئىگىز بويلۇق  پوركۈتەك رۇس بولۇپ مايلىشىپ كەتكەن چىرايىدىن  رەھىمسىزلىك چىقىپ تۇرىدىغان كىشى ئىدى.
-        مەندە نېمە  ئىشىڭ باتتى يىگىت؟ - دەپ سورىدى خۇجايىن پاششاخاننىڭ چىرايىغىمۇ سەپ سالماي ئالدىدىكى ھىساۋات خاتىرسىگە بىرنىمىلەرنى يېزىۋاتقاچ.
-        مىنىڭ رىستۇرانىڭىزدا كۈتكۈچى بولۇپ ئىشلىگۈم باتتى. – دېدى پاششاخان قىلچە ھۇدۇقماستىن بېشىنى ئېگىز كۈتۈرۈپ.
خۇجايىن رۇس بالىلىرىدەك گەپ قىلىۋاتقان پاششاخانغا بېشىنى كۈتۈرۈپ زەن سالدى، پاششاخاننىڭ قاش-كۈزى بەكلا قاملاشقان بالا بولغاچقا ھەرقانداق كىشىنىڭ بىر كۆرۈپلا ئامىراقلىقىنى كەلتۈرەتتى.
-        سەن تۈركمەنمۇ؟
-        ئەلۋەتتە تۈركمەن.
-        بۇيەردە تۈركلەرنى ئىشلەتمەيمىز چىقىپ كەت!
خۇجايىن يەنە خاتىرسىگە ئېڭىشتى.
-        خۇجايىن، مەن جەنۇبىي قۇۋۇقتىكى رۇسلارنىڭ ۋېكتۇرىيە بەزمەخانىسىدا ئەتىۋارلىق كۈتكۈچى ئىدىم، بىرسى مەس بولۇپ قېلىپ مىنى بوتۇلكا بىلەن ئۇرۇپ بۇ يىرىمنى يېرىۋەتتى...- دېدى پاششاخان چىكىسىىكى رۈشەن تارتۇقنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ – شۇڭا مەن ئۇلارنىڭ يالۋۇرىشىغا ئۇنىماي ئۇيەردىن چىقىپ كەتكەن!
خۇجايىن قۇلىدىكى قەلەمنى تاشلاپ قۇيۇپ پاششاخانغا قايتىدىن سەپ سالدى، چۈنكى ۋىكتۇرىيە بەزمەخانىسى بۇ رىستۇراننىڭ تىجارەتتىكى رەقىبى ئىدى.
-        يىگىت، ئۇلار ساڭا يالۋۇرغىدەك سەن ئۇلارغا ئالتۇن تۇخۇم قۇيۇپ بەرمىگەن بولغىيتتىڭ، قېنى ئېيتقىنە، سىنىڭ نېمە ئالاھىدىلىگىڭ بار ئىدى ئۇنچە قىلغۇدەك؟
-        ئۇ يەرگە ياۋرۇپالىقلار كۈندە بېرىپ تۇراتتى، مەن ئېنگىلىز تىلى دىگەننى سۇيىۋېتىمەن! شۇ سەۋەپتىن ئۇلار مىنى ئەتىۋارلاپ ئىشلىتەتتى...
-        ئاتە پۇرۇڭنى تۈركمەن يىگىت! – دەپ كۈلۈپ كەتتى خۇجايىن پاششاخاننىڭ سۈزىنى بۈلىۋېتىپ ئۇنىڭغا ئىشەنمىگەن ھالدا.
-        مەن ئەزەلدىن يالغان ئېيتمايمەن، ئىشەنمىسىڭىز سىناپ بېقىڭ!
-        قانداق سىنايمەن يا مەن ئېنگىلىزچىنى بىلمىسەم ، قىززىق گەپ بولدى-دە بۇ !
-        ئىشكاۋىڭىزدا ئېنگىلىزچە كىتاپلار بولسا ئۇقۇپ بىرەي خۇجايىن!
-        مەندە ئۇنداق كىتاپ يوق،توختا مۇنداق قىلايلى، ھازىر زالغا چىقىپ قاراپ باقايلى بىرە ئېنگىلىز مىھمان تاماققا كەلگەن بولسا شۇنىڭ بىلەن پاراڭلىشىپ باق، راستىنلا شۇنداق كارامىتىڭ بولسا بۇ يەردە قېپ قالىسەن، چۈشەندىڭمۇ؟
خۇجايىن ئورنىدىن تۇرۇپ پاششاخاننى ئەگەشتۈرۈپ زالغا قاراپ ماڭدى، تاماق زالىدا دىگەندەك ئوتتۇرا ياشلاردىكى ئۈچ ياۋرۇپالىق بىر ئۈستەلدە ئولتۇرۇپ تاماق يەۋاتاتتى. خۇجايىن ناھايىتى تەكەللۇپ بىلەن ئۇلارغا رۇس تىلىدا مەخسىتىنى ئېيتتى، ئۇلارنىڭ بىرى ئەلچىخانىدا ئىشلىسە كىرەك بېشىنى لىڭىشتىپ ماقۇللىقىنى بىلدۈردى.
پاششاخان ئۇلار بىلەن خېلى ئۇزۇن ئۆلچەملىك ئېنگىلىز تىلىدا پاراڭلاشتى، ئۇلارنىڭ پاششاخانغا ھەۋىسى كىلىپ ئۇنى تېخى تاماق يىيىشكە تەكلىپ قىلدى.خۇجايىن بۇلارنى كۆرۈپ ھاڭ-تاڭ قالدى، ھېلىقى رۇس تىلىنى چۈشۈنىدىغان ياۋرۇپالىق خۇجايىنغا رۇس تىلىنى بۇزغان ھالدا پاششاخاننىڭ ئىنگىلىزچىنى سۇدەك سۆزلىيەلەيدىغانلىقىنى ئىنىق چۈشەندۈرۈپ ئېيتتى. شۇنداق قىلىپ پوركۈتەك خۇجايىننىڭ ئېغىزى قۇلىقىغا يىتىپ پاششاخاننى كۈتكۈچىلىككە ئېلىپ قالدى.
پاششاخاننىڭ ئايىغى ئىتتىك قۇلى چاققان بولغاچقا رېستۇراندىكى چوڭ-كىچىك ھەممەيلەن ئۇنىڭغا ئامىراق بولۇپ قالدى، ئۇ بۇ جەرياندا كۈتكۈچى قىزدىن ھېلىقى ھەربىي ئەمەلدارنىڭ ئەھۋالىنى چاندۇرماي سورىدى.
-        ھەدە، ھېلىقى ھەربىي ئەمەلدار ژاكوف پىرايىۋىچ بۇ يەرگە ئانچە كەلمەمدۇ؟
-        ژاكوف پىرايىۋىچ! ھە ھېلىقى پاختا ئىكىسپورت شىركىتىنىڭ باش پايچىكىمۇ؟
-        ھەئە شۇ، ۋىكتۇرىيەگە تۇلا باراتتى ئۇ...
-        بۇ يەرگىمۇ تۇلا كىلەتتى، كاتتا نېمە ئۇ، ھەپتىنىڭ ئالدىدا كۈندە كەلگەنچىلىك قىلاتتى، بۇ يېقىنلاردا خىزمەت ئىشى بىلەن سىرىتقا چىكەتكەن بولسا كىرەك، بۇ نەچچە كۈندە ئۇنى كۆرمىدىمغۇ...
ئۇلار شۇ گەپنى دىيىشىپ تۇرغاندا تاماق زالىغا كۈتۈلمىگەن بىر مىھمان كىرىپ كەلدى. پاششاخاننىڭ يۈرىگى قارتتىدە قىلىپ ئۆزىنى ئاستا دالدىغا ئالماقچى بولدى، قېرىشقاندەك ھېلىقى يەكچەشمە ياشتا ئۆزىدىن كىچىك بولغان  بىر ياۋرۇپالىق ئايالغا خۇشامەت قىلغان پېتى كىرىپ كىلىۋاتاتتى.
كۈتكۈچى قىز ئاشخانىدا تۇرغان پاششاخاننى چاقىردى، پاششاخان ئاڭلىماسقا سېلىپ تۇردى، كۈتكۈچى پاششاخاننىڭ يېنىغا كىلىپ ھېلىقى ئىككى مىھماننىڭ ئالدىغا بېرىشنى ئالاھىدە تاپىلاپ ئۇنىڭغا ئېيتتى :
-        مۇستافا ! -بۇ پاششاخاننىڭ يالغان ئىسمى ئىدى – ئاۋۇ ئەپەندىنى كۆردىڭمۇ، يېنىدا ياۋرۇپالىق ئايال ئولتۇرغان ...
-        كۆردۈم ...
-        ئۇ رىستۇرانىمىزنىڭ ئەزىز مىھمىنى، ئۇ چاپىنىنى گۈشۈپ قويسىمۇ تۇتاملاپ پۇل چۈشىدىغان ئادەم، ئۇنىڭ كۆڭلىنى چىگىپ سالما، خىزمىتىنى ياخشى قىلساڭ سىنىڭ يىللىق مۇئاشىڭنى بىرىپ سېلىشى مۇمكىن، تىز بارغىن!
پاششاخان بىر ئالدىغا بىر كەينىگە دەسسەپ ئۇستازى ئەكبەرخاننىڭ ئۈلۈمىگە سەۋەب بولغان بۇ قاتىلىنىڭ ئۆزىنى تۇنۇپ قېلىشىدىن شۇنداقلا ئۇنىڭغا بولغان ئۆچمەنلىكىدىن  غەزەپلەنگەن ھەم قورققان ھالدا ئۇلارنىڭ ئالدىغا تۇيماي بېرىپ قالدى.
-        كۆڭلىڭىز نېمە تارتىدىكىن خانىم؟ - دېدى پاششاخان تەمتىرگەن ھالدا يەكچەشمىگە قاراشتىن ئەنسىرەپ.
ئېنگىلىز ئايال ئۆزىنىڭ تىلىدا راۋان گەپ قىلغان بۇ بالىغا زوقى كىلىپ ئۇنىڭ بىلەن بىر نەچچە ئېغىز پاراڭلاشتى. يەكچەشمە ئۇ كۈنى قاتتىق مەست بولۇپ كەتكەچكە  بۇ قېتىم ئۇنى تۇنىيالمىغان بولسا كىرەك خانىمنىڭ خوش بولغىنىغا قاراپ تەڭ ھىجىيىپ ئولتۇراتتى، پاششاخان كۈزىنىڭ قۇيرىقىدا يەكچەشمىنىڭ ئۆزىنى تۇنىيالمىغانلىقىنى كۆرۈپ يۈرىگى جايىغا چۈشتى.
پاششاخان ھېلى رۇس تىلىدا ھېلى ئېنگىلىز تىلىدا ئۇلارغا سۆز قىلىپ ئۇلارنىڭ قاتتىق ماختىشىغا ئىرىشتى، ئۇلارنىڭ بىرى بىراندى يەنە بىرى ۋوتكا ئىچىپ خېلىلا قىززىپ قېلىۋاتاتتى،  بولۇپمۇ خانىم بالدۇرلا تەڭشىلىپ قالغاچقا پاششاخاننى توختىماي ماختاپ  بەكلا ئۇچۇرۋەتتى، ئۇلار تاماقنى يەپ بولۇپ ماڭار چېغىدا ھېلىقى يەكچەشمە سەنتۈرۈلگەن پېتى پاششاخاننى چاقىرىپ پورتمالىدىن بىر تۇتام پۇلنى سۇغۇرۇپ ئۇنىڭ قۇلىغا تۇتقۇزۇپ تۇرۇپ كۈلۈپ ئېيتتى:
-        يارايسەن يىگىت، بۇندىن كېيىنكى سودا ئىشىمدا ماڭا سەندەك بىر ياردەمچى لازىم بۇلاتتى، خالىساڭ مەن بىلەن ئىشلە، ماڭا تەرجىمانلىق قىلىپ بىرىسەن، مەن ھازىر مۇھاجىرلار مىھمانخانىسدا تۇرىمەن، ئىسمىم ئانتونىي يىكىرۋىچ ، ئىسىڭدە تۇتىۋال بۇ يەردىكى بىر يىللىق مۇئاشىڭنى مەن بىر ئايدىلا بىرىۋېتىمەن، مەن ھەپتىگە قالماي لېنىنگىرادقا قايتىمەن، تۆمۈرنى قىززىغىدا سوقىۋال يىگىت!
-        ھۆرمەتلىك ئانتونىي ئەپەندى ئەلۋەتتە سىزنى ئىزدەپ بارىمەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە مەن تۈمۈرچىلىكىنى ئۇبدان بىلىمەن، قاراپ تۇرۇڭ، قىززىق تۈمۈرنى قانداق بازغانلىقىمنى كۆرۈپ قالىسىز تېخى...-دىدى پاششاخان ۋەزنىلىك قىلىپ جاۋاب قايتۇرۇپ .
يەكچەشمە پاششاخاننىڭ مەنىلىك قىلىپ ئېيتقان سۈزىنى ئەسلا چۈشەنمەيتتى، ئۇ پاششاخاننىڭ بۇ جاۋابىدىن ناھايىتى خۇرسەن بولۇپ خانىمنىڭ دۇلىسىدىن ئالغىنىچە دەلدەڭشىپ چىقىپ كەتتى.
پاششاخاننىڭ كۆزلىرىدە قىساس ئۇتى يالقۇنجايتتى.«ھۇ قانخور قاتىل، ئادەم ئۆلتۈرۈپ يەنە تېخى كۇچىدا خىرامان مېڭىۋاتقىنىڭنى، قاراپ تۇر پۈتۈن ھىساپنى ئالمىسام! تۈركمەنلەرنىڭ قانداقلىقىنى ئەمدى كۈرىسەن! ئۆز ۋەتىنىڭدە يۈرۈشمەي بۇ يەرنى خاراپ قىلغاننىڭ جاجىسىنى ئەمدى كۈرىشىسەن، قاراپ تۇر! »
پاششاخان كۈتكۈچى قىزغا قۇلىدىكى پۇلدىن بىرنى ئادىمىگەرچىلىك قىلىپ سۇندى، قىزچاق ئىنتايىن خۇشال بولدى، چۈنكى بۇ پۇللارنىڭ ھەر بىر پارچىسىنىڭ قىممىتىمۇ يۇقىرى ئىدى.
-        ھەدە ! ۋوتكىلارنىڭ ئىچىدە ئەڭ قىممەت ئەڭ ئسىلى بارمىدۇ؟ - دەپ سورىدى پاششاخان كۈتكۈچى قىزدىن.
-        ئەلۋەتتە بار، قارىغىنا ئاۋۇ ھاراق ئىشكابىنىڭ ئەڭ ئۈستىدە تىزىلغىنى شۇ، ئۇنىڭ بىر شىشىسىلا بىزنىڭ بىر يىللىق مۇئاشىمىزغا يېقىنلىشىدۇ...
-        قۇلۇمدىكى ماۋۇ پۇلغا ئۇنىڭدىن كىلەمۇ؟
كۈتكۈچى قىزچاق پاششاخاننىڭ قۇلىدىكى پۇللارنى ئېلىپ ساناشقا باشلىدى.
-        ئازادە كىلىدىكەن، ئۇنداق قىممەت ۋوتكىنى ئېلىپ نېمە  قىلاتتىڭ؟
-        بىرسىگە سوۋغا قىلماقچىدىم، ئۇ ماڭا بىر ئىشنى قىلىپ بەرمەكچى بولغان.
-        ھە مۇنداق دىگىنە، ئۇنداقتا ساڭا كىلىش باھاسىدا بىرنى ئېلىپ بىرەي.
كۈتكۈچى قىز پاششاخاننى ئەگەشتۈرۈپ ھاراق سېتىشقا مەسئۇل خىزمەتچى بىلەن دىيىشىپ ئۇنىڭغا ئەڭ داڭلىق ۋوتكىدىن بىرنى ئەرزان باھادا ئېلىپ بەردى، ئۇنىڭ قۇلىغا يەنە  پۇل ئاشتى. پاششاخان يېنىدىكى پۇلدىن يەنە بىرنى سۇغۇرۇپ ئېلىپ كۈتكۈچى قىزچاققا تەڭلەپ «خۇجايىن سورىسا مىنى تۇيۇقسىز كىسەل بولۇپ قاپتۇ دەپ قۇيۇڭ مەن بېرىپ دادامنى بىر خوش قىلىۋىتەي» دىگىنىچە سىرىتقا يۈگىرەپ ماڭدى.
ئۇ شۇ يۈگۈرگىنىچە بالىلار مايلامچىلىق قىلىدىغان جايغا بېرىپ تىللاخاننى تاپتى، ئۇنىڭ قۇلىقىغا جىددى بىر نىمىلەرنى دەپ ئۇنى ئەگەشتۈرۈپ شەھەرلىك دوختۇرخانا تەرەپكە قاراپ يۈگۈرۈپ ماڭدى.
پاششاخان دوختۇرخانىنىڭ ساراڭلارنى داۋالايدىغان بۈلۈمىنى ئۇبدان بىلەتتى، چۈنكى ئۇستازى ئەكبەرخاننى ئۈيدىكىلىرى بۇ يەرگە ئەكىلىپ داۋالاپمۇ باققان ئىدى. پاششاخان شۇ چاغدا بۇ يەرگە بىر قېتىم كەلگەن بولغاچقا ئىككەيلەن ئۇدۇل دوختۇرخانىنىڭ ئارقا ھويلىسىغا جايلاشقان بۇ جايغا يىتىپ كەلدى. پاششاخان ئۇكىسىنىڭ قۇلىقىغا پىچىرلاپ قۇيۇپ ئۆزى ئالدىراپ دوختۇر ئىشخانىسىغا كىرىپ كەتتى.
چاچلىرىنى ئاق قاپلىغان كۈزىگە يۇقىرى گىرادۇسلۇق كۆز ئەينەك تاقىۋالغان رۇس ئەر دوختۇر ئۈستەلگە ئېڭىشكىنىچە بىر نىمىلەرنى يېزىۋاتاتتى.
-        دۇختۇر ، چاتاق چىقتى ! ئاكام ئۇ ...- پاششاخان يالغاندىن جىددىلىشىپ كەتكەن بولۇپ توختىماي ھاسىرايتتى – ئۇ كىيىملىرىنى يىرتىپ ئۆينى بېشىغا كىيىۋاتىدۇ؟
-        نىمە ، قايسى ئۆيدىكى كىسەل؟ - دوختۇر دەرھال بېشىنى كۈتۈرۈپ جىددىلىشىپ كەتكەن پاششاخانغا تىكىلدى.
-        ياق ئاكام بۇ يەردە ئەمەس ئۇ بىزنىڭ ئۆيدە دوختۇر، بىز ئۇنى ئۆتكەندە قېشىڭىزغا ئەكەلگەن، ئۇ ئىككى-ئۈچ كۈندە مانا مۇشۇنداق ئەسەبىلىشىپ ھەممىمىزنى قوغلايدۇ، ئۇنىڭ ئۇخلىتىدىغان دۇرىسى تۈگەپتىكەن، شۇ دۇرىدىن بەرسىڭىز بۇپتىكەن...- دېدى پاششاخان رۇسچە سۆزلەپ بىچارە بولغان قىياپەتتە.
دوختۇر ئورنىدىن تۇرۇپ كېسەللەرنىڭ تارىخى ساقلىنىدىغان ئارخىپ ئىشكاۋى تەرەپكە ماڭغاچ پاششاخاندىن سورىدى:
-        ئاكاڭنى بۇ يەردە قاچان داۋالىغان؟ ئىسمى نېمە؟
-        ئىسمى ئەكبەرخان...قاچان ئەكەلگەن بولغىيتتى...ئەستا...
پاششاخان بېشىنى قاشلاپ ئويلانغان بولۇپ تۇردى، شۇ چاغدا تۇساتتىن بىر بالا ئىشىكتىن «ئاكا...ئاكا...تىز بول! چاتاق چىقتى!» دەپ ھاسىرغىنىچە قۇلىدا يۈز يۈەنلىك پۇلدىن بىرنى كۈتۈرۈپ ئىشخانىغا كىرىپ كەلدى.
-        ۋاي يەنە نېمە ئىش بولدى ئۇكام؟ - دەپ سورىدى پاششاخان ئۈيىدىكى ئىشلاردىن ئەنسىرگەن قىياپەتتە.
-        ئاكام زادى بولالمىدى، ئۇ قۇلىغا پىچاق ئېلىپ ئۆيدىكىلەرنى قوغلىۋاتىدۇ، ئانام بۇ پۇلغا تىزراق  دورا ئالسۇن دەيدۇ...- تىللاخان شۇنداق دەپ بولۇپ پۇلنى ئاكسىنىڭ قۇلىغا تۇتقۇزدى.
دوختۇر تۈركمەنچىنى ئاز تۇلا بىلەتتى، ئۇ تىللاخاننىڭ سۈزىنى چۈشەندى بولغاي ئىشكاپ ئىچىدىكى ئارخىپلارنى تىزدىن ئاختۇرۇشقا باشلىدى.
-        ئىسمىنى ئەكبەرخان دېدىڭمۇ؟ بۇ يەرگە قاچانلاردا ئەكەلگەن؟ - دېدى دوختۇر ئارخىپلارنىڭ يان يۈزىدىكى يېزىقلارغا ئىنچىكىلىك بىلەن قارىغاچ.
-        ھەي دوختۇر ئاكا، بىزگە رەھىم قىلىڭ، دۇرىڭىزدىن پەقەت بىر قېتىم ئىچكۈدەك بىرىپ تۇرۇڭ، ئالدى بىلەن ئۇنى ئۇخلىتىپ ئاندىن ھارۋىغا بېسىپ بۇ يەرگە ئەكىلەيلى! – پاششاخان شۇنداق دىگەچ قۇلىدىكى يۈز سوملۇق پۇلنى دوختۇرنىڭ يانچۇقىغا سېلىپ قويدى.
دوختۇر ئەتراپقا بىر قارىۋېتىپ قۇلىدىكى ئىشنى توختاتتى.
-        ھەي ! ئەسلىدە ئۇكۇلنىڭ ئۈنۈمى ياخشى ئىدى، بۇپتۇ سىلەرگە پەقەت بىر قېتىمغا يەتكۈدەكلا دورا بىرەي، ئاكاڭلار تىنىچلانغاندا ئەڭ ياخشىسى ئۇنى بۇ يەرگە ئەكىلىڭلار! - دوختۇر شۇنداق دىگەچ بەلۋېغىدىكى ئاچقۇچنى شاراقلىتىپ سۇغۇرۇپ ئېلىپ ياندىكى ئۆيگە ماڭدى.
پاششاخان بىلەن تىللاخان دوختۇرنىڭ كەينىدىن تەڭ ئەگىشىپ دورا بار ئۆيگە بىللە كىردى، دوختۇر قۇلپا سېلىنغان جاۋەننى ئېچىپ ئىچىدىن بىر قۇتا دۇرىنى ئېلىپ قەغەزگە تۈكىۋاتقاندا پاششاخان ئۆزىنى ئوڭدىسىغا تاشلاپ پۇت ئېتىشقا باشلىدى، دوختۇر زادى نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلەلمەي قۇلىدىكى قەغەزگە تۈكۈلۈپ بولغان ئىككى تال دۇرىنى تۈگۈپلا تىللاخانغا سۇندى ئاندىن قۇلىدىكى دورا قۇتىسىنى ئۇچىسىدىكى خاللاتنىڭ يانچۇقىغا سالدى.
-        ئالە بۇ دۇرىنى! ئەمدى بۇ ئاكاڭغا نېمە بولغاندۇ؟  -دېدى دوختۇر  ئالدىدا تولغىنىپ يېتىۋاتقان پاششاخاننى ئالدىراپ تەكشۈرمەكچى بولۇپ.
-        ئاكامنىڭ مۇشۇنداق تۇتقاقلىق كسىلى باتتى، سەل تۇرۇپ ئوڭشىلىپ كىتىدۇ!
تىللاخان رۇسچىنى ئۇبدان بىلمىسىمۇ دوختۇرنىڭ نېمە دىگەنلىكىنى چۈشەنگەن ئىدى، شۇڭا ئۇ تۈركمەن تىلىدا شۇنداق دەپ جاۋاپ بەرگەچ دوختۇرغا يېقىن كىلىپ ئاكىسىنىڭ پۇتىنى چىڭ تۇتۇشۇپ بەرگەن بولدى.
دىگەندەك پاششاخان مىنۇتقا قالماي كۈزىنى ئۇۋلاپ ئورنىدىن تۇردى-دە تىللاخان بىلەن ئۇچقاندەك يۈگىرەپ دوختۇرنىڭ يېنىدىن چىقىپ كەتتى. ئۇلار دوختۇرخانىنىڭ دەرۋازىسىدىن چىقىپ بولۇپ ياندىكى كۇچىغا كىرىپ توختاپ بىردەم دېمىنى ئالدى.
-        قانداق بولدى ئۇكام؟
-        قانداق بۇلاتتى ئاكا، ئۇ دىگەن مىنىڭ كونا ھۈنىرىم تۇرسا!
ئىككەيلەن قوللىرىدىكى بۇ بىر قۇتىنىڭ ئىچىدە لىق دورا بارلىقىنى كۆرۈپ كۈلۈشۈپ كەتتى، ئاندىن ئۇلار مۇھاجىرلار مىھمانخانىسى تەرەپكە قاراپ يول ئالدى.
مۇھاجىرلار مىھمانخانىسىنىڭ ئالدىدا ئىككى ئەسكەر قۇراللىق پوستا تۇرۋاتاتتى، چۈنكى بۇ يەرگە رۇسلارنىڭ ئەڭ كاتتا بايلىرى ياكى ھەربىي ئەمەلدارلىرىلا چۈشەلەيتتى، ئۇلارنىڭ جىسمانىي ۋە مال-مۈلىكىنىڭ بىخەتەرلىكى ئۈچۈن بۇ مىھمانخانىغا كىرىپ –چىققۇچىلار تىزىملىنىپ قاتتىق تەكشۈرۈلەتتى.
پاششاخان ھېلىقى يەكچەشمە سودىگەرنىڭ ئۆزىنى چاقىرغانلىقىنى ئېيتسا قاراۋۇل ئەسكەرلار يەكچەشمە بىلەن ئالاقىلىشىپ ئۇنى ئەلۋەتتە كىرگۈزەتتى لېكىن پاششاخان ئىشلارنىڭ كېيىنكى ئاقىۋىتىنى ئويلاپ باشقىچە پىلان تۈزدى. ئۇلار مىھمانخانىنىڭ ئارقا –يان ئەتراپىنى كۈزىتىپ ئارقا تېمىنىڭ كىشىلەرنىڭ ئولتۇراق ئۆيلىرىگە تۇتىشىدىغانلىقىنى بىلدى شۇنىڭ بىلەن ئۇلار كەچتە شۇ ئارقا تامدىن سىيرىلىپ چۈشىدىغان بولۇپ ئارغامچا تاشلايدىغان يەرنى ئۇبدان پىلانلىۋېلىپ ئۈيگە قايتىشتى.
ئۇلار ئۆينىڭ ئىشىگىنى ئىچىدىن ئىتىۋېتىپ ۋوتكىنىڭ ھىم ئىتىلگەن ئېغىزىنى تىغ بىلەن تىك سىزىق شەكىلدە كىسىپ ئۇنىڭ ئېغىزىدىكى سولىياۋ بىلەن قاپلانغان قىسمىنى ئۇستىلىق بىلەن ئاچتى، شىشە ئېغىزىغا پۈگۈتكە تىقىلغان ئىدى، ئۇلار دۇكاندىن ئالغاچ كەلگەن مەخسۇس ۋوتكىلارنىڭ ئېغىزىنى ئاچىدىغان بورمىسىمان ئاچىقۇچ بىلەن ۋوتكىنىڭ ئېغىزىدىكى پۈگۈتكىنى ئاۋايلاپ سۇغۇرۇپ ئېلىپ ھېلىقى كۈچلۈك تىنىچلاندۇرۇش دۇرىسىدىن يىگىرمە تالچىنى سۇقۇپ ئۇندەك قىلىپ شىشىنىڭ ئېغىزىدىن قۇيۇپ بەردى. ئاندىن پۈگۈتكىنى قايتىدىن ئورنىغا سېلىپ ئەسلى ھالىتىگە ئەكەلگەندىن كېيىن شىشە بېشىغا ئۇرالغان سولىياۋ ئۇرالمىنى يەنە بۇرۇنقىدەك چاندۇرماي ئورنىغا ئەكىلىپ كىسىلگەن يەرنى شىلىم بىلەن ئەتتى.
قارىماققا ۋوتكىنىڭ ئېغىزى ئېچىلمىغاندەك ھالەتكە كەلدى، ئۇلار بۇ ئىشنى تۈگەتكەندىن كېيىن رەستىگە چىقىپ بەش لىتىرلىق بىر باكقا بىنزىن قاچىلاپ تەييار قىلدى، ئىگىز تامدىن ئارغامچىغا ئېسىلىپ چىقىپ كىتەر چېغىدا قىينىلىپ قالماسلىقى ئۈچۈن ئارغامچىنى ھەر يېرىم مىتىردا بىر تۈگۈنەك قىلىپ تەييار قىلدى، ئىشلار پۇختا تەييارلاندى.
ئېغىر نامازشام بولغاندا ئىككەيلەن ھېلىقى ئىگىز تامغا يېنىدىكى دەرەخ ئارقىلىق يامىشىپ چىقىپ قۇلىدىكى ئارغامچىنىڭ بىر ئۇچچىنى دەرەخكە مەھكەم باغلىدى ئاندىن بۇ ئارغامچا بىلەن مىھمانخانىنىڭ ئارقا ھويلىسى غا سىيرىلىپ چۈشتى.
مىھمانخانا ھويلىسىدا ئادەملەر كۈرۈنمەيتتى، تىللاخان بىلىگە ئېسىلۋالغان باكنى قۇلىغا ئېلىپ توختىتىپ قۇيۇلغان بىر قارا ماشىنىنىڭ ئاستىغا كىرىپ شۇ يەردە مۈككىنىچە پاششاخانغا ساقلاپ تۇرىدىغان بولدى، پاششاخان كىيىملىرىنى تۈزەشتۈرۈپ قۇلىدا ۋوتكىنى كۈتەرگىنىچە مىھمانخانىنىڭ ئارقا ھويلىسىغا ئېچىلغان كىچىك ئىشىك ئارقىلىق بىناغا كىرىپ كەتتى.
ئۇ كۈتكۈچى رۇس مۇلازىملاردىن يەكچەشمىنىڭ ياتىغىنى قىينالمايلا تېپىپ ئىشىكنى يىنىك چەكتى.
-        كىم؟
ئېغىر ئۇيقۇدىن ئويغانغان يەكچەشمىنىڭ  ئەسنەپ ئېيتىلغان ئاۋاز ئاڭلاندى.
-        ئانتونىي ئەپەندى بۇ مەن! ئابىيام رېستۇراندا سىز بىلەن كۆرۈشكەن كۈتكۈچى مۇستاپا!
-        ھە سەنمىدىڭ!
ئىشىك ئېچىلدى، ئۆي ئىككى ئېغىز بولۇپ  كاتتا بىزەلگەن ئىدى، يەكچەشمە پاششاخاننى سافاغا ئولتۇرۇشقا تەكلىپ قىلىپ ئۆزى ئۇخلاش كىيىمى بىلەن دەلدەڭشىگىنىچە كارۋىتىنىڭ بېشىدىكى سىگارتىنى ئېلىپ تۇتاشتۇرۇشقا باشلىدى،  ئۇ ئەتتىگەندىلا ئىچىپ تەڭشىلىپ قالغاچقا كۆزلىرى چالا ئۇيقۇدىن قىزىرىپ قاپاقلىرى ساڭگىلاپ كەتكەن ئىدى.
-        ھە بۇ كەچتە كىلىپ قاپسەنغۇ؟ - دېدى يەكچەشمە سىگارىتىنى شۇرىغىنىچە ئەسنەپ تۇرۇپ خوشياقمىغان ھالدا.
-        سىزگە بۇنى ئالغاچ كەلدىم ئەپەندىم، سىزگە ئىشلىسەم دەيمەن!
-        ماۋۇ گىپىڭ جايىدا بولدى يىگىت! ئېنگىلىز ئەبلەخلەر ھە دىسىلا «توختام-پوختام» دەپ يازما ماتىرياللارنى كۈزۈمگە چىيناپ ھۆ قىلىۋەتتى، ئۇلارنى سەن كۆرۈپ چۈشەنەلەيدىكەنسەنغۇ؟- دېدى يەكچەشمە ئۇنىڭ قۇلىدىكى ۋوتكىنى كۆرۈپ خۇشاللىقىدا ھىجايغىنىچە.
-        تىتىۋېتىمەن ئەپەندى ئۇنداق توختام دىگەننى!
-        يارايسەن يىگىت، قۇلۇمنى سۇغۇتساڭ پۇلنىڭ كۈزى ساڭا قاراپ تۇرمايدۇ،- ئۇ شۇنداق دىگىنىچە پاششاخاننىڭ قۇلىدىكى ۋوتكىنى قۇلىغا ئېلىپ ماركىسىنى كۆرۈپ تېخىمۇ خۇشال بولۇپ كەتتى، - كىلە ئىككىمىزنىڭ ھەمكارلىقى ئۈچۈن بىرەدىن قاقايلى!
يەكچەشمە ئىشكاۋىدىن بورمىسىمان ئاچقۇچنى ئېلىپ ۋوتكىنىڭ ئېغىزىنى ئىككى تولغاپلا ئېچىۋەتتى.
-        قارىغىنا سىنى، پۇلۇڭنىڭ ھەممىنى بۇنىڭغا خەجلەپسە، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ مەن ئەڭ ئامىرىقى ئىكەن!- يەكچەشمە شۇنداق دەپ قۇلىدىكى ۋوتكىنى ئىككى رومكىغا قۇيۇپ بىرىنى پاششاخاننىڭ ئالدىغا قۇيۇپ قويدى.
ئاندىن ئۆزى پاششاخاننىڭ ئالدىغا كىلىپ ئولتۇردى.پاششاخان ئىچىدىكى يەنە بىر ئۆيدە ئادەم بولۇپ قالمىسۇن دىگەننى ئويلاپ ئۇنىڭغا جاۋابەن پاراڭ قىلدى.
-        ھېلىقى خانىم كۈرۈنمەيدىغۇ خۇجايىن؟
-        ھە ئۇمۇ؟ ئۇ دىگەن ئەلچىخانىدا ئىشلەيدىغان بىر جالاپ خۇتۇن، ئۇ تېخى ھېلىلا كەتتى!- دەپ كۈلۈپ كەتتى يەكچەشمە قۇلىغا رومكىنى ئېلىپ- قېنى كىلە غەلبىمىز ئۈچۈن !
يەكچەشمە قۇلىدىكى رومكىنى بىردەمدە كۈتىرۋەتتى. پاششاخان ئۇنىڭ چىرايىغا زەن سېلىپ تۇراتتى. يەكچەشمە ۋوتكىنى يۇتىۋېتىپ گېلىنى ئازراق قىردى.
-        تەمى ئەجەپ ئاچچىققۇ بۇنىڭ! ياكى ئېغىزىم بىر قانداق بولۇپ قالدىمۇيا؟
پاششاخاننىڭ سۇقۇپ كەتكەن يۈرىگى بىر ئاز جايىغا كەلدى.
-        بەلكىم مىجەزىڭىز بولمىسا كىرەك خۇجايىن!
-        ھە سەن ئىچمەپسەنغۇ؟
-        مەن تېخى بالا خۇجايىن، سىزنىڭ بىخەتەرلىكىڭىز ئۈچۈن بۇنى قەتئىي ئېغىزىمغا ئالمايمەن، مەن بۈگۈندىن باشلاپ سىزنىڭ قوغدىغۇچىڭىز خۇجايىن!
-        ھەي سىنى! رۇسچىنى نەدىمۇ ئۈگەنگەن بولغىيتتىڭ، كارامەت بالىكەنسەن!
يەكچەشمە ئۇنىڭ ئالدىدىكى ۋوتكىنىمۇ كۈتۈرۋەتتى، دورا ھەقىقەتەن كۈچلۈك ئىدى، شۇنداق قىلىپ دورا كۈچىنى كۆرسىتىشكە باشلىدى، يەكچەشمە قۇلىدىكى رومكىنى بىر يانغا قاپ قۇيۇپ  ئەمدى گەپ باشلاپ تۇرىشىغا ئاۋازى چۈشۈپ كىتىپ ئولتۇرغان يىرىدە خۇرەك تارتىشقا باشلىدى.
پاششاخان ئۇنىڭ ئىسمىنى ئاتاپ بىر قانچە قېتىم چاقىردى، ئۇ ئويغانمىدى، پاششاخان ئۇنى نۇقۇپ باقتى، ئىنىكىگە شاپلاق سېلىپ باقتى يەكچەشمە يەنىلا خورەككە چۈشۈپ كەتتى.
پاششاخان ياتاقنىڭ ئىشىگىنى يېرىم يېپىپ قۇيۇپ دەرھال تىللاخاننىڭ يېنىغا يۈگىرەپ چىقىپ ئۇنى ياتاققا باشلاپ ئەكىردى. تىللاخانمۇ يەكچەشمىنىڭ ئۇخلاپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ ئىشەنمىگەندەك ئۇنى نۇقۇپ باقتى. يەكچەشمە چوشقىدەك خاتىلداپ ئوخلىۋاتاتتى.
پاششاخان  باكتىكى بىنزىننى قۇلىغا ئېلىپ ئاغىزىنى ئېچىشى تىللاخاننىڭ كاللىسىغا بىر خىيال كەلدى.
-        ئاكا ئالدىرماي تۇرغىن، بۇ توڭغۇزنىڭ يېنىنى ئاختۇرايلى، بۇلار شۇنچە يىراقتىن كىلىپ بىزنى بۇلىغان يەردە بىز قاراپ تۇرساق بولماس؟
-        بۇپتۇ، ئاختۇرايلى!
ئۇلار يەكچەشىمىنىڭ ئۇخلاش كىيىمىنى ئاختۇرماي ئۇدۇل كىيىم ئىشكاۋىدىكى ئېسىپ قۇيۇلغان كىيىملەرنىڭ يانچۇقىنى ئاختۇرۇشقا باشلىدى، پاششاخان ئۇنىڭ پورتمىلىنى تاپتى، تىىلاخان كۆزنى يۇمۇپ ئاچقۇچە ئۈچ-تۆت خىرۇم چامادانلارنى ئاختۇرۇپ ئىچىنى قۇرۇقداپ بولدى، چاماداننىڭ ئىچىدە قەغەز ماتىريال، كىيىم –كىچەكتىن باشقا ھېچنەرسە يوق ئىدى، شۇ چاغدا تىللاخان  يۈگىرەپ بېرىپ يەكچەشمە ياتىدىغان كارۋاتنىڭ ئاستىنى كۆرۈپ باقماقچى بولدى، كارۋات چوڭ بولغاچقا تىللاخاننىڭ كۈچى يەتمىدى، بۇنى كۆرۈپ پاششاخان ئۇكىسىغا ياردەملىشىپ كارۋاتنى يانغا ئۆرۈپ ئوڭدىسىغا قىلدى، كارۋاتنىڭ ئاستىدا ھېچنىمە يوق ئىدى لېكىن كارۋاتنىڭ ئاستى قىسمىغا چىرايلىق بىر قارا خىروم چامادان تېڭىغلىق تۇراتتى، ئۇلار بىر-بىرىگە مەنلىك قارىشىپ بۇ چاماداننى ئاجرىتىپ ئېلىپ   كىچىك قۇلپىسىنى بۇزۇپ ئېغىزىنى ئاچتى. ئۇلار چاماداننىڭ ئىچىدىكىلەرنى كۆرۈپ ھاڭ-تاڭ قېلىپ ئۆز كۆزلىرىگە ئىشىنەلمەي قالدى، چاماداننىڭ ئىچى باغلام-باغلام پۇلغا لىق تولغان ئىدى. ئۇلارنىڭ يۈرىگى سېلىپ پۇت-قۇلى تىتىرەشكە باشلىدى، ئۇلار سەل ھۇشىنى يىغقاندىن كېيىن  چاماداننىڭ ئېغىزىنى چىڭ ئىتىپ  بىر يانغا قاپ قۇيۇپ بىنزىننى يەكچەشمىنىڭ بېشىدىن قۇيۇشقا باشلىدى، يەكچەشمە بەئەينى ئۈلۈكتەك ھېچنىمىنى سەزمەي ئوخلىۋاتاتتى. پاششاخان باكتىكى يېرىم بولغان بىنزىننى كارۋات ئىشكاپلارغا تۈكۈپ بولۇپ ئۇكىسى تىللاخانغا ئىشارەت قىلدى، تىللاخاننىڭ سەرەڭگە تۇتقان قۇلى بىر ئاز تىتىرەشكە باشلىدى، بۇنى كۆرگەن پاششاخان تىللاخاننىڭ قۇلىدىن سەرەڭگىنى ئېلىپ ئۆزى ياقماقچى بولدى لېكىن مۇشۇ تاپتا پاششاخاننىڭمۇ قۇلى تۈزۈك قۇلاشمايۋاتاتتى.
-        نىمە بولدى ئاكا؟ ياقە تىز ! – دەپ كۇسۇرلىدى تىللاخان.
-        قۇلۇم بارمايۋاتىدۇ شۇ ! – دېدى پاششاخان سەرەڭگە تىلىنى قاپتىن نېرى تۇتۇپ تۇرۇپ ئىككىلەنگەن ھالدا.
-        ئەمىسە چامىداننى ئېلىپلا ماڭمايلىمۇ ئاكا؟
-        شۇنداق قىلساققۇ بۇلاتتى بىراق...؟-دىدى پاششاخان جىددىلىشىپ نېمە قىلارىنى بىلەلمەي.
-        بۇ رۇس چوشقىسى شۇنچە يىراق جايدىن بىزنىڭ يۇرتىمىزغا كىلىپ قورقماي ئازادە يۈرگەن يەردە بىز نىمىدىن قورقاتتۇق ئاكا!- دەپ يەل سالدى تىللاخان ئۆزىنىڭ قورقۇپ سەرەڭگىنى ياقالمىغىنى يۇشۇرۇپ تۇرۇپ.
پاششاخان بۇ گەپنى ئاڭلاپ بىر ئاز يىنىكشىگەندەك بۇلدى ھەم پۇت-قۇلىغا جان كىرىپ قەددىنى رۇسلىۋالدى.
- توغرا دېدىڭ، ئۇستازىمنىڭ خۇن قەرزىگە تولغان بۇ توڭغۇزنى چايناپ پۈركىۋەتسەممۇ دەردىم چىقمايدۇ،- پاششاخاننىڭ غەزەپتىن چىشلىرى كىرىشىپ كەتتى،- سىنىڭ جاجاڭ مانا مۇشۇ بىر تال سەرەڭگە!
ئۇ شۇنداق دەپ سەرەڭگە تىلىنى «ۋاششىدە» ياققىنىچە يەكچەشمىنىڭ ئىت بېشىغا تاشلىدى.
ئوت يالقۇنى كۆزنى يۇمۇپ ئاچقىچە يەكچەشمىنى پۈتۈنلەي يالماپ ئېلىپ چاقماق تىزلىكىدە ئۆينىڭ ئىچىگە تۇتۇشۇشقا باشلىدى.ئاڭغىچە ئىككەيلەن ھېلىقى چاماداننى كۈتۈرگىنىچە سۆرەپ ئېلىپ مېڭىپ ياتاقنىڭ ئىشىگىنى ئىچىلماسقا ئىتىۋەتتى.
ئاندىن ئۇلار شۇ يۈگۈرگىنىچە ئارغامچا تاشلانغان تامنىڭ تۈۋىگە باردى، باشتا پاششاخان ئارغامچىغا يامىشىپ تامغا چىقىپ ئارغامچا ئارقىلىق چاماداننى تارتىپ ئالدى ئاندىن تىللاخان ئارغامچىغا ياماشتى، ئۇلار تامدىن ساق-سالامەت چۈشكىلىۋاتقاندا مىھماناخان ئىچى قىيا-چىيياغا تۇلۇپ كىشىلەر ئۈپۈر-تۈپۈر بۇلىشىپ قېچىشىۋاتاتتى.
ئۇلار خۇپتەنگە يېقىن ئۆيگە خاتىرجەم كىلىۋېلىپ چاماداننى بالىلارغا كۆرسەتمەي پاششاخاننىڭ ھوجرىسىدىكى سۇپىنىڭ ئاستىغا كۆمۈپ قويدى، ئاكا-ئۇكا ئىككەيلەن بۇ قېتىمقى ئۆچ ئېلىش ھەركىتىدىن  بەكلا خۇشال بولدى ھەم بۇ ئىشنىڭ پاش بولۇپ قېلىشىدىن ئىنتايىن ئەنسىرەشتى، ئۇلار بىر كېچە قورققىنىدىن تولغىنىپ ئۇخلىيالمىدى، ئەتىسى ئۇلار مەسچىتتىن يېنىپ قۇياش نەيزە بۇيى كۈتۈرۈلگەندە ئاخشامقى ئىشلارنى بىلىپ بېقىش ئۈچۈن مۇھاجىرلار مىھمانخانىسىنىڭ ئالدىغا بېرىپ باقماقچى بولدى.
دەرۋەقە مىھمانخانىنىڭ ئالدىغا ساقچى-ئەسكەرلەر گەندىگە قونغان چىۋىندەك يېغىلىشپ كەتكەن بولۇپ ئۇيان-بۇيان تىپىرلىشىپ يۈرەتتى. مىھمانخانىنىڭ يول يۈزىگە قارايدىغان دەرىزىلىرىنىڭ ھەممىسى قاپقارا ئۆڭكۈردەك تۇراتتى، مىھمانخانا ياتاقلىرىنىڭ بىزىلىشى ناھايىتى كاتتا بولغاچقا ئۇنىڭ ئۈستىگە ئوت ئۈچۈرۈش ئەسلىھەلىرى دىگۈدەك ياخشى بولمىغاچقا بۇ كاتتا مىھمان ساراي ئاخشامقى يەكچەشمىدىن تۇتاشقان ئوت يالقۇنىدىن كۈيۈپ قۇرۇق تاملا بولۇپ قالغان ئىدى.
پاششاخان بۇ خارابىلىكنى تاماششا قىلىۋاتقان چوڭلاردىن نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلمەسكە سېلىپ سۈرۈشتە قىلىپ باقتى، يېغىلغان كىشىلەرنىڭ ئارىسىدىن بىرەيلەن «ئاخشام بۇ توڭغۇزلار ئاسمانغا كۈتۈرۈلگەن ئوت يالقۇنىدىن خۇددى چاشقاندەك پىتىراپ قېچىشقان ئىدى، خۇدايىم شۇنداقمۇ جاجىسىنى بەردى بۇ خەقنىڭ، شۇغىنىسى تۈزۈك ئادەم ئۆلمەپتۇ، ئەتتىگەن بىرەيلەننىڭ كۈيۈپ كەتكەن سۇڭىكىنى ساقچىلار قۇچاقلىشىپ سۈيۈشۈپ يۈرەتتى...» دەپ خەۋەر بەردى.
نەچچە كۈنگە قالماي گېزىتكە رۇسىيىلىك كاتتا باينىڭ ئۈلۈم خەۋىرى بېسىلدى، ساقچىلار نەخ مەيداندىكى كۈلنىڭ ئارىسىدىن يەكچەشمىنىڭ كۈيۈپ كۆمۈر بولۇپ كەتكەن سۆڭىگىدىن باشقا ھېچنىمىنى تاپالمىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ ئىككەيلەن تامدىن سىيرىلىپ چۈشكەندە ئىز قالدۇرماسلىق ئۈچۈن چوڭ ئادەملەرنىڭ ئايىغىنى كىيىۋالغان ئىدى،  ئەتىدىن كەچكىچە ۋوتكا ئىچىپ يۇرۇيدىغان لاتا قالپاق ساقچىلار تام  تۈۋىدىكى قېپقالغان ئاياق ئىزىغا ئاساسەن دىققەت نەزىرىنى چوڭلارغا قارىتىپ ئىشنىڭ ئايىغىنى قەتئىي چىقىرالمىدى.
پاششاخان بۇ ئىش بولۇپ ئەتىسىلا رىستۇرانغا ئىشقا باردى، ئۇ نەچچە كۈن ئۆتكەندە ھېلىقى ھەيدەر ئالتە قولنى ئېتىۋەتكەن ھەربىي ئەمەلدارنىڭ رۇسىيىگە نەچچە ئايلىق بىر ئىشقا  كەتكەنلىك خەۋىرىنى تاماق يىگىلى كەلگەن بىرسىدىن ئاڭلىدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇ تىللاخان بىلەن مەسلىھەتلىشىپ پىلاننى ئۆزگەرتىپ رىستۇراندىكى كۈتكۈچىلىك خىزمىتىدىن ئىستىپا بەردى.
يۇقارقى سەۋەبنىڭ نەتىجىسىدە  پاششاخان ئاكا-ئۇكىلار ئون ئالتە ياشقا كىرە -كىرمەي قۇلىنى قەيەرگە سۇنسا سۇنالىغىدەك زور بايلىقنىڭ ئىگىسى بولۇپ قالغان ئىدى لېكىن ئۇلار ئۆزىنىڭ بۇ بايلىقىنى ھېچكىمگە بىلدۈرمىدى. يېنىدىكى نەخ پۇللارنى بانكىغىمۇ قويماي ئۇنىڭ يېرىمىدىن كۆپرەكىنى ئاز-ئازدىن بۆلۈپ ئېلىپ چىقىپ زىخچە ئالتۇنلارغا ئالماشتۇرۇپ سۇپىسىنىڭ ئاستىغا كۆمدى. ئۇلار يەنە ئاسارە-ئەتىقە تىجارىتى بىلەن توختىماي شۇغۇللاندى، بالىلارمۇ ئۇنىڭ كۈتكەن يېرىدىن چىقىپ ئۆزىنىڭ چىقىمىنى ئۆزى قامداشتىن سىرت يەنە پايدا ياراتتى. ئەھۋال  كۈندىن كۈنگە ياخشىلىنىۋاتاتتى.
بىر كۈنى ئەتتىگندە پاششاخان ئۆيدە ئۇكىسى تىللاخان بىلەن بىر ئىش توغۇرلۇق مەسلىھەتلەشتى.
-  ئۇكام، سەن ئۆيگە قاراپ تۇرساڭ، مەن رۇسىيە تەرەپكە بىر بېرىپ كەلسەم. – دېدى پاششاخان ئۇكىسنىڭ كۆزىگە تىكىلىپ قاراپ تۇرۇپ.
-   تۇيۇقسىز بارىدىغان بولۇپ قاپسەن، بىرە چاتاق چىقمىغاندۇ ئاكا؟- دەپ سورىدى تىللاخان ئاكىسىغا قىيمىغان ھالدا ھەيران بولۇپ.
-  ياق ھېچقانداق چاتاق يوق، شۇ بېرىپ كىلەي دەيمەن.
-  قاچان يولغا چىقاي دەيسەن؟
-  ئەتىلا ماڭاي.
- بۇپتۇ ئۆيدىن ئەنسىرمە، ئۇنداقتا بۈگۈن سەپەرنىڭ تەييارلىقىنى قىلىۋالايلى!
تىللاخان ئاكىسىغا بەكلا ھۆرمەت قىلاتتى، ئۇنىڭغا بەك ئىشىنەتتى، شۇڭا ئۇ ئىشلارنىڭ تەپسىلاتىنى ئانچە سۇراپ كەتمىدى. ئۇلار بازارغا چىقىپ ئەتىدىكى سەپەرنىڭ تەييارلىقىنى پۇختا قىلىۋالدى.
ئەتىسى ئەتتىگەندە پاششاخان بالىلار بىلەن خوشلاشتى، تىللاخانمۇ ئۇنى بىكەتكىچە ئۇزاتقىلى چىقىپ ئۇنىڭ بىلەن قۇچاقلىشىپ خوشلاشتى.
«توۋۋا ئاكامغا زادى نېمە بولغاندۇ، ئۇ بۇنداق غەلىتە ئەمەستى، تۇيۇقسىز مۇسكۇۋاغا بارىمەن دىگىنىنى؟!» تىللاخان ئۆيگە قايتقۇچە بۇ سۇئالغا جاۋاب تاپالمىدى.
پاششاخان ئەسلىدە ئۇكىسى تىللاخانغا ھېلىقى قاتىل ھەربىي ئەمەلداردىن ھەيدەربەگنىڭ خۇن قىساسىنى ئېلىپ بىرىدىغانغا ۋەدە قىلغان ئىدى بىراق ئىشلار تۇيۇقسىز ئۆزگۈرۈپ ئۇستازى ئەكبەرخاننىڭ قىساسىنىڭ بىر قىسمى ئېلىنىپ قالدى.
يەكچەشمە ئۈلۈپ ئۇزۇنغا قالماي ھېلىقى ھەربىي ئەمەلدار ئاستانىگە كەلگەن بولسىمۇ پاششاخانلار قول سالىدىغان مۇۋاپىق پۇرسەت چىقمىدى چۈنكى بۇ ئىت خىزمەت مۇناسىۋىتى بىلەن ئۇۋىسىدىن چىقمايۋاتاتتى...
كۆز پەسلىنىڭ ئاخىرىقى ئايلىرىنىڭ بىر كۈنى پاششاخان بالىلارغا ھەر بىرىگە كۈنىگە ئوندىن تىرىك چاشقان تۇتۇش ۋەزىپىسىنى قۇيدى، شۇنداق قىلىپ بىر ھەپتە ئىچىدە  ئىككى-ئۈچيۈزدەك تىرىك چاشقان يېغىلىپ ئىككى سىم تور قەپەزگە سۇلاندى.
ئاخشىمى پاششاخان بالىلارغا بىلدۈرمەي تىللاخاننى ئەگەشتۈرۈپ يېغىلغان چاشقانلارنى كۈتەرگىنىچە شەھەرنىڭ سىرتىدىكى ھەربىي ئەمەلدارنىڭ پاختىسىنى ساقلايدىغان چوڭ ئىسكىلاتقا يېقىنلاشتى.
پاختا ئىسكىلاتىنىڭ كۈلىمى ناھايىتى چوڭ بولۇپ پۈتۈن ئەلنىڭ پاختىسى مۇشۇ يەرگە يېغىلغانچىلىك قىلاتتى، يېزا-قىشلاقلاردىن ئەرزان باھادا مەجبۇرى سېتىۋېلىنغان پاختىلار ئاساسەن ھەر قايسى ناھىيەلەردىكى پاختا پىششىقلاش زاۋۇتلىرىدا چىگىتىدىن ئايرىلىپ پىششىقلىنىپ بوكلانغاندىن كېيىن ھەممىسى بۇ ئىسكىلات مەيدانىغا يېغىلاتتى. ھازىرقى پەسىل دەل پاختىلارنىڭ ئەڭ كۆپ يېغىلىدىغان ۋاقتى بولغاچقا نەچچە يۈزمۇ كىلىدىغان بۇ چوڭ مەيدان بوكلىنىپ تېڭىلغان پاختىلار بىلەن تولۇپ كەتكەن بولۇپ پەقەت مەيدان ئىچىدە ئاندا-ساندا يۈك ماشىنىلىرى ماڭغۇدەكلا يول قالغان ئىدى.
ئىككەيلەن قاراڭغۇدا ئىسكىلاتنىڭ تېمىغا يامىشىپ چىققىلى بۇلىدىغان مۇۋاپىق جاينى تېپىپ مەيدان ئىچىگە سەكرەپ چۈشتى، پاششاخان ئۇكىسى بىلەن چاشقانلارنى بىر قەپەزدىن بۈلۈشۈپ بىرسى شەرىق تەرەپكە بىرسى غەرپ تەرەپكە مەسئۇل بولۇپ ئىش تۈگىگەندە ئۆيدە كۆرۈشىدىغان بولدى، ئۇلار پوسپۇرلۇق  يانچۇق سائەتلىرىنى يەنە بىر قېتىم ئۇدۇللاپ ئون بەش مىنۇتتىن كېيىن ئىش باشلايدىغانغا دىيىشتى.
تىللاخان مۇشۇ يەرگە يېقىن يەردە ئىش باشلايدىغان بولغاچقا پاششاخان بىر باك سەلەركە بىلەن بىر قەپەز چاشقاننى كۈتۈرۈپ شەرىق تەرەپكە ئالدىراپ كەتتى.
ئون بەش مىنۇت توشتى، ئۇلار قەپەزدىكى تىرىك چاشقانلارغا باكتىكى سەلەركىنى ئالدىرماي سۇ سەپكەندەك چېچىشقا باشلىدى، چۈنكى چاشقاننىڭ تۈكلىرى بەك زىچ بولغاچقا ئۆزىگە ئالدىراپ سۇيۇغلۇق يۇقتۇرمايتتى، بىنزىن سەلەركىگە قارىغاندا كۈيۈشچانلىقى يۇقىرى بولغاچقا ناھايىتى تىز كۈيۈپ تۈگەيتتى. سەلەركىنىڭ كۈيۈشچانلىقى يۇقىرى بولمىسىمۇ لېكىن ئۇ بىنزىنغا قارىغاندا چاشقاننىڭ مۇيىغا بەكلا سىڭىۋالاتتى ئوت كۈچى كۈچلۈك بولۇپ كۈيىشى ئۇزۇنغا داۋاملىشاتتى. شۇڭا بۇنداق ئوت قۇيۇشتا سەلەركە ئەڭ ياخشى يېقىلغۇ ھىساپلىناتتى.
باكتىكى سەلەركە چاشقانلارغا سىپىلىپ يېرىم بولغاندا ئۇلار سەلەركىنىڭ ھەممىسىنى بۇلدۇقشىتىپ چاشقانلارغا تۆكتى. چاشقانلار سەلەركىدىن چىپ-چىپ ھۆل بولۇپ كەتتى. قەپەزنىڭ بىر يۈزى تۇلۇق ئېچىلىدىغان قىلىپ ياسالغان ئىدى، سەرەڭگە يېقىلىپ چاشقانلارنىڭ ئۈستىگە تاشلانغاندىن كېيىن قەپەزنىڭ ئېغىزى ئېچىۋېتىلدى.
چاشقانلار كۈيۈك ئازابىغا چىدىيالماي بېشى قايغان-پۇتى تايغان تەرەپكە چىرىلداشقىنىچە يۈگۈرۈپ قاچتى، قەپەزدىن ئېتىلىپ چىققان بۇ ئوت قويغۇچى پارتىزانلار ھەش-پەش دىگۈچە خۇددى ئاسمانغا چىقىپ چېچېلپ كەتكەن سالىيۇتلاردەك پۈتۈن مەيدان يۈزىگە تەكشى تارىلىپ ھەممىسى ئۆزىنىڭ ۋەزىپىسىنى ئۇڭۇشلۇق ئۇرۇندىدى.
ئادەتتە بۇنداق ئۇسۇلدا كۈيدۈرۈلگەن تىرىك چاشقانلار كۈيۈپ كۈل بولمىغىچە يۈگۈرۈشتىن توختىمايتتى، ئۇنىڭ بۇخىل ئوت قۇيۇش كۈچى بەزىدە ھەربىيلەرنىڭ ئىلغار ئوت قۇيۇش ئۈسكۈنىلىرىدىنمۇ ئېشىپ چۈشەتتى. بۇنىڭغا ھەتتا ھەربىيلەرنىڭ ئۆزىمۇ قايىل ئىدى.
پاختا ئىسكالات مەيدانىدىكى  ئوت ئۈچۈرۈش ئەسلىھەلىرى خېلى ئىلغار بولسىمۇ ئۇ پەقەت بىر ياكى ئىككى ئۇرۇندا ئوت كىتىپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن ئالدىن تەييارلانغان ئىدى، بۇنداق كۆپ ئۇرۇندا بىرلا ۋاقىتتا ئوتنىڭ كىتىشىنى ئىسكىلات خۇجايىنلىرى ئەسلا ئويلاپ باقمىغان ئىدى. كۆزنى يۇمۇپ ئاچقۇچە پۈتۈن ئىسكىلات غايەت زور گۇلخانغا ئايلىنىپ كەتتى...پاششاخان بىلەن تىللاخان بۇ قېتىم تامدىن ئەمەس چوڭ دەرۋازىدىن ئوينىغان پېتى چىقىپ كەتتى.
ئاكا-ئۇكا بۇ تىرورچىلار ھېلىقى ھەربىي ئەمەلدارغا ئىختىسادى جەھەتتە كۈتۈرۈپ قوپقۇسىز قاتتىق زىيان سالغان بولسىمۇ ئەمما ئۇزىنىڭ ھەربىي ھۇقۇقىدىن پايدىلىنىپ يېغقان يۇشۇرۇن بايلىقى ئالدىدا بۇ ئانچە چوڭ زىيان ھىساپلانمايتتى. بۇ قېتىمقى ئوت كىتىش ۋەقەسىدە مۇسكىۋا تەرەپ  بۇ ھەربىي ئەمەلدار - ژاكوف پىرايىۋىچنى رۇسىيىگە قايتۇرۇپ كەتتى.

                                  ئون بىرىنچى باپ: ۋىلادىمىر

پاششاخاننىڭ ئاتىسى ياۋۇزبەگ تىنىچلىقنى خالايدىغان ئىلىم سۈيەر پەلىۋان كىشى ئىدى، ئانىسى كۈنچىچەكنىڭ ئاتا-بۇۋىلىرى نەچچە ئەسىر قېلىچ-توقماق ئىچىدە قان كىچىپ ياشىغان جەڭ خۇمار ئادەملەر ئىدى، شۇ سەۋەبتىنمۇ پاششاخان ئانا تەرەپنىڭ باغرى قاتتىقلىق، قىساسكارلىق، جەڭ خۇمار تەرەپلىرىنى ئۈزىگە ئازراق تارتىپ قالغان ئىدى.
بۇ ھەربىي ئەمەلدار-ژاكوف پىرايىۋىچنىڭ تىرىك يۈرگىنىدىن پاششاخان ئاكا-ئۇكىلارنىڭ تېخى ئاچچىغى چىقمىغان ئىدى. ئارىدىن نەچچە يىل ئۆتۈپ بۈگۈنكى كۈنگە كەلگەندە پاششاخان قۇرسىقىدىكى ئۇزۇندىن بىرى ساقلاپ كەلگەن بۇ غومنى تازا بىر چىقىرىپ ئۇكىسىغا جاۋاپ قايتۇرۇش ئۈچۈن مەخسىدىنى ھېچكىمگە بىلدۈرمەي بۇ قېتىمقى سەپەرگە ئاتلانغان ئىدى.
پاششاخان ئاپتۇۋۇزدا نەچچە كۈن يول يۈرۈپ رۇسىيەنىڭ مۇسكىۋاغا يىتىپ كەلدى، ئۇ ياتاققا چۈشۈشنىڭ ئالدىدا چاچ ياسايدىغان دۇكانغا كىرىپ ئۆزىنىڭ قارا چېچىنى قىزغۇچ سېرىق رەڭدە بۇيىتىپ كىيىم دۇكىنىدىن رۇس يىگىتلىرىگە خاس كىيىملەرنى سېتىۋېلىپ ئالماشتۇردى، پاششاخان گەرچە ئون ئالتە ياشقا كىرگەن بالا بولسىمۇ كۈچ مەشىقىنى تاھازىرغىچە داۋاملاشتۇرۇپ كەلگەنلىكى ئۇنىڭ ئۈستىگە  بوي-بەستىدە ئاتىسىنى تارتقانلىق سەۋەبلىك بەئەينى يىگىرمە ياشلىق يىگىتنىڭ ئۆزى بولۇپ قالغان ئىدى، قاش–كۆز ھەم چىرايدا بۇ ئىقلىمدا بۇنداق كىلىشكەن قۇرغۇيدەك  يىگىتتىن يەنە بىرى تېپىلماس دىسە ھەرگىز ئارتۇقچىلىق قىلمايتتى. ئۇ رۇسلارغا مودا بولغان كىيىملەرنى كىيىپ  چېچىنى سېرىق بۇيىتىش بىلەن سېپى ئۆزىدىن ناھايىتى كىلىشكەن بىر رۇس يىگىتىگە ئايلاندى، بىر كۆرگەن كىشى ئۇنىڭ تۈركمەن ئىكەنلىكىنى قەتئىي بىلەلمەيتتى.
ئۇ قىزىل مەيدان ئەتراپىدىكى ياخشى بىر مىھمانخانىغا چۈشۈپ ئۆزىنىڭ پىلانى بۇيىچە ئىشقا كىرىشىپ كەتتى. ئۇ ئالدى بىلەن ئاستانىدە قولغا چۈشۈرگەن ئادىرىس بۇيىچە ھەيدەر ئالتە قولنىڭ قاتىلى ھەربىي ئەمەلدار ژاكوف پىرايىۋىچنىڭ ئەپەندىنىڭ شەخسى تۇرالغۇسىنى ئىزدەپ تاپتى. بۇ كۈنلەردە گېنىرال ژاكوف پىرايىۋىچ  مۇسكىۋا شەھرىدىكى مەلۇم بىر ھەربىي قىسىمنىڭ باش شىتابىغا يېقىنراق جايدىكى ھەشەمەتلىك بىر داچىدا ئولتۇراتتى. داچىنىڭ دەرۋازىسى بىۋاستە چوڭ يولغا قارايدىغان بولۇپ دەرۋازا تۈۋىدە مەخسۇس بىر ھەربىي قاراۋۇل چىكىتتەك مىدىرلىماي پوستا تۇراتتى. دىمەك گىنىرال ئادەتتىكى كىشىلەردىن ئەمەس ئىدى.
پاششاخان ئۇنىڭ داچىسىنىڭ ئالدىدىكى چوڭ يولنىڭ بۇيىدا ماروژنا ساتىدىغان رۇس بۇۋاي بىلەن پاراڭلىشىپ چىقىشىپ قالدى، ئۇنىڭدىن ژاكوف پىرايىۋىچنىڭ ئەھۋالىنى ئىگەللەپ باقتى.«بۇ گېنىرال بوش ئادەم ئەمەس، ئاڭلىساق ئۇ سىتالىن بىلەن بىۋاستە كۆرۈشەلەيدىكەن، كېرىمىل سارىيىغا ئۈيىگە كىرگەندەك كىرىپ چىقارمىش، ئۇ دائىم ماشىنىدا ئولتۇرغاچقا بىزمۇ تا ھازىرغىچە ئۇنىڭ چىرايىنى كۆرۈپ باقمىدۇق، ئۇنىڭ خانىمىنى ئاندا-ساندا كۆرۈپ تۇرىمىز ھەر چارشەنبە كۈنى ئۇنىڭ خانىمىنى مەخسۇس ھەربىي ماشىنا بازارغا ئېلىپ چىقىدۇ، خانىم ھەر قېتىم  ئامراق ئىتىنى سەگىتىش ئۈچۈن ماشىنىغا چىقماي ئىتىنى يىتىلەپ ماڭىدۇ، ماشىنا ئۇنىڭ كەينىدىن ئەگىشىپ خېلى بىر يەرلەرگىچە ماڭىدۇ، بىز مۇشۇ چاغدا ئۇنى كۈرەلەيمىز!»
پاششاخان ئىشلارنىڭ بەكلا مۇرەككەپلىشىپ كەتكەنلىكىنى ھىس قىلىپ ئاستانىدە نىمىشقا بالدۇرراق قول سالمىغانلىقىغا پۇشمان قىلدى لېكىن ئۇ جاھىل ئىدى، ئۇكىسىنىڭ ئالدىغا قۇرۇق قول بېرىشىنى ئەسلا خالىمايتتى. شۇڭا ئۇ  كاللىسىغا يېڭى بىر پىلاننى تىزىپ چىقتى. پاششاخان ئۇدۇل ئاۋات كۇچىلارنىڭ بىرىگە بېرىپ گېزىت ساتىدىغان ئۇششاق بالىلارنى ئىزدىدى چۈنكى ئۇ بۇنداق بالىلارنىڭ قانچىلىك چاققانلىقىنى ئۇبدان بىلەتتى. بىر دەمنىڭ ئىچىدە بىر بالا گېزىت كۈتۈرۈپ كىلىپ توۋلاپ سېتىشقا باشلىدى.
-        گېزىت ساتىمەن گېزىت! گىتلىر يەنە قايتا تىرىلىپتۇ!
توققۇز ياشلاردىكى بالا قارىماققا بەكلا چاققان، بەكلا ھەيياردەك كۈرىنەتتى.
-        ھەي گېزىتچى ئەكىلە گېزىتىڭنى! –دىدى پاششاخان ئۈنلۈك ئاۋازدا بالىنىڭ ھەرراپلىقىغا قايىل بولغاندەك بولۇپ.
-        ھە مانا باي ئاكا! – دېدى بالا يۈگىرەپ ئۇنىڭ ئالدىغان كىلىپ – نەچچە پارچە ئالىسىز؟
-        ھەممىنى ئالىمەن!
-        ئاكا، دادىڭىزنىڭ پورتمىلىدىن ئوغۇرلىغان پۇلنىڭ ھەممىسىگە گېزىت ئالماقچىمۇ؟ – دېدى بالا پاششاخانغا چاخچاق قىلىپ.
-        ساتامسەن يوق؟ - دېدى پاششاخان سەمىمىلىك بىلەن.
-        دادىڭىز پۇلنىڭ ھەممىنى تۈگۈتۈپسەن دەپ كاسسىڭىزدىن گۈل چىقىرۋەتسە مىنىڭ كارىم يوق ئەمىسە! – دېدى بالا قۇلىدىكى گېزىت سالغان بوخچىنى ئۇنىڭغا تەڭلەپ.
پاششاخان بالىنى كۇچىنىڭ بىر چېتىگە تارتتى.
-        راستىنلا پۇل تاپقۇڭ بارمۇ؟ - دەپ سورىدى پاششاخان بالىدىن ئەستايىدىللىق بىلەن.
-        ھەئە ئاكا، پول تاپقۇم بار!
-        ئەمىسە بىر ئىش بار ماڭا ياردەم قىل، بۇ زاكالەت پۇلى.
پاششاخان يانچۇقىدىكى چوڭ سوممىلىق پۇلدىن بىرنى سۇغۇرۇپ ئېلىپ بالىغا سۇندى، بالا قۇلىدىكى ھەممە گېزىتنى ساتقان تەقدىردىمۇ بۇنچلىك پۇلغا ساتالمايتتى، بالىنىڭ كۆزلىرى يۇغۇناپ  پۇلنى كاپپىدە ئېلىپ سورىدى:
-        نىمە ئىشتى ئاكا؟
-        ماڭە خالى بىر جاينى تېپىپ دىيىشەيلى.
پاششاخان بالىنى ئەگەشتۈرۈپ گېنىرالنىڭ داچىسى ئالدىغا يېقىنلاشتى.
-        ئاۋۇ داچىنى كۆردىڭمۇ؟
-        گېنىرالنىڭ داچىسىغۇ ئۇ؟!
-        شۇنداق، ئۇنىڭ خانىمىنىڭ بىر ئەتىۋارلىق بىر ئىتى بار، ئۇنى كۆرگەنمۇسەن؟
-        ئەلۋەتتە، نەچچە قېتىم كۆرگەن.
-        ئۇ ئىت ئەسلىدە سىڭلىمنىڭ ئىتى ئىدى، باشقىلار ئوغورلاپ بۇ گېنىرالغا سېتىۋېتىپتىكەن، گېنىرال كاتتا ئەمەلدار بولغاچقا ئېغىز ئاچالمىدۇق، سىڭلىم ئېغىر ئاغرىپ قالدى، ئۇنىڭ ئىتىنى بەكلا كۆرگۈسى بار، شۇ ئىتنى ئوغۇرلاپ بىرەلەمسەن؟
-        شۇ ئىشمىدى ئاكا، قانچە پۇل بىرىسەن ؟
بالا ناھايىتى ئىشەنىچ بىلەن گەپ قىلدى. پاششاخان ئۇنىڭ سۈزىدىن كۈلۈپ كەتتى.
-        قۇلۇڭدىكى پولدىن بەش تال بەرسەم قانداق؟
-        مىنى ئالدىماڭ، سىزدە ئۇنچىلىك پۇل نېمە  قىلسۇن؟ - دېدى بالا قاپىقىنى تۈرۈپ.
-        ئالدىمىدىم مانا قارا! – پاششاخان يانچۇقىدىكى پۇلنىڭ ھەممىنى ئېلىپ بالىغا كۆرسەتتى – ناۋادا ئىشنى ئۇڭۇشلۇق قىلالىساڭ، يەنە بەش تالنى قېتىپ بىرىمەن، ئىشەنمىسەڭ بۇ ئىككى پارچىسىنى ئالدىن بىرىپ تۇراي!
پاششاخان يانچۇقىدىكى بىر باغلام پۇلدىن ئىككى تالنى ئايرىپ ئېلىپ بالىغا سۇندى، بالا پولنى كۈننىڭ نۇرىغا تۇتۇپ بېقىپ كۈلگىنىچە قوينىغا سالدى.
-        چاتاق يوق ئاكا، ئەتە چۈشتە مالنى قۇلىڭىزغا يەتكۈزىمەن، قەيەردە كۈرىشىمىز؟
-        ئابىيامقى گېزىت ساتقان يەردە كۈرىشەيلى، ياندىكى كىچىك كۇچىدا بولسۇن! لېكىن بۇ قاتتىق مەخپىيەتلىك بىلدىڭمۇ؟
-        بىلدىم، ئۇ داچىنىڭ ھويلا تېمى بەك ئىگىز، سىم تىكەنلەر بىلەن قاپلانغان، لېكىن مىنىڭ ئامالىم بار، پەقەت گىپىڭىزدە تۇرسىڭىزلا!
-        ۋاي چاتاق يوق يىگىت، گىپىمىز گەپ! يەنە بىر ئىش بار ئىدى سەندىن سۇرايدىغان؟
-        ھە نېمە ئىش باي ئاكا؟
-        ھېلىقىدەك قىزلار بار كۇچا بۇ يەرگە يىراقمۇ؟
بالا كۈلۈپ كەتتى.
-        ھەي ئاكا، ئۇ يەر سىز بارىدىغان يەر ئەمەس جۇمۇ!
-        ياق مەن بارمايمەن، ئاڭلىسام بەزىبىر روھلاندۇرۇش دۇرىلىرىنى شۇ يەردىن تاپقىلى بولىدۇ دەپ ئاڭلىغان، تاغامغا لازىمكەن، شۇڭا سورىدىم!
-        ھە مەن بىلىمەن، توغرا!  ئۇنداق دورا پەقەت شۇنداق كۇچىلاردىن چىقىدۇ، نەششىدىن باشلاپ ئەپىيۇنغىچە ھەممىسى بار، يۈرۈڭ مەن سىزگە كۆرسىتىپ قۇياي.
گېزىت ساتىدىغان بالا پاششاخاننى ئەگەشتۈرۈپ ئاۋات كۇچىلارنىڭ ئىچىدىكى بىر كىچىك كۇچىغا باشلاپ بىر دۇكاننى كۆرسىتىپ قۇيۇپ كىتىپ قالدى. پاششاخان دۇكانداردىن ئۇدۇل گەپ سورىدى:
-        ئاڭلىسام يېقىندا بىرخىل دورا پەيدا بولۇپتىكەن، شۇنىڭدىن سىزدە بارمىدۇ؟
-        مەندە ھەرخىلى بار، ساڭا لازىمى قانداقتى؟ - دەپ سورىدى ياشانغان رۇس ئايال قاش-كۆزلىرىنى ئوينىتىپ پاششاخانغا ئاچكۆزلۈك بىلەن قاراپ.
-        ئاياللار ئىچىدىغىنى، ئەڭ كۈچلۈكى كىرەكتى! – دېدى پاششاخان دۇكاندارنىڭ چىرايىغىمۇ قارىماي.
-        مەندە ئىككى خىلى بار، بىرى دۆلتىمىزدە ئىشلەنگىنى يەنە بىرى ياۋرۇپادىن ئەكىرگىنى بۇ بەك قىممەت ئەمما ئۈنۈمى كارامەت، قېرى مۇناخلار ئىچىپ قالسىمۇ چىركاۋدىن قېچىپ كىتىدۇ يىگىت!
-        بۇپتۇ ئەڭ ياخشىسىدىن ئۈچ قېتىمغا يەتكۈدەك بىرىڭ.
-        بۇ بىر تەمسىز پاراشۇك نەرسە، مەشۇغۇڭنىڭ ئىچىدىغان چېيىغا سالساڭمۇ، ۋوتكىسىغا سالساڭمۇ قەتئىي ئۇقالمايدۇ، پەقەت بەش مىنۇت ئۈتە-ئۈتمەي، ئۇ سىنىڭ ئولجاڭغا ئايلىنىدۇ چىرايلىق يىگىت!
دۇكاندار ئايال سىگارتىنى شۇرىغىنىچە سەت كۈلدى، پاششاخان ئۇنىڭ دىگىنىنى بىرىپ ھورمۇنلۇق دۇرىنى ئالغاندىن كېيىن دەرھال بۇ ئىپلاسلىق قاينىغان كوچىدىن چىقىپ كەتتى.
ئەتىسى ئەتتىگەندە گېنىرال ئادىتى بۇيىچە ماشىنا بىلەن ئىشقا كەتكەندىن كېيىن داچىنىڭ دەرۋازا ئالدىغا يېقىنراق يەردە ئىككى بالا بىر توپنى تالىشىپ ئۇرۇشۇپ كەتتى، ياشتا چوڭراق بىر بالا ئۆزىدىن كىچىك بىر بالىنى بۇزەك قىلىپ ئۇنىڭ تۇپىنى تارتىۋالغان ئىدى، كىچىكراق بالا يىغلاپ كەتكىنىچە بىر دەمدە ئاكىسىنى باشلاپ ئەكەلدى، جىدەل چوڭايدى، بۇزەك بولغان بالىنىڭ ئاكىسى ھاينى-ھۇيت دىگۈچە ئۇكىسىنىڭ تۇپىنى ئېلىۋالغان بالىنى ئاستىغا بېسىپ راسا سالدى، تاياق يىگەن بالىنىڭ بۇرنىدىن چىققان قان ئۇنىڭ يۈزىنىڭ ھەممە يىرىگە سۇۋۇلۇپ چىرايى تۇنۇغۇسىز بولۇپ كەتتى، دەرۋازا ئالدىدىكى ئەتىدىن بىرى بۇ جىدەلنى باشتىن –ئاخىرى كۆرۈپ تۇرغان قاراۋۇل ئەسكەر ئاخىرى تاقەت قىلالماي يۈگىرەپ بېرىپ بالىلارنى سىلكىشلەپ ئايرىۋەتتى.
ئەسلىدە بۇ ئىشلارنىڭ ھەممىسىنى گېزىتچى بالا ئۇرۇنلاشتۇرغان بولۇپ  قاراۋۇل دەرۋازا تۈۋىدىن ئايرىلغان دەل مۇشۇ پەيتتە  گېزىتچى بالا غىپپىدە دەرۋازىدىن كىرىپ كەتتى. ئۇ يشىللىق قاپلىغان گۈللۈكلەرنىڭ ئارىسىدىكى چېغىر يوللاردىن مېڭىپ ئۆتۈپ ھەشەمەتلىك ئۆينىڭ چوڭ زالىدىكى ئەينەك دەرىزىلەردىن زالنىڭ ئىچىگە قارىدى، زالدا راستىنلا بىر تال پاخپاق كۈچۈك ئويناپ تۇراتتى. ئۇنىڭغا يېقىنراق يەردە بىر ئۆي خىزمەتچىسى مېڭىپ يۈرۈپ بىر ئىشلارنى قىلىۋاتاتتى. بالا بىردەم ساقلاپ قاراپ تۇردى، ئۆي خىزمەتچىسى ياندىكى بىر ئۆيگە كىرىپ كەتتى، بالا دەرھال پۇرسەتنى غەنىمەت بىلىپ زالنىڭ ئىشىگىنى ئېچىپ قۇلىدىكى بىر پارچە خام گۆشنى پاخپاق ئىتقا تەڭلەپ پەسراق ئاۋازدا ئىسقىرتتى.
ئۇماق ئىت بالىنىڭ ئالدىغا يۈگىرەپ كەلدى، بالا ئىتنى كۈتۈرۈپلا دەرۋازا تەرەپكە يول ئالدى، پاخپاق كۈچۈك بۇ داچىدىن چىققىنىغا خوش بولغاندەك قۇيرىقىنى شىپاڭشىتىپ ئۇنىڭ قۇچىغىدا غىڭ قىلماي ياتتى. دەرۋازا ئالدىدىكى قاراۋۇل جىدەلنى ئايرىۋېتىپ ئورنىغا كىلىپ تۇردى، ھېلىقى بالىلاردىن بۇرنى قانىغان بالىمۇ دەرھال ئۈيىگە كەتتى، ئاكا-ئۇكا ئىككى بالا بولسا جىدەل چىقارغان يەردىن كەتمەي ھېلىھەم توپ ئوينىشىۋاتاتتى...
مۇشۇ تاپتا ھېلىقى تاياق يىگەن بالا يولنىڭ ئۇ چېتىدىكى ئېرىقنىڭ بۇيىدا مۈكۈپ تۇرۇپ گېزىتچى بالىنى زەن سېلىپ كۈزىتىۋاتاتتى، گېزىتچى بالا ئىتنى كۈتۈرۈپ چىقىپ قاراۋۇلنىڭ كۆرۈپ قالماسلىقى ئۈچۈن دەرۋازىغا يېقىن يەردە مۈكۈپ تۇردى، ھېلىقى بالا ئۇنىڭ چىققانلىقىنى كۆرگەندىن كېيىن ئورنىدىن دەس تۇرۇپ ئالدىن-ئالا دىيىشىۋالغىنى بۇيىچە ئۇزۇن بىر گال پىچاقنى كۈتۈرۈپ يەنە ئىككى بالىنىڭ ئالدىغا قايتىدىن جىدەللەشكىلى ۋاقىراپ كەلدى، ئاكا-ئۇكا ئىككەيلەن پىچاقتىن قورقۇپ قاراۋۇلنىڭ  قېشىغا بېرىۋالدى، پىچاق كۈتۈرىۋالغان بالا ھازىرلا ئاكا-ئۇكا ئىككىسىنى ئۆلتۈرۋىتىدىغاندەك ئەلپازدا بالىلارغا ئۆزىنى ئاتتى. قاراۋۇل ئەسكەر ئۇلارنى ناھايىتى تەستە ئاجراتتى...گېزىت ساتىدىغان بالا بۇ پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ قۇچىغىدىكى ئۇماق ئىتنى كۈتۈرگىنىچە دەرۋازىنىڭ كىچىك ئىشىگىدىن يەنە بىمالال چىكىتىۋالدى.
پاششاخان گېزىتچى بالا بىلەن دىيىشكەن جايدا دەل ۋاقتىدا مالنى قۇلىغا تاپشۇرۇپ ئېلىپ بالىنى ئۇبدان رازى قىلدى، بالا ئۆمرىدە بۇنداق جىق پۇلنى كۆرۈپ باقمىغچقا پاششاخاننىڭ يېنىۋېلىشىدىن قورقۇپ پۇلنى ئېلىپلا دەرھال تىكىۋەتتى.
گېنىرالنىڭ خانىمى قېرىق ياشلارنىڭ قارىسىنى ئالغان چىرايلىق ئايال ئىدى، ئۇلارنىڭ ئىككى قىزى بولۇپ چوڭى ئون يەتتە ياشلاردا ، كىچىكى ئون بەشلەردە ئىدى، ئۇلارنىڭ ھەر ئىككىلىسى ئامېرىكىدىكى بىر ياتاقلىق مەكتەپتە ئۇقۇيتتى، گېنىرال ئەتىدىن كەچكىچە خىزمەت ئىشى بىلەن ئالدىراش يۈرگەچكە خانىم بۇ پاخپاق ئىت بىلەن كۈن بۇيى بىرگە بۇلاتتى شۇ سەۋەپتىنمۇ ئۇ بۇ ئىتنى جېنىدىن ئەزىز كۈرەتتى، خىزمەتچىلەر ئىتنى ئىزدەپ داچىنىڭ بۇلۇڭ-پۇشقاقلىرىنى قالدۇرماي ئاختۇرۇپ باقتى، خانىمنىڭ گېلىدىن تاماقمۇ ئۆتمىدى، گېنىرال مەخسۇس ئادەم تەشكىللەپ كوچا-كويلارغىچە ئىزدەپ باقتى،  ئىت تېپىلمىدى.  
ئۈچ كۈنگىچە خانىم ساراڭدەك بولۇپ ياستۇقتىن بېشىنى كۈتۈرمەي يىغلىغانچىلىك قىلدى. تۆتىنچى كۈنى سەھەردە خانىم ھوجرىسىدا ئۇماق ئىتىنى ئويلاپ ئولتۇرغاندا تۇيۇقسىز ئۆي خىزمەتچىسى ئايال  كۆلگىنىچە يۈگۈرۈپ كىرىپ خانمىغا خوشخەۋەر يەتكۈزدى.
-        خانىم ئاق مارجان ئۇ تىپىلدى!
-        نىمە ....نىمە دېدىڭ ئاق مارجان ئۇ ھاياتمىكەن؟
خانىم خوش بولغىنىدىن ئورندىن تۇرۇپ خىزمەتچىنىڭ ئالدىغا باردى.
-        ئاق مارجان قېنى، ئۇ نەدە؟
-        ئۇنى بىر يىگىت گۈللۈكتە تۇتۇپ تۇرىدۇ...- دەپ خىزمەتچى ئالدىراپ خانىمنى ئېلىپ ماڭدى.
خانىم گۈللۈكتە بۇرۇتى ئەمدى خەت تارتقان چىرايلىق بىر يىگىتنىڭ ئاق مارجاننى قۇچىغىدا تۇتۇپ تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ خۇشاللىقىدىن توۋلىۋەتتى. ئاق مارجانمۇ خانىمغا بەكلا ئامىراق ئىدى، ئۇ خانىمنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلاپ پاششاخاننىڭ قۇچىغىدىن سەكرەپ چۈشۈپ ئۆزىنى خانىمغا ئاتتى، خانىم كۆزلىرىگە ياش ئېلىپ ئاق مارجاننى قۇچاغلاپ سۈيۈشكە باشلىدى...
بىردەملىك ئانا-بالىنىڭ قىزغىن كۆرۈشىشىدىن كېيىن خانىم يىگىتكە رەھمىتىنى بىلدۈرۈپ ئۇنىڭدىن ئەھۋال سورىدى.
-        سىزگە نېمە دەپ رەخمەت ئېيتسام بۇلار يىگىت، ئاق مارجان سىزگە قانداق بولۇپ ئۇچراپ قالدى؟ - دېدى خانىم پاششاخانغا قۇلىنى سۇنۇپ ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشكەچ.
-        تۆنۈگۈن كۇچىدا كىتىۋاتسام، قېرى بىر ھاراقكەش بۇنى ئالغىن دەپ تۇرىۋالدى، پۇلىسىنى سورسام ئاسماندا گەپ قىلدى، قارىسام بۇ ئاق مارجىنىڭىز شۇنداق ئۇماقكەن ئۇنىڭغا ئىچىم ئاغرىپ يېنىمدا بار پۇلنىڭ ھەممىنى چىقىرىپ بۇنى سېتىۋالدىم، ئەتتىگەندە بوينىغا زەنجىر سېلىپ يولدا يىتىلەپ مېڭىۋاتسام، ئاق مارجان ئۆزى مۇشۇ تەرەپكە مېڭىپ مىنى بۇ يەرگە باشلاپ ئەكەلدى...- دېدى پاششاخان ئاپتاپتەك كۈلۈپ تۇرۇپ يالغاننى راستەك قىلىپ.
-        يۈرۈڭ ئۆيگە كىرەيلى ، سىز مىنى ئاجايىپ خوش قىلىۋەتتىڭىز، سىزنى نېمە دەپ ئاتايمەن يىگىت؟ - خانىم پاششاخاننىڭ قۇلىدىن تارتىپ ئۇنى زالغا باشلىدى.
-        ئىسمىم ۋىلادىمىر سىرىيىروۋىچ خانىم، ۋىلادىمىر دەپ ئاتاۋىرىڭ،– دېدى پاششاخان زالدىكى يۇمشاق سافادا تارتىنىپ ئولتۇرغان ھالدا.
ئۆي خىزمەتچىسى ئايال ئاڭغىچە چاي كۈتۈرۈپ چىقىپ ئۇلارنىڭ يېنىدا تەق بولۇپ تۇردى.
-        قېنى مەن سىزگە ئۆز قۇلۇم بىلەن چاي تۇتاي ۋىلادىمىر ، سىز قەيەردە تۇرىسىز؟ نېمە كەسىپ قىلىسىز؟،- خانىم پاششاخانغا ناھايىت قىزىققان ھالدا ئۇنىڭغا قىزغىن مۇئامىلە قىلىۋاتاتتى.
-        مەن يىراق سەھرادىن ئىش ئىزدەپ كەلگەن خانىم، شەھەردە بىر تاغام بار ئىدى،  -دېدى  پاششاخان بىچارە قىياپەتتە خانىمنىڭ ئۆزىگە ھىسداشلىقىنى قوزغاش ئۈچۈن – ئۇ بىر كاتتا باينىڭ داچىسىدا ماڭا ئۆي خىزمەتچىلىكىنى تېپىپتىكەن لېكىن ئۇ يەردە ئىشلىگۈسى بارلاردىن مەن يالغۇز ئەمەسكەن، ئۇ يەرگە تىزىملاتقانلاردىن بەش-ئالتىمىز بار ئوخشايمىز، ئەمدى ئالدىمىزدىكى ئايدا ھەممىمىزدىن ئەمىلىيەتتىن ئىمتاھان ئالىدىغان ئوخشايدۇ...
-        ھەي سىزدەك بىر يىگىت ئۆي خىزمەتچىلىكىگە زايا كىتىسىز ئەمەسمۇ؟- دېدى خانىم پاششاخاننىڭ كىلىشكەن بوي-بەستى ھەم چىرايىغا قاراپ ئىچى ئاغرىتىپ -  مەن بۇ يەرگە ئېلىپ قالاي دىسەم يولدىشىم ھەربىي ئەمەلدار بولغاچقا بىزنىڭ ئۆيگە كىلىدىغان خىزمەتچىنى باش شىتاپ ئۆزى تەكشۈرۈپ ئۆزى تەخسىملەيدىكەن، بولمىسا يېقىنلىرىمغا دەپ سىزگە باشقا بىرە ئىش تېپىپ بىرەيمۇ ۋىلادىمىر ئەپەندى؟
-        رەھمەت خانىم، دادام بەكلا جايىل ئادەم، ئۇمۇ ئۆي خىزمەتچىسى ئىدى، مۇشۇ ئىشنى قىلمىساڭ بولمايدۇ دەپ تۇرىۋالدى...
-        ئەمدى قانداقمۇ قىلامىز؟-دىدى خانىم تەڭلىك تارتقان ھالدا.
-        ناۋادا خانىمغا ئېغىر كەلمىسە بىر تەلىۋىم بار ئىدى، ئېيتسام بۇلامۇ؟
-        ھە دەۋىرىڭ يىگىت! – دېدى خانىم كۈلۈپ تۇرۇپ پاششاخاننى قوللاپ.
-        ناۋادا ماقۇل كۆرسىڭىز داچىڭىزغا كۈندە ئەتتىگەن كىلىپ ئۆي خىزمەتچىلىرىدىن بەزى قائىدە-يۇسۇنلارنى ئۈگۈنىۋالسام كەچكە يېقىن قايتىپ كەتسەم، ئىككى ھەپتە ئىچىدە نۇرغۇن نەرسىلەرنى بىلىۋالاتتىم، ئۇچاغدا ئۇلارنىڭ داچىسىغا كىرىپ ئىشلىشىمگە گەپ كەتمەيتتى. سىزنىڭچە بۇلامۇ خانىم؟
-        ھە.... بۇغۇ ئاسان گەپكەن، شۇنداقتىمۇ بۇ ئىشنى مەن بىزنىڭ گىنىرالنىڭ سەمىگە بىر سېلىپ قۇياي، ئەتە ئەتتىگەندە ئۇ ئىشقا مېڭىشتىن بۇرۇن بۇ يەرگە كىلىپ بۇلۇڭ، سىزگە چۇقۇم ياخشى جاۋاپ قايتۇرىمەن!
پاششاخان خانىمغا رەھمىتىنى بىلدۈرۈپ ئورنىدىن تۇردى، خانىم ياندىكى سومكىدىن بىر قىزىل پورتمالنى ئېلىپ ئىچىدىن بىر تۇتام پۇلنى سۇغۇرۇپ پاششاخانغا تەڭلىدى، پاششاخان ئادىمىگەرچىلىك قىلىپ پۇلنى ئالغىلى ئۇنمىدى، خانىم جاھىللىق بىلەن ئۇنىڭ قۇلىغا بۇ پۇللارنى تۇتقۇزۇپ ئالمىسا خاپا بولۇپ قالىدىغانلىقىنى ئېيتتى، پاششاخان پۇلنى تەستە ئالغان بولۇپ خانىم بىلەن خوشلىشىپ داچىدىن چىقىپ كەتتى.
ئەتىسى سەھەردە پاششاخان داچىنىڭ ئالدىغا كىلىپ قاراۋۇل ئەسكەرگە ئەھۋالنى ئېيتتى، قاراۋۇلنىڭ بۇنىڭدىن خەۋىرى بار ئىدى، ئۇ پاششاخاننى كىرگۈزىۋەتتى. پاششاخان گۈللۈكتە خانىمنىڭ خەۋىرىنى كۈتۈپ تۇراتتى، شۇ تاپتا ھەيۋەتلىك ھەربىي فورمىللىرىنى كېيگەن ھەيدەر ئالتە قولنىڭ قاتىلى، تۈركمەنىستاننى ئۇچۇق-ئاشكارا بۇلاڭ-تالاڭ قىلغان قاراقچىلارنىڭ بىرى بولغان گېنىرال گىرىگىروۋىچ خىزمەت سومكىسىنى كۈتۈرگنىچە ئالدىراش چىقىپ كەلدى، ئۇ ئىشىك تۈۋىگە چىقىپ گۈللۈكتە ساقلاپ تۇرغان پاششاخاننى كۆرۈپ خانىمنى چاقىردى.
-        ئەشۇ يىگىت شۇمۇ؟  -دېدى گىنىرال خانىمغا پاششاخاننى مەنسىتمەسلىك بىلەن كۆرسىتىپ تۇرۇپ.
-        ھەئە ئەشۇ يىگىت شۇ! – دېدى خانىم ئىرىگە قاراپ كۈلۈپ.
-        بۇياققا كەل يىگىت! – دېدى گېنىرال مۇغەمبەرلىك بىلەن پاشاخاننى يېنىغا چاقىرىپ.
پاششاخان يۈگىرەپ ئۇلارنىڭ ئالدىغا كەلدى.
-        سەن ئائىلىمىزگە زور خىزمەت كۆرسەتتىڭ، قائىدە بۇيىچە بىزنىڭ بۇ تۇرالغۇمىزغا بىزنىڭ توققانلىرىمىزمۇ كىرەلمەيتتى، خانىمىمنىڭ ھۆرمىتى ئۈچۈن سىنى ئىككى ھەپتە بۇ يەردە ئېلىپ قالايلى، كۈزۈڭنى ئېچىۋال!- دەپ سۇغۇق كۈلدى گېنىرال ماڭغىنىچە.
-        رەھمەت گېنىرال! – دېدى پاششاخانمۇ خوش بولغان قىياپەتتە.
شۇنداق قىلىپ پاششاخان ئۆي خىزمەتچىسىگە ياردەملىشىپ قۇلىقى يۇمشاق پىراكتىكا ئۇقۇغۇچى بولۇپ ئىشقا چۈشۈپ كەتتى، ئۇ ئۆي ئىشلىرىنى قىلىش جەريانىدا خانىم بىلەن مۇڭدىشىپ ئولتۇردى، گېنىرال ئۆزى سىرىتتا تۇلا ئويناپ يۈرۈيدىغان ئەخلاقسىز كىشى بولغاچقا خانىمى بىلەن بىردەم پاراڭلىشىپ ئولتۇرۇشقىمۇ مەيلى يوق ئىدى، بىچارە خانىم بارلىق دەرتنى ئىچىدە ساقلاپ يۈرەتتى، ئۇمۇ ساغلام ياش ئايال كىشى بولغاچقا ئەرلەرنىڭ يېنىغا كىلىشىنى خالايتتى...ئەپسۇسكى بۇ ئائىلىنىڭ ئىناۋىتى ناھايىتى يۇقىرى بولغاچقا خانىم ئىرىنىڭ يۈزىنى تۈكۈشنى خالىمايتتى... خانىم پاششاخان بىلەن پاراڭلىشىش جەريانىدا بارغانسىرى ئۇنىڭغا ئىجىل بولۇپ كەتتى...
چارشەنبە كۈنى سەھەردە پاششاخان گېنىرالنى يولغا سېلىپ قۇيۇپ زالغا ئەمدى كىرىپ ئولتۇرۇشى تۇلۇق قۇراللانغان بىر ھەربىي يىگىت زالغا كىرىپ كەلدى. پاششاخان ئۇنىڭ خانىمنى قوغداپ سىرىتقا چىقىدىغان ھەربىي شوپۇر ئىكەنلىكىنى ئۇبدان بىلەتتى. پاششاخان ئاشخانا ئۆيدىن بىر ئىستاكان قىززىق چاينى ئېلىپ چىقىپ  ھەربىي يىگىتكە تۇتتى، يىگىت ئوتتۇزلارنىڭ قارىسىنى ئالغان قارىماققا ناھايىتى تەكەببۇر ھەربىي ئىدى، ئۇ پاششاخاننىڭ بەكلا قاملاشقان بالا ئىكەنلىكىنى كۆرۈپ قەستەن ئۇنىڭ چېيىنى ئالمىدى.
پاششاخان مېيىغىدا كۈلۈپ چاينى ئۇنىڭ ئالدىدا قاپ قۇيۇپ ياندىكى بىر ئىستاكان ھەسەل ئارلاشتۇرۇلغان سۈتنى ئېلىپ خانىمنىڭ ھوجرىسىنىڭ ئىشىكنى يىنىك چەكتى، خانىم ئۇخلاش كىيىمى بىلەن چېچىنى تارىۋاتاتتى، خانىم ئۇنىڭ كىرىشىگە رۇخسەت قىلدى، پاششاخان كىرىپ پەتنۇس بىلەن سۈتنى خانىمغا تەڭلەپ تۇرۇپ شوپۇر يىگىتنىڭ ساقلاپ قالغانلىقىنى ئېيتتى. خانىم پاششاخانغا كۈلۈپ قاراپ سۈتنى پاك-پاكىزە ئىچىۋەتكەندىن كېيىن چېچىنى تۈزەشتۈرۈشكە باشلىدى، ئارىدىن نەچچە مىنۇت ئۆتە-ئۆتمەي دەرۋەقە سۈتكە ئارلاشتۇرۇلغان ھورمۇنلۇق دورا تەسىرىنى راستىنلا كۈرسىتىشكە باشلىدى، خانىم ئۆزىچە كۈلۈپ كۈزىنىڭ قۇيرىقىدا پاششاخانغا سەپ سېلىشقا باشلىدى، پاششاخان بۇنى سىزىپ چاندۇرماي ئىشىكتىن سۇغۇرۇلۇپ چىقىپ شوپۇر يىگىتنىڭ ئالدىغا بېرىپ ئۇنى خانىمنىڭ چاقىرغانلىقىنى ئېيتتى، شوپۇر يىگىتمۇ گەۋدىلىك ھەم قاملاشقان كىشى ئىدى، ئۇ ئۇدۇل خانىمنىڭ ھوجرىسنىڭ ئالدىغا بېرىپ ئىشىكنى چەكتى، خانىم ئۇنىڭ كىرىىشىگە رۇخسەت بەردى، خانىم ئاڭغىچە بىر قىسما بولۇپ كۈزى خۇمالىشىپ كارۋاتقا ئۆزىنى تاشلاپ ئۆزىنىڭ زادى نېمە بولغىنىنى بىلەلمەي بېشى قايغاندەك بولۇپ ياتقان ئىدى.
شوپۇر يىگىت ياتاق ئۆيگە كىرىپلا خانىمنىڭ ئۇخلاش كىيىمى بىلەن نازلىنىپ ياتقانلىقىنى كۆرۈپ سەل جىددىلىشىپ قورقۇپ قالدى لېكىن خانىمنىڭ ئۇخلاش كىيىمىدىن يېرىمى چىقىپ تۇرغان دۈمبىدەك ئاپئاق تولغان كۆكسىگە قاراپ يۈرىگى سەل-پەل ئويناپ قالدى، خانىم تۇنجى قېتىم شوپۇرنىڭ نەقەدەر قاملاشقان يىگىت ئىكەنلىكىنى بىلگەندەك ئۇنىڭغا قايتىدىن زەن سېلىشقا باشلىدى، شوپۇر خانىمغا راستىنلا بەك قاملاشقان كۈرۈنۈپ كەتتى، ئۇ شوپۇر يىگىتكە قاراپ ئىللىق كۈلدى، ئاندىن ئورنىدىن دەس تۇرۇپ ياتاقنىڭ ئىشىگىنى ئۆزى بېرىپ يېپىپ قۇيۇپ شوپۇرنىڭ بوينىغا گىرە سېلىۋالدى...
بىرە سائەتلەرگە قالماي شوپۇر يىگىت ھالسىزلانغان ھالدا خانىمنىڭ ھوجرىسىدىن چىقتى، خانىممۇ بىردەمدىن كېيىن كۆڭلى ئىنتايىن خوش ھالدا زالغا پەيدا بولدى...ئۇلار بىر-بىرىگە كۆز بېقىشىپ يېڭى مۇھەببەتلەشكەن بىر جۇپ ئاشىق-مەشۇقتەك  ئاق مارجاننى كۈتۈرۈشۈپ سىرتقا مېڭىشتى.ئىشلار پاشاخاننىڭ پىلانىدىكىدەك ئۇڭۇشلۇق كىتىپ بېرىۋاتاتتى.
يەنە بىر چارشەنبە يىتىپ كەلدى، بۇ پاششاخانغا نىسبەتەن ئەڭ ئاخىرىقى ھەم ئەڭ مۇھىم كۈن ئىدى.
گېىنىرال يەنىلا ئادەتتىكىدەك ئىشقا ماڭدى لېكىن بۇ قېتىم ئۇ خىزمەت سومكىسىنىڭ ئورنىغا ئۈيىدىكى تامغا ئورنۇتۇلغان چوڭ بىخەتەر ساندۇقتىن تۆت ئەتراپى تۆمۈردىن ياسالغان كىچىك تۆمۈر چاماداننى ئېلىپ مېڭىۋاتاتتى، ئۇنىڭ بۇ كىچىك تۆمۈر چامىداننى سول قۇلىغا كويزا بىلەن چېتىۋېلىپ ماڭغىنىدىن قارىغاندا چامىداندا ئالتۇندىنمۇ ئەتىۋا قانداقتۇ بىرە بايلىق باردەك قىلاتتى. گېنىرال چوڭ دەرۋازا ئالدىغا چىقىشى ھېلىقى مۇغەمبەر شوپىر يىگىت گېنىرال بىلەن سالاملىشىپ گۈللىكتىن كىرىپ كىلىۋاتاتتى...پاششاخان يانچۇق سائىتىگە قارىدى، گېنىرال يېرىم سائەتتىن كېيىن ئۆزىنىڭ ئىشتاپتىكى ئىشخانىسىغا بارالايتتى...
شوپىر يىگىت زالغا كىرىپ ئۇدۇل خانىمنىڭ ھوجرىسىغا كىرمەكچى بولدى چۈنكى ئۇلار ئالدىنقى چارشەنبە كۈنى بازاردا شۇنداق پۈتۈشۈپ بولغان ئىدى...
- خانىم سىزنى بىردەم گۈللۈكتە تۇرۇپ تۇرسۇن، مەن چاقىرغاندا ئۇدۇل ھوجىرامغىلا كىرسۇن دەيدۇ! – دېدى پاششاخان ھويلىدىكى گۈللۈكتە شوپۇرنىڭ ئالدىنى تۇسۇپ.
شوپۇر«ھوجىرامغىلا كىرسۇن!» دىگەن سۆزنى ئاڭلاپ بۇ گەپنىڭ راستلىقىغا ئىشىنىپ قەدىمىنى توختىتىپ گۈللۈكنى تەقەززالىق بىلەن ئايلىنىشقا باشلىدى.
پاششاخان قەدىمىنى ئىتتىك ئېلىپ ئاشخانىغا كىرگەندىن كېيىن ئىلگىركىدەك سۈت بىلەن ھەسەلنى تەييار قىلىپ تەق قىلدى، ئاندىن سائىتىگە قاراشقا باشلىدى پاششاخاننىڭ يۈرىگى مۇشۇ تاپتا سائەتنىڭ سىكونىت سىتىرىلكىسىدىنمۇ تىز سېلىۋاتاتتى...
ئون مىنۇت...يىگىرمە مىنۇت...ئوتتۇز مىنۇت...گېنىرال ئالاھىزەل ئىشخانىسىغا يىتىپ باردى. پاششاخان خانىمنىڭ ئىشىگىنى چىكىپ «ھەسەل ئارلاشتۇرۇلغان سۈت» نى خانىمغا ئەكىرىپ بەردى، بۈگۈن خانىم ئەڭ چىرايلىق ئۇخلاش كىيىمى بىلەن ئۆزىگە گىرىم قىلىپ ئولتۇرغان ئىدى، ئۇ پاششاخاننى كۆرۈپ ئۆزىنىڭ خوشلىقىنى ئۇنىڭغا بىلدۈرمەي شوپۇرنى ئالدىراپ سورىدى، پاششاخان ئىشلارنىڭ تېخىمۇ ئۇڭۇشلۇق بۇلىشى ئۈچۈن سۈتنى خانىمغا تەڭلەپ تۇرۇپ شوپۇرنىڭ گۈللۈكتە ساقلاپ قالغانلىقىنى ئېيتتى، خانىم سۈتنى گۈپۈلدىتىپ ئىچىۋېتىپ تۇرۇپ  شۇپۇرنى چاقىرىۋېتىشىنى ئېيتتى.
شوپۇر بۇ قېتىم خانىمنىڭ ئىشىگىنى چەكمەيلا كىرىپ كەتتى...
پاششاخان خانىمنىڭ ھوجرىسىغا يىراق بولغان زالدىكى تېلفۇن تورۇپكىسىنى قۇلىغا ئېلىپ گېنىرالنىڭ ئىشخانىسىنىڭ نۇمۇرىنى بۇراشقا باشلىدى.
-  ۋەي! گېنىرال ژاكوف پىرايىۋىچما؟
-  ياق مەن كاتىپى!
- ئۇنىڭ بىلەن جىددى كۆرۈشمەكچى ئىدىم، چاقىرىپ قويغان بولسىڭىز..!- دەپ قەستەن ھاسىراپ سۆزلىدى پاششاخان.
-  سىز كىم؟
- مەن ئۇنىڭ ئۆي خىزمەتچىسى، تىز بۇلۇڭ جىددى ئىش چىقىپ قالدى!
كاتىپ نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلەلمەي ئىشىكتىن ئەمدىلا كىرگەن گېنىرالغا تېلىفۇننىڭ توروپكىسىنى دەرھال سۇندى.
-        ۋەي، مەن پىرايىۋىچ، نېمە ئىش بولدى؟
-         ۋەي... گېنىرال بۇ سىزمۇ...دەرھال ئۆيگە كىلىڭ مەن ۋىلادىمىر...سىزنىڭ ھېلىقى مايۇر شوپۇرىڭىز ئۇ قىپقىزىل ساراڭكەن...
-        ۋەي نېمە دېدىڭ، شوپۇر ئۇ...ئۇ نېمە  بۇپتۇ؟- دەپ قايتىلاپ ۋاقىردى گېنىرال پاششاخاننىڭ ھاسىراپ –ھۆمىدەپ ئېيتقان ئاۋازىدىن جىددىلىشىپ.
-        گېنىرال ...چاتاق چىقتى...ئۇ شوپۇر ...خانىمغا تاپانچىسىنى تەڭلەپ...ھوجرىسىغا تارتىپ ئەكىرىپ كەتتى...
گىنىرال ئىشخانىسىغا ئەمدى كىلىپ قۇلىدىكى تۆمۈر چاماداننى تېخى ئاجراتمىغان ئىدى، ئۇ بۇ گەپنى ئاڭلاپ غەزەپتىن ئىشتىنىغا چىقىرۋەتكۈدەك بولۇپ كەتتى، ئۇ تۆمۈر چاماداننى قۇلىدا تۇتقان پېتى  چاقماق تىزلىكىدە ماشىنىسىغا چىقىپ شۇپىرىغا داچىغا قاراپ تىز ھەيدەشنى بۇيرۇق قىلدى، شوپىر گېنىرالنىڭ ئۈڭۈپ كەتكەن چىرايىغا قاراپ ماشىنىنى ئۇچقاندەك تىز ھەيدىدى، گېنىرال يېنىدىكى تاپانچىسىنى ئۈيىگە بارغۇچە نەچچە قېتىم ئېلىپ نەچچە  قېتىم سالدى، گېنىرالنىڭ نەزىرىدە ماشىنا شۇنداق ئاستا مېڭىۋاتقاندەك بىلىنەتتى...
ماشىنا يىگىرمە مىنۇتقا قالماي داچىنىڭ دەرۋازىسىدىن كىرىپ كەلدى، پاششاخان زالنىڭ دەرىزىسىدىن ھويلا گۈللۈكىدە غەزەپتىن ئالچاڭلاپ كىلىۋاتقان گېنىرالنى كۆرۈپ يۈگۈرگىنىچە خانىمنىڭ ھوجرىسىغا كىردى، شۇپىر يىگىت خانىمنىڭ ۋىسالىغا يىتىش ئالدىراشچىلىقىدا  ئىشتان –كۈينەكلىرىنى ئىشىكنىڭ تۈۋىگە يېقىنراق يەرگە سېلىپ قۇيۇپلا خانىم بىلەن يۆگىشىپ كەتكەن ئىدى، پاششاخان ئالدى بىلەن يەردىكى كەمەرگە ئېسىلغان تاپانچىنى غىلابىدىن سۇغۇرۇپ ئېلىپ شوپىر يىگىتكە ئۈنلۈك ۋاقىردى.
-        خانىم!...ئىش چاتاق گېنىرال كەلدى!
-        كىم ؟...كىم كەلدى؟ - دېدى شوپۇر بېشىنى يوتقاندىن چىقىرىپ ئىشەنمىگەندەك پاششاخانغا بۇرۇلۇپ قاراپ.
ئاڭغىچە خانىم قورقۇپ چىيقىراپ يوتقاننىڭ ئىچىگە تېخمۇ مەھكەم كىرىۋالدى.
-        ئەنە قاراڭ، گېنىرال ئۇ..ئۇ قۇلىدا تاپانچا كۈتۈرۋاپتۇ! – پاششاخان شۇنداق دەپ يانغا تۇرۇپ بەردى.
خانىمىنىڭ ھوجرىسىدا تۇرۇپ  زالنىڭ ئىشىگىدىن  كىرگەن ئادەمنى  كۆرگىلى بۇلاتتى، شوپۇر يىگىت گېنىرالنىڭ راستىنلا قۇلىدا تاپانچا تۇتقان پېتى زالغا كىرىپ كەلگەنلىكىنى كۆرۈپ تىتىرەشكە باشلىدى.
-        ھەي مايۇر نېمە تىتىرەيسىز، تاپانچىنى دەرھال بەتلەڭ، تىز بۇلۇڭ،بولمىسا ئۆلگۈرەلمەيسىز؟ - پاششاخان شۇنداق دىگەچ قۇلىدىكى تاپانچىنى دەرھال قورقۇپ گاڭگىراپ كەتكەن  شوپۇرغا تۇتقۇزۇپ قۇيدى.
شوپۇر يىگىتمۇ دەرھال تاپانچىسىنى بەتلەپ تەييار قىلدى.
ئاڭغىچە پاششاخان يەردىكى شوپىرنىڭ ئىشتان-كۆينەكلەرنى يېغىشتۇرۇپ قۇلىدا پومىداقلاپ تۇتقىنىچە ئىشىكنى يېپىۋېتىپ گېنىرالنىڭ ئالدىغا يۈگۈرۈپ ماڭدى، گېنىرال زالنىڭ ئوتتۇرىسىدىن ئېشىپ خانىمنىڭ ھوجرىسىغا يېقىنلاپ قالغان ئىدى، پاششاخان گېنىرالنىڭ ئالدىغا يۈگىرەپ چىقىپ قۇلىدىكى كىيىم-كىچەكلەرنى گېنىرالغا كۆرسەتتى.
-        گېنىرال!  مايۇر ئۇ بىر ساراڭكەن، ئۇ قۇلىغا تاپانچىنى ئېلىۋېلىپ بىچارە خانىمنى قىيناپ ئۆلتۈرەي دەپ قالدى...!- پاششاخان ئوتنىڭ ئۈستىگە ياغ چېچىۋاتاتتى.
-        ھۇ ئىتنىڭ بالىسى! سىنى قانداق قىلىدىكەنمەن!،–گېنىرال تاپانچىسىنى بەتلىگەن پېتى خانىمنىڭ ئىشىكىنى غەزەپ بىلەن تەپتى. دىگەندەك شوپۇر قۇلىدا تاپانچىسىنى تۇتقان ھالدا كارۋاتتا يالىڭاچ پېتى تىتىرەپ لاغىلداپ تۇراتتى، گېنىرال بۇنى كۆرۈپ ئەرۋايى قىرىق گەز ئۆرلىدى، گېنىرال تاپانچىسىنى شۇنداق كۈتۈرىشىگە قورققان ئاۋال مۇشت كۈتىرەپتۇ دىگەندەك شوپۇر يىگىت ئالدى بىلەن گېنىرالغا ئوق ئۈزۈپ تاشلىدى، ئوق جايىغا تەگمىگەن ئىدى، گېنىرال شۇپۇرغا قارىتىپ ئوق ئېتىشقا باشلىدى، شوپۇر يىگىتمۇ ئۆلچەملىك ھەربىي بولغاچقا گېنىرالنى چەنلەپ قالايمىقان ئىتىۋەردى...
ئاشخانا ئۆيدىكى خىزمەتچىلەر خانىمنىڭ ھوجرىسىدىن چىققان قالايمىقان ئوق ئاۋازىدىن يۈگۈرۈشۈپ چىقىپ نەخ مەيداننى كۆرۈپ بىرى شۇ يەردە ئايلىنىپ كەتتى، يەنە بىرى چىيقىراپ بېرىپ يوتقان ئىچىدە مۈكۈپ ياتقان خانىمنى يوتقاننىڭ سىرتىدىن قۇچاقلىۋالدى، يەردە گېنىرال قان قۇسقىنىچە  جان تالىشىۋاتاتتى...كارۋاتتىكى شوپۇر يىگىت بولسا ئاللاقاچان ئاندىن تۇغما ھالدا مىلىق-مىلىق قان ئىچىدە كۈزى ئۇچۇق كىتىپ بولغان ئىدى.
پاششاخان كۈزى قانغا تولغان ھالدا ئاشخانا ئۆيدىكى گۈش پارچىلايدىغان كىچىك پالتىنى كۈتۈرۈپ خانىمنىڭ ھوجرىسىغا كىرىپ كەلدى، گېنىرالنىڭ ئاغىزىدىن تېخىچە توختىماي قان كىلىۋاتاتتى، ئەمدى ئۇنىڭ پۇت-قۇلىنى مىدىرلىتالىشى مۇمكىن ئەمەس ئىدى، شۇنداقتىمۇ ئوق ئۇنىڭ ئەجەللىك يىرىگە تەگمىگەندەك قىلاتتى، گېنىرال بار كۈچىنى يېغىپ كۈزىنى پولتايتقىنىچە پاششاخانغا تىكىلىپ بىرنىمىلەرنى دىمەكچى بولدى:
-        سەن...سەن... ؟
گېنىرالنىڭ ئاۋازى ئاران-ئاران چىقاتتى.
-        مەن ھەيدەربەگنىڭ دوستى!- دېدى پاششاخان تۈركمەن تىلىدا ئاچچىق كۈلۈپ تۇرۇپ.
-        قا...قا...قايسى...؟
گېنىرال تۈركمەنچىنى پىششىق بىلەتتى، ئۇنىڭ ئاۋازى چۈشۈپ نەپەس ئېلىشى بارغانسىرى قېيىنلىشىشقا باشلىدى.
-        سەن تۈركمەنىستاندا ئىككى تال پۇل ئۈچۈن ئېتىۋەتكەن ھېلىقى بالىچۇ؟ ئىسىڭگە كەلدىمۇ گېنىرال!،- دېدى پاششاخان غەزەپ بىلەن ئۇنىڭ قۇلىقىغا يېقىنلاپ تۇرۇپ، - ساڭا ھەممىنى دەپ بىرەي! مەن ئەشۇ ھەيدەربەگنىڭ دوستى، ساڭا دىسەم گېنىرال، پاختا ئىسكىلاتىڭغا ئوت قويغىنىمۇ، سىنى ھازىرقى ھالغا چۈشۈرگىنىمۇ مانا مەن! بۇنى بىلەمسەن؟!
جاھاندا ئۆزىنى بىر چاغلايدىغان گېنىرالغا بۇ گەپ تېخىمۇ ھار كەلدى بولغاي ئۇ ئاچچىقتىن كۈزىنى چىڭ يۇمىۋالدى. پاششاخان مىڭلىغان تۈركمەن خەلقىنىڭ خۇن قەرزىگە تۇغۇلغان بۇ قانخۇر ھەربىي ئەمەلدارنىڭ بۇنداق ئاسان ئۈلۈشىنى ئەسلا خالىمايتتى، شۇڭلاشقا پاششاخان گىنىرالنىڭ يۇمۇلغان قىيسىق كۈزىنى قول بارماقلىرى بىلەن چىمداپ تۇرۇپ مەجبۇرى ئاچتى،ئاندىن ئۇنىڭ قۇلىقىغا تېخىمۇ يىقىن كىلىپ تۇرۇپ رۇسچە كۇسۇرلاپ ئېيتتى:
-        پالتامغا قارا، تۈركمەنلەرنىڭ قانداقلىقىنى ئەمدى كۈرىسەن!
گېنىرالنىڭ كۆزلىرى چەكچىيىپ پاششاخاننىڭ قۇلىدىكى پالتىغا تىكىلگىنىچە ئۇنىڭدىن ئاخىرىقى قېتىم بىر قۇشۇق قېنىنى تىلمەكچى بولۇپ بىر نىمىلەرنى دەپ باقتى ، لېكىن غەزەپكە كەلگەن پالتا ئۇنىڭ يالۋۇرۇشلىرىغا قارىماي ھاۋاغا تېخىمۇ ئېگىز كۈتۈرۈلدى، «گاچ...گاچ» قىلغان ئۈچ قېتىملىق ئاۋازدىن كېيىن گېنىرالىنىڭ قېنى ھوجرا تېمىغا پونتاندەك چاچراپ بېشى بىر تەرەپكە دومىلاپ كەتتى. قورققىندىن لاغ-لاغ تىتىرگەن ئايال مۇلازىم  پالتا بىلەن چېپىلغان باشنى كۆرۈپ كارۋات ئۈستىدە يوتقاننىڭ ئىچىگە مۈكىۋالغان خانىمنى قۇچاقلىغىنىچە ئۈنلۈك بىر چىيقىردى-دە شۇئان ھۇشىدىن كەتتى.
پاششاخاننىڭ ئاچچىغى تېخى يانمىغاندەك قىلاتتى، ئەمدىلىكتە ئۇ  نىشاننى ئۆزگەرتىپ گېنىرالنىڭ قۇلىدىكى كويزىغا كۈچەپ ئۇردى، چۈنكى پاششاخان ئوغرى-قاراقچىلارنىڭ قۇلىدىكى بۇنداق«چامادان»لارنىڭ خېلى ياخشى نەرسىلىگىنى ئۇبدان بىلەتتى، تۆمۈر چامادانمۇ  ئوخشاشلا ئۈچ پالتا بىلەن گېنىرالنىڭ قۇلىدىن ئاجرىدى.
پاششاخان قان ئىچىدە ياتقان باشسىز گەۋدىگە قاراپ مېيىغىدا كۈلۈپ قويدى ئاندىن ئىككى كۈزى ئۇچۇق كەتكەن گېنىرالنىڭ ئىت بېشىغا ئېڭىشىپ تۇرۇپ كۈچەپ بىرنى تۈكۈردى، ئۆز ۋاقتىدا ھەيدەربەگنىڭ كۈزى ئۇچۇق كەتكەن چاغدا بىر تال سارغايغان يۇپۇرماق ھەيدەربەگنىڭ يۈزىنى مىھرىبانلىق ۋە سېخىيلىق بىلەن يۆگىگەن بولسا ئەمدىلىكتە ئۆچمەنلىك ۋە قىساسقا تولغان پاششاخاننىڭ تۈپرىگى بۇ ئىپلاس گېنىرالنىڭ يۈزىنى لەنەت سۈيى بىلەن تېخىمۇ سەتلەشتۈرگەن ئىدى.
پاششاخان تۆمۈر چاماداننى ئېلىپ داچىدىن بىمالال چىقىپ كەتكەندىن كېيىن پىنھان بىر يەرنى تېپىپ بۇ تۆمۈر چاماداننى ناھايىتى تەسلىكتە ئاچتى، ئۇنىڭ ئىچىدىكى پۇل ياكى ئالتۇن بولماستىن يەتتە-سەككىز تامغۇ بېسىلىپ پىچەتلەنگەن بىر قەغەز ئارخىپ خالتىسى بولۇپ چىقتى، پاششاخان ئۇنىڭمۇ ئىچىنى ئېچىپ قارىۋىدى ئۇنىڭ ئىچىدە بىر توپ يازما ماتىرياللار بولۇپ خەتنىڭ مەزمۇنىدىن قارىغاندا  ئاتوم بومبىسىغا مۇناسىۋەتلىكتەك گەپلەردەك قىلاتتى. پاششاخان بۇ بىر زور ھەربىي مەخپىيەتلىك بولسا كىرەك دىگەننى ئويلاپ ماتىريالنى ئارخىپ خالتىسى بىلەن بىلىگە چىڭ تېڭىپ تۆمۈر چاماداننىڭ ئىچىنى تاش-شېغىل بىلەن تولدۇرۇپ كىچىك بىر كۆلگە تاشلاپ چۆكتۈرۋەتتى. ئاندىن بىر كىچىك چاچ ياسايدىغان دۇكاندىن مەخسۇس چاچتىكى بۇياقنى چىقىرىدىغان سۇپۇندىن بىر قۇتا ئېلىپ باغچىدىكى كىچىك ئېقىنلارنىڭ بىرىدە چېچىدىكى بۇياقنى يۇيۇپ چىقىرىۋېتىپ ئەسلىدىكى تۈركمەن ھالىتىگە قايتتى، ئۇ قانداقلا بولمىسۇن ئىھتىيات قىلىشى كىرەك ئىدى، شۇڭا ئۇ ئاستانىگە قايتىشقا ئالدىرماي ۋەزىيەتنىڭ ئەھۋالىنى كۈزۈتۈپ باقماقچى بولدى.
ئەتىسى مۇسكىۋانىڭ ئىچى زىلزىلىگە كەلدى، ۋىلادىمىر ئىسىملىك سېرىق چاچ رۇس يىگىتنىڭ قىياسقا ئاساسەن سىزىلغان  رەسىمى كۇچا-كۇچىلارغا چاپلىنىپ تۇتۇپ بەرگەنلەرگە بىرىدىغان مۇكاپات سوممىسى كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان دەرىجىدە ئەڭ يۇقىرى پەللىگە چىقتى، مۇسكۇۋا تارىختىن بۇيانقى ئەڭ جىددى ھالەتكە ئۆتتى.
پاششاخان كۆڭلىدە «گېنىرالنىڭ بىر جېنى بۇ شەھەرنى بۇنچە بىسەرەمجان قىلىشى ناتايىن،  گەپ مۇشۇ قۇلۇمدىكى ماتىريالدا بۇلمىسۇن يەنە؟» دىگەننى غىل-پال ئويلاپ چىقىپ ماتىريالنى باغرىغا تېخىمۇ چىڭ باستى، ئۇ شەھەرنىڭ كۇچا-كويلىرىدىكى ساقچىلارنىڭ رۇس يىگىتلىرىنى بەكراق تەكشۈرىۋاتقانلىقىنى بىلىپ كۆڭلى بىر ئاز ئارامىغا چۈشكەندەك بولدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇ چېچىنى كەينىگە قارىتىپ تاراپ  ئاز تۇلا قاتتۇرغاندىن كېيىن ئۈستىۋىشىنى تۈركمەنلەرنىڭ كىيىنىشگە تېخىمۇ ماسلاشتۇردى.
ئۇ شەھەردىكى ئەرمەك ھايۋانلارنى ساتىدىغان سودا كۇچىسىدىن ئاستى تەرىپى ياغاچ تاختايدىن ئۈستى ۋە ئەتراپى سىم توردىن ياسالغان بىردانە قەپەز ۋە بىر پاخپاق كۈچۈكنى سېتىۋالدى، ئۇ ياغاچچىلارنىڭ يېنىغا بېرىپ چوڭ-كىچىكلىكى  قەپەزنىڭ ئاستىدىكى تاختاي بىلەن ئوخشاش بولغان ياغاچ تاختايدىن ئۈچ پارچىنى تىلدۇرۇپ نەخ مەيداندا ئۇلارغا ئىككى پارچە تاختاينىڭ ئوتتۇرىسىنى يېنىدىكى ماتىريالنىڭ چوڭلىقىدا ھەرىدەپ ئۇيۇپ ئېلىۋاتقۇزدى.
پاششاخان بۇ نەرسىلەرنى كۈتۈرۈپ پىنھان بىر جاينى تېپىپ بىلىگە تاڭغان ماتىريال يېزىقلىرىنىڭ ھۆل نەرسىلەرنىڭ تىگىپ  بۇزۇلۇپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن قاتقات پىلاستىر خالتا بىلەن مەھكەم ئۇراپ چىقتى ئاندىن ھېلىقى ئوتتۇرىسى ئۇيۇلغان ئىككى پارچە تاختىنى قەپەزنىڭ ئاستىدىكى تاختىنىڭ كەينى يۈزىگە مېخ بىلەن چاپلىدى، ئوتتۇرىسىدىكى كاۋاك يەرگە قۇلىدىكى ماتىريالنى سېلىپ دەل كەلتۈرگەندىن كېيىن يۈزىنى يەنە بىر پارچە تاختا بىلەن يېپىپ مىخ بىلەن مەھكەم چاپلىۋەتتى.
شۇنداق قىلىپ ئۇ پاخپاق كۈچۈكنى قەپەزگە سۇلاپ شەھەرنىڭ كۇچىلىرىدا بىمالال ماڭغىنىچە ئاستانىگە قاتنايدىغان ئۇزۇن يوللۇق بىكەتكە  يىتىپ كەلدى، بىكەتنىڭ ئىچى تۇساق-تۇساق، ساقچى-ساقچى دىگەنلەرگە تۇشۇپ كەتكەن ئىدى، ساقچىلار پاششاخاننىڭ يېنىنى تەپسىلى ئاختۇرغاندىن كېيىن ئۇنى ئۆتكۈزىۋەتتى، قەپەزدىكى كۈچۈك بىلەن ئۇلارنىڭ ئانچە كارى بولمىدى...ساقچىلار پەقەت رۇس يىگىتلەرنى يالىڭاچلىغانچىلىك قىلىپ قاتتىق تەكشۈرۋاتاتتى.
پاششاخان خاتىرجەم ھالدا قەپەزدىكى كۈچىگى بىلەن ئاپتۇۋۇزغا چىقىپ تۈركمەنىستاننىڭ ئاستانە شەھرىگە قاراپ مېڭىپ كەتتى، ئاپتۇۋۇز ھەرقايسى ۋىلايەت، شەھەرلەردىن ئۆتكەندە يول-يوللاردىكى تەكشۈرۈش چازىلىرىدىكى ساقچىلار يۇلۇچىلارنى ماشىنىدىن قايتا چۈشۈرۈپ سومكا-خالتىلىرىنى ئاچقۇزۇپ ناھايىتى تەپسىلى تەكشۈرەتتى، ھەر قېتىملىق تەكشۈرۈشتە ئۇماق پىستە ساقچىلارنىڭ ئۆتكىلىدىن بىمالال ئۈتىۋىرەتتى...


                                        ئون ئىككىنچى باپ: بورھانبەگ

تىللاخان ئاكىسى كەتكەندىن كېيىن ئۆزىچە جىمغور بولۇپ ئۆيدىن تالاغا ئانچە چىقىپ كەتمىدى، ئۇ ئەتىدىن –كەچكىچە ئاكىسى پاششاخان بىلەن بىللە يۈرۈپ كۈنۈپ قالغاچقا يالغۇز ئولتۇرۇش ناھايىتى تەسكە توختىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە پاششاخان ئۇكىسى تىللاخانغا بەكلا كۈيىنەتتى، سۇغۇق قىش كۈنلىرىدە پاششاخان كېچىسى نەچچە قېتىم ئويغۇنۇپ تىللاخاننىڭ يوتقىنىنى يۆگەپ قۇياتتى، ياخشىراق يىمەكلىكلەرنى ئۇچرىتىپ قالغاندا ئۇنىڭغا ئالاھىتەن ئالغاچ كىلەتتى...تىللاخان بۇلارنىڭ ھەممىسىنى بىلەتتى، شۇڭا ئۇ ئاكىسىغا بەكلا ئىجىل بولۇپ كەتكەن ئىدى.
تىللاخان بۈگۈن ئەتتىگەن ئورنىدىن تۇرۇپ مەسچىتكە چىقىشنىڭ ئالدىدا ئۈيدىكى جەينىمازدا ئولتۇرۇپ ئاكىسىنىڭ تىنىچ-ئامان قايتىپ كىلىشىنى خۇدادىن تىلىدى. چۈشكە يېقىن كۆكتات ۋە گۆش سېتىۋېلىش ئۈچۈن بازارغا ئالدىراپ چىقتى، چۈنكى ئۆينى ئادەمسىز قۇيۇشقا بولمايتتى...
تىللاخان قاسساپتىن گۆش ئېلىۋېتىپ ئۇنىڭ قۇلىدىكى گېزىتتىن پاششاخاننىڭ سۈرىتىگە ئوخشاپراق كىتىدىغان بىر پارچە سۈرەتنى كۆرۈپ قالدى، ئۇ قەنەگە قىستۇرۇپ قويۇلغان گېزىتنى قۇلىغا ئېلىپ ۋىلادىمىر ئىسىملىك رۇس يىگىتىنىڭ تۇتۇش بۇيرىقىنى ئۇقۇغاچ گېنىرال گىرىگىروۋىچنىڭ ئۈلۈم خەۋىرىنى تەپسىلى كۆرۈپ چىقتى.
تىللاخان بۇ گېزىتنى قاسساپتىن ئۆتنە ئېلىپ يانچۇقىغا قاتلاپ سالغاندىن كېيىن چەكسىز خۇشاللىق ئىچىدە گۈشنى ئېلىپ ئىسقىرىتقىنىچە ئۆيگە چاپتى.
«ئاكام ئەسلىدە مىنى دەپ بۇ خەتەرگە تەۋەككۇل قىپتىكەندە، جېنىم ئاكا، ماڭا قىلغانلىرىنىڭنى قاچانمۇ ياندۇرۇپ بۇلارمەن! مىنى ئەنسىرمىسۇن دەپ ماڭا ھەقىيقى ئەھۋالنى ئېيتماپسەن! ئۇلۇغ ئاللاھىم سىنى مەڭگۈ ئۆز پاناھىدا ساقلىغاي، جېنىم ئاكا! قاچانمۇ كىلەرسەن؟!»
تىللاخان ئۆيگە كەلگەندە ئىشىك ئۇچۇق تۇراتتى، تىللاخاننىڭ يۈرىگى قارتتىدە قىلىپ ئۇچقاندەك يۈگۈرۈپ ھوجرىغا قارىدى، ئۆي ئىچى رەتلىك سۇپىدىكى گىلەم شۇ پېتى تۇراتتى،ئۇنىڭ يۈرىگى بىر ئاز ئورنىغا كەلدى، ئۇ مىھمانخانىغا چىقىپ قاراپ باقتى، ھېچكىم كۈرۈنمەيتتى، ئۇ ئاكىسى پاششاخاننىڭ كەلگەنلىكىدىن گۇمان قىلىپ كۈلۈپ ئاغىزى قۇلىقىغا يەتتى، ئۇ شۇئان قۇلىدىكى نەرسە كىرەكلەرنى تاشلاپ قۇيۇپ ئاكىسى دائىم مۈكۈۋالىدىغان ئۆگزىدىكى كەپتەرخانىغا يۈگۈردى، ئۇ شۇت بالداقلىرىنىڭ ئىككىسىنى بىر ئالغانچىلىك قىلىپ ئۆگزىگە چىقتى، ئاكىسى پاششاخان كەپتەرخانا ئالدىدا قۇلىدا بىر تال كۈچۈك سۇلانغان قەپەزنى تۇتۇپ ئۇكىسى تىللاخانغا قاراپ ئىللىق كۈلۈپ تۇراتتى، تىللاخان يۈگىرەپ بېرىپ ئاكىسىنى قۇچاقلىدى، ئاندىن ئاۋاز چىقارماي ئۆكسۈپ يىغلاپ كەتتى، پاششاخاننىڭمۇ كۈزىگە مۆللىدە ياش كىلىپ ئۇكىسىنى باغرىغا باستى...
كەچتە ئۆي ئىچى قىززىپ كەتتى، بالىلار پاششاخاننى ئۆزىنىڭ ھامىيسى دەپ بىلەتتى، ئۇنىڭغا چەكسىز ھۆرمەت قىلاتتى، ئۇنىڭغا ھەددىدىن تاشقىرى ئامىراق ئىدى، چۈنكى پاششاخان بۇ يىتىم بالىلارنىڭ سۈيىدە ئېقىپ ئۇتىدا كۈيۈپ يۈرۈپ بالىلارنىڭ بۈگۈنىنى بارپا قىلغان ئىدى، ئۇ ئەزەلدىن بالىلارغا قاپاق تۈرۈپ قارىمايتتى، ساۋاق بەرگەندە ئاچچىقلىمايتتى، يامان ئىشلىرىنى كۆرگەندە كۆرمەسكە سالاتتى، قىش كۈنلىرى بالىلار بەزىدە ئۆزلىرىنىڭ نۈۋەتچىلىكىنى ئۇنتۇپ ياكى ئوت قالاشقا ھۇرۇنلۇق قىلىپ يېتىۋالسا پاششاخان ئۆزى چىقىپ ئوت قالاپ بىرەتتى...
دىمەك بالىلار بۇ ئاتامانىدىن بەكلا رازى ئىدى، ئۇلار بۈگۈن پاششاخاننىڭ ئۆيگە پەيدا بولغانلىقىنى كۆرۈپ باشقىچە خۇشال بولدى، نەچچە كۈندىن بىرى شەھەردە بولغان يېڭى-يېڭى ئىشلارنى ئاغىزى-ئاغىزىغا تەگمەي پاششاخانغا ھاياجانلىنىپ سۆزلەپ كىتىشتى...
خۇپتەن نامىزىدىن كېيىن بىر كۈن ئىشلەپ ھېرىپ-چارچىغان بالىلار لايدەك ئۇيقۇغا كىتىشتى، پاششاخان بىلەن تىللاخان ھوجرىسىدا ئۇخلىماستىن پاراڭلىشىپ يېتىۋاتاتتى.
-        ئاكا ئۇ ئەبلەخنى قالتىس جايلاپسەن! – دېدى تىللاخان ئاكىسىغا پەس ئاۋازدا كۈلۈپ تۇرۇپ.
-        قانداق بىلدىڭ؟- پاششاخان ياتقان يېرىدىن ئۆرۈلۈپ ئۇكىسىنىڭ چىرايىغا قارىدى.
-        گېزىتتىكى ۋېلادىمىرغا تازا ئىنچىكىلەپ سەپ سالسام ساڭا ئازراق ئوخشاپ قالدى، تۇتۇش بۇيرىقىنىڭ مەزمۇنىغا قاراپ باقسام ھېلىقى ئەبلەخنىڭ ئۆلگەنلىكىنى دەپتۇ، بۇنى سەن قاملاشتۇرمىساڭ باشقىلارنىڭ قۇلىدىن كىلەمتى!
-        تۇتۇش بۇيرىقىدىكى سۈرەتتىن باشقىلار مىنى تۇنۇپ قالىدىغاندەكمۇ؟
-        ياق مۇمكىن ئەمەس ئاكا، مەن سەزگىنىمگە باشقىلار ھەرگىز تۇنىيالمايدۇ، تۇتۇش بۇيرىقىدا ساقچىلار سېرىق چېچىڭ بىلەن ئوڭ يۈزۈڭدىكى چوڭ خالىڭنى بەكراق تەرىپلەپتۇ، سىنى سېپىي ئۆزىدىن كەسپىي قاتىل، ھەتتا كىچىك بالىلارنى كۆرسىمۇ ئىككى پۇتىنى يىرىپ تاشلىۋېتىغان ۋەھشى ئالۋاستى دەپ تەرىپلەپتۇ، خەۋىرىنى قىلغۇچىلارغا بىرىدىغان پۇلنىڭ كۆپلىكىنى دىمەمسەن تېخى!
-        ئۇكام مەن بىر ئىشنى ھىس قىلدىم، بۇندىن كېيىن ھەرقانداق ئىشنى كەينىگە تارتمايلى!
-        دىمەكچى بولغىنىڭ...
-        ئەتىدىن باشلاپ بۇرادەرلەر ئاياق مايلايدىغان ئىشنى قىلمىسۇن! بىز ئەمدى ھەركەتلىنەيلى!
-        ئاكا، سىنىڭچە بىز تېخى كىچىك ئەمەسمىدۇق؟
-        ياق ئۇكام، بىز ئۆزىمىزنى سىناپ باقتۇق، بىزنىڭ قۇلىمىزدىن كىلىدىكەن، جان دىگەن قاش بىلەن كىرپىكنىڭ ئارلىقىدىكى نەرسىكەن، بىز ئەمدى ساقلىمايلى! مەن بۇنى ھېلىقى ئەبلەخنىڭ داچىسىدا ھىس قىلدىم...
-        قانداق دەيسەن ئاكا...
-        ھېلىقى كۈنى ژاكوف پىرايىۋىچ دىگەن ئەبلەخ غەزەپ بىلەن زالغا كىرگەندە ئاچچىغىدا قۇلىدىكى تاپانچىنى ماڭا تەڭلەپ بولۇپ چۈشۈرىۋالدى، قورقۇپ ئەرۋايىم قىرىق گەز ئۆرلىدى دىگىنە...
-        ئۇنىڭ ئېتىۋېتىشىدىن قورقتىڭمۇ؟
-        ھەئە، مەن شۇچاغدا بىرىنچى بولۇپ سىنى ئويلىدىم، سىنى قايتا كۈرەلمەسلىگىمدىن قورقتىم، بالىلارنى كۈرەلمەسلىكىمدىن قورقتۇم، يەنە قىلشقا تىگىشلىك نۇرغۇن ئىشلىرىمنى قىلالماسلىقىمدىن قورقتۇم...
-        ئۇنداقتا بىز بۇرۇن دىيىشكەن ئىشنى راستىنلا باشلامدۇق؟
-        بىز ئەتىلا ھەركەتنى باشلايلى، مەن مۇسكىۋادا بۇلارنىڭ بىر ماتىرىيالىنى كۆرۈپ قالدىم، بەزى ئاتالغۇلارنىڭ مەنىسىنى كېيىن لوغەتكە قاراپ چۈشەندىم، ئۇلار بىزنىڭ بايلىقىمىزنى بۇلاش بىلەنلا بولدى قىلماپتۇ...
پاششاخان ئۆزىدىكى ھېلىقى مەخپى ماتىريالنى بۈگۈن سامانخانىدا قايتا كۆرۈپ چۈشىنەلمىگەن ئاتالغۇلىرىنى رۇسچە-تۈركمەنچە لوغەتكە قاراپ چىقىپ ئۇنىڭ مەزمۇنىدىن قىسمەن خەۋەر تاپقان ئىدى، لېكىن بىخەتەرلىكنى ئويلاپ ماتىرىيالنىڭ كېلىش مەنبىيى، ئۇنى قەيەرگە يۇشۇرۇپ قويغانلىق توغرىسىدىكى تەپسىلاتلارنى ئۇكىسى تىللاخانغا ئېيتمىدى.
-        دىمەكچى بولغىنىڭ ئاكا...
-        بۇ بىر مەخپىيەتلىك ئۇكام، - پاششاخان ئېغىزنى تىللاخاننىڭ قۇلىقىغا يېقىن ئەكىلىپ ئېيتتى - ئىنسانغا تىنما، ھېلىقى ۋابا ئىسىڭدە بارمۇ؟
-        ھېلىقى قېتىمدىكى كىشىلەر پۈتۈنلەي قىرىلىپ ئۈلۈپ كەتكەن، كۆزىنى سېرىقلىق قاپلاپ كىتىدىغان ۋابانى دەمسەن؟
-        ھەئە ، سەن بىزنى مۇشۇنداق قارا يىتىم قىلغان ئەشۇ ۋابا شۇ، بۇ كىسەلنى ئەسلى رۇسلار تارقىتىپتىكەن ئەمەسمۇ؟
-        ۋاي خۇدايىم مۇنداقمۇ ئىش بارمىكەن تېخى؟! نىمانچە قورقۇنۇشلۇق..
-        ساڭا دەيدىغان نۇرغۇن گەپلەر بار ئۇكام، بۇلارنى كېيىن دىيىشەيلى، ھازىر ئەتىكى ئىشنى مەسلىھەتلىشىۋالايلى...
ئۇلار يېرىم كىچىگىچە كۇسۇلدىشىپ ئىشلارنى قايتىدىن پىلانلاپ چىقىشتى ئاندىن كۆڭلى ئارامىغا چۈشكەندەك بولۇپ ئۇخلاپ قېلىشتى.
ئەتىسى ئەتتىگەندە پاششاخان بالىلارنى يېغىپ بۇندىن كېيىن ئاياغ مايلامچىلىق تىجارىتىنىڭ ئورنىغا باشقا تىجارەت قىلىدىغانلىقىنى بالىلارنىڭ ئاڭغىچە بەدەن چېنىقتۇرۇش مەشىقى ئېلىپ بارىدىغانلىقىنى ئېيتىپ ئۇلارنى شەھەردىكى بىر رۇس تەنتەربىيە ئۇقۇتقۇچىسى ئاچقان جانبازلىق تەربىيەلەش كۇرىسىغا ئاپىرىپ بەردى.
ئىككەيلەن ئەمدىكى نىشانىنى شەھەرلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقىغا  قاراتتى، چۈنكى بۇ مۇتىھەم رۇس لالمىسى ئۆزىنىڭ ئىمتىيازىدىن پايدىلىنىپ تۈركمەنلەرنىڭ رۇسلارنىڭ ئىستىبىدات ھاكىمىيىتىگە قارشى ئەركىنلىك ئۈچۈن ئېلىپ بارغان تۈرلۈك ئىسىيان بېخلىرىنى تۈركۈملەپ قىرماقتا ئىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە پاششاخان سىڭلىسى بەرناخاننىڭ ئىشىنى شۇنداقلا ئۇستازى ئەكبەرخاننىڭ ئۈلۈمىنى تېخىچە ئۇنتۇمايۋاتاتتى،  شۇڭا ئۇ ھەر قېتىم چىكىسىدىكى تارتۇقنى كۆرگەندە بۇ قېرى ئىتنى قانداق جايلاشنى ئويلايتتى.
ئىككەيلەن بۇ شەھەرلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشىلىقىنى ئىككى ھەپتىگە يېقىن كۈزەتتى، ئۇنىڭ ئۈيى ساقچى ئىدارسىنىڭ ئىچىدە بولۇپ دەرۋازىنى قاراۋۇل ئەسكەرلەر بەك چىڭ ساقلىغاچقا ئۇنىڭ ئۈيىگە كىرىپ قول سېلىش سەل خەتەرلىك ئىدى، پاششاخاننىڭ بېشى ئىنتايىن قاتتى، مۇشۇ تاپتا ئۇ گىرىگىروۋىچنىڭ داچىسىدىكى ھېلىقى ئىككى تال تاپانچىدىن بىرىنى بولسىمۇ ئېلىۋالمىغانلىقىغا قاتتىق پۇشايمان قىلدى.
ئۇلار ھەرخىل ئۇسۇللار ئارقىلىق ئىدارە باشلىقىنىڭ يۈرۈش-تۈرۈش ئەھۋالىنى بۇشاشماي سۈرۈشتە قىلىپ ئاخىرى مۇھىم بولغان بىر يىپ ئۇچچىغا ئىرىشتى، ئىدارە باشلىقىنىڭ قارماق بىلەن بىلىق تۇتۇش ھەۋىسى كۈچلۈك بولۇپ ھەر ھەپتىنىڭ ئاخىرى ياكى ئىككى ھەپتىدە بىر قېتىم كۆلگە قارماق تاشلاش ئۈچۈن شەھەرنىڭ ئەتراپىغا جايلاشقان ئېگىز يارلىقنىڭ ئاستىدىكى چوڭ كۆلگە ماشىنىلىق باراتتى، كۈپىنچە ۋاقىتلاردا ئىدارىنىڭ سىياسى كومىسارىنى بىر گە ئېلىۋالاتتى، سىياسى كومىسار ياشتا ئىدارە باشلىقىدىن كىچىك بولسىمۇ پەي كىسەرلىكتە ئۇچچىغا چىققان تۈركمەن ساقچى يىگىتى ئىدى، ئۇنىڭ ئاستانە خەلىقىگە قىلغان ئەسكىلىكلىرى ئىدارە باشلىقىنىڭكىدىن نەچچە ھەسسە ئارتۇق چىقاتتى، شۇ سەۋەبتىن ئىدارە باشلىقى بۇ غالچىنى ئەتىۋارلاپ يېنىدا كۈتۈرۈپ يۈرەتتى.
بۈگۈن كۈنگە شەنبە بولۇپ كۆك ئاسماندا بۇلۇتلار لەيلىشىپ قۇياش كۆزنى چاقنىتاتتى.
پاششاخان بىلەن تىللاخان كۆلنىڭ ئەتراپىدا تەييارلىقىنى پۇختا قىلىۋالدى، ئاش ۋاقتى بىلەن يىراقتىن بىر كىچىك ساقچى ماشىنىسى ئۇچقاندەك تۇپا ئۆرلىتىپ كىلىپ يارلىقىنىڭ ئالدىغا كەلگەندە  تۈۋەنگە چۈشىدىغان يولغا كىرىش ئۈچۈن  سۈرئىتىنى ئاستىلاتتى. ماشىنا يارلىق ئىچىدىكى تۇپىلاڭ كەلگەن يىلان باغرى يولدا بىردەم ماڭغاندىن كېيىن كۆلنىڭ بۇيىغا يېقىنراق يەردىكى سۈگەتنىڭ ئاستىدا توختىدى، ئەسلىدە  ماشىنا كۆلنىڭ بۇيىغا بارالايتتى، لېكىن بۈگۈن كۆل بۇيىغا بارىدىغان كىچىك يولدىكى دوڭغاق سۈگەتتىن ئۈچ تۈپنى بىرسى قېرىشقاندەك كىسىپ يولغا تاشلاپ قويغان ئىدى، شۇنىڭ بىلەن سىياسى كومىسار بەكرى بەدى ماشىنىنى يول بۇيىدىكى دەرەخنىڭ سايىسىدا توختۇتۇپ قۇيۇپ پۈتۈن لاققۇ-لۇققۇلارنى ئۆشىنىسىگە ئارتىپ ئىدارە باشلىقىغا پۈكلەنگىنىچە ئالدىدا يول باشلىدى، چۈش ۋاقتى بولغاندا بەكرى بەدى ماشىنىنىڭ يېنىغا كىلىپ ئۇنىڭ ئىچىدىن يەيدىغان-ئىچىدىغان نەرسىلەرنى تەقلەپ ئىدارە باشلىقىنىڭ ئالدىغا ئېلىپ ماڭدى.
ئەسىرگە يېقىن ئۇلارنىڭ بىلىق تۇتۇش خۇمارى بىر ئاز بېسىلدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇلار ئەسۋاپ-سەرەمجانلىرىنى كۈتۈرۈشۈپ  قايتىش ئۈچۈن ماشىنىنىڭ يېنىغا كەلدى، ئۇلار ماشىنىغا چىقىپ ماشىنىنى ئوت ئالدۇرۇپ قوزغىلىۋىدى ماشىنا ئۇبدان ماڭالمىدى، بەكرى بەدى ماشىنىنىڭ مېڭىشىدىكى نۇرمالسىزلىقىنى ھىس قىلىپ دەرھال ماشىنىدىن سەكرەپ چۈشۈپ بىراقلا ئالدى-كەينى چاقلارنىڭ ھەر بىرىدىن بىردىن بولۇپ ئىككى پاي چاقىنىڭ تەڭلا يېلى چىقىپ كەتكەنلىكىنى كۆردى.
-        ئەستەخپۇرۇللاھ مائىشنى ئەمدى! بايام تېخى ساق تۇرىۋىدى، بىردەمدە يېلى قالماپتۇ بۇنىڭ؟! – دېدى بەكرى بەدى بېشىنى قاشلاپ ئىدارە باشلىقىغا دوكلات قىلىپ.
-        ئۇنداقتا زاپاس چاقنى تىز ئالماشتۇرۇڭ كومىسار! – دېدى ئىدارە باشلىقى ئۇنىڭ گىپىنى ياخشى تىڭشىماي ئۇنىڭغا بۇيرۇق قىلىپ.
-         شۇ ئىككىلا پاينىڭ چىقىپ كىتىپتۇ دىسىلە باشلىق! – دېدى بەكرى بەدى باشلىقنىڭ ئالدىدا تەمتىرەپ- سىلى خاپا بولماي ماشىنىدا بىردەم ئولتۇرۇپ تۇرسىلا، مەن ئىدارىغا ئۇچقاندەك بېرىپ باشقا بىر ماشىنا تېپىپ كىلەي، بۇنى بىزنىڭ بالىلار بىرنىمە قىلىپ ئېلىپ كەتسۇن!
-        ئەمىسە تىز بۇلۇڭ كومىسار، مىنى ساقلاتماڭ! – قاپىقىنى تۈردى، ھارامزادە رۇس باشلىق.
سىياسىي كومىسار بەكرى بەدى ئايىغىنىڭ چۈشۈپ قېلىشىغا قارىماي ئۇچقاندەك شەھەر تەرەپكە قاراپ چېپىپ كەتتى، ئۇ مۇشۇ يۈگرىشىدە بىرە سائەتلەردە ئاران شەھەرگە كىرەلەيتتى، ئىدارە باشلىقى خام سىمىز ئادەم بولغانلىقى ئۈچۈن ماشىنىنىڭ ئىچىدە قىززىشىپ ئولتۇرالماي يەرگە چۈشۈپ ياندىكى سۈگەتنىڭ سايىسىغا كىلىپ ئولتۇردى، ئالەم تۇنۇردەك قىززىپ كەتكەچكە ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇلار ئەكەلگەن سۈيىنى ئىچىپ تۈگىتىپ بولغاچقا ئىدارە باشلىقىنى ئۇسسۇلۇق تۇتۇپ كىتىپ بېرىۋاتاتتى...
دەل مۇشۇ چاغدا يىراقتىن ئون ئالتە ياشلار چامىسىدىكى سەھرالىق بىر بالا ۋەلىسپىتنىڭ كەينىگە ئىچىگە لىق مۇز قاچىلانغان بىر پۇلۇقنى چىڭ باغلاپ ۋەلىسپىتىنى جىرىڭشىتقىنىچە كىلىپ كەلدى،پۇلۇقتىكى مۇز پارچىلىرى تۇمۇز ئىسسىقتا ئىرىپ كەتكەچكە  پۇلۇقتىن چاپىلداپ سۇ ئېقىۋاتاتتى، بالا ئۇدۇل ئىدارە باشلىقىنىڭ يېنىغا كىلىپ توختىدى، ئىدارە باشلىقى پۇلۇقتىكى مۇز پارچىلىرىغا قاراپ قۇرۇغان لەۋلىرىنى تامشىتتى. بالا بۇنى سىزىپ ئىدارە باشلىقىغا تۈركمەن تىلىدا گەپ تاشلىدى:
-        بۇنچە ئىسسىقا بۇ يەردە ئوغرى تۇتىۋاتامسىز ساقچى تاغا؟ - دېدى بالا باشلىققا كۈلۈپ قاراپ.
-        يۇقال، يۇقال! ھارام تاماق! – دېدى باشلىق تۈركمەن تىلىنى بۇزغان ھالدا بالىغا قاراپ قاپىقىنى تۈرۈپ.
-        پۇلۇقۇمدىكى مۇز پارچىسىنىڭ ئىچىدە ئېنگىلىزلارنىڭ قۇتىلىق ئىچىملىكى بار، مۇزدەك بولۇپ كەتتى، جىق پۇلغا ساتىمەن! ئالالامسىز؟ - دېدى ھەييار بالا قاشاڭلىق بىلەن ھىجىيىپ.
ئىدارە باشلىقى «ئېنگىلىزلارنىڭ ئىچىملىكى» دىگەننى ئاڭلاپ بالىنىڭ يېنىغا سەنتۈرۈلۈپ بېرىپ قىلىقسىزلارچە قۇلىنى پۇلۇققا سالدى، مۇز پارچىسىنىڭ ئارىسىدا راستىنلا تۆت-بەش قۇتا «كېكې-كولا» ئىچىملىكى تۇراتتى، ئىدارە باشلىقى ئىختىيارسىز كۈلۈپ كەتتى. ئۇ يانچۇقىنى ئاختۇرۇپلا بىر تۇتام پۇلنى ئېلىپ بالىغا سۇنۇپ بىرىپ ئىككى قۇلى بىلەن  پۇلۇقتىكى قۇتىلىق ئىچىملىكتىن تۆت قۇتىنى قۇلىغا ئالدى.
- ئەجەب ياخشى بولدى! تىز يۇقال ھارىمى!
ئىدارە باشلىقى بالىغىمۇ قارىماي سۈگەتنىڭ تۈۋىگە بېرىپ بىر قۇتا كېلنى كۈتۈرپلا ئىچىۋەتتى. بالا كۈلگىنىچە ۋەلىسپىتىنى يىتىلەپ باشلىقنىڭ نېرىسىغا بېرىپ قاراپ تۇردى، ئىدارە باشلىقى قۇرۇق قۇتىنى چۆرىۋىتىپ يەنە بىر قۇتىنىڭ ئاغىزىنى ئېچىۋىدى، ھېلىقى مۇھاجىرلار مىھمانخانىسىدا كۈيۈپ-كۈل بولۇپ كەتكەن يەكچەشمە سودىگەرنىڭ كۈنىنى كۆرۈشكە باشلىدى، ئۇنىڭ بېشى قېيىپ كۈزى تورلىشىشقا باشلىدى، ئۇ ياندا ئۆزىگە  قاراپ تۇرغان ۋەلىسپىتلىك بالىغا بىر نېمە دىمەكچى بولۇپ ئېغىزىنى ئېچىپ باقتىيۇ لېكىن ئۇزىنى قاتتىق ئۇيقۇ تۇتۇپ كەتكەچكە سۈگەتكە يۈلىنىپلا خورەككە چۈشۈپ ئۇخلاشقا باشلىدى.
پاششاخان ئەسلىدە ھېلىقى ئۇلجا ئالغان ئۇخلىتىش دۇرىسىدىنمۇ يامانراق بىر خىل دورىنى تېپىپ ئۇنى سۇدا ئىرىتىپ ئىشپىرىس ئارقىلىق قۇتىنىڭ ئىچىگە ماڭدۇرغاندىن كېيىن يىڭنە ئىزىنى شام بىلەن ئىتىپ بۇ ئىچىملىكنى تەييار قىلغان ئىدى.
بىردەمنىڭ ئىچىدە يىراقتا مۈكۈپ تۇرغان تىللاخان يۈگىرەپ كەلدى، پاششاخان ۋەلىسپىتىنى يانغا تاشلاپ قۇيۇپ تىللاخان بىلەن ھە-ھۇ دىيىشىپ چوشقىدەك سەمىرىپ كەتكەن ئىدارە باشلىقىنى ناھايىتىمۇ تەسلىكتە ماشىنىغا ئىتتىرىپ چىقاردى، ئىدارە باشلىقى ماشىنىنىڭ كەينى ئۇرۇندۇقىدا سىڭايان بولۇپ ئۇيقۇسىنى ئۇخلىۋاتاتتى، پاششاخان ئۇنىڭ يېنىنى ئاختۇرۇپ تاپانچىسى بىلەن غىلابىغا تىزىلغان زاپاس ئۇقىنى قوينىغا سالدى، ئاڭغىچە تىللاخان يېقىن يەردە يۇشۇرۇپ قويغان بىر باك بىنزىننى كۈتۈرۈپ ئەكەلدى، ئىككەيلەن ئەتراپقا تازا بىر قارىۋېتىپ ئىنسى-جىننى كۆرمىگەندىن كېيىن باكتىكى بىنزىنى ئاۋال ماشىنىنىڭ ئىچىگە، ئاندىن ئىدارە باشلىقىنىڭ بېشىغا بولدۇقشىتىپ تۈكۈشكە باشلىدى، باكتىكى بىنزىن  تۈگىدى، پاششاخان سەرەڭگىدىن بىر تالنى ۋاششىدە يېقىپ ماشىنىنىڭ ئىچىگە تاشلاپ قۇيۇپ ۋەلىسپىتىنى يىتىلەپ دەرھال شەھەر تەرەپكە قاراپ ماڭدى، ئاڭغىچە تىللاخانمۇ يەردىكى تۆت تال قۇتىنى تىرىۋېلىپ ئىزىنى ئۈچۈرۈپ بولغان ئىدى، ئۇمۇ ئاكىسنىڭ كەينىدىن كۈلگىنىچە يۈگۈرۈپ ماڭدى، كۆزنى يۇمۇپ ئاچقۇچە بۇ تالانتلىق رۇس ساقچى ئەمەلدارى كۈيۈپ كۈل بولۇپ كەتتى، ئىككەيلەن يار ئۈستىگە ئەمدى چىقىپ بۇلاي دىگەندە «گۈم» قىلغان قاتتىق بىر ئاۋاز ئاڭلاندى، ئۇلار يار ئۈستىدىن پەسكە بۇرۇلۇپ قارىۋىدى رەھمەتلىك ئىدارە باشلىق ماشىنىسىنىڭ ئاسماندا سالىيوت بولۇپ پەرۋاز قىلىۋاتقانلىقىنى كۆردى.
پاششاخان بىلەن تىللاخان بىر-بىرىگە قارشىپ مەنىلىك كۈلۈشتى، ئۇلار ئەمدى مېڭىشقا تەمشىلىۋاتقاندا ناھايىتى يىراق جايدا شەھەر تەرەپتىن بىر كىچىك ساقچى ماشىنىسىنىڭ ئۆزلىرى تەرەپكە ئۇچقاندەك كىلىۋاتقانلىقىنى كۆردى، پاششاخان يېنىدىكى تاق كۆزلۈك دۇربۇننى ئېلىپ يىراقتا كىلىۋاتقان كىچىك ماشىنىغا زەن سېلىپ قاراشقا باشلىدى.
-  ئۇكام ھېلىقى بەدىخان دىگەن مۇناپىقكەن، قارىسام يالغۇزدەك تۇرىدۇ، پىلاننى ئۆزگەرتەيلى! – پاششاخان شۇنداق دىگەچ نەچچە ئاينىڭ ئالدىدا تۈركمەن ساقچى يېقىنلىرىدىن ئۈگەنگىنى بۇيىچە قوينىدىكى تاپانچىنى ئوقلاپ بەتلىگەندىن كېيىن بىلىنىڭ كەينىگە قايتىدىن چىڭ قىستۇردى، – ماشىنىنى تۇسايلى، يالغۇز بولسا مىنىڭ كۈزۈمگە قارا، ناۋادا ئىككى ئادەم بولۇپ قالسا چاندۇرماي كىتىمىز!
ماشىنا يېقىنلاپ كەلدى، تىللاخان پىلان بۇيىچە قۇلىنى چىقىرىپ ماشىنىنى توستى. تىز سۈرئەتتىكى ماشىنا تۇيۇقسىز توختىغاچقا تۇپا-چاڭ يولنى بىر ئالغان ئىدى.
-        نىمە گەپ؟ - دەپ توۋلىدى بەكرى بەدى چىرايىنى پۈرۈشتۈرۈپ ناھايىتى مۇغەمبەرلىك بىلەن.
پاششاخان ماشىنىنىڭ يېنىغا يۈگرەپ كىلىپ ماشىنىنىڭ يان ئەينىكىدىن ئىچىگە سەپ سالدى، بەكرى بەدى يالغۇز ئىدى.
-        ساقچى ئاكا، دەرھال ماشىنىدىن چۈشۈڭ، پەستە چاتاق چىقتى! – دېدى پاششاخان جىددىلەشكەن بولۇپ چىرايىنى بىر قىسما قىلىپ.
-        نىمە چاتاق چىقتى؟ - دېدى بەكرى بەدى ماشىنىدىن چۈشمەي ھاكاۋۇرلۇق بىلەن ئۇلارغا سەپسېلىپ قاراپ.
-        ئاۋال چۈشۈپ قاراپ بېقىڭ! مۇشۇنداقلا ماڭسىڭىز ئۇلار سىزنىڭ ماشىنىڭىزنىمۇ كۆيدۈرۋېتىدۇ...
-        نىمە؟ - بەكرى بەدى ماشىنىنىڭ ئۇتىنى ئۈچۈرۈپ نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلىپ بېقىش ئۈچۈن يەرگە سەكرەپ چۈشتى.
-        بېشىڭىزنى پەس قىلىپ يارلىقنىڭ ئاستىدىكى ئاۋۇ جايغا قاراپ بېقىڭ ھەممىنى بىلىسىز ئاكا! – دېدى پاششاخان خۇددى ئوقتىن ئىھتىيات قىلىغاندەك بېشىنى يەرگە ئىگىپ.
بەكرى بەدى زادى نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلەلمەي ياندىكى تىللاخانغا قارىۋىدى ئۇمۇ پاششاخاننى دورۇپ زوڭ بولۇپ ئولتۇرۇپ بېشىنى لىڭىشتىشقا باشلىدى، شۇنىڭ بىلەن بەكرى بەدىمۇ ئېڭىشىشكە مەجبۇرى بولۇپ يېنىدىكى قۇرالىنى بەتلەپ تەييار قىلدى.
-        يۈرۈڭ ئاكا، ئاۋۇ يەردىن  ھەممىنى كۈرەلەيسىز، بېشىڭىزنى پەس قىلىڭ!- پاششاخان شۇنداق دىگىنىچە يەردە ئىمىلەكلىگەندەك يارنىڭ لىۋى تەرەپكە قاراپ يول باشلاپ ماڭدى، تىللاخانمۇ ئۇنى دوراپ يەردە ئۆمىلەپ ماڭدى، بەكرى بەدى بېشىنى پەس قىلىپ يېرىم ئىڭىشكەن ھالدا ئۇلارنىڭ كەينىدىن ئەگەشتى، بەكرى بەدى يارنىڭ لىۋىگە كىلىپ ئۆزىدىن يىراق ھەم چوڭقۇر پەستىكى ماشىنىنىڭ يالقۇنجاپ كۈيىۋاتقانلىقىنى كۆردى.
-        ئاپلا بۇ نېمە ئىش ئەمدى؟ ئىدارە باشلىقىنى كۆردىڭمۇ؟- بەكرى بەدى غال-غال تىتىرەپ بالىلاردىن سورىدى.
-        ئۇنى بىر قانچەيلەن تۇتىۋالغاندەك قىلدى، ئەنە ئاۋۇ يەردە! – پاششاخان پەستىكى كۆرۈش تەس بولغان بىر چاتقاللىق يەرنى كۆرسەتتى.
بەكرى بەدى پاششاخان كۆرسەتكەن يەرنى كۆرۈش ئۈچۈن يارنىڭ لىۋىگە تېخمۇ يېقىنلىشىشى كىرەك ئىدى، ئۇ سەل ئالدىغا سۈرۈلۈپ پەستىكى چاتقاللىققا زەن سېلىپ قاراشقا باشلىدى.
-        ئۇ يەردە ئادەم باردەك ئەمەسقۇ؟!
-        ئەنە ئۇبدان قاراڭ، ئالدىڭىزغا سەل سۈرۈلۈڭ ئاكا، ئاندىن كۈرەلەيسىز!
بەكرى بەدى يەنە ئالدىغا سۈرۈلۈپ زوڭ ئولتۇرۇپ قۇلىنى پىشانىسىگە ئەكىلىپ چاتقاللىققا سىنچىلاپ قاراشقا باشلىدى، پاششاخان پۇرسەتنى غەنىمەت بىلىپ تىللاخانغا قاراپ شۇنداق ئىشارەت قىلىۋىدى، بەكرى بەدىنىڭ كەينىدە تەييار بولۇپ تۇرغان تىللاخان ئۇنى كۈچىمەيلا ئېگىز يارلىقتىن ھاڭغا دوملىتىۋەتتى.
بەكرى بەدى بۇ ئىگىز يارلىقتىن پەسكە  ۋاقىرغىنىچە قومچاقتەك چۈشۈپ كەتتى، پاششاخان يارنىڭ تۈۋىگە سىنچىلاپ قاراپ پەستىكى جىگدىلىكتە ئۇنىڭ ئۈلۈك چاشقاندەك ياتقانلىقىنى كۆردى، ئىنىقكى ئۇ بۇنچە ئىگىزلىكتىن ھەرگىزمۇ ساق چۈشەلمەيتتى.
تىللاخان قۇلىنى قېقىپ ئاكىسىغا قاراپ پۇچىلىق قىلدى، پاششاخان ئۇكىسىنىڭ بۇ قىلىقىدىن كۈلۈپ كەتتى. ئۇلار بەكرى بەدى دىگەن مۇناپىق ئەبلەخنىڭ تاسادىپى تىرىك قېلىپ ئىشنى بۇزۇپ قويماسلىقىدىن شۇنداقلا ئۇنىڭ قۇلىدىكى تاپانچىنى ئولجا ئېلىۋېلىشنى ئويلاپ قۇيۇندەك پەسكە يۈگىرەپ چۈشۈپ كەتتى.
ئەل خائىنى بەكرى بەدىنىڭ ئاغىزىدىن قان ئارىلاش ماغزاپ چىقىۋاتاتتى، ئۇ كۈزىنى ئېچىپ پەس ئاۋازدا بىرنىمىلەرنى دەيتتى، ئۇنىڭغا يۈرەك بۇلىدىغان ئامىراق تاپانچىسى بولسا ئۇنىڭ نەچچە مېتىر نېرىسدا تۇپىغا مىلىنىپ  تۇراتتى، كونىلارنىڭ «ئەسكىگە ئۆلۈم يوق» دەپ ئېيتقىنىدەك يارنىڭ تۈۋى يۇمشاق تۇپا بۇلغاچقىمۇ بۇ ئەبلەخ تېخىچە نەپەستىن قالمىغان ئىدى. پاششاخان ئۇنىڭ تىرىگلىكىنى كۆرۈپ بىلىدىكى تاپانچىنى ئېلىپ ئۇنى ئۇزىتىپ قويماقچى بۇلدى لېكىن  تىللاخان بۇنى كۆرۈپ ئۇنى توستى.
-        ئاكا، بۇ مۇناپىققا ئوق بىكار قىلمايلى، چارىسىنى مەن قىلاي!- تىللاخان يانچۇقىنى ئاختۇرۇپ دۇكاندىن سېتىۋالغان تېخى ئىشلەتمىگەن پىلاستىر خالتىدىن ئۈچ-تۆتنى قۇلىغا ئېلىپ تۆت خالتىنى بىراقلا يەردە كۈزىنى پۇلتايتىپ ياتقان بەكرى بەدىنىڭ بېشىغا كىيگۈزۈپ بوينى تەرەپنى چۈرگىلىتىپ ھىم چىگىۋەتتى، بەكرى بەردى ئالدىنقى ھەپتە تېخى سىياسى جىنايەتچىلەرنى قىيناپ ئىقرار قىلدۇرۇشتا خىزمەت كۆرسەتكەن تۈركمەنىستان تەۋەلىگىدىكى «بىرىنچى دەرىجىلىك قەھىرمان ساقچى» بولۇپ مۇكاپاتلىنىپ رۇس ئەمەلدارلىرىنىڭ قاتتىق ماختىشىغا ئىرىشكەن ئىدى، ئۇنىڭ شۇ چاغدىكى مەغرۇر گەۋدىسى مانا ئەمدى ئوتقا چۈشكەن قىلدەك تولغۇنىشقا باشلىدى، بىردەمدىن كېيىن ئۇ پۇت ئېتىشتىن توختاپ شۇك بولۇپ قالدى، پاششاخان ئۇنىڭ قول بېغىشىدىن تۇمۇرىنى تۇتۇپ بىقىپ تىللاخانغا قاراپ بېشىنى لىڭىشىتتى، ئۇ ئاللاقاچان بېشىغا يۆگەلگەن پىلاستىر خالتىدىن تۇنجۇقۇپ ئۆلگەن ئىدى.
تىللاخان ئۇنىڭ بېشىدىكى قان يۇقى خالتىنىڭ ھەممىنى ئېلىپ مىجىقلاپ بىر قۇلىغا تۇتىۋالغاندىن كېيىن يەردىكى تاپانچىنى ئېلىپ ئاكىسىغا ئاستا سۇندى، ئەمىلىيەتتە تىللاخاننىڭ تاپانچىنى ئۆزىنىڭ قىلىۋالغۇسى بار ئىدى، پاششاخانمۇ ئۇكىسىنىڭ ئۆزىگە ھۆرمەت يۈزىسىدىن تاپانچىنى سۇنىۋاتقانلىقىنى بىلىپ تاپانچىنى ئۇكىسىغا قايتۇرۇپ بەردى، تىللاخاننىڭ ئاغىزى قۇلىقىغا يەتتى. ئۇلار يىراق جايدا بىر كىملەرنىڭ بۇياققا كىلىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ دەرھال بۇ يەردىن غايىپ بولدى.

*           *           *           *           *           *

شەھەرلىك ساقچى ئىدارىسىڭ باشلىقى ۋە سىياسىي كومىسار بەكرى بەدىنىڭ ئېچىنىشلىق ئۈلۈمى پۈتكۈل تۈركمەنىستاننى زىل-زىلىگە سېلىۋەتتى، چۈنكى بۇ  سوۋىت ئىتتىپاقىنىڭ ئاتالمىش«ئازات» قىلىنغان رايۇنلىرىدا يۈزبەرگەن شۇنداقلا بۇ رايۇنلارنىڭ ھاكىمىيەت قاتلىمىدىكى يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلارنىڭ تۇنجى قېتىملىق قەستلەپ ئۆلتۈرۈلۈش ۋەقەسى ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئاستانە شەھىرى بۇ تۈركمەنىستاننىڭ ئىختىسادى مەرگىزى شەھىرى ھىساپلىناتتى.
ئەركىنلىك-ھۆرلۈك ئۈچۈن، ۋەتەن مۇستەقىللىقى ئۈچۈن ئاز ساندىكى ئويغانغان تۈركمەن ئەركەكلىرى ھەر قايسى جايلاردا رۇسلارنىڭ زۇلۇمىغا، تەڭسىزلىكىگە قارشى ھەركەتلىرىنى داۋاملاشتۇرماقتا ئىدى، رۇسلار قۇلىدا تۆمۈرنىڭ سۇنۇقى بولمىغان بۇ مىللەتنى دەھشەتلىك ھالدا باستۇراتتى، ئۇلارنىڭ ئەركىنىلىك ئۈچۈن قىلغان ھەركەتلىرىنى ۋەھشىلەرچە تىنجىتاتتى.  رۇسلار بۇ زىمىندا ھېچقانداق تەپ تارتماستىن«بىر گۇناھكارنىڭ بېشىنى كىسىش ئۈچۈن مىڭ گۇناھسىزنىڭ بېشى كىسىلسىمۇ مەيلى!» دىگەن شۇئارنى ئوتتۇرىغا قويۇپ بۇنى قانۇنلاشتۇرىۋەتكەن ئىدى.
بىر قېتىم تۈركمەنىستاننىڭ مەلۇم بىر ۋىلايىتىدە ئوتتۇز نەچچە يىگىت ئۇقۇمۇشلۇق بىر دىنىي زاتنىڭ يىتەكچىلىكىدە رۇسلارنىڭ ھاكىمىيىگە قارشى ئىڭقىلاپ قوزغاپ شۇ جايدىكى رۇس ئەسكەرلەرنىڭ قۇرالىنى تارتىۋېلىپ ئۇلارنىڭ ھەيۋىسىنى يەرگە ئۇردى، رۇسلار بۇنى بېسىقتۇرۇش ئۈچۈن ئۆزىنىڭ سەرخىل ئىلغار ھەربىي قىسىملىرىنى ئىشقا سېلىپ ئىنقىلاپچىلار بىلەن تاغدا ئۈچ كېچە-كۈندۈز جەڭ قىلىپ بۇ ئىشنى ئاران بېسىقتۇرغان ئىدى.
بۇ ئىشتىن خەۋەر تاپقان خوشنا ۋىلايەتتىكى بورھانبەگ ئىسىملىك بىر تۈركمەن كاتتا باي ئۆزىنىڭ دۆلەت ئىچىدىكى سودا يۇلىنى راۋانلاشۇتۇرۇشنى كۆزدە تۇتۇپ رۇس ئەسكەرلىرىدىن ھال سۇراپ نۇرغۇن كالا-قويلارنى سۇيۇپ ئۇلارغا سوۋغا قىلغان ئىدى، رۇس تاراتقۇلىرى بۇنى پۈتۈن تۈركمەنىستانغا جار سېلىپ تەشۋىقات قىلىپ خەلىقنىڭ كاللىسىنى قايمىقۇم قىلىۋەتتى، رۇس يۇقىرى قاتلىمىدىكى كىشىلەر بۇ مەشھۇر كىشىنى قۇبۇل قىلىپ ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشتى، شۇنداق قىلىپ بۇ كاتتا باينىڭ يۇلى ئېچىلىپ بايلىقى بارغانسىرى ئاۋۇپ تۈركمەنىستاندىكى تەڭداشسىز بىر بايغا ئايلىنىپ كەتتى. پۈتۈن گىزىتتە شۇنىڭ گىپىدىن بۈلەك گەپ بولمىدى.
بىر كۈنى تىللاخان سىرىتتىن بىر پارچە گېزىتنى كۈتۈرۈپ كىرىپ ئاكىسى پاششاخاننىڭ ئالدىغا تاشلاپ قۇيۇپ قاپىقىنى تۈرۈپ ئولتۇردى.
-        يەنە نېمە ئىش بۇپتۇ؟ - دېدى پاششاخان گېزىتنى قۇلىغا ئېلىپ قارىغاچ.
-        بورھان دىگەن بۇ مۇناپىق تىرىسىگە پاتماي قاپتۇ، گېزىتتە شۇنىڭدىن باشقا گەپ يوق! – دېدى تىللاخان ئاچچىق بىلەن يەرگە بىرنى تۈكۈرۈپ.
-        قانداق، مۇشتۇڭ قىچىشىۋاتامدۇ؟-دىدى پاششاخانمۇ ئۇكىسىغا مەنىلىك قاراپ تۇرۇپ.
تىللاخاننىڭ چىرايىغا دەررۇ كۈلكە يۈگۈردى، ئۇ ئاكىسىغا قاراپ كۈلۈپ ئېيتتى:
-         جايلامدۇق؟
پاششاخان ئورنىدىن تۇرۇپ دەرىزىنىڭ ئالدىغا باردى، بىردەم سۈكۈتتە تۇرغاندىن كېيىن ئۇكىسغا بۇرۇلۇپ قاراپ بېشىنى لىڭىشىتتى.
-        ئەتە ئەتتىگەن يولغا چىقايلى!
تىللاخان بۇ گەپنى ئاڭلاپ خوشلىقىدا ئوڭ مۇشتىنى سول ئالقىنىغا ۋاققىدە ئۇرغىنىچە «ياشاپ كەت ئاكا!» دەپ توۋلىۋەتتى.
ئەتىسى ئەتتىگەندە ئۇلار بالىلاردىن بىرنى ئۆيگە مۇقىم قارىغىلى قۇيۇپ قالغان تۆتىنى جانبازلىق سارىيىغا يولغا سېلىۋەتكەندىن كېيىن سەپەر لازىمەتلىكلىرىنى كۈتۈرۈشۈپ ئۇزۇن يوللۇق بىكەتكە قاراپ مېڭىشتى.
ئاپتۇۋۇز ئۇدا تۆت كۈن يول يۈرۈپ ھاۋاسى ساپ ، ئېرىقلىرىدا سۇلىرى ئۈزۈلمەي ئېقىپ تۇرىدىغان گۈزەل بىر يۇرتقا يىتىپ كەلدى. ئۇلار ئاۋات شەھەر ئىچىدىكى بىر ھاجىنىڭ شەخسى مىھمانخانىسىغا چۈشۈپ شۇ يەردە بىرھەپتە تۇرۇپ قالدى، بۇ بىر ھەپتە ئىچىدە ئۇلار بورھانبەگ دىگەن بۇ كاتتا باينىڭ قۇرۇسى يېنىدا چۆرگىلەپ يۈرۈپ ئۇنىڭ ئەھۋالىنى ئىگەللىدى.
بورھانبەگنىڭ ئاتىسى ئەسلىدىلا رۇسىيە بىلەن تۈركمەنىستان ئوتتۇرىسىدا ئېقىپ يۈرۈپ سودا قىلىدىغان رۇسپەرەس كىشى بولۇپ بورھانبەگ ئۇنىڭ تۇقال خوتنىدىن بولغان بالا ئىدى، ئۇ باشلانغۇچ ۋە تۇلۇقسىزنى رۇسىيىدە ئۇقۇپ رۇسلارنىڭ ئارىسىدا چوڭ بولغاچقا رۇسلارنىڭ تىلى ۋە مەدىنىيىتىگە پۇختا ئىدى، ئۇ ئۆزىدىكى بۇ ئارتۇقچىلىقلاردىن پايدىلىنىپ سودا ساھەسىگە قەدەم قويغاندىن كېيىن ئارقا-ئارقىدىن مۇۋاپىقىيەتكە ئىرىشىپ نەچچە يىل ئىچىدىلا كۆزگە كۈرۈنگەن چوڭ بايغا ئايلىنىپ قالغان ئىدى، ئۇ ئىشنى دەسلەپتە تىرە سودىسىدىن باشلىغان بولسا ھازىرغا كەلگەندە ھەرخىل كان رودىلىرى سودىسىنى قىلىۋاتاتتى، ئۆزىنىڭ شەخسى بەش-ئالتە چوڭ كېنى بار ئىدى، ئۇ ئەتىدىن كەچكىچە رۇسلارنىڭ يالىقىنى يالاپ تىجارەت قىلغاچقا يۇرت مەھەللىدىكىلەر ئۇنى ئانچە ياخشى كۆرمەيتتى، ئۇنىڭ كاتتا قۇرۇسىدىن دائىم رۇس ئەمەلدارلارنىڭ ئايىغى ئۈزۈلمەيتتى.
جۈمە كۈنى ئەتتىگەندە قۇياش تېخى ئۇپۇقتىن كۈتۈرۈلمەستە بىر جۈپ ياش ئات قېتىلغان بىر مەپىنى ھەيدەپ بورھانبەگنىڭ دەرۋازىسى ئالدىدا توختىدى، تۈركمەن يىگىت مەپىنى دەرۋازا ئالدىدىكى بىر تۈۋرۈككە باغلاپ قۇيۇپ دەرۋازىنى كۈچ بىلەن قاقتى، ھەيۋەتلىك يوغان دەرۋازىنىڭ كۆركەم يۈزىدە چاپلانغىنىغا ئۈچ كۈن بولغان «ۋىلادىمىرنىڭ تۇتۇش بۇيرىقى»مۇ شۇ پېتى تۇراتتى.
دەرۋازا ئېچىلدى، ئۆي خىزمەتچىسى ئۇلارنى ئارقا ھويلىدىكى ھەشەمەتلىك مىھمانخانىغا باشلاپ قۇيۇپ بورھانبەگنى ئويغاتقىلى چىقىپ كەتتى.
-        بىگىم ، بىر رۇس ئەمەلدار ئۆزلىرىنى ئىزدەپ كەپتۇ، ئارقا ھويلىدا ساقلاپ قالدى! – دېدى ياشانغان ئۆي خىزمەتچىسى بورھانبەگنىڭ ھوجرىسىنىڭ ئالدىدا بېشىنى تۈۋەن قىلىپ.
-        بۇنچە ئەتتىگەن كەلگەن كىمكەن ئۇ؟ - دېدى بورھانبەگ خوشياقمىغان ھالدا ئەسنەپ تۇرۇپ.
-        مۇسكىۋا ساقچى مېنىستىرلىكىدىن كەلدىم دەيدۇ، مۇھىم ئىشى باركەن!
-        نىمە...نىمە؟ مۇسكىۋادىن كەلدىم...تىز بول كىيىملىرىنى تەييارلا!- بورھانبەگ ئورنىدىن ئالدىراپ قۇپۇپ مىھمانلىق كىيىمىنى كىيىشكە باشلىدى- نىمىشقا تىزراق دىمەيسەن؟ ھەي...سىنى...مۇسكىۋا دىگەننى بىلەمسەن زادى؟!
بورھانبەگ كىيىملىرىنى كىيىپ بولۇپ مىھمانخانىغا ئۇچقاندەك يۈگۈردى. ئۇ مىھمانخانىغا كىرگەندە كىرىسلودا قالتىس پوزۇر بىر رۇس يىگىت يېنىدىكى تۈركمەن يىگىت بىلەن پاراڭلىشىپ ئولتۇراتتى.
-        ھەي...ھەي ...يۇرتدىشىم كەپتۇ ئەمەسمۇ؟ خەۋەر تاپقان بولسام ئالدىڭىزغا ئۈزەم ئالغىلى چىقاتتىم ئەمەسمۇ؟ - دېدى ئەللىك ياشلاردىكى خام سىمىز بورھانبەگ ئۆلچەملىك رۇس تىلىدا موسكىۋا ساقچى مېنىستىرلىگىدىن كەلگەن مىھمانغا خۇشامەت قىلىپ ئۇنىڭغا قۇلىنى سۇنۇپ.
مىھمان تەكەببۇرلۇق بىلەن بورھانبەگكە قۇلىنى ئۇزاتماي ئۇدۇللا گەپ قىلدى.
-        بورھانبەگ دىگەن سىزمۇ؟ - دېدى كۆزئەينەك تاقىۋالغان ياش رۇس ئەمەلدار بورھانبەگنى كۈزىگە ئىلمىغاندەك قىلىپ.
-        ھەئە مەن شۇ باشلىق! – دېدى بورھانبەگ ئۇنىڭ تەلەپپۇزىدىن ئۇنىڭ چوڭ بىر ئەمەلدار ئىكەنلىكىگە گۇمان قىلىپ.
-        خىزمەتچىلىرىڭىزگە ئېيتىڭ يېرىم سائەتكىچە بۇ يەرگە يۇلىمىسۇن، ھويلىڭىزغىمۇ ئىنسى-جىن كىرمىسۇن، دەرۋازىنى تاقاڭ، سىزگە يەتكۈزىدىغان جىددى ئىش بار!
-        ماقۇل...ماقۇل باشلىق! – دېدى بورھانبەگ پىشانىسىدىكى تەرنى سۈرتۈپ تۇرۇپ– ھاي، ئەخمەتخان دەرۋازىنى تاقاڭ، ھېچكىمنى كىرگۈزمەڭ، بۇ ئۆيگىمۇ ھېچقايسىڭلار كىرمەڭلار!
خىزمەتچى ئۆيدىن چىقىپ كىتىپ دەرۋازا تەرەپكە كەتتى. رۇس ئەمەلدار يېنىدىكى تۈركمەن بالىغا ئىشارەت قىلدى، تۈركمەن بالا بېرىپ تەمتىرەپ قالغان بورھانبەگنى ئەمەلدارنىڭ ئالدىدىكى سافاغا تەكلىپ قىلىپ ئۇنى ئولتۇرغۇزغاندىن كېيىن بېرىپ دەرىزىنىڭ پەردىلىرىنى بىر يانغا سۈرۈپ گۇڭگا مىھمانخانىنى ئاپتاپتەك يۇرۇتتى، ئەتىگەنكى قۇياش نۇرى دەرىزىلەرىدىن تىشىپ ئۆتۈپ مىھمانخاندىكى ئىران گىلەملىرىدە جۇلالىماقتا ئىدى.
روس ئەمەلدار كۈزىدىكى ئەينەكنى ئېلىۋېتىپ  قۇلىدىكى تۈركمەنچە ھەم رۇسچە گېزىتتىن ئىككى پارچىنى بورھانبەگنىڭ ئالدىغا تاشلىدى، بورھانبەگ ئۆزىنىڭ رۇس تىلىغا پۇختا ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ قۇيۇش ئۈچۈن رۇسچە گېزىتنى قۇلىغا ئالدى.
-        قېنى، گېزىتنىڭ باش بېتىگە قاراڭ نىمىلەر يېزىلىپتۇ؟ - دېدى رۇس ئەمەلدار بورھانبەگكە بۇيرۇق قىلىپ.
-        كۆردۈم باشلىق، ۋىلادىمىرنىڭ تۇتۇش بۇيرىقى ئىكەن! – دېدى بورھانبەگ گېزىتتىن كۈزىنى ئۈزمەي.
-        سىز ۋىلادىمىرغا قانداق قارايسىز؟ - دېدى ئەمەلدار بورھانبەگدىن كۈزىنى ئۈزمەي.
-        ھەي، ئۇ ئەبلەخنىڭ ئىشىنى بۇرۇندىنلا ئاڭلىغانمەن،– دېدى بورھانبەگ قۇلىدىكى گېزىتنى ئالدىدىكى قەن-گىزەكلەر تىزىلغان ئۈستەلگە تاشلاپ قۇيۇپ رۇس ئەمەلدارغا خۇشامەت قىلغان ھالدا- تۇتۇش بۇيرىقىنى تېخى قايسى كۈنى ئۈيۈمنىڭ دەرۋازىسىغىمۇ چاپلاپ قۇيۇپتىكەن، ھەر قايسىڭلارغا ماسلىشىش ئۈچۈن ئۇنى ئېلىۋەتمىدىم، ئۇچرىتىپ قالسام ئۇ دۆلەت خائىنىنى سىلەرگە شەكسىز تۇتۇپ بىرىمەن  باشلىق!
-        سىز ئۇنى ئۇچرىتىپ قالسىڭىز تۇنىيالامسىز؟
-        ئەلۋەتتە! قارىڭە ئۇنىڭ چېچى سېرىق، ئوڭ مەڭزىدە كىچىك  خالى بار دىيىلگەن تۇرسا، سۈرىتىمۇ كۈزۈمگە پىشىپ كەتتى دەڭا باشلىق، گەپ يوق تۇنۇۋالىمەن!- بورھانبەگنىڭ يۈرىگى بىر ئاز ئارامىغا چۈشكەندەك بولدى.
-        ئۇنداقتا ماڭا قاراپ بېقىڭ، نىمىنى ھىس قىلالىدىڭىز؟
تۇيۇقسىز سۇرالغان بۇ سۇئالدىن بورھانبەگ گاڭگىراپ قالدى، ئۇ ئالدىدىكى رۇس ئەمەلدارغا قاراشتىن قورقۇپ قالدى، چۈنكى بورھانبەگكە ئالدىدىكى بۇ ئەمەلدارنىڭ ئوڭ يۈزىدە خالى باردەك چېچى سېرىقتەك بىلىنىپ قالغان ئىدى.
بورھانبەگ غەيرەتكە كىلىپ بېشىنى كۈتۈرۈپ ئالدىدىكى رۇس ئەمەلدارغا قارىدى، ئاھ خۇدا، ئۇنىڭ ئالدىدا ۋەھشى قاتىل ۋىلادىمىر شۇ پېتى تۇراتتى. بورھانبەگنى تىتىرەك باستى...
-        ھۇ بورھانبەگ دىگەن ئىت بەچچە! مىنى تۇنىمىدىڭما؟ - ۋىلادىمىر قاتتىق غەزەپ بىلەن ۋاقىراپ يېنىدىكى تاپانچىنى قۇلىغا ئالدى.
-        ماڭا رەھىم قىلىڭ! بىر قۇشۇق قېنىمدىن كىچىڭ ! – بورھانبەگ سافادىن چۈشۈپ تىزلىنىپ يىغلاشقا باشلىدى- باللىرىم كىچىك، ماڭا رەھىم قىلىڭ، نېمە لازىم بولسا شۇنى بىرەي... ھۆرمەتلىك ۋىلادىمىر ئەپەندى!
-        مىنى نېمە چاغلاپ قالدىڭ، مەن تىلەمچىما؟ - ۋىلادىمىر بورھانبەگنىڭ يۈزىگە شالاققىدە بىرنى تۈكۈردى - ئېيتە ! ھازىر قۇلۇڭدا نەخ بارىنىڭ گىپىنى قىل، يالغان ئېيتساڭ ناگانىمنىڭ كۈزى يوق مىڭەڭدىن تۈشۈك ئېچىپ قۇيىدۇ بىكار!
-        ماقۇل...ماقۇل...مەن ئېيتاي...- بورھانبەگ يۈزىدىكى تۈپۈكنى يېڭى بىلەن سۈرتۈپ يېنىدا نەخ بار بايلىقىنى ئېيتىشقا باشلىدى- بىر ساندۇق زىخچا ئالتۇن، بىر چامادان نەخ پۇل... ھازىرچە بارى شۇ كەن ۋىلادىمىر ئەپەندى، قالغىنى بانكىدا ھەم...
-        ئىتنىڭ بالىسى مەن شۇ ئىككى تال نېمەڭگە قاراشلىقمىدىم، مەندىن ئاغرىنما!- ۋىلادىمىر شۇنداق دىگىنىچە ئورنىدىن تۇرۇپ تاپانچىسىنى بەتلەپ بورھان بەگنىڭ ئالتۇن چىش بىلەن تولغان ئاغىزىغا كەپلىدى.
بورھان بەگنىڭ يۈرىگى قېپىدىن چىكىتىپ تامبىلىغا شاررىدە سىيىۋەتتى، ئاندىن يىغلىغىنىچە «مەن دەي..مەن دەي..» دەپ ۋاقىراپ كەتتى، تىللاخاننى كۈلكە تۇتىۋالدى، تىللاخان چاندۇرماي گەپ قىستۇردى:
-        ھەي بورھانبەگ! ۋىلادىمىر ئەپەندى سىزنىڭ ئۈيۈڭىزدە نېمە بارلىغىنى بىلمەي كەلگەنمىدۇ؟سىزگە جان لازىممۇ ياكى يېنىڭىزدىكى بايلىقمۇ؟ سىزگە شۇنىمۇ دەپ قۇياي ۋىلادىمىر ئەپەندىگە ئادەم ئۆلتۈرۈش قۇشقاچنىڭ بوينىنى ئۈزگەندەكلا بىر ئىشكەن، مەن بۇنى ئۆز كۈزۈم بىلەن كۈرگەن !
-        مەن...دەي ...مەن ...دەي ! ماڭا رەھىم قىلىڭلار...
-        ئەمىسە بىرىنى قالدۇرماي ئېيت، مىنىڭ ۋاقتىم قىس ئىتنىڭ بالىسى! – دېدى ۋىلادىمىر قۇلىدىكى تاپانچىنى بورھانبەگنىڭ ئېغىزىدىن سۇغۇرۇپ ئېلىپ ئورنىغا بېرىپ ئولتۇرۇپ.
-        ئۆيدە بار زىخچا ئالتۇن ئىككى ساندۇق، نەخ پۇل ئۈچ چامادان، يەنە ئازراق ئالماس بار...
بۇ قېتىم بورھانبەگ راست گەپ قىلغان ئىدى، ۋىلادىمىر ئۇنىڭغا بۇيرۇق قىلدى:
-        ھازىر ئۈيۈڭدە بار خىزمەتچىڭ قانچە؟
-        ئۈچى بار ئەپەندى...
-        سەن مۇشۇ يەردە تۇرۇپ ئۇلارغا ئېيت ماڭا لازىملىقلارنى ئۆينىڭ ئالدىدىكى مەپىگە باسسۇن، بىرى كەم بولۇپ قالسا ئىت كاللاڭنى يەنچىيمەن، بىلدىڭما؟
-        ماقۇل...ماقۇل...مەن چۈشەندىم ۋىلادىمىر ئەپەندى! – بورھانبەگ كۈزىدىكى ياشلارنى ئالقىنىدا سۈرتۈپ دەسسىگەن گىلەمگە پۇتلاشقىنىچە دەرىزە تۈۋىگە بېرىپ دەرۋازا تۈۋىدىكى خىزمەتچىلەرگە ۋاقىردى- ئە...ئە...ئەخمەتخان!...ھاي...ئەخمەتخان!
ئۆي خىزمەتچىلىرى مىھمانخانىدىكى كاتتا مىھمانلارغا قانداق تەييارلىق قىلىش توغرىسىدا ئۈچى بىر يەرگە كىلىپ گودۇڭشىشىپ تۇراتتى، ياشتا چوڭ ئەخمەتخان بورھانبەگنىڭ ئۆزىنى چاقىرغانلىقىنى ئاڭلاپ يۈگۈرۈپ كەلدى.
-        ئەخمەتخان...ماۋۇ ئاچۇقۇشۇمنى ئېلىپ...ھوجرامدىكى تۆمۈر كارۋىتىمىنىڭ ئاستىدىكى... نەرسىلەرنىڭ ھەممىسىنى... ئىشىك ئالدىدىكى مەپىگە ...تۇلۇق بېسىپ بىرىڭ! باشقىلار ياردەملەشسۇن!
ئەخمەتخان ئاچىقۇشنى ئېلىپ چىقىپ كەتتى، تىللاخان ئەخمەتخاننىڭ كەينىدىن ئەگەشتى. دىگەندەك بورھانبەگنىڭ كارۋىتى ناھايىتى چوڭ پۇختا ياسالغان بىر تۆمۈر ساندۇقنىڭ ئۆزى ئىدى، ئەخمەتخان كارۋاتنىڭ يۈزىدىكى گىلەمنى ئۆرۈپ ياندىكى قۇلپىنى ئېچىپ كارۋاتنىڭ ئۈستىن يۈزىنى ئاچتى، دەرۋەقە كارۋاتنىڭ ئىچىدە ياغاچ ساندۇقتىن ئىككىسى، خېرۇم چاماداندىن ئۈچى ئاندىن كىچىك بىر ساندۇقچە تۇراتتى. تىللاخان ئۆي خىزمەتچىسىنى سىرتقا چىقىرىۋېتىپ خىروم چاماداننىڭ ئاغىزىنى ئېچىپ ئىچىدىكىنى تەكشۈرۈپ باقتى، چاماداننىڭ ئىچى راستىنلا تىزا-تىزا يېڭى پۇل بىلەن تولغان ئىدى، تىللاخان بىلەن ئۆي خىزمەتچىسى ياغاچ ساندۇقنى كۈتىرەلمىدى، شۇنىڭ بىلەن تىللاخان چىقىپ دەرۋازىنى ئاچتۇرۇپ مەپىنى ھويلىغا ئەكىرگەچ قالغان ئىككى ياش خىزمەتچىنى ئۆيگە باشلاپ ئەكىردى، بۇ قېتىم تۆتى بىر بولۇپ ياغاچ ساندۇقنى كارۋاتنىڭ ئىچىدىن ئاران تەسلىكتە كۈتۈرۈپ مەپىگە باستى، ھەممە نەرسىلەرنى تۇلۇق بېسىپ بولغاندىن كېيىن تىللاخان يۈگرەپ كىرىپ ۋىلادىمىرغا بېشىنى لىڭىشتتى.
-        بورھانبەگ دىگەن قۇتۇر ئىت!- ۋىلادىمىر ئورنىدىن تۇرۇپ بورھانبەگكە ۋاقىردى -  قېنىڭدىن كەچسەم كىچەي لېكىن خىزمەتچىلىرىڭگە ئېيت ھەپتىگىچە ئۆيگە يۇلىمىسون، ئۈيۈڭدە  ھەپتە پانالىنىمەن، ھازىرلا يۇقالسۇن! چۈشەندىڭما؟
-        ماقۇل...ماقۇل ھۆرمەتلىك ۋىلادىمىر ئەپەندى، دىگىنىڭىزدەك بولسۇن! –دىدى  بورھانبەگ جېنىنىڭ ساق قالغىنىغا خۇشال بولۇپ – ھاي... ئەخمەتخان بۇ ياققا كەل!
ئەخمەتخان ئىگىلگىنىچە مىھمانخانىغا كىرىپ كەلدى.
-        ھەپتىگىچە ھەممىڭلار ئۈيۈڭلاردا دەم ئېلىپ تۇرۇڭلار، خېنىمغىمۇ ئېيتىپ قوي ئاتىسىنىڭكىدە تۇرۇپ تۇرسۇن، ئالدىغا ئۈزەم بارىمەن! ھازىرلا كىتىڭلار! – بورھانبەگ ئۆزىنىڭ چىرايلىق ئايالىنىڭ ۋە ئۇماق باللىرىنىڭ بۇ ۋەھشى قاتىلنىڭ يېنىدا تۇرۇشىنى ئەسلا خالىمايتتى.
ئەخمەتخان ئاچىقۇشنى بورھانبەگكە سۇنۇپ بىرىپ تازىم قىلغان ھالدا مىھمانخانىدىن چىقىپ كىتىپ ھويلىدا ئىش قىلىۋاتقان ئىككەيلەنگە بورھانبەگنىڭ بۇيرىقىنى يەتكۈزدى. ئۇلارمۇ نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلەلمەي ئەخمەتخاننىڭ دىگىنىدەك قۇرادىن دەرھال ئايرىلىشتى.
بورھانبەگنىڭ ھەشەمەتلىك سارىيىدا پەقەت ئۈچەيلەنلا قالدى. ۋىلادىمىر قورقۇپ چىرايىدا جان قالمىغان بورھانبەگكە ۋاقىردى:
- بېرىپ دۇنيارىڭنى يۇشۇرغان يەرنى ماڭا كۆرسەت ئىت بەچچە!
بورھانبەگ دىر-دىر تىتىرگىنىچە ئۇلارنى ئەگەشتۈرۈپ ھوجرىسىغا باشلاپ ئاچىقتى. تۆمۈر كارۋاتنىڭ ئىچى قۇپقۇرۇق تۇراتتى. ۋىلادىمىر تىللاخانغا ئىشارەت قىلدى، تىللاخان باشتا دىيىشىۋالغىنى بۇيىچە تەييارلىۋالغان ئارغامچىسى بىلەن ئۇنىڭ پۇت-قۇلىنى چىڭ باغلىدى. ۋىلادىمىر ياندىكى يېغىلغان تاۋار-دۇردۇندىن ئىتىلگەن يوتقان-كۆرپىدىن بىر –ئىككىنى كارۋاتنىڭ ساندۇقىغا يېيىپ سالدى، ئاندىن بورھانبەگنى ئىتتىرگنىچە كاۋاتنىڭ چوڭ ساندۇقىغا ياتقۇزدى، بورھانبەگ ساندۇقنىڭ ئىچىدە سىڭايان يېتىپ يىغلاپ يالۋۇرۇشقا باشلىدى:
-        جېنىم ۋىلادىمىر ئەپەندى، مەن خوش بولۇپ قالاي، مىنىڭ كىچىك باللىرىم بار، مىنىڭ بىر قۇشۇق قېنىمدىن كەچسىڭىز، مەن يەنە كېمىنى تەييار قىلاي...نەچچە كۈنگە قالماي ھەممىنى تەييار قىلىمەن...
-        بورھانبەگ! – بۇ قېتىم ۋىلادىمىر ئۆلچەملىك تۈركمەن تىلىدا ۋاقىردى،- سەن تۈركمەنلەرنىڭ يۈزىنى تۆكتۈڭ، زالىم رۇسلارنىڭ چاتىرقىدىن چىقماي ئۈزەڭنىڭ نەپسى ئۈچۈن ۋىجدان-غۇرۇرۇڭنى بىر ياققا قايرىدىڭ! ئېيتقىنا ۋەتەن ئۈچۈن، مىللىتىڭ ئۈچۈن، دىنىڭ ئۈچۈن كۈرەش قىلغانلارنىڭ ئۇششاق بالىسى يوقمىدى؟ ئۇلارنىڭ ئاتا-ئانىسى، خۇتۇن –سىڭىللىرى يوقمىدى؟ ئۇلارنىڭ ئىسسىق ئۈيى يوقمىدى؟ئۇلار كىمنى دەپ جەڭ قىلدى بورھانبەگ؟! يىگىتلىرىمىزدىن ئوتتۇز نەچچىسى زالىم رۇسلارنىڭ قۇلىدا تاغدا ئاچلىقىتىن، سۇغۇقتىن قىياناپ ئۆلتۈرۈلدى، ئەكسىچە سەن بىر تۈرۈكمەن تۇرۇپ نىمىلەرنى قىلدىڭ؟! سىنىڭ بۇ بايلىقىڭنى ساڭا كىم بەرگەن، بۇ بايلىقىڭنى مۇشۇ خەلقىڭ بەرمىگەن بولمىسا رۇسلار ساڭا ئاسماندىن پۇل تاشلاپ بىرەمتى؟ ئېيتقىنا قېرى مۇناپىق، خەلقىڭگە يۈز كىلەلەمسەن؟ شېھىت بولغان ئەشۇ قېرىنداشلىرىڭغا يۈز كىلەلەمسەن؟! كۇچا كويلاردىكى يىتىم بولغان ئەشۇ بالىلارغا يۈز كىلەلەمسەن؟!
-        مەن ...مەن...مەن ئېزىپتىمەن، مىنى شەيتان ئازدۇرۇپتۇ...
-        ئاغزىڭنى يۇم ئىپلاس مۇناپىق ! ساڭا ئۈلۈممۇ ئازلىق قىلىدۇ...
پاششاخان شۇنداق دىگىنىچە قاتتىق غەزەپلىنىپ ياندىكى ياستۇقتىن بىرنى ئېلىپ بورھانبەگنىڭ يۈزىگە بېسىپ تۇرۇپ تاپانچىنىڭ ئۇچچىنى ياستۇقنىڭ ئىچىگە مېختىغىنىچە تاپانچىدىن بىر پاي ئوق ئۈزدى. تاپانچا مەخمەل ياستۇققا قادىلىپ ئېتىلغاچقا ئوق ئاۋازىمۇ بۇ ھوجرا ئۆينىڭ سىرتىغا تۈزۈك چىقمىغان ئىدى، ئوقمۇ بورھانبەگنىڭ ئېغىزىدىن كىرىپ ئۇدۇل مىڭىسىدىن چىكەتكەچكە بىر پاي بىلەنلا غىڭ قىلىشقىمۇ ئۈلگۈرمەي جان تەسلىم قىلغان ئىدى.
- ئاكا خويمۇ ياخشى قىلدىڭ، ئەمدى بۇنىڭ بايلىقى بىزنىڭ ئويلىغىنىمىزدىنمۇ جىق چىقىپ قالدى، كېيىنكى قەدەمنى قانداق باسىمىز؟- دېدى تىللاخان ئاكىسىغا تەسەللى بىرىپ گەپنىڭ تىمىسىنى يۆتكەپ.
-        ئەسلى بۇ ئىتنىڭ ئۇششاق باللىرىنى ئويلاپ قېنىدىن كىچەيمۇ دەپ ئويلىغان ، قارىسام شېھىتلىرىمىزغا يۈز كىلەلمەيدىكەنمىز، بۈگۈن بۇنى قۇيىۋەتسەك ئەتە رۇسلارنىڭ كەتمىنىنى چاپىدىغان مۇناپىقلاردىن يەنە نەچچىسى چىققۇدەك، شۇڭا بۇنى خەلىققە ئىبرەت قىلىش كىرەككەن...
-        بۇمۇ بولدى ئاكا، ئەمدى...
-        ئەمدى بىز ھەپتىگىچە خاتىرجەم ، يۈر! قالغان گەپنى يولدا دىيىشىمىز!
ئۇلار كارۋاتنىڭ يۈزىنى ئەسلىدىكىدەك ھالەتكە ئەكىلىپ يېپىپ قۇيۇپ بايلىق بېسىلغان مەپىنى ھەيدىگىنىچە دەرۋازىنىڭ تېشىدىن قۇلۇپلاپ بورھانبەگنىڭ قۇراسىدىن ئايرىلىشتى.
ئۇلار شۇ ماڭغىنىچە ئالتۇنلارنىڭ ئېغىرلىقىنى كۈتۈرەلمەي كامىرى ئېتىلغان مەپىنى ھەيدەپ بىر ئۆستەڭنىڭ بۇيىغا يىتىپ باردى، ۋىلادىمىر چېچىدىكى سېرىق بۇياقنى ئېقىن سۇدا يۇيۇپ چىقىرۋېتىپ ئەسلىدىكى پاششاخانلىق ھالىتىگە قايتتى، ئاندىن ئۇلار شەھەرگە يېقىن بىر مۇساپىرلار مازىرىنى سۈرۈشتە قىلىپ شۇ يەردىكى گۆر كولۇغۇچىلارغا يۇقىرى ھەق بېرىپ بىر ئۇرانلىق كولاتتى، ئوران شامغا قالماي پۈتۈپ بولدى، ئۇلار كەچتە ئاسما چىراقتىن پايدىلىنىپ ئىنسى-جىن يوق بۇ مازارلىققا ئىككى ساندۇق زىخچا ئالتۇننى ناھايىتى تەسلىكتە ئاز-ئازدىن يۆتكەپ ھېلىقى ئۇرانغا دەپنە قىلدى، ئاندىن خارەتلەرگە ئاتاپ ياساتقان سالاسۇنغا تۈركمەنچە«ئاتام ئەلى شەيىخنىڭ ياتقان يېرى جەننەتتە بولغاي!» دىگەن جۈملىنى پىچاقتا ئۇيۇپ چىقتى، سالاسۇننى قەبرىگە ماسلاشتۇرۇپ قويغاندىن كېيىن ئۇلار بۇ مازارلىقتىن ئايرىلدى.
ئەتىسى ئەتتىگەندە ئۇلار قايتىش يولدا كۈتۈلمىگەن ئىشلارنىڭ يۈز بېرىپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن شەھەردىكى كونا ئۆي-جابدۇقلىرىنى ساتىدىغان دۇكاندىن چوڭ بىر كونا ياغاچ ساندۇقنى سېتىۋالدى، خارەت ئۇستامغا دەپ ساندۇقنىڭ ئىچى يۈزىگە ماس كىلىدىغان بىر ياغاچ تاختاينى ياساتقۇزۇپ چاماداندىكى پۇللار بىلەن ئالماسلارنىڭ ھەممىسىنى ساندۇقنىڭ ئاستىغا رەتلىك تىزىپ چىققاندىن كېيىن ھېلىقى تاختاينى تىزىلغان پۇللارنىڭ يۈزىگە يېپىپ ياندىن مېخلىۋەتتى، ئاندىن ساندۇقنىڭ بوش يىرىگە  بازاردىن زېغىي-زاغۇن سېتىۋېلىپ ساندۇقنى لىقلىدى.
مانا مۇشۇنداق قىلىپ ئۇلار چۈشكە قالماي  ئاپتۇۋۇز بىلەن بۇ شەھەردىن ئايرىلىپ  تۆت كۈندە ئۆز يۇرتى ئاستانىگە بىخەتەر يىتىپ كەلدى.
مۇناپىق بورھانبەگ ئۆلتۈرۈلۈپ ھەپتىدىن كېيىن ئۇنىڭ ئۈيىگە خۇتۇن بالىلىرى ۋە ئۆي خىزمەتچىلىرى پەيدا بولدى، ئۇلار ھويلىدىكى سېسىغچىلىقتىن تىنالماي ئاخىرى بورھانبەگنىڭ سېسىپ كەتكەن جەسىتىنى تۆمۈر كارۋاتنىڭ ئىچىدىن تاپتى، يۇرت-مەھەللە بۇ خوشخەۋەرنى قۇلاقتىن –قۇلاققا يەتكۈزدى، پۈتۈن تۈركمەنىستان بۇ خۇشاللىقتىن ئېغىزىنى يۆگەپ تۇرۇپ كۈلۈشتى، رۇسلار لىۋىنى لىۋىگە  چىشلەپ ۋىلادىمىر دىگەن ئەبلەخنى ئىزدەشنى تېخىمۇ كۈچەيتتى.
*         *         *         *         *         *         *
ئۇلار ئاستانىگە يىتىپ كەلگەندە شەھەرنىڭ ۋەزىيىتى ئىنتايىن جىددىلىشىپ كەتكەن بولۇپ ئۇلاربۇ پۇللارنى كونا ياغاچ ساندۇققا زېغىي-زاغۇننىڭ ئاستىغا قاچىلاپ ياخشى قىلغان ئىدى، چۈنكى يول بۇيى تەكشۈرۈلمىگەن ساندۇق شەھەرگە كىرگەندە ناھايىتى تەپسىلى تەكشۈرۈلىۋاتاتتى. پاششاخان شەھەردە ۋەزىيەتنىڭ بۇنداق چىڭ بولۇپ كىتىشىنىڭ سەۋەبىنى بىكەتتە بىرسىدىن ئاڭلاپ ئاندىن چۈشەندى.
ئەسلىدە شەھەرنىڭ ئاۋات گۈزەل كۇچىلىرىدىن بىرى بولغان «روسلار كۇچىسى»غا ئۈچ كۈننىڭ ئالدىدا ئوت كىتىپ ئوت ۋاقتىدا ئۈچۈرۈلمەي پۈتۈن كۇچا كۈيۈپ خارابىگە ئايلىنىپ كەتكەن ئىدى. كۈيۈپ كەتكەن مال-مۈلۈك ھەددى –ھىساپسىز بولۇپ نەچچە يۈزلىگەن كاتتا ھەشەمەتلىك ئۆيلەر، نەچچە يۈزلىگەن دۇكانلار بۇ قېتىملىق رەھمىسىز ئوت يالقۇنىنىڭ ئىچىدە كۈيۈپ كۈل بولۇپ كەتكەن ئىدى.ساقچى تەرەپ بۇنىڭ سەۋەبىنى دەسلەپكە قەدەمدە ئىنىقلاپ «ۋەتەننىڭ بىرلىكىگە قارشى تۇرغۇچى مىللەتچى رەزىل كۈچلەر» قىلغان دىگەن خۇلاسىگە كەلگەن ئىدى، شۇ سەۋەپلىك شەھەردىكى بارلىق تۈركمەن ئاممىسى ساقچىلارنىڭ نەزىرىدىكى «رەزىل كۈچلەر»گە ئايلىنىپ قېلىۋاتاتتى.
ئۇلار كەچكە يېقىن ئۆيگە ساق-سالامەت يىتىپ كەلدى، بالىلار ئىككى كۈندىن بىرى مەشىق مەيدانىغا بارالماي ئۆيدە قاپسىلىپ ئولتۇرۇپ زىرىكىپ قالغاندەك قىلاتتى، ئۇلار پاششاخان بىلەن تىللاخاننى كۆرۈپ باشقىچە خۇشال بولدى، لېكىن زىرەك پاششاخان بالىلارنىڭ كۆزلىرىدىن ئازراق بىر نۇرمالسىزلىقنى سىزىپ قالدى، بالىلار ئۆزلىرىنىڭ ئاتامانلىرىدىن بىر ئىشنى يۇشۇرۋاتقاندەك قىلاتتى.
ئاخشىمى ياتار چاغدا پاششاخان ئۇكىسى بىلەن پاراڭلىشىپ ئۇنىڭغا يېڭى بىر گەپنى ئېيتتى:
-        سەن ھىس قىلدىڭمۇ؟
-        نىمىنى دەيسەن ئاكا؟
-        بالىلارنىڭ كۈزلىرىدىن بىر نىمىنى بايقىمىدىڭمۇ؟
-        ياق...مەن دىققەت قىلمىدىممۇ يا! – دېدى تىللاخان ئاكىسىنىڭ سۇئالىدىن ئەجەپلىنىپ.
-        قارىسام، - دېدى پاششاخان ئۇلۇق كىچىك تىنىۋېتىپ تىللاخانغا ئۆرۈلۈپ قاراپ – بالىلار كۆزلىرىنى مەندىن ئېلىپ قېچىۋاتقاندەك قىلىدۇ، گەپلىرىمۇ تازا قۇلاشمىغاندەك، ئۇلار ئىشقىلىپ  مەندىن بىر نىمىنى يۇشۇرۋاتىدۇ، مەن ھېچنىمىسىنى بىلەلمىدىم، ياكى ئۇلارنىڭ چېنىقىش مەيدانىغا بارغۇسى يوقمىدۇ ياكى مەندىن نارازى بۇلىۋاتامدىغاندۇ؟!
-        ئاكا ئۇنداق ئويلاپ كەتمە! – دېدى تىللاخان ئاكىسىغا تەسەللى بىرىپ- ئۇلار سەندىن بەك رازى، مەن نەچچە قېتىم  ئۇلارنىڭ ھەر قېتىملىق دۇئاسىدا سىنىڭ ئىسمىڭنى ئاتايدىغانلىقىنى ئاڭلاپ قالدىم، بۇ بالىلار يىتىم بولغىنى بىلەن باغىرى بەك يۇمشاق، بەك ئەقىللىق، ئاق-قارىنى مەندىن بەك پەرىق ئىتىدۇ، ھەرگىز ئۇنداق ئويلىما!
-        ئۇكام، ئېيتقانلىرىڭغۇ توغرا، بالىلارنىڭ زىرەكلىكىنى ئۇبدان بىلىمەن، لېكىن سەن بۇلاردىن گەپ ئېلىپ باق، ئىشقىلىپ كۆڭلۈم بىر نىمىنى تۇيۇپ تۇرىدۇ...
-        توختا...ياكى بولمىسا مەن ھازىر چىقىپ ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى كۈلگۈنچەك ئەيسابەگدىن ئەھۋال ئىگىلەپ باقايمۇ-يا؟!
-        مەيلى شۇنداق قىلغىن، بولمىسا كېچىيچە ئۇيقۇم قاچىدىغاندەك تۇرىدۇ، ئۇلارنىڭ ئۇيقۇسىنى بۇزارمىزمۇ ئەمدى؟
-        ھېچقىسى يوق ئاكا، مەن ھازىرلا كىرىمەن!
تىللاخان ئۇخلاش كىيىمى بىلەن يوتقاندىن سۇغۇرۇلۇپ چىقىپ كەتتى، ئۇ مىھمانخانىدا ئۇخلىۋاتقان ئەيسابەگنى چاقىردى، بالىلار تېخى ئۇخلىمىغان ئىدى، ئەيسابەگ ئورنىدىن تۇرۇپ تىللاخانغا ئەگىشىپ ھويلىغا چىقتى.
-        ئەيسابەگ يۈرە كەپتەرخانىغا چىقىمىز! – دېدى تىللاخان ئالدىدا شوتنىڭ بالدىقىغا دەسسەپ.
ئۇلار كەپتەرخانىنىڭ ئالدىدىكى كۈزدە ئاپتاپ ئىسىنىشقا قۇيۇپ قويغان چوڭ كارۋاتقا كىلىپ ئولتۇردى، بۇلۇتسىز ئاسماندىكى يۇلتۇزلار بىر-بىرىدىن بەس تالاشقاندەك جىلۋە قىلىشاتتى.
-        ئۇكام ئەيسابەگ، –دىدى تىللاخان ئۇنىڭ قۇلىنى تۇتۇپ تۇرۇپ- ئاكام ئۇ سىلەردىن ئاغرىنىپ قالغاندەك تۇرىدۇ، ئۇ ھېلىلا سىلەرنىڭ گىپىڭلارنى قىلىپ شۇنداق ئازابلىنىپ كەتتى، ئۇ سىلەرگە بەكلا ئامىراق، بۇنى سىلەر ئۇبدان بىلىسىلەر، ئۇنىڭ دىيىشىچە سىلەر بىر ئىشنى ئۇنىڭدىن قاچۇرۋاتقان ئوخشايسىلەر، ماڭا راست گىپىڭنى ئېيتقىغا ، زادى ئاراڭلاردا نېمە ئىش بولدى؟
-        ئاكا...بۇ...بالىلار ئۇ...- ئەيسا بەگ تۈپۈكىنى يۇتۇپ گاچىلىشىشقا باشلىدى- مەن سىزدىن گەپ يۇشۇرمايمەن ئاكا، لېكىن بالىلار ئۇلار...بۇنى ھېچقايسىمىز دىمەس بولغان شۇ!
-        ھەي ئەيسا بەگ! –دىدى تىللاخان ئۇنىڭ گىپىنى ئاڭلاپ كۈلۈپ كىتىپ- ئاكامنى ئويلاپ قوي، ئۇ قاچان سىلەرگە ئاچچىقلانغان، ئۇ بۇ كىچە ياخشى ئۇخلىيالمىسا، ئەتىلىككە ئاغرىپ قالسا بىز قانداق قىلىمىز، ئەمدى راستىنى ئېيتە، بىزگە  دىمىگۈدەك نېمە ئىشتى ئۇ؟
-        ئەمىسە ساڭا دەي ئاكا، بالىلارغا ئۈزەڭ بىر نېمە دەرسەن! – دېدى ئەيسابەگ كاللىسىنى قاشلاپ تۇرۇپ – قايسى كۈنى مەشىق مەيدانىدىكى مۇئەللىم بىز بالىلارنى ئۆز ئارا مۇسابىقىگە سالغان ئىدى، بىز ئۇيان-بۇيان بولۇپ ئاخىرى رۇس بالىلار بىلەن ھەل قىلغۇچ مۇسابىقىگە چۈشۈپ قالدۇق، ئۇ رۇس ھارىمىنىڭ ھەقىقەتەن كارامىتى باركەن، ئۇ ھەممىمىزنى يىڭىپ بىزنى يەرگە قارىتىشقا باشلىدى، نۈۋەت بىزنىڭ ئارىمىزدىكى ھەسەنبايغا كەلگەندە بىز كۈزىمىزنى يۇمۇپ ئولتۇردۇق، چۈنكى ھەسەنباينى سەنمۇ بىلىسەن، ئۇ ئادەتتە بەك يۇۋاش ئىدى، كىم بىلسۇن، يۇۋاشنىڭ مۈڭگۈزى ئىچىدىكەن ئەمەسمۇ، ھاينى-ھۇيت دىگۈچە ھېلىقى رۇس ئىتىنى يەرگە چاپلاپ قويدى دىگىنە، ھەممىمىز بۇ غەلبىنى تەبرىكلەپ ئۆيگە مېڭىش يۇلىدا رۇسلار كۇچىسىنىڭ ئالدىدىن ئۆتۈپ كىتىۋاتساق، بۇ رۇس ئىتى يىڭىلگىنىگە تەن بەرمەي بىر مۇنچە رۇس بالىلارنى يېغىپ ئالدىمىزنى توستى، شۇنىڭ بىلەن ئىككى تەرەپ بولۇپ تۇتۇشۇپ كەتتۇق، كۇرۇسقا كەلگەن تۈركمەن بالىلاردىن بىر مۇنچىسى بىز تەرەپتە تۇردى، بىز ئۇلارنى راسا سېلىۋاتاتتۇق، تۇيۇقسىز بۇ ئىتنىڭ باللىرى ئاۋۇپ كەتتى، قارىساق ئۇلارنىڭ ئاكىلىرىدىن باشلاپ دادىسىغىچە مەيدانغا چۈشۈپتۇ، ھەممىسىنىڭ قۇلىدا كالتەك، كۆزنى-يۇمۇپ ئاچقىچە ئۇلار بىزنى كالتەك بىلەن دۇمباللاپ قۇپالماس قىلىۋەتتى، بىر چاغدا ئامانلىق ساقلىغۇچى دىگەن نىمىلەر كەپتىكەن، ئۇلار كالتەك تۇتقانلارنى تۇتۇش ئۇياقتا تۇرسۇن،تېخى ئۇلارغا يان بېسىپ بىزنىڭ قۇلىمىزغا كويزا سېلىۋاتىدۇ، ئەھۋالنى چۈشەندۈرسەك، گىپىمىزنى ئاڭلىماي ئاغزىمىزغا مىلتىقىنىڭ پەينىگى بىلەن ئۇرىۋاتىدۇ، ساقچى دىگەن نىمىلەر ئۇلاردىن ئۈتە ئۇسال نىمىلەركەن، ئۇلار بىزنى ئاپىرىپ يەنە بولدى دىگۈچە ئۈرۈپ ئاندىن يولغا سېلىۋەتتى، يىگەن تايىقىمىز ئۆزىمىزنىڭ بولدى، كەچتە ئۆيگە كىلىپ بۇ ئاچچىقنى يۇتالمىدۇق، شۇنىڭ بىلەن ئەتىسى...
-        ھە دىگىنە ئەتىسى نېمە بولدى؟ - دېدى تىللاخان ئىشنىڭ ئايىغىنى ئاڭلىغۇسى كىلىپ.
-        ئەتىسى...- دېدى ئەيسابەگ گىپىنىڭ ئايغىنى كۈلۈپ داۋاملاشتۇرۇپ- ئەتىسى كۈندۈزى بىز كالتەكنىڭ ئاغرىقىغا چىداپ رۇسلار كۇچىسىنى ئۇبدان كۈزەتتۇق، ئۇ يەردىكى دۇكان-سارايلارنى، ھەشەمەت داچىلارنى بىرمۇ-بىر كۆرۈپ چىقتۇق، ئۇلارنىڭ بىزدىن گۇمان قىلىپ سالماسلىقى ئۈچۈن بىز بىر ھەپتىنى چىداپ ئۆتكۈزدۇق، ئۈچ كۈننىڭ ئالدىدا تۈن يېرىم بولغاندا بەشىمىز رۇسلار كۇچىسىغا باردۇق، ئالدى بىلەن ئۇلارنىڭ سۇ تۇربىسنىڭ مەنبىيىنى ئىتىۋەتتۇق، ئۇلارنىڭ باش تۇربىنى يەنە ئېچىپ سالماسلىقى ئۈچۈن تۆمۈر كىسىش ھەرىسى بىلەن  باش تۇربىنىڭ چۆرۈيدىغان يۇمىلاق قۇلىقىنى تۈۋىدىن كىسىۋەتتۇق، شۇنىڭ بىلەن بۇ كۇچىنىڭ بارلىق سۈيى ئىتىلدى، ئاندىن شەھەرلىك ئوت ئۈچۈرۈش ماشىنىسىنىڭ بۇ كۇچىغا كىرىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن بۇ كۇچىلاردىكى تېلىفۇن سىمىنىڭ باش كاللىسىنى تاپتۇق، ئۆي –دۇكانلاردىن چىققان تېلىفۇن سىملىرىنىڭ ھەممىسى يېغىلىپ كۇچنىڭ شىمالىدىكى بىر تۈۋرۈككە يېغىلىدىكەن، بىرىمىز شۇ تۈۋرۈككە يامىشىپ چىقىپ ئالدىن تەييارلىۋالغان تۈمۈر كىسىدىغان قايچا بىلەن سىملارنىڭ ھەممىسىنى كىسىپ چىقتۇق، شۇنىڭ بىلەن بۇلار ئوت ئۈچۈرۈش ئىدارىسى بىلەن ئالاقىلىشالمايدىغان بۇلدى، ئىككىنچىسى ئىشنى تېخىمۇ پۇختا قىلىش ئۈچۈن كۇچىنىڭ كىرىش ئېغىزىدىكى قاتار كەتكەن سۈگەتلىكنى كىسىپ يولغا ياتقۇزىۋەتتۇق، ئۇ چوڭ سۈگەتلەرنى كىسىشتە مايلامچىلىق تىجارەت قىلغاندىكى ئايلىقىمىز شۇنداقلا باتتى دىگىنە، ئۇنىڭغا مۇتۇرلۇق ياغاچ كىسىش ھەرىسىدىن ئىككىنى سېتىۋالغان ئىدۇق، يېرىم سائەتكە قالماي ئۇنىڭدىن پايدىلىنىپ بىلىمدەك سۈگەتتىن بەش-ئالتىنى يولغا ئۈرىۋەتتۈك، ئامانلىق ساقلىغۇچى دىگەن نىمىلەرمۇ شەكىلگە شەھەر ئايلىنىدىكەن، كېچىسى شۇنچە ئاۋاز چىقرىپ دەرەخ كەسسەك بىرسىمۇ كىلىپ قويمىدى، شۇنىڭ بىلەن كۈندۈزى ئېلىپ قويغان بىر تۇڭ بىنزىننى قول ھارۋىسىغا بېسىپ رۇسلار كۇچىسىنىڭ ئوتتۇرىسىغا ئەكىرىپ بەشىمىز بەش چىلەكتە دۇكانلارنىڭ ئالدىغا بۈلۈشۈپ تۆكتۇق، سەرەڭگىنى ياققاندەك قىلىۋىدۇق، ئاسمان پەلەك ئوت بىردەمنىڭ ئىچىدە كۇچىنىڭ بۇ بېشىدىن ئۇ بېشىغىچە گۆركىرەپ تۇتۇشۇپ كەتتى، بىزمۇ ئوتنىڭ ئىچىدە قېلىپ ئاران جېنىمىز ئېلىپ قاچتۇق، كىم بىلسۇن بۇ ئوت دىگەن نەرسىنىڭ يامانلىقىنى، بىز دۇكانلارغا ئوت قويدۇق دەپ ئويلاپتۇق، ئەتىسى كىلىپ قارىساق بۇ ئوت دۇكانلارغا تۇتاش بولغان كەينىدىكى رۇسلارنىڭ تۇرالغۇ ئۆيلىرىگە بەكراق تۇتۇشۇپ كىتىپتۇ، ئاڭلىساق بۇ كۇچىغا يېقىن يەردىكى ئاھالىلەر بۇ ئوت يالقۇنىنى كۆرۈپ ئوت ئۈچۈرۈش ئىدارىسىغا تېلفۇن قىپتىكەن،ئۇلار بۇ تېلفۇننى ناھايىتى كىچىپ ئاڭلىغاچقا بۇ يەرگە كىلىپ سۈگەت دەرەخلىرىنى يۆتكەپ بولغىچە ئوت بۇنىڭغا ساقلىماپتۇ، بولغان ئىش مۇشۇ ئاكا...
-        ۋاي خۇدايىم ئۇكام، شۇنداقمۇ تەۋەككۇلچىلىك قىلغان بارمۇ ئەمدى؟!- دېدى تىللاخان پىشانىسىنى تۇتۇپ بۇ كەپسىز بالىلارنىڭ قىلغان ئىشىدىن ھاڭ-تاڭ قېلىپ بېشىنى ئىككى يانغا چايقاپ - ساقچىلار سىلەرنى ئىزدىمىگەندۇ؟
-        ئىزدىدى، ئۇلار جانبازلىق سارىيىغا بېرىپتىكەن، ھەممىزنى يېغىپ بۇ ئوت قۇيۇش ئىشىنىڭ شامىسىنى ئاڭلاپ قالساڭلار بىزگە خەۋەر قىلىڭلار، ناھايىتى كاتتا سۈيۈنچە بىرىمىز دېدى شۇ!
-        شۇنداق قىلىپ سىلەر بۇ ئىشنى بىزدىن يۇشۇرماقچى بولغانمۇ؟
-        ھەئە، بىز بۇ گەپنى ئىككىڭلارغا دىمەس بولغان، ناۋادا بۇ گەپ قايسىمىزنىڭ ئېغىزىدىن چىقىپ قالسا، شۇ توڭغۇز بۇلىدىغان بولغان، مانا چاتاقنىڭ چوڭى چىقتى ئاكا! ئەمدى بالىلارغا نېمە دەرمەن؟
-        بۇنى دىگىنىڭ ياخشى بولدى، چوڭ چاتاقنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن ھەرقانداق ئىشنى ئاكىمىزدىن يۇشۇرماسلىقىمىز كىرەك، ئىسىڭدە بولسۇن يەتتىمىزنىڭ پۇتى بىر ئۈتۈكتە ئۇكام، ساڭا تەگكەن تاياق ھەممىمىزگە تىگىدۇ، ھەممە ئىشتا ئاكام پاششاخاننىڭ ئاغىزىغا قارايلى، ئۇ بوش ئادەم ئەمەس، بىلدىڭمۇ؟
ئۇلار شۇنداق دىيىشىپ ئۆگزىدىن چۈشتى، ئەيسابەگ ياتىقىغا كىرىپ كەتتى، تىللاخان كۈلۈپ پىشانىسىنى تۇتقىنىچە پاششاخاننىڭ يېنىغا كىرىپ كەتتى.
-        ھە قانداق، يىڭىلىق بارمۇ؟، - دېدى پاششاخان چىراقنى ياندۇرۇپ ئۇكىسىنىڭ كۈلۈپ كىرگىنىنى كۆرۈپ.
-        ئاۋال چىراقنى ئۈچۈرە ئاكا، گەپنىڭ قىززىقى ئەمدى چىقتى.
پاششاخان توكنى ئۈچۈردى. تىللاخان ئاكىسىنىڭ قۇلىقىغا ئېغىزىنى يېقىپ ئېيتتى:
-        بۇرۇن چىققان قۇلاقتىن كىيىن چىققان مۈڭگۈز ئېشىپ كىتىپتۇ دىگەندەك بىر ئىش بۇپتۇ ئاكا – دېدى تىللاخان پىخىلداپ كۈلۈپ – رۇسلار كۇچىسىدىكى ئوتنى بۇ كاساپەتلەر قۇيۇپتىكەن ئەمەسمۇ؟!
-        ئاپلا ماۋۇ ئىشنى ئەمدى!، - دېدى پاششاخانمۇ ئالقىنى بىلەن پىشانىسىگە ۋاققىدە بىرنى قويغاچ،– كۆڭلۈمگە شۇنداق بىر كىلىۋىدى لېكىن بۇنداق چوڭ ئىش بۇلارنىڭ قۇلىدىن ھەرگىز كەلمەس دەپ ئويلاپتىمەن!
-        نىمىسىنى دەرسەن«كۆزگە ئىلمىغان چۇماق  قاڭشانى يېرىپتۇ» دەپ تېخى ھەممىنى ئاڭلىمىدىڭ...
تىللاخان ئەيسابەگدىن ئاڭلىغان پۈتۈن تەپسىلاتلارنى ئاكىسىغا بىرمۇ-بىر ئېيتىپ بەردى، بۇ گەپلەرنى ئاڭلىغان پاششاخان ئاخىرىدا كۈلۈپ كىتىپ :
-        بۇپتۇ بۇلارمۇ چوڭ بۇپتۇ، ئۇقۇغان كىتاپلىرى بىكارغا كەتمەپتۇ، ئەمدى بۇندىن كېيىنكى ھەركىتىمىزگە بۇلارنىمۇ قاتناشتۇرايلى، ھازىردىن باشلاپ يۈرىگى قاتسۇن!
ئاكا-ئۇكا ئىككەيلەن بالىلارنىڭ بۇ قېتىملىق ئوت قۇيۇش ھەركىتىدىكى زىرەك ھەم باتۇرلىقىغا قايىل بولۇپ ئۇزۇنغىچە ھاياجانلىنىپ ئۇخلىيالمىدى تۈن يېرىمدىن ئاشقاندا ئاندىن كۆڭلى خوش ھالدا ئۇخلاپ قېلىشتى.

xayhim

                ئون ئۈچىنچى باپ: تۈركلەر ئىتتىپاقى

ئەتىسى سەھەردە پاششاخان بالىلار بىلەن مەسچىتتىن يېنىپ مىھمانخانا ئۈيگە يېغىلدى، بالىلار ئاخشام ئەيسابەگدىن مەخپىيەتلىكنىڭ ئاشكارىلىنىپ قالغانلىقىنى بىلگەچكە پاششاخان ئەمدى بىزنى تەنقىد قىلىدىغان بولدى دەپ ئويلاپ قالغان ئىدى.
-        يىگىتلەر! – دېدى پاششاخان ناھايىتى كۈتىرەڭگۈ ھالدا تىللاخان بىلەن ئاخشام دىيىشىۋالغىنى بۇيىچە بالىلارغا قاراپ كۈلۈمسىرەپ تۇرۇپ - ئىشلىرىڭلارنى ھەممىنى ئاڭلىدىم، يارايسىلەر! ئەمدى مانا ھەقىيقى تۈركمەن يىگىتلىرىگە ئوخشىدىڭلار! – بالىلار پاششاخاننىڭ ئۆزلىرىنى ماختىۋاتقانلىقىنى بىلىپ ئۆز قۇلىقىغا ئىشىنەلمەي بىر-بىرىگە قارىشىپ كۈلۈمسىرەپ تۇرۇشتى – بۇ قېتىمقى ھەركىتىڭلار سىلەرنىڭ پىشىپ يىتىلگەنلىكىڭلارنى چۈشەندۈرىدۇ، ئۇنىڭ ئۈستىگە پىلانىڭلار ناھايىتىمۇ مۇكەممەل تۈزۈلۈپتۇ، شۇ سەۋەپتىن ھەركىتىڭلار زور غەلبىگە ئىرىشتى، سىلەرگە ئايان رۇسلارنىڭ زىمىنىمىزدا قىلمىغان ئەسكىلى قالمىدى، بايلىقلىرىمىزنى بۇلاڭ-تالاڭ قىلىشنى بارغانسىرى كۈچەيتتى، بۇپتۇ بىز ئۇنىڭغىمۇ مەيلى دىدۇق، ئەمما ئۇلار بۇنىڭلىق بىلەن بولدى قىلمىدى، ئەمدىلىكتە بىز تۈركمەنلەرنى ھايۋاننىڭ ئورنىدا كۆرۈشكە باشلىدى، ئۇلار بىزنىڭ مەدىنىيىتىمىزگە، ئۆرۈپ –ئادىتىمىزگە بۇزغۇنچىلىق قىلدى، ئۇلار ئۆزىنىڭ ۋەتىنىدە «تۈركمەنىستاننى ئېچىش» دىگەن قۇرۇق شۇئارنى كۈتۈرۈپ چىقىپ  زور كۈلەملىك رۇس نۇپۇسلىرىنى يۆتكەش قىزغىنلىقىنى پەيدا قىلدى، شۇ سەۋەپلىك بىزنىڭ ئانا-سىڭىللىرىمىز ئۇلارنىڭ دېدىكىگە، يىگىت-ئەركەكلىرىمىز ئۇلارنىڭ قۇلىغا ئايلاندى، بىزنىڭ ئادەملىرىمىز مەيلى قانچە ياخشى مەكتەپلەردە ئۇقۇپ كەلسۇن ئىشسىز پېتى قېلىۋەردى، ئەكسىچە ئۇلارنىڭ پوقنى ئىككىگە بۈلەلمەيدىغان نان قېپىلرى ھەرقاچان ئەتىۋارلىنىپ ياخشى خىزمەتلەرگە قۇيۇلدى، ناھاقچىلىققا چىدىمىغان ئۇقۇمۇشلۇق كىشىلىرىمىز بىر –ئىككى ئېغىز ھەق گەپ قىلغىنغا  ئۇلارنى ھەرخىل بەتنام بىلەن تۈرمىگە ئالدى ياكى خىزمەتلەردىن ھەيدىدى، ئۇلار بىز تۈركمەنلەرنى تارىختا مىسلى كۈرۈلمىگەن دەرىجىدە خارلىدى بىزگە ھەدىسىلا «ۋەتەننىڭ بىرلىكىگە قارشى چىققان مىللەتچى ئونسۇر» دىگەن قالپاقنى كىيگۈزۈپ بىزنى خالىغانچە تۇتقۇن قىلدى،خالىغانچە  دارغا ئاستى،خالىغانچا تۈرمىلەرگە مەڭگۈلۈك قامىۋەتتى، خەلق ئۇزۇن مۇددەت نادانلىقتا قالغاچقا نىمىنىڭ ئاق نىمىنىڭ قارىلىقىنى ئۇبدان پەرىق ئىتەلمىدى، پەرىق ئەتكەن تەقدىردىمۇ رۇسلارنىڭ دەھشەتلىك تۆمۈر تاپىنى ئاستىدا بېشىنى كۈتۈرەلمىدى، ئەمدىلىكتە بىز تۈركمەن ئەركەكلىرى بۇنىڭغا قاراپ تۇرامدۇق، ئۇلۇغ ئاللاھ بىزنى بۇ زىمىنغا نىمىشقا ئاپىرىدە قىلغان؟ بىزنى يەپ-ئىچسۇن دەپمۇ؟ بىزنى ھايۋاندەك ئەتىدىن-كەچكىچە ئۇخلىسۇن دەپمۇ؟  ياق...ياق ھەرگىز ئۇنداق ئەمەس، قۇدىرەتلىك ئاللاھ بىزنى دىنىمىزنى قوغداش ئۈچۈن، ۋەتىنىمىزنى قوغداش ئۈچۈن، قىز-ئاياللىرىمىزنى قوغداش ئۈچۈن ياراتقان، بىز ئەمدىلىكتە ئۆزىمىزنى ئەركەك دىيەلەمدۇق؟ بىچارە ئانىلىرىمىز بىر نان ئۈچۈن رەستىلەردە يالاڭئاياق تىلەمچىلىك قىلماقتا، يۇۋاش قىز -سىڭىللىرىمىز بىر تال يېپىنچا ئۈچۈن  كۇچا-كويلاردا تىنىنى سېتىپ پاھىشىلىك قىلماقتا، قاراڭلار بىز ئۇلارغا نېمە قىلىپ بىرەلىدۇق، بىز ئۆلسەك ئاللاغا نېمە دەپ جاۋاب بىرىمىز؟! دەپ كەلسەم بۇلىۋاتقان ناھاقچىلىقتىن ئىچىم قان-يىرىڭغا تۇلۇپ كىتىگلىك، ئۇلارنىڭ بىزگە سالغان زۇلۇمىنى سۆزلەپمۇ تۈگەتكىلى بولمايدۇ، بالىلار سىلەرگە دىسەم بىزنىڭ پەقەت بىرلا چىقىش يۇلىمىز بار ئۇ بولسىمۇ تۈركمەنىستاننىڭ ئۈزۈل-كىسىل مۇستەقىللىقى! تۈركمەن خەلقىنىڭ ھەقىيقى ئەركىنلىكى! بىز مۇستەقىللىق ئۈچۈن ئاداققىچە كۈرەش قىلىشىمىز كىرەك، بىز پەقەت مۇستەقىل بولغاندىلا ئاندىن ئىنسانىي قەدىرى-قىممىتىمىزنى تاپالايمىز!
ئۇنداقتا بىز مۇستەقىل، ھۆر بۇلىشىمىز ئۈچۈن نىمىلەرنى قىلىشىمىز كىرەك؟ بۇنىڭ توغرا جاۋابى شۇكى بىز تۈركمەنلەر جېنى بارلىرىمىز جېنىمىزنى ، پۇلى بارلىرىمىز پۇلىنى، كۈچى بارلىرىمىز كۈچىمىزنى چىقرىپ رۇسلار بىلەن قارشىلىشىشىمىز لازىم، ئۇلارغا قاخشاتقۇچ زەربە بىرىپ ئۇلارنى زىمىنىمىزدىن ئۈزۈل-كىسىل قوغلاپ چىقىرىشىمىز لازىم! ئەركىنىلىك، ھۆرلۈك يۇلىدا بىر تال سۈپۈركىنى بولسىمۇ قۇلىمىزغا ئېلىپ جىھادقا چىقىشىمىز لازىم! مانا مۇشۇنىڭ ئۆزى ئاللاھنىڭ نەزىرىدىكى ھەقىيقى جىھاد، مانا مۇشۇنىڭ ئۆزى ھەقىقى ناماز، مانا مۇشۇنىڭ ئۆزى  بىز تۈركمەن مۇسۇلمانلىرىنىڭ ئاللاغا قىلغان ھەقىيقى ئىبادىتىمىز ھىساپلىنىدۇ!
بالىلار پاششاخاننىڭ سۆزلىرىدىن تەسىرلىنىپ كۆزلىرىگە ياش ئېلىپ رۇسلارنىڭ قىلمىش-ئەتمىشلىرىگە غەزەپلىنىپ مۇشتلىرىنى تۈگۈشمەكتە ئىدى، پاششاخان سۈزىنى داۋام قىلدى.
-        خوش، بىز ئىزچىل بۇ ھىساپنى ئېلىشنى ساقلىدۇق، چوڭ بۇلىشىمىزنى ساقلىدۇق، لېكىن قايسى كۈنكى ھەركىتىڭلار بىزنىڭ ئاللاقاچان چوڭ بولغانلىقىمىزنى ئىسپاتلىدى، بىزمۇ ئەمدى بۇنىڭدىن ئارتۇق چوڭ بولمايمىز، بىز بۈگۈننى قەدىرلىشىمىز كىرەك، بىز بىر مىنۇت بۇرۇن ھەركەتكە كەلسەك بىر نەپەر بىيگۈناھ تۈركمەن پۇقراسىنى بىر مىنۇت بۇرۇن قۇتقۇزغان بۇلىمىز! بىز بىر دەقىقە بۇرۇن قۇلىمىزغا قۇرال ئالساق بىر دەقىقە بۇرۇن مۇستەقىللىققە ئىرىشكەن بۇلىمىز! بالىلار ئىسڭلاردا بولسۇنكى سىلەر ھەرگىز ئاددى ئادەملەردىن ئەمەس،مۇنداقچە ئېيتساق تۈركمەنىستان خەلقىنىڭ تەقدىرى بىزنىڭ قۇلىمىزدا، مۇشۇ يەردە تۇرغان يەتتىمىزنىڭ قۇلىدا! شۇنىڭ ئۈچۈن بىز بۇندىن كېيىنكى ھەرقانداق ھەركەتنى خالىغانچە ئۆز ئالدىمىزغا قىلماسلىقىمىز لازىم، يەتتىمىزنىڭ جېنى ئىزچىل بىر يىپقا باغلىنىپ كەلدى، بۇندىن كېيىنمۇ يەنە بىر يىپقا باغلىنىمىز، ناۋادا بىرىمىزدىن چاتاق چىقسا قالغان ھەممىمىزدىن چاتاق چىقىدۇ دىگەن گەپ، دىمەكچىمەنكى قەتئىي خالىغانچە ھەركەت قىلىشقا بولمايدۇ، يۈرۈگۈڭلار ھەرقانچە قىززىپ كەتسىمۇ قىلماقچى بولغان ئىشڭلاردىن مەن ياكى تىللاخان ئالدىن خەۋەر تېپىشىمىز كىرەك، بىر تۇتاش بۇيرۇققا بويسۇنىشىڭلار كىرەك! ناۋادا گىپىمگە قايىل بولغان بولساڭلار ماڭا ھازىر ۋەدە بىرىڭلار!
-        ئاكا خاتىرجەم بۇلۇڭ، بىز ئەمدى خالىغانچە ئىش قىلمايمىز!،– دىيىشتى بالىلار دىيىشىۋالغاندەك تەڭلا جاۋاب بىرىپ.
-        ياخشى بۇرادەرلەر، ھازىر سىلەرگە بىر ئىشنى ئۇقتۇرىمەن، - پاششاخان ئۇكىسىغا بۇرۇلۇپ قاراپ ئىشارەت قىلىۋىدى، تىللاخان ھەر بىر بالىغا ئۈچ بوغماقتىن پۇل تەقسىم قىلىشقا باشلىدى – ئەتە ئەتتىگەندىن باشلاپ بىز ھەممىمىز بىر-بىرىمىزدىن ئايرىلىمىز، قۇلۇڭلاردىكى پۇل سىلەرنىڭ چىقىمىڭلارغا ئازادە يىتىپ ئاشىدۇ، ھەر بىرىڭلارغا بىردىن ۋىلايەت تەقسىم قىلىندى، ئەتىدىن باشلاپ ئۈزەڭلارغا تەۋە رايۇنغا بېرىپ خەلق ئارىسىغا چۈكۈسىلەر، سىلەرنىڭ ئۇقۇغان كىتاۋىڭلار ھەقىقەتەنمۇ كۆپ ئىدى، ئەمدى ئۇلارنى ئەمىلىيەتكە تەتبىقلايدىغان چاغ كەلدى، ۋاقتىڭلار پەقەت بىر يىل، بۇ بىر يىل ئىچىدىكى ۋەزىپەڭلار بولسا ئۈزەڭلەرگە تەۋە رايۇندىكى رۇس كۈچلىرىنىڭ ئەمىلىي ئەھۋالىنى شۇنداقلا رۇسلارغا قارشى كۈچلىرىمىزنىڭ ئەمىلىي ئەھۋالىنى يۇشۇرۇن ئىگەللەش، ئۇندىن باشقا شارائىتى بارلار چەۋەندازلىق ماھارىتىنى پۇختىلاڭلار، بولسا ماشىنا ھەيدەشنى ئۈگۈنىۋېلىڭلار، بۇ جەرياندا ئىگەللىگەن ئەھۋالنى قەتئىي يېزىقچە خاتىرلەشكە بولمايدۇ، خاتىرلىگەن تەقدىرىڭلاردىمۇ چۇقۇم كاللاڭلارغا تىزىۋالغاندىن كېيىن ئەسلىسىنى كۆيدۈرۋېتىڭلار! رۇسلارغا قارشى ھەرقانداق ھەركەتكە قاتناشمايسىلەر، سىلەر پەقەت تىجارەتچى نامىدا يۇقارقى ۋەزىپىنى ئۇرۇندايسىلەر، سالاھىيىتىڭلارنى قەتئىي ئاشكارىلاشقا بولمايدۇ، كىلەر يىلى مۇشۇ چاغدا مۇشۇ ئۆيدە كۈرىشىمىز، ئىشلاردا ئالاھىدە ئۆزگۈرۈش بولۇپ قالسا بىز سىلەر بىلەن ئالاقىلىشىمىز، ئسىڭلاردا بولسۇن بالىلار،بۇ ۋەزىپە قارىماققا ئاددى بولغىنى بىلەن ئەمىلىيەتتە ئاددى ئەمەس، ۋەزىپىنى ئۇڭۇشلۇق ئۇرۇنداش ئۈچۈن قەتئىي پۇلنىڭ كۈزىگە قارىماڭلار، پۇلنىڭ غېمىنى بىز قىلمىز، بۇندىن كېيىنكى ھەركىتىمىزنىڭ ئۇڭۇشلۇق بۇلۇش-بولماسلىقى سىلەرنىڭ مۇشۇ قېتىملىق ۋەزىپىنى ياخشى ئۇرۇنداش-ئۇرۇندىماسلىقىڭلارغا باغلىق، قانداق بالىلار؟
-        چاتاق يوق ئاكا، گۈل چىقىرىۋېتىمىز! – دىيىشتى بالىلار تۇلۇپ تاشقان ئىشەنچ بىلەن بىر-بىرىگە قارىشىپ.
شۇنداق قىلىپ ئۇلارنىڭ قىسقا يېغىنى ئاخىرلاشتى، بالىلار بۇ ۋەزىپىگە ئاتلانغىنىدىن قاتتىق خۇشال بولىۋاتاتتى، ئۇلار ئۆزلىرىنى ھىكايە-رومانلاردىكى باش قەھىرمانلاردەك ھىس قىلىشىپ پۇللارنى يانچۇقىغا سېلىشقىنىچە ئەتىكى سەپەرنىڭ تەييارلىقى ئۈچۈن رەستىگە مېڭىشتى.
ئەتىسى ئەتتىگەندە پاششاخان بىلەن تىللاخان بىكەتكە بالىلارنى ئۇزاتقىلى چىقىپ  ئۇلار بىلەن قۇچاقلىشىپ خوشلاشتى، ئاندىن ئۇلار ئۆيگە ئالدىراپ قايتىپ ئۈيدىكى مال-دۇنيانىڭ ئۆزىگە لازىم بۇلىدىغاننى ئېلىپ قېلىپ  قالغان قىسمىنى شەھەرگە يېقىن جايدىكى چوڭ مازارلىققا يەنى بۇۋىسى جالالىدىن شەيخنىڭ ئۈيى بار مازارلىققا بۇرۇنقى ئۇسۇلى بۇيىچە كۈمۈپ چىقتى.
ئەتىسى ئەتتىگەندە ئۇلار يېڭى پىلانى بۇيىچە پويىز ئىستانسىغا چىقىپ ئۆزىگە لازىم بۇلىدىغان ئادەمنى ئىزدەشكە باشلىدى، پۇيىزدىن ئەمدى چۈشكەن بىر رۇس يىگىت سومكىسىنى كۈتۈرۈپ ئۇياق-بۇياققا قارىغىنىچە كىتىپ باراتتى، شۇ چاغدا بېشىغا قىزىل شەپكە كېيگەن كۈزىگە ئەينەك تاقىۋالغان بىر تۈركمەن يىگىت پويىزدىن ئەمدى چۈشكەن بۇ رۇس يىگىتىنىڭ ئالدىغا كىلىپ قىزغىن سالام قىلىپ قۇلىنى ئۇزاتتى.
-        ياخشىمۇ سىز يىگىت؟ - دېدى قىزىل شەپكىلىك كۆز ئەينەك تۈركمەن يىگىت راۋان رۇس تىلىدا.
-        ھە...ياخشىمۇ سىز؟ - دېدى جاۋابەن رۇس يىگىتمۇ بۇ ناتۇنۇش يىگىت بىلەن قول ئېلىشىپ كۆرۈشۈپ.
-        مۇسكىۋادىن كەلدىڭىزمۇ؟
-        ياقەي لېنىنگىرادتىن كىلىشىم، سىز....
-        ھە مەن بىر يەرلىك مۇخپىر يىگىت، ماڭا سىزنىڭ ياردىمىڭىز كىرەكتى، بىلمىدىم ياردەم قۇلىڭىزنى سۇنارسىزمۇ؟
-        سىزگە قانداق ياردىمىم كىرەكتى؟
-        سىزگە ئۇدۇللا دەۋىرەي، گېزىتخانا باشلىقى ماڭا بىر مۈشكۈل ۋەزىپىنى ئارتىپ قويىۋاتىدۇ، شەھىرىمىزدە قەدىمىي ھەم چوڭ بىر مەسچىت بار ئىدى، ئۇلار ماڭا شۇ مەسچىتنىڭ پۈتۈن نەقىش-ئويمىلىرىنى رەسىمگە تارتىپ چىق دەۋاتىدۇ، باشلىقىمىز ئۇ بىر رۇس مىللىتىدىن ئىدى، بىز تۈركمەنلەرنىڭ ئۆرۈپ-ئادىتىنى تازا بىلىپ كەتمەيدۇ، مەن مۇشۇ شەھەردە تۇغۇلغان، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۈيۈم شۇ مەسچىتكە ناھايىتى يېقىن، مەن ئۇيەردە بۇ ئاپىراتنى كۈتۈرۈپ يۈرسەم تازا بىر قاملاشمىغان ئىش بۇلغىدەك، بۇ ئىشنى باشلىققا ئېيتالمىدىم، ۋاقتىدا ئۇرۇندىمىسام يەيدىغان نېنىمدىن ئايرىلىپ قالىمەن دەڭا، شۇڭا بۇ پۇلنى سىزگە بەرسەم مىنىڭ ئورنۇمدا ماڭا بىر ياردەم قىلسىڭىز قانداق؟
تۈركمەن يىگىت يېنىدىن خېلىلا جىق بىر تۇتام پۇلنى سۇغۇرۇپ رۇس يىگىتنىڭ قۇلىغا تۇتقۇزدى، تۈركمەنىستانغا پۇل تاپقىلى كەلگەن بۇ رۇس يىگىت قۇلىدىكى بۇنچە جىق پۇلنى كۆرۈپ بۇ ئىشقا قىززىپ قالدى.
-        ئاددى بىر ئىشكەنغۇ، بۇنىڭغىمۇ شۇنچە تۈزۈت قىلىش كىتەمدۇ؟ - دېدى رۇس يىگىت ھەيران قالغان ھالدا.
-        ھەي بۇرادەر! – دېدى تۈركمەن يىگىت چىرايىنى پۈرۈشتۈرۈپ- سىز بىلمەيسىز، بۇيەردىكى ياشلار بۇ ئاپىراتنى ئىشلىتىشنى ئۇبدان بىلىپ كەتمەيدۇ، تارتقان سۈرەت ياخشى چىقمىسا باشلىققا نېمە دەپ قارايمەن، شۇڭا بۇ بىرنىمىنى ئىشلىتەلەيدىغان ئادەمنى تاپماق بەك تەس بولدى دەڭا!
-        چاتاق يوق، مىنىڭ بۇيەرگە تۇنجى كىلىشىم، ھېلىقى مەسچىتنى ماڭا كۆرسىتىپ قۇيۇڭ مەن قۇلىڭىزدىكى بۇ نىمىنىڭ تىلىنى ئۇبدان بىلىمەن،- دېدى رۇس يىگىت تۈرك يىگىتنىڭ قۇلىدىكى ئاپپىراتنى قۇلىغا ئېلىپ.
ئۇلار شۇنداق قىلىپ ئۇدۇل ئاۋات رەستىدىكى خانلىق مەسچىتنىڭ ئالدىغا يىتىپ باردى.
-        يىتىپ كەلدۇق – دېدى مۇخپىر يىگىت ئاپپىرات كۈتۈرىۋالغان رۇس يىگىتكە قاراپ خۇشال بولغان ھالدا – ھەر بىر نەقىشنى ئۈچ پارچىدىن تارتىڭ، بىرىمۇ كەم بولمىسۇن، پۇلنى ئاز كۆرسىڭىز ئىش پۈتكەندە يەنە قاتىمەن، مۇنۇ خالتىدا زاپاس نىگاتىپ بار، ھە راسىت بېشىڭىزغا بۇ قىزىل شەپكىنى كىيىۋېلىڭ، مۇسۇلمانلار باشتاق ئادەمنى ئانچە ياقتۇرۇپ كەتمەيدۇ، گىپىمنى چۈشەندىڭىزمۇ؟
مۇخپىر يىگىت بېشىدىكى قىزىل شەپكىنى رۇس يىگىتنىڭ بېشىغا كىيگۈزۈپ قويۇپ بۇ يەردىن كىتىپ قالدى، رۇس يىگىت ئاپپىراتنى بوينىغا ئېسىپ مەسچىتنىڭ ئىچىگە كىرىپ مەسچىتنىڭ تام-تۇرۇسلىرىدىكى ھەرخىل رەڭلىك نەقىش-گۈللەرنى ۋاسىلدىتىپ تارتىشقا باشلىدى، بۇ ۋاقىت دەل كىشىلەر پىشىن نامىزىدىن يېنىۋاتقان چاغ ئىدى، مەسچىتتىن يېنىۋاتقان كىشىلەر بېشىغا قاملاشمىغان رەڭدىكى شەپكە كېيگەن بۇ رۇس يىگىتكە ئەجەبلىنىپ قارىشىپ ئىچىدە بىر نىمىلەرنى دىيىشىۋاتاتتى.
-        توۋۋا بۇ رۇسنىڭ كېيگەن شەپكىسىنى، ئايال كىشىدەك قىزىل بىر نىمىنى كىيىۋاپتۇغۇ بۇ!
-        بىزنىڭ مەسچىتىمىزنى رەسىمگە تارتىپ نېمە قىلىدىغاندۇ ئەمدى بۇ؟
-        نىمە قىلاتتى بۇ خەق، مەسچىتىمىزنى يېقىۋېتىشنىڭ كۇيىدا بۇلىۋاتقاندۇ-شۇ!
-        ھاي ئەتراپقا قاراپ گەپ قىلىڭلار، مۇخپىر دىگەن تۈركمەنچىنى ئۇبدان بىلىدىكەن، ئېغىزىمىزدىن بالاغا قالمايلى يەنە!
كىشىلەر ئۆزىنىڭ رەسىم تارتىش ئىشى بىلەن مەشغۇل بۇلىۋاتقان رۇس يىگىتكە كەينىدىن قاراشقىنىچە چىكىتىپ قېلىشتى، مەسچىتتىكى نەقىش-ئويمىلار كۆپ ئىدى، رۇس يىگىت ناھايىتى ئۇزۇن ۋاقىتتا بۇ ئىشنى تاماملاپ مەسچىتنىڭ ئالدىغا چىقتى، ھېلىقى تۈركمەن مۇخپىر يىگىت مەسچىت ئالدىدا ئۇنىڭغا ساقلاپ تۇراتتى، ئۇ يېنىدىن يەنە ئازراق پۇل چىقىرىپ رۇس يىگىتكە رەھمىتىنى بىلدۈرۈپ ئۇنىڭ بىلەن خوشلاشتى.
كەچتە خانلىق مەسچىتكە كىلىپ خۇپتەن نامىزى ئۇقۇيدىغان كىشىلەر ئىنتايىن كۆپ ئىدى، ئىمام قىرائەتنى تۈگىتىپ سەجىدىگە بارغاندا مەسچىتنىڭ ھويلىسىدا ۋاررۇ-ۋۇررۇ ئاۋاز ئاڭلىنىپ كەتتى.
مۇشۇ تاپتا بىر قىزىل شەپكىلىك يۇچۇن ئادەم مەسچىتنىڭ ھويلىسىدىكى گىلەمگە بىنزىن چېچىپ ئوت قۇيىۋاتقان ئىدى، سىرتتىن نامازغا كىچىكىپ كەلگەن بىر قانچەيلەن بۇ ساراڭنىڭ قىلمىشىنى كۆرۈپ ئۇنىڭغا ۋاقىراپ ئېتىلغان ئىدى، قىزىل شەپكىلىك يۇچۇن ئادەم رۇسچە بىر نىمىلەرنى دەپ ۋاقىرغىنىچە ئۇچقاندەك يۈگىرەپ قېچىپ ئۇلارنىڭ چاڭگىلىدىن قۇتۇلدى، ئۇنىڭغا ئېتىلغان بۇ ئادەملەر ئوت يالقۇنىنىڭ يامىراپ كەتمەسلىگى ئۈچۈن بۇ يۇچۇن ئادەمنى قوغلاشتىن ۋاز كىچىپ كۈيىۋاتقان گىلەملەرنى سۆرىگىنىچە مەسچىت ھويلىسىغا ئاچىقىپ ئۈچۈرۈشكە باشلىدى، ئاڭغىچە قېرى ئىماممۇ ئەتتەھە ياتۇدا ئۇزۇن ئولتۇرالماي ئىككى يانغا ئالدىراپ سالام قىلىپ جامائەتنى باشلاپ ھۇيلىغا چىقىپ ئۈلگۈردى.
-        قايسى مۇرتەد دەۋزىخىنىڭ ئىشى بۇ؟ ئاللاھنىڭ ئۈيىگىمۇ ئوت قويغان بارمۇ؟! - دېدى ئىمام غەزەپتىن تىتىرەپ.
ئوتنى ئۈچۈرىۋاتقان ھېلىقى بىر قانچە كىشى ئىمامنىڭ ئالدىغا بىر قىزىل شەپكىنى كۈتۈرۈپ كىلىپ بەس-بەستە ئەھۋالنى دوكلات قىلىشقا باشلىدى:  
- سىرتتىن كىرىشىمىز، بىر ساراڭ بۇ گىلەملەرگە ئوت قۇيىۋېتىپتۇ، تۇتىۋالايلى دىسەم، ئۇ كاپىر ئاجايىپ چاققانكەن، قېچىپ كەتتى، قارىساق سېپى ئۆزىدىن رۇسكەن، تېخى رۇس تىلىدا بىزنى بىر نېمە دەپ تىللاۋاتىدۇ، ئالدىراشچىلىقتا بېشىدىكى شەپكىسىنى چۈشۈرۈپ قويدى، بىزمۇ ئوت ئاپىتىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن ئۇنى بەك قوغلاپ كەتمىدۇق، بۇلغان ئەھۋال مۇشۇ دىسىلە ئاخۇنۇم!
-        چۇقۇم ئەشۇ چۈشتىكى قىزىل شەپكىلىل رۇسنىڭ ئىشى، بۇ شەپكىنى مەن ئۇنىڭ بېشىدا كۆرگەن – دېدى جامائەتنىڭ ئارىسىدىكى تىللاخان گەپنى ئۇلغايتىپ.
-        توغرا مەنمۇ كۆرگەن، شۇنىڭ بېشىدىمۇ مۇشۇنداق شەپكە تۇراتتى، چۇقۇم ئەشۇ رۇس مۇخپىرنىڭ ئىشى! – دېدى يەنە بىرەيلەن.
ئىمام ئاخۇنۇم «روسنىڭ ئىشى» دىگەننى ئاڭلاپ غولغۇلا قىلىشىۋاتقان جامائەتنى بېسىقتۇردى.
-        ھاي جامائەت، گۇمان ئىماننى قاچۇرا دەپتىكەن،  ھەر نېمە بولسا ئوتنى ۋاقتىدا ئۈچۈرىۋالدۇق، قالغان گەپنى ئەتە دىيىشەيلى، ھەممىڭلار تارقىلىڭلار!
ئىمامنىڭ جامائەت ئارىسىدىكى ئىناۋىتى چوڭ ئىدى، جامائەت ئىمامنىڭ گىپىنى بۈلىۋىتەلمەي گۇدۇڭشىغىنىچە مەسچىتتىن ئايرىلىشتى.
ئەسلىدە بۇ قىزىل شەپكىلىك ئادەم پاششاخاننىڭ ئۆزى بولۇپ ئۇ بۇ ئوتنى مەلۇم مەخسەت بىلەن قويغان ئىدى، چۈنكى تۈركمەنىستاندا مۇنداق بىر ئىش ئۇمۇمى يۈزلۈك ئادەتكە ئايلىنىپ قېلىۋاتاتتى، زۇلۇم شۇنچە كۈچىيىپ ئادالەتسىزلىك زىمىننى بىر ئالغان بولسىمۇ مىھراپتا ئولتۇرۇۋالغان كالتە موللىلار خەلىققە ئىزچىل «پادىشاھنىڭ ئەمىرىگە بويسۇنماق ۋاجىپتۇر»«ھەممە ئىش لەۋھۇلمەھپۇزغا مۇشۇنداق پۈتۈلگەن»«روسلار مەسچىتلىرىمىزنى يىڭىلاپ زىلچا گىلەمگە تولدۇردى» دىگەندەك تەشۋىقاتلارنى كۈچەيتىپ جەمىيەتنىڭ نىسبىي مۇقىملىقىغا كاپالەتلىك قىلىۋاتاتتى، خەلق ئۆز كۈزى بىلەن كۆرگەن ناھاقچىلىققا نىسبەتەن غۇلغۇلا قىلشىقاندا ئۇلار تەپ تارتماستىن «ئاللاھ سەۋىر قىلغۇچىلار بىلەن بىللە» دىگەن ئايەتنى بورمىلاپ مىسال كەلتۈرەتتى، مانا مۇشۇنداق مىھراپ تەشۋىقاتىنىڭ تەسىرىدە بۇ زىمىندىكى كۈپۈنچە مۇسۇلمانلار قوينىڭ قۇزىسىدەك يۇۋاشلىشىپ  ھەممە ئىشنى ئاللاغا قۇيىدىغان دەرىجىگە بېرىپ ۋەتەننىڭ مۇستەقىللىقى، مىللەتنىڭ ئازاتلىقى توغۇرلۇق ھېچقانداق پىكىر-تەپەككۇر قىلمايدىغان، زۇلۇمغا قارشى ھەركەت قىلىشنى خىيالىغىمۇ كەلتۈرمەيدىغان دەرىجىگە بېرىپ قېلىۋاتاتتى، ھەتتا ئاز ساندىكى زۇلۇمغا قارشى چىققۇچىلار رۇسلارنىڭ قوغلاپ زەربە بىرىشىدىن قېچىپ مەسچىتنىڭ ھويلا- ئۆگزىلىرىدە پانالىنىپ قۇنۇپ قالغان چاغلاردىمۇ جامائەت بۇلارنى قۇرشاپ تۇتىۋېلىپ ساقچىلارغا تاپشۇرۇپ بەرگەن ئەھۋاللارمۇ بۇلىۋاتاتتى، شۇنىڭ ئۈچۈن پاششاخان بۇ غەمسىز مۇسۇلمانلارغا رۇسلارنىڭ زادى قانداق ئادەم ئىكەنلىكىنى ئەمىلىيەتتە بىر بىلدۈرۈپ قۇيۇش ھەمدە بۇلارنىڭ ئۇخلاپ ياتقان ۋىجدان-غۇرۇرىنى غىدىقلاش ئۈچۈن بۇ مەسچىتكە ئوت قۇيۇش ھەركىتىنى رۇسلا كۇچىسىدىكى ئوت كىتىش ۋەقەسىگە ئۇلاپ پىلانلىغان ئىدى.
ئەتىسى بۇ گەپ ئېغىزدىن-ئېغىزغا تارقىلىپ پۈتۈن شەھەردە غۇلغۇلا قوزغىدى، مۇشۇ ئىشنىڭ تەسىرىدىن بولسا كىرەك بۈگۈنكى خانلىق مەسچىتكە  جۈمە نامىزى ئۇقۇغىلى كەلگەن جامائەت ئادەتتىكى چاغدىكىدىنمۇ كۆپ يېغىلغاندەك تۇراتتى. كىشىلەر ئۆز-ئارا قۇلاقلىرىنى يېقىپ كۇسۇرلىشىپ بۇ ئوت قۇيۇش ۋەقەسىنى توختىماي ئانالىز قىلىشاتتى، ئىمام كۈتۈلمىگەن بىرە ئىشنىڭ يۈز بىرىپ قېلشىدىن ئەنسىرەپ بۈگۈنكى ۋەز-نەسىھەتنى قىسقارتىپ خۇتبىگە بالدۇرلا چىقىۋالدى، ناماز ئۇقۇلۇپ دۇئا ياندۇرۇلدى، دەل مۇشۇ پەيتتە مەسچىت ھويلىسدا كۆز ئەينەك تاقىۋالغان پىشانىسىدىن نۇر يېغىپ تۇرىدىغان بېشىغا چىرايلىق سەللە ئۇرىۋالغان ياش بىر قارى يىگىت جامائەتكە بىر ئىشنى ئۈنلۈك مۇراجەت قىلىۋاتاتتى.
- ھەي ئەزىز مۇسۇلمانلار، جاھان زادى نېمە بولۇپ كەتتى؟!- دېدى قارى يىگىت ئۈنلۈك ئاۋازى بىلەن ئۈيىگە مېڭىشقا تەمشىلىۋاتقان پۈتۈن جامائەتنى توختۇتۇپ -   ئاخشام بۇ رۇسلار بىزنىڭ بۇ مەسچىتىمىزگە ئوت قۇيۇشقا پېتىندى، ئەتە يەنە نېمە ئىشلار يۈز بىرە ، ھۆكۈمەت رۇسلار كۇچىسىدىكى ئوت كىتىش ۋەقەسىنى بىزدىن كۈرىۋاتىدۇ، ئۇلار پۈتۈن تەكشۈرۈشنى بىزگە قارىتىۋاتىدۇ، شۇڭا رۇسلار بىزدىن ئۆچ ئالماقچى، ھۆكۈمەت رۇسلار كۇچىسىدىكى ئوت قويغۇچىلارنى تىزدىن تېپىپ چىقىپ بۇ زىددىيەتنى ھەل قىلىشى كىرەك، قاراڭلا بۇ گىلەمگە!
ئاڭغىچە تىللاخان تاھارەت ئېلىش ئۈينىڭ بۇلىڭىغا تىقىپ قۇيۇلغان يېرىمى كۈيۈپ كەتكەن گىلەمنى سۆرەپ ئاچىقىپ جامائەتنىڭ ئالدىغا تاشلاپ قارى يىگىتنىڭ سۈزىگە لوقما سالدى:
-        شۇنداق جامائەت ئۇلار بىزنى نېمە كۈرىۋاتىدۇ، بۈگۈن بىز مەسچىتىمىزنىڭ كۈيىشىگە قاراپ تۇرساق، ئەتە ئۇلار بىزنىڭ قۇرئانىمىزنى كۆيدۈرىدۇ، ئۇنىڭ ئەتىسى خۇتۇن –سېڭىللىرىمىزنى كۆيدۈرىدۇ ، بىز تۈركمەن مۇسۇلمانلىرى ئاخىرەتتە ئاللاھغا نېمە دەپ جاۋاپ قايتۇرىمىز؟!
جامائەت باشلىرىنى لىڭىشتىپ قاتتىق غۇلغۇلا قىلىشقا باشلىدى.
-        بۇ يىگىت توغرا دەيدۇ!
-        شۇنداق بىز ئەمدى قاراپ تۇرساق، بىزنى مۇسۇلمان دىگىلى بولماس!
-        ھۆكۈمەت ئوت قويغۇچىنى تېپىشى كىرەك!
-        ئاللاھنىڭ ئۈيىگە ئوت قويغۇچىنى چالما-كىسەك قىلىشىمىز كىرەك!
-        ......
مەسچىت ھويلىسىدىكى جامائەت بارغانسىرى كۈپىيىپ غۇل-غۇلا زورىيىشقا باشلىدى، شۇ چاغدا ئىمام ئاخۇنۇم يۈگۈرۈپ چىقىپ جامائەتكە گەپ قىلىپ ئۇلارنىڭ مۇزاكىرسىنى توختاتماقچى بۇلىۋىدى، پاششاخان بۇنى ھىس قىلىپ تىللاخانغا ئىشارەت قىلىپ قۇيۇپ ئۈنلۈك ئاۋازى بىلەن سۈزىنى داۋاملاشتۇرۇپ جامائەتنىڭ دىققىتىنى ئۆزىگە تارتتى:
- ھەي مۇسۇلمانلار! بىزنىڭ تاقىتىمىزنىڭمۇ چېكى بار، بىز ھەرقانچە پەرۋاسىز بولغان تەقدىردىمۇ مەسچىتىمىز بىلەن قۇرئانىمىزنى قوغدىشىمىز كىرەك، ئۆزىنى ھەقىيقى مۇسۇلمان ئەركەك دىگۈچىلەر بولسا مەن بىلەن مېڭىڭلار! بىز شەھەرلىك ھۆكۈمەتكە بېرىپ بۇ ئەھۋالنى مەلۇم قىلايلى، ئۇلار بىزگە بۇنى چۈشەندۈرسۇن!....
بۇ چاغدا تىللاخان ئىمام ئاخۇنۇمنىڭ يېنىغا ئالدىراپ بېرىپ يېنىدىن بىر باغلام پۇلنى ئېلىپ ئۇنىڭ قۇلىغا سۇندى.
-        ئىمام ئاخۇنۇم بۇ ياققا كەلسىلە، بۇنى مەككىدىكى ئاتام سىلىگە ئاتاپ ئىۋەتكەن ئىكەن، يېقىندا ئاتام سىلىنى چۈشىدە تۇلا كۆرۈپ سىلىنىڭ سالامەتلىكلىرىدىن ئەنسىرەپ قاپتۇ، ئالدىمىزدىكى ئايدا سىلىنىڭ ھەجگە بارىدىغان ئىشلىرىنى ئاتام ئۆزى ھەل قىلغۇدەك، پۈتۈن چىقىمنى ئاتام ئۈزەم كۈتۈرىمەن دەيدۇ! – دېدى تىللاخان ئىمام ئاخۇنۇمنىڭ يېڭىدىن تارتقىنىچە مەسچىت ئىچىگە ئەكىرىپ.
ئىمام ئاخۇنۇم بۇنچە جىق پۇلنى كۆرۈپ ئۇنىڭ ئۈستىگە ھەجگە بارىدىغان گەپنى ئاڭلاپ مەسچىت ھويلىسىدىكى ۋاراڭ-چۇرۇڭ بىلەن كارى بولماي تىللاخاننىڭ كەينىدىن ھىجىيىپ ماڭدى.
-        ئاخۇنۇم بۇ يەردە مىت قىلماي تۇرسىلا، ئەسلى بۇ پۇلدىن بەش بوغماقنى  ئاتام سىلىگە ئىۋەتىپتىكەن، قالغان تۆت باغلامنى ئاكام يېنىغا سېلىۋالغان ئىدى، جىندەك تۇرۇپ تۇرۇپسىلا، ئامانەتنى ۋاقتىدا بىرىۋەتەي!- تىللاخان شۇنداق دەپ قۇيۇپ مەسچىتنىڭ ھويلىسىغا يۈگۈردى.
ئىمام ئاخۇنۇم ئاسماندىن ياغقان بۇ بايلىقنىڭ خۇشاللىقىدا تۇرغان يىرىدە چىكىتتەك تۇرىۋەردى. ئاڭغىچە ھويلىدىكى جامائەت چوڭىدىن- كىچىككىچە «لا ئىلاھە ئىللەھۇ مۇھەممىدىن رەسۇلىلاھ!» دىيىشكىنىچە ياش قارى يىگىت پاششاخاننىڭ كەينىدىن ئەگەشتى، شەھەرلىك ھۆكۈمەت بىلەن خانلىق مەسچىتنىڭ ئارلىقى پىيادە يېرىم سائەتلىك يول ئىدى، جامائەت يولبۇيى ئاۋازىنى قۇيىۋېتىپ «ئاللاھۇ ئەكبەر!» دىگەن كەلىمىنى شۇئار قىلىپ توۋلاپ ماڭغاچقا باشقا مەسچىتلەردىكى جامائەتمۇ سەپكە قېتىلىپ چوڭ يولغا پاتماي قېلىشتى، كىشىلەر شەھەرلىك ھۆكۈمەتكە سەلدەك ئېقىشقا باشلىدى، سەپنىڭ بېشىدا پاششاخان قاتارلىق بىر قانچە ياش ھېلىقى يېرىمى كۈيۈپ كەتكەن گىلەم بىلەن قىزىل شەپكىنى ئېگىز كۈتۈرۈۋېلىشقان ئىدى، شەھەرنىڭ ئامانلىق ساقلىغۇچى كۇچا چارلاش قىسىملىرى بۇ زىمىندا ئەزەلدىن بۇنداق كۆپ نامايىشچى قۇشۇننى كۆرۈپ باقمىغان ئىدى، ئۇلار بۇنى كۆرۈپ ئالاقزادە بولغىندىن قورقۇشۇپ باش شىتابىغا تېلفۇن قىلىپ قىلىپ ئۆلگۈردى، كۇچا –كويلاردىكى رۇسلار دۇكانلىرىنى تاقىشىپ ئۆيلىرىگە مۈكۈشۈپ جېنىنى ساقلاشنىڭ كۇيىدا ئالاقزادە بۇلۇشتى.
يولنىڭ يېرىمىدىن ئاشقاندا تىللاخان ئالدىدا يول باشلاپ مېڭىۋاتقان پاششاخاننىڭ يېنىغا يۈگرەپ بېرىپ «ئانام بۇلالماي قالدى، چوڭلار سىنى ئانام بىلەن رازىلىشىۋالسۇن دەيدۇ» دەپ ئاكىسىنى سەپتىن ئېلىپ قالدى، شۇنداق قىلىپ نامايىشىچى قۇشۇننى قېنى قىززىقلاردىن بىر قانچىسى باشلاپ مېڭىۋەردى.
ئۇلار شەھەرلىك ھۈكۈمەتنىڭ ئالدىغا بارغاندا سانسىز قۇراللىق رۇس ئەسكەرلەر تەق بولۇپ ئۇلارنىڭ ئالدىنى توستى. بىردەملىك سۆھبەتتىن كېيىن شەھەر باشلىقى ئىلاخۇن ھاجى چوڭ كارنايدا سۆز قىلىپ مەسچىتكە ئوت قويغان جىنايەتچىنى ئەتە ئەتتىگەنگىچە تۇتۇپ ئىنىق جاۋابىنى بىرىدىغانلىقىنى جامائەتنىڭ خاتىرجەم ئۆيگە قايتىشىنى تەلەپ قىلدى، ئاقكۆڭۈل شەھەر جامائىتى رۇسلارغا بەكلا ئىشىنەتتى، شۇنداق قىلىپ ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ بۇ  غەلبىسىدىن خۇشال بۇلۇشۇپ دەرھال ئۆيلىرىگە بىخىرامان قايتىشتى.
كەچ بولۇپ ناماز شامدىن ئاشقاندا ئوتتۇز- قىرىقتەك ھەربىي ماشىنا خانلىق مەسچىت ئەتراپىغا يېغىلىپ مۇشۇ مەھەللىگە تەۋە  ئونبەش ياشتىن يۇقۇرى ئاتمىش ياشتىن تۈۋەن ئەرلەرنىڭ ھەممىنى ماشىنىغا تۇخۇ باسقاندەك بېسىپ ساقچى ئىدارىسى تەرەپكە ئېلىپ ماڭدى، شەھەر ئىچىنىڭ يوللىرىدا ساقچى ماشىنىلىرىنىڭ ئايىغى كېچىيچە ئۈزۈلمىدى، رۇسلار ئالدى-كەينى بولۇپ بۇ قېتىملىق ئەرىز قىلىش نامايىشقا قاتناشقان ئاممىدىن بىر يېرىم مىڭغا يېقىن ئادەمنى تۇتۇپ ھەپتىگىچە سۇراق قىلدى، تۈرمە ئادەملەرگە تۇشۇپ پاتمىغانلىرى ھەربىي گازارمىلارغا سۇلاندى، سۇئال-سۇراق شۇنداق تىز شۇنداق قورقۇنۇشلۇق بولدىكى بىر ھەپتىدىن كېيىن بۇ ئادەملەرنىڭ ھەممىسى ئاساسى جەھەتتىن قۇيۇۋېتىلگەن بولسىمۇ يىگەن تاياقنىڭ زەربىسىدىن ئۇلار بىر-بىرىنى تۇنىيالمىغۇدەك بولۇپ كىتىشكەن ئىدى. رۇسلارنىڭ «ئادىل سىياسىتى» دىن رازى بولۇپ كىلىۋاتقان خەلق ئاممىسى تۇيۇقسىز ئۆزىگە قىلىنغان بۇ ئادالەتسىز مۇئامىلدىن ھاڭ-تاڭ قالدى، ئۇلاردىن ئاغرىندى، ئاخىرى قايتىدىن پىكىر قىلىپ ئويلىنىپ ئۆزلىرىنىڭ رۇسلارنىڭ ئالدام خالتىسىغا چۈشكەنلىكىنى بىلىشتى، مەسچىتنىڭ ئۆگزىسگە پانالانغىلى كەلگەن سىياسى جىنايەتچىلەرنى رۇسلارغا تۇتۇپ بەرگەن ھېلىقى بىر توپ جامائەت بۇ قېتىم ھەربىي ۋە ساقچىلارنىڭ تايىقىنى ئۆلگىدەك يەپ كۆڭلىدە« توۋۋا خۇدايىم، ھېلىقى بىز تۇتۇپ بەرگەن جىنايەتچىلەرنى بۇلار مۇشۇنداق ئۇرغانمىدۇ؟ بۇنداقلىقىنى بىلگەن بولساق ھەرگىزمۇ تۇتۇپ بەرمىگەن بۇلاركەنمىز» دەپ ياقىسىنى تۇتۇشتى، ئەمىلىيەتتە ئۇ سىياسى تۇتقۇنلار شۇ كېچىسىدىكى سۇراقتىلا تاياق زەربىسىدىن ئاللاقاچان ئۈلۈپ قالغان ئىدى ياكى بولمىسا مەڭگۈلۈك مەجرۇھ بولۇپ قالغان بۇلاتتى.
پاششاخان بىلەن تىللاخان ئوتتۇرا يولدا سەپتىن ئايرىلغاندىن كېيىن شۇ ۋاقىتنىڭ ئۆزىدىلا شەھەردىن ئايرىلىپ قوشنا بىر  ناھىيىنىڭ تاغلىق يېزىسىدا ھەپتە تۇرۇپ قايتىپ كەلدى. ئۇلار شەھەرگە قايتىپ كەلگەندىن كېيىن رۇسلارنىڭ تۈرمىسىدە  بىر ھەپتە تاياق بىلەن ساۋىدىلىپ چىققان ھۆكۈمەتنىڭ ئادىل سىياسىتىنىڭ «رازىمەن»لىرىدىن بولغان مۇسۇلمان جامائىتىنىڭ رۇسلارغا نىسبەتەن باشقىچە بىر پىكىردە بولۇپ قالغانلىقىنى ھىس قىلىشتى. دىمەك رۇسلار بۇ قېتىم ئۈزلىرىنىڭ تىلى بىلەن دىلىنىڭ بىر ئەمەسلىكىنى ئەمىلىي ھەركىتى ئارقىلىق شەھەر خەلقىگە ئىسپاتلاپ  سۈت ئۈيقۇدىكى نەچچە مىڭ ئادەمنى بىر ھەپتىدىلا ئويغۇتۇپ چىققان ئىدى.

*       *       *       *       *       *       *       *
ئارىدىن بىر يىل ئۆتۈپ ھەرقايسى ۋىلايەتلەرگە ۋەزىپىگە كەتكەن بالىلارنىڭ يېغىلىدىغان ۋاقتى يېقىنلىشىپ قالدى، پاششاخان بىلەن تىللاخان بۇ بىر يىل ئىچىدە شەھەرلىك ساقچى ئىدارىسنىڭ ئالدىدىكى دوقمۇشتىن بىرلا يەردىكى ئون ئائىلىك شەخسى تۇرالغۇنى قىممەت باھادا سېتىۋېلىپ ئورنىغا ئۇن-ياغ پىششىقلاپ ئىشلەيدىغان بىر كىچىك زاۋۇتنىڭ جىددى تەييارلىقىنى قىلىۋاتاتتى، زاۋۇتقا كىرەكلىك ئۆيلەر پۈتۈپ ماشىنا ئەسلىھەلەر قۇراشتۇرۇلۇش ئالدىدا تۇراتتى، بالىلارمۇ دىيىشىپ قويغاندەك ئالدى-كەينى بولۇپ ئىككى كۈن ئىچىدە يېغىلىپ بولدى، قەلەندەرلەر كۇچىسىدىكى بۇ كونا ئۆي قايتىدىن  جانلىنىپ قاينام-تاشقىنلىققا تولدى، بالىلار كىچىگىدىن بىر ئۆيدە چوڭ بولغاچقا بىر-بىرىنى بەكلا سېغىنغان ئىدى، بۇ بىر يىلدا بالىلارنىڭ ئالدى ئون سەككىزگە  كەينىمۇ ئون يەتتىلەرگە كىرىپ قالغان بولغاچقا ئەمدىلا خەت تارتقان يۇمران بۇرۇت-ساقاللار بالىلارنىڭ چىرايىنى ھەقىقەتەن ئۆزگەرتىۋاتقان ئىدى، ئۇلار كېچىيچە بېشىدىن ئۆتكەن قىززىق ئىشلارنى دىيىشىپ قىزغىن پاراڭ ئىچىدە تۈزۈك ئۇخلىيالمىدى، ئاندىن ئەتىسى ئەتتىگەندە پاششاخاننىڭ ھوجرىسىغا كىرىپ بىر يىللىق قىلغان خىزمەتلىرىدىن قىسقىچە دوكلات بەردى. بالىلار بۇ قېتىم ھەقىقەتەن غەلبە بىلەن قايتىپ كەلگەن ئىدى، پاششاخان بىلەن تىللاخان بالىلارنىڭ ۋەزپىنى ئۇرۇنداش ئەھۋالىنى ئاڭلىغاندىن كېيىن بالىلاردىن بەكلا رازى بولدى، پاششاخان بالىلارنى يېڭى زاۋۇتقا باشلاپ ئاپىرىپ زاۋۇت ھويلىسىنىڭ كەينىگە ھەر بىر بالىغا ئاتاپ سېلىنغان مۇنچىلىق ئۆيلەرنىڭ ئاچىقۇشىنى بىر-بىرلەپ تارقىتىپ بەردى، ياتاق ئىچىدىكى ئۆي جاھازىلىرىدىن باشلاپ يوتقان كۆرپىلەرگىچە يېڭىدىن بىر تۇتاش سېتىۋېلىنغان بولۇپ بالىلار بۇنىڭدىن بەكلا خۇشال بولدى، شۇنداق قىلىپ كەچتە بۇ يېڭى تۇرالغۇدا قىسقا يېغىن ئېچىلدى.
-        يىگىتلەر! بۈگۈندىن باشلاپ بۇ زاۋۇت بىزنىڭ يېڭى تۇرالغۇمىز بولىدۇ،- دېدى پاششاخان بالىلارغا ئۈنلۈك جاكارلاپ– زاۋۇت مۇشۇ بىر-ئىككى كۈن ئىچىدە ئىشقا چۈشىدۇ، زاۋۇتتا ئىشلەيدىغانلار پەقەت مۇشۇ يەتتىمىز، ھازىرچە بىز ئۇن تارتىش زاۋۇتىنىلا ماڭدۇرىمىز، ئىسىڭلاردا بولسۇن، ئەمىلىيەتتە بىزنىڭ قىلىدىغان ئىشىمىز باشقا بىر ئىش، ھازىر ھەممىڭلار تارقىلىپ ئۈزەڭلارنىڭ ياتىغىدىكى مۇنچىغا كىرىپ غۇسلى تاھارەت ئېلىپ چىقىڭلار، سىلەرگە دەيدىغان مۇھىم گەپ بار!
بالىلار يەنە نېمە خۇشاللىق ئىش بۇلار دىگەندەك ئالدىراپ ئۆزلىرىنىڭ ياتىقىغا كىرىپ كىتىشتى، بىر دەمدىن كېيىن بالىلار ئىشلارنى تۈگۈتۈپ پاششاخاننىڭ ھوجرىسىغا يېغىلىشتى.
-        يىگىتلەر، بۈگۈن بىز بۇ يەردە مۇھىم بىر ئىشنى قارار قىلىمىز!- دېدى پاششاخان بالىلارغا كەسكىن قىلىپ – ۋەتەن مۇستەقىللىقى ئۈچۈن كۈرەش قىلىشنى خالايدىغانلار، ئەركىنىلىك، ھۆرلۈك ئۈچۈن جېنىنى پىدا قىلىشنى خالايدىغانلار ئورنۇڭلاردىن تۇرۇڭلار! – پاششاخاننىڭ سۈزى تۈگىمەستە بالىلار ئورنىدىن بىردەك چاچراپ تۇرۇشتى – ياخشى ، ناھايىتى ياخشى! تىللاخان يىگىتلىرىمىزنىڭ قۇلىغا قۇرئاننى بىرىڭ!- تىللاخان دەرھال ئالدىن تەييارلاپ قويغان قۇرئانلارنى يىگىتلەرنىڭ قۇلىغا بىرمۇ بىر تۇتقازدى – قۇلىمىزدىكى ئىلاھى مۆجىزە قۇرئان بىلەن قەسەم قىلىمىزكى، ئاسمان-زىمىننىڭ ئىگىسى بولغان ئۇلۇغ ئاللاھنىڭ نامى قەسەم قىلىمىزكى، بىز بۈگۈندىن باشلاپ ئاللاھ يۇلىدىكى ھەقىقى ئاكا-ئىنىلەردىن بۇلدۇق! – پاششاخان ئۇكىسى تىللاخانغا قارىدى، تىللاخان ئاكىسى پاششاخاننىڭ سۈزىنىڭ ئاخىرىنى ئۇرغۇلۇق قىلىپ تەكرارلاپ يىگىتلەرگە قارىدى، يىگىتلەرمۇ تىللاخاننىڭ ئېيتقىنى بۇيىچە«بىز بۈگۈندىن باشلاپ ئاللاھ يۇلىدىكى ھەقىقى ئاكا-ئىنىلەردىن بۇلدۇق!» دەپ پاششاخاننىڭ قەسەم سۈزىنى ئۈنلۈك قىلىپ تەڭ تەكرارلىدى، پاششاخان سۈزىنى داۋام قىلدى – ئاللاھ يۇلىدا، ۋەتەن يۇلىدا ئاخىرغىچە كۈرەش قىلىمىز! – يىگىتلەرمۇ تەڭ ئېيتىشتى « ئاللاھ يۇلىدا، ۋەتەن يۇلىدا ئاخىرغىچە كۈرەش قىلىمىز!» - تەشكىلاتىمىزنىڭ نامى تۈركلەر ئىتتىپاقى! تەشكىلاتنىڭ بۇيرىقىغا قەتئىي بۇيسۇنىمىز! ۋەتەن مۇستەقىل بولمىغىچە كۈرەشنى قەتئىي توختاتمايمىز! – يىگىتلەر ھاياجانلانغىنىدىن پەس ئاۋازدا تەڭ توۋلاشتى« تەشكىلاتىمىزنىڭ نامى تۈركلەر ئىتتىپاقى! تەشكىلاتنىڭ بۇيرىقىغا قەتئىي بۇيسۇنىمىز! ۋەتەن مۇستەقىل بولمىغىچە كۈرەشنى قەتئىي توختاتمايمىز!» -قۇرئان بىلەن قەسەمكى ئاللاھ يۇلىدا، ۋەتەن يۇلىدا، تەشكىلات يۇلىدا جېنىمىز پىداھ !- « قۇرئان بىلەن قەسەمكى ئاللاھ يۇلىدا، ۋەتەن يۇلىدا، تەشكىلات يۇلىدا جېنىمىز پىداھ !»
قەسەم سۈزى تۈگىدى، پاششاخان  قۇلىدىكى قۇرئاننى مەيدىسىگە چىڭ بېسىپ تۇرۇپ يىگىتلەر بىلەن قايتىدىن قۇچاقلىشىپ كۆرۈشتى، يىگىتلەرمۇ بىر قۇلىدا قۇرئاننى مەيدىسىگە چىڭ بېسىپ تۇرۇپ يەنە بىر قۇلى بىلەن پاششاخان ۋە تىللاخاننى نۈۋەت بىلەن قۇچاقلاپ چىقتى. بۇ كىچە يىگىتلەر ئۆزلىرىنىڭ بىر تەشكىلاتىنىڭ بولغانلىقدىن قاتتىق پەخىرلىنىپ كەلگۈسىدىكى قايناق كۈرەشلەرنى خىيال قىلىپ ھاياجانلانغىنىدىن قىلدەك تولغىنىپ چىقتى.
زاۋۇت ئىشقا كىرىشتۈرۈلۈپ يىگىتلەر رۇس تېخنىكنىڭ ئۈگەتكىنى بۇيىچە ئىشقا چۈشۈپ كەتتى، ئالدىدىكى بىر ئايدا يىگىتلەر بېشىنى كۈتۈرمەي ئىشلىدى، يەرلىكتىكى مۇناسىۋەتلىك ئەمەلدارلار بۇلارنىڭ زاۋۇتىنى تەبرىكلەپ بۇ يەرنى ئىكىسكۇرسىيە قىلىپ لەۋھە-بېغىشلىمىلارنى تەقدىم قىلىشتى، كېيىنچە يىگىتلەر كۈندۈزى ئازراق ئىشلەپ قۇيۇپ كەچلىكى يەر ئاستى ئۈيگە كىرىپ تەشكىلاتنىڭ تۇنجى بەرگەن ۋەزىپىسىنى ئۇرۇنداشقا باشلىدى.
پاششاخان تەشكىلات نامىدا يەنى «تۈركلەر ئىتتىپاقى» دەپ ئاتىلىدىغان بىر ئايلىق گېزىت چىقىرىپ بۇ گېزىتنى پۈتۈن تۈركمەنىستان رايۇنىدا زور كۈلەمدە تارقاتماقچى بولغان ئىدى، ئۇلار مەخپى يەر ئاستى ئۈيىگە ئۈچ-تۆت شىپىگىراف، بىر قانچە تۈركمەنچە ھەم رۇسچە خەت ئۇرۇش ماشىنىسى  قاتارلىق لازىمەتلىكلەرنى قۇيۇپ كىرىش ئېغىزىنى ناھايىتى مەخپى ھالدا ئۈن ساقلايدىغان ئامبارغا ئۇستىلىق بىلەن  ئۇرۇنلاشتۇردى.
تۇنجى قارارلىق گېزىت پۈتۈن تۈركمەنىستان رايۇنىغا يەتكۈدەك تىراژدا ئىككى ئاي ۋاقىت ئىچىدە بېسىلىپ چىقىلدى، ئۇنىڭ سىتونى ئاساسەن مۇنداق ئىككى مەزمۇننى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ بىرى «تۈركمەنلەرگە خەت» دىگەن مەزمۇندا ئىدى، بۇنىڭدا رۇس تاجاۋۇزچىلىرىنىڭ تۈركمەنىستان رايۇنىدىكى زورلۇق-زۇمبۇلىرى، بۇلان-تاراجلىرى ئاددى مىساللار ئارقىلىق پاش قىلىنىپ تۈركمەن خەلقىنىڭ قۇلىغا ئارا-توقماق ئېلىپ بولسىمۇ مۇستەقىللىق كۈرىشى قىلىشنىڭ زۈرۈرلىكى ئوتتۇرىغا قۇيۇلغان ئىدى، بۇ گېزىتنى كۈرگەن ھەرقانداق بىر تۈركمەن پوقراسىنىڭ كاللىسىدا رۇسلارنىڭ ئادالەتسىزلىككە تولغان قىلمىش-ئەتمىشلىرىگە قارىتا غەزەپلىنىش تۇيغۇسى ۋە ئۇلارنىڭ زۇلىمىغا قارشى دەسلەپكى قەدەمدە كۈرەش ئېڭى پەيدا بۇلاتتى.
ئىككىنچىسى بولسا«روسلارغا خەت» دىگەن مەزمۇن بولۇپ بۇ رۇس ۋە تۈركمەن تىلىدا بېسىلغان ئىدى، بۇنىڭدا ئاساسلىقى رۇس پۇقرالىرىنىڭ تۈركمەنىستاندىن چىقىپ كىتىشىنىڭ زۈرۈرلىكىنى، رۇس ھاكىمىيىتىنڭ بۇ زىمىندا پات ئارىدا ئۇرۇش پاتقىقىغا پېتىپ قالىدىغانلىقىنى، بىگۇناھ رۇس پۇقرالىرىنىڭ بۇيەردىن بالدۇرراق كەتمىسە بۇ ئۇرۇشنىڭ قۇربانى بولۇپ «تۈركلەر ئىتتىپاقى» تەرىپىدىن بىھۇدە ئۆلتۈرۈلىدىغانلىقنى، رۇس ھاكىمىيىتىنىڭ ھەرگىزمۇ رۇس پۇقرالىرىنىڭ تۈركمەنىستان زىمىنىدىكى جىسمانىي ۋە مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلالمايدىغانلىقىنى، «تۈركلەر ئىتتىپاقى»ئەزالىرىنىڭ پۈتۈن تۈركمەنىستان رايۇنىغا كەڭ تارقالغانلىقىنى، بۇنىڭدىن ئىلگىرىكى بولۇپ ئۆتكەن  ھۆكۈمەتكە قارشى ھەركەتلەرنىڭ ھەممىسىنىڭ «تۈركلەر ئىتتىپاقى» تەرىپىدىن تەشكىللىك ئېلىپ بېرىلغانلىقى، رۇس ھاكىمىيىتىنىڭ تاھازىرغىچە بۇنىڭغا ئىنىق بىر جاۋاپ بىرەلمىگەنلىكى ئەمىلىي پاكىت-مىساللار ئارقىلىق تەپسىلى چۈشەندۈرۈلگەن ئىدى، بۇنى كۈرگەن ھەرقانداق بىر رۇس پۇقراسى ئەتىلا ئۇرۇش پارتلايدىغاندەك بىرخىل سىزىمغا كىلىپ قېلىپ ئۆي-زىمىنلىرىنى سېتىپ ئۆز ۋەتىنىگە بالدۇرراق كىتىش خىيالىغا كىلىپ قالاتتى.
گېزىتلەر دەسلەپكى قەدەمدە ئالتە رايۇنغا بۈلۈندى، پاششاخان بىلەن تىللاخان بىر بۈلەكنى ئاستانىگە ئېلىپ قالدى، قالغان بەش بۈلىكىنى بەش يىگىت ئۆزى بۇرۇن مەسئۇل بولغان بەش ۋىلايەتكە ئېلىپ ماڭدى. ھەر بىر ۋىلايەتنىڭ گېزىتى نەچچە يۈزمىڭدىن مىلىيۇن پارچىغىچە بولۇپ ھەر بىر ۋىلايەتكە تەقسىم بولغان گېزىت قارا ماشىنىنىڭ توچىيىدە بىر توچەي ئەتراپىدا كىلەتتى، ئۇلار بۇ گېزىتلەرنى تۈپلەپ ياخشى تاڭغاندىن كېيىن ئەتراپىنى يوتقان-كۆرپىلەر بىلەن پۇختا ئۇراپ پاختا بىلەن يۈزىنى يېپىپ بوكلات قىلىنىغان پاختىغا ئوخشىتىپ يۈك تۇشۇيدىغان قارا ماشىنا بىلەن ھەرقايسى ۋىلايەتلەرگە مەخپىي يۆتكىدى.
گېزىتلەر مەنزىلگە يىتىپ بارغاندىن كېيىن بۇنىڭغا مەسئۇل يىگىت ئالدى بىلەن گېزىتلەرنى ئۆزى بۇرۇن ئىجارە ئالغان ئۆيگە چۈشۈردى، ئۇلار ئالدىنقى بىر يىلدا ۋەزىپە ئۈتەش جەرياندا ئۆزلىرىنىڭ ۋەزىپىسىگە ئاساسەن شۇ ۋىلايەتكە تەۋە ھەرقايسى ناھىيىلەرگە بېرىپ سىياسى جىنايەتچى دەپ رۇسلارنىڭ تۈرمىسىدە ياتقان ياكى يۈرتتا رۇسلارنىڭ زۇلىمىغا قارشى ئاز-تۇلا ھەركەت قىلغان ۋە ياكى كىشىلەرنى ئويغۇتۇش تەرەپدارىدا تەشۋىقى-تەربىيە ئېلىپ بارغان ئىلغار پىكىردىكى دىنىي زاتلارنى سۈرۈشتە قىلىپ ئۇلار بىلەن كۆرۈشۈپ دوستلۇق ئورنىتىپ قويغان ئىدى، بۇنداق ھەقىيقى مۇسۇلمان كىشىلەر يۇرت-يۇرتلاردىن تېپىلاتتى.
بۇ قېتىم يىگىتلەر تەشكىلاتنىڭ بىر تۇتاش ئۇرۇنلاشتۇرۇىشىغا ئاساسەن گېزىتلەرنى ھەرقايسى ناھىيىلەرگە تەقسىملەپ تىگىشلىك گېزىتنى  ئاخشىمى ئەل ياتقۇ بولغاندا شۇ ناھىيىدىكى مۇناسىۋەتلىك كىشىلەرنىڭ تۇرالغۇسى ئالدىغا چۈشۈردى، يىگىتلەر بېشىغا كىيمە چاچ ۋە كۈزىگە ئەينەك تاقىۋالغاندىن كېيىن دەرۋازىنى يىنىك چەكتى. ئىشىك ئېچىلدى.
-        ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم! – دېدى يىگىت ئىشىكنى ئاچقان تۇنۇش ئادەمگە قۇلىنى ئۇزىتىپ.
-        ۋە ئەلەيكۇم ئەسسالام مىھمان، قېنى ئۆيگە كىرەيلى! – دېدى ئۆي ئىگىسى ئالدىدىكى بۇ كىشىنى تۇنىيالماي ئۇنى ئىچكىرىكى ئۈيىگە باشلاپ.
-        ئۆزلىرىگە دەيدىغان جىددى ھەم مەخپىي بىر گەپ بارئىدى، بۇ گەپنى ئاڭلاشقا تاۋىلىرى بارمىكىن قېرىندىشىم؟
-        ئاللاھ ئۈچۈن يۈرۈگۈم پىدا قېرىندىشىم، قېنى ئېيتىڭ!
-        مەن دىنىمىز ئۈچۈن، ۋەتەننىڭ مۇستەقىللىقى ئۈچۈن، تۈركمەن مىللىتىمىزنىڭ ھۆرلىكى ئۈچۈن يېڭىدىن قۇرۇلغان «تۈركلەر ئىتتىپاقى» تەشكىلاتىنىڭ مۇشۇ رايۇنىدىكى ۋەكىلى بۇلىمەن، ھازىرچە ئىسمىمنى دىمەي تۇراي، قۇلۇمدا تەشكىلاتىمىزنىڭ چىقارغان مۇھىم بىر گېزىتى بار ئىدى، ئالدى بىلەن بۇ بىر پارچىسىنى ئۇقۇپ بېقىڭ!
ئۆي ئىگىسى ئىشىكنى ئىچىدىن تاقىۋېتىپ گېزىتنى تەپسىلى كۆرۈشكە باشلىدى.
-         بەكمۇ ياخشى ئىش بۇپتۇ، بىزنىڭ خەلق مەنىۋى جەھەتتىن يىتەكلىنىشكە مۇھتاج ئىدى – دېدى ئۆي ئىگىسى گېزىتنى تۇلۇق كۆرۈپ بولۇپ ھاياجانلانغان ھالدا.
-        بىز بۇ گېزىتنى پۈتۈن تۈركمەنىستان خەلقىگە ئوخشاش بىر كۈندە بىرلا ۋاقىتتا تارقىتىشىمىز كىرەك ئىدى، ئاللاھ يۇلىدا بۇ ئىشقا ياردەم قۇلىڭىزنى سۇنارسىزمۇ؟ قانچىلىك چىقىم كەتسە تەشكىلاتىمىز بۇنى كۈتۈرىدۇ!
-        چاتاق يوق، بۇنىڭغا مىنىڭ ئامالىم بار- دېدى ئۆي ئىگىسى ناتۇنۇش ئادەمنىڭ قۇلىنى چىڭ سىقىپ تۇرۇپ – بۇ ھەممىمىزنىڭ مەجبۇرىيىتى، خالىساڭلار تەشكىلاتىڭلارغا مەنمۇ ئەزا بولسام...
-        بۇنى مەن يۇقىرىغا يەتكۈزەي، شۇنداقتىمۇ بۇ پۇلنى قۇبۇل قىلىڭ – دېدى يىگىت بىر باغلام پۇلنى يانچۇقىدىن ئېلىپ ئۆي ئىگىسىگە سۇنغاچ – بۇ يۇقىرىنىڭ تەلىۋى، ھامىنى بۇ ئىشلىرىمىزغا لازىم بولىدۇ. راستىنلا قۇلىڭىزدىن كىلەمدۇ؟
-        خاتىرجەم بۇلۇڭ قېرىندىشىم، مىنىڭمۇ يۈرۈگۈم ۋەتەن ئىشقىدا ھەرىنىڭ كۈنىكى بولۇپ كەتكەن ئادەممەن!  تەشكىلاتىڭلارنىڭ تەلىۋى شۇنداق بولغان بولسا مەن بۇ پۇلنى ئېلىپ قالاي، بۇ بىر ئوت پۇل، ئىشلىتىدىغان يەر ھامىنى چىقىپ قالىدۇ، ئېيتىڭە قاچان، قايسى ۋاقىتتا تارقىتىمىز؟
-        ئالدىمىزدىكى جۈمەدىن كېيىنكى يەنە بىر جۈمە كۈنلىكىدە، بۇ كۈنى بازار كۈنىغۇ؟ جۈمە نامىزىدىن كېيىنلا تارقىتىشنى باشلىۋىتەيلى! سىزنىڭچە چاتاق يوقتۇ؟
-        جۈمە كۈنلىكىدە دەڭ ...- ئۆي ئىگىسى بىردەم ئويلىنىپ قالدى – چاتاق يوق، ئەمىسە شۇنداق بولسۇن، خاتىرجەم بۇلۇڭ، ۋەزىپىنى ئۇڭۇشلۇق ئۇرۇندايمەن!
-        ماقۇل ئەمىسە، بۇ رايۇننىڭ ئىشى سىزگە كەتتى، ئالاھىدە ئۆزگۈرۈش بولۇپ قالسا سىزگە ۋاقتىدا ئۇقتۇرىمەن.
يىگىت بىلەن ئۆي ئىگسى باغلانغان گېزىتلەرنى قازىناق ئۆيگە يۆتكەپ بىر-بىرنىڭ قۇلىنى چىڭ سىقشىپ تۇرۇپ خوشلاشتى.
باشقا ۋىلايەتلەرگە مەسئۇل بولغان يىگىتلەرمۇ يۇقاردىكى ئۇسۇل بۇيىچە ئىش كۆرۈپ پىلاننىڭ بىرىنچى قەدىمىنى ناھايىتى ئۇڭۇشلۇق باستى، گېزىتنى تارقىتىدىغان جۈمە كۈنىمۇ يىتىپ كەلدى، جۈمە كۈنلىكى پۈتۈن تۈركمەنىستاننىڭ ھەرقايسى ناھىيە-شەھەرلىرىدە چوڭ بازار بۇلاتتى، كىشىلەر ھەپتىدە بىر كىلىدىغان بۇ چوڭ بازار كۈنىنى قولدىن بىرىپ قويماي ئائىلىدىكى ئۇلۇغ-ئۇششاق ھەممەيلەننى ھارۋىغا بېسىپ بازارغا ئەكىرگەنچىلىك قىلاتتى.
جۈمە نامىزى ئۇقۇلۇپ كىشىلەر مەسچىتتىن چىققاندا مەسچىتنىڭ ئالدىدىكى يوللار بۇ گېزىتلەر بىلەن تۇلۇپ كەتكەن ئىدى، گېزىتنىڭ چۆگىرسىدىكى ئەرەپچە«لائىلاھە ئىللەللەھۇ ، مۇھەممىدىن رەسۇلىللاھ» دىگەن كەلىمە ناھايىتى چوڭ قىلىپ بېسىلغان بولغاچقا بۇ گېزىتنى كۈرگەنلىكى ئادەم قۇلىغا ئېلىۋالاتتى، چۈنكى بۇ كەلىمىنى دەسسەپ سالسا ناھايىتى چوڭ گۇناھ بۇلاتتى، شۇ سەۋەپتىن كىشىلەر ئىڭىشكىنىچە بۇ گېزىتنى تالىشىپ يەردىن تىرىۋالدى، ساۋادى بارلىرى شۇ مەيداندىلا ئۇقۇپ يانچۇقىغا مەھكەم تىقتى، ساۋادى يوقلىرى مەكتەپتىكى باللىرىغا ئۇقۇتۇش ئۈچۈن قوينىغا تىقتى، بۇ بىر كۈندە ئاشلىق ساتىدىغان بازاردىن باشلاپ رەخ-پەخ ساتىدىغان بازارغىچە مال-ۋاران بازىرىدىن باشلاپ ئاشخانا-ناۋايلارنىڭ ئالدىغىچە بۇ گېزىت زور كۈلەمدە تارقىتىلدى، بۇ گېزىت بۇ بىر كۈندە پۈتۈن تۈركمەنىستاننىڭ شەھەرلىرىدىن باشلاپ يېزا-سەھرالىرىغىچە تۇلۇق يىتىپ بارغانچىلىك قىلدى، ئاۋام پۇقرالار گېزىتنى ئۇقۇپ بىر-بىرى بىلەن پىسىرلىشىپ بىرنىمىلەرنى دىيىشىپ باشلىرىنى لىڭىشتىشاتتى، كەچلىكلىرى دوقمىش-دوقمىشلاردا بۇلىدىغان قىززىق پاراڭنىڭ تېمىسى مۇشۇ گېزىتتىن باشلىنىدىغان بولدى.
روس پۇقرالىرى بۇ گېزىتنى كۈتۈرۈشۈپ ئۆزلىرى تۇرۇشلۇق ناھىيە-شەھەرلەرنىڭ ھۆكۈمەت دەرۋازىسىنىڭ ئالدىغا يېغىلىشىپ ھۆكۈمەتنىڭ بۇ گېزىتكە قارىتا چۈشەندۈرۈش بىرىشىنى تەلەپ قىلدى، ھەر قايسى ساقچى ئىدارىلىرىغا يۇقىرىدىن كەلگەن بۇيرۇق تېلفۇنلىرىنىڭ ئايىغى ئۈزۈلمىدى، نۇرغۇن ساقچى ئىدارىلىرىنىڭ دۆلەت بىخەتەرلىك خىزمىتىگە مەسئۇل تۈركمەن ساقچى ئەمەلدارلىرىنىڭ ۋەزىپسى ئېلىپ تاشلاندى. بۇ قېتىملىق گېزىتنىڭ قۇتىراتقۇلۇق خاراكتىرى ئىنتايىن ئېغىر، پاش قىلىنغان رۇسلارنىڭ قىلمىش-ئەتمىشىلىرى ئەمىلىيەتكە ناھايىتى ئۇيغۇن، ئۇنىڭ ئۈستىگە گېزىتنىڭ قاپلىنىش دائىرسى ئادەتتىن تاشقىرى كەڭرى بولغاچقا رۇس ھۆكۈمىتى ئۆزىنى قۇيغىلى يەر تاپالماي قالدى، ساقچى تەرەپ بۇ «تۈركلەر ئىتتىپاقى» توغورلۇقمۇ ھېچقانداق يىپ ئۇچچىغا ئىرىشەلمىدى، ساقچىلار كېيىن بىر ئىككى ناھىيىدىكى گېزىت تارقاتقۇچىلارنى پاش قىلىپ تۇتىۋالغان بولسىمۇ لېكىن تۇتۇلغۇچىلار بۇ قېتىمقى ھەركەتتە كىمنىڭ ئۆزلىرىگە يىتەكچىلىك قىلغانلىقىنى ئۇبدان بىلمىگەچكە ساقچى تەرەپ ھەقىقەتەن ئامالسىز قالدى، ئۇلار تەكشۈرۈش-تىنىتىش خىزمەتلىرىنى پۈتۈن مەملىكەت خاراكتىرلىك ئېلىپ بارغان بولسىمۇ بۇ تەشكىلاتنىڭ باش ئىشتابىنىڭ نەدىلىكىنى، ئەزالىرىنىڭ كىملەر، قانچە ئادەم ئىكەنلىكىنى،گېزىتلەرنى قەيەردە باسىدىغانلىقىنى زادى بىلەلمىدى، رۇس تەرەپ خائىن-ئىشپىيۇنلارغا ئاجرىتىدىغان چىقىمنى ھەسسىلەپ كۈپەيتكەن بولسىمۇ يەنىلا ھېچقانداق نەتىجىگە ئىرىشەلمەيۋاتاتتى.
مۇشۇ قېتىملىق گېزىت تارقىتىش ۋەقەسىدىن كېيىن تۈركمەنىستاننىڭ مۇقىملىقى بىر ئاز تەۋرەپ قالدى، يۇرت-يۇرتلاردا ساقچىخانىلارغا ئوت قۇيۇش، ساقچى-ئەسكەرلەرگە ھۇجۇم قىلىش، رۇس پۇقرالىرىنى ئۆلتۈرۈش، مىللى مۇناپىقلارنى قەسىتلەش قاتارلىق بىر قاتار رۇس ھاكىمىيىگە قارشى ھەركەتلەر پەيدا بولۇپ قالدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ بىر قاتار ھەركەتلەرنى ئېلىپ بارغۇچىلار ئۆزلىرىنى «تۈركلەر ئىتتىپاقى»نىڭ ئەزالىرى دەۋالغاچقا ھۆكۈمەت قاتتىق سارسىمىگە چۈشۈپ تۈركمەن پۇقرالىرىغا بولغان بېسىم-نازارەتنى ھەسسىلەپ كۈپەيتتى، ئارغامچىنى تولغاۋەرسە ئۈزۈلگىنىدەك تىنىچ ئۇخلاپ ياتقان بۇ خەلق ئارقا-ئارقىدىن ئۆزىگە بۇلىۋاتقان بېسىم تۈپەيلىدىن ئۆزلىگىدىن ئويغۇنۇشقا باشلاپ قارشىلىق ھەركەتلىرى بارغانسىرى كۆپىيىشكە باشلىدى.
كۆزنى يۇمۇپ ئاچقىچە ئارىدىن ئىككى يىل ئۆتتى، بۇجەرياندا «تۈركلەر ئىتتىپاقى» تۈركمەنىستاننىڭ مۇستەقىللىقى ئۈچۈن نۇرغۇن ھەركەتلەرنى ئېلىپ باردى، بۇ تەشكىلات تۈركمەنىستان ئازاتلىق ھەركىتىنىڭ باشلامچى كۆزنەك تەشكىلاتى بۇلۇش سۈپىتى بىلەن تەشۋىقات ۋارىقى تارقىتىش، قەرەللىك گېزىت چىقىرىش ئىشلىرىنى قەتئى توختاتمىدى،  رۇسلارغا قارشى ھەرقانداق كاللىسى جايىدا بىر ئادەم «تۈركلەر ئىتتىپاقى»نىڭ ھەركىتىنى قۇلىدىن كىلىشىچە قوللىدى، بۇ تەشكىلاتنىڭ توپلىغان «بايلىقى» ئەزەلدىنلا مول بولغاچقا تەشكىلات پەردە ئارقىسىدا ئۆزىنىڭ كىملىگىنى بىلدۈرمەستىن  رۇسلارغا قارشى ھەركەت قىلغۇچىلارنى ئىقتىسادى جەھەتتىن زور ياردەم بىلەن تەمىنلىدى. شۇنىڭ بىلەن تەشكىلاتنىڭ ھەرقايسى رايۇنلاردىكى ھەركىتى ۋە ئىناۋىتى بارغانسىرى زورىيىشقا باشلىدى.
«تۈركلەر ئىتتىپاقى» نىڭ ئەزا تەرەققى قىلدۇرۇشتىكى بىردىن-بىر ئالاھىدىلىكى - تەشكىلات ئەزالىرى ئۆزىگە باش بولغىچىنىڭ كىملىگىنى بىلەلمەيتتى، ناۋادا بۇ تەشكىلاتنىڭ ئەزاسى يەنە بىر ئەزا بۇقۇل قىلماقچى بولسا تەشكىلاتنىڭ تۈزىمىگە ئاساسەن تەشكىلاتقا كىرمەكچى بولغان ئادەمنىڭ تىگى-تەكتى ياخشى سۈرۈشتۈرۈلگەندىن كېيىن ئەزا قۇبۇل قىلغۇچى ئۆزىنىڭ سالاھىيىتىنى يۇشۇرغان ئاساستا ئۇنىڭغا يېڭى ۋەزىپە تاپشۇراتتى ياكى ئۇنىڭ ھەركىتىگە يىتەكچىلىك قىلاتتى، ئاندىن ئۇنىڭ ۋەزىپىنى ئۇرۇنداش ئەھۋالىغا ئاساسەن ئۇنىڭ ئەزالىق سالاھىيىتىنى بىكىتەتتى. يېڭى ئەزالارنىڭ يېرىم يىلغىچە ئەزا قۇبۇل قىلىش سالاھىيىتى بولمايتتى، تەشكىلاتنىڭ رەسمىي ئەزاسى ئەڭ كۆپ بولغاندا ئۈچتىن بەشكە قەدەر ئەزا تەرەققى قىلدۇرالايتتى.
مانا مۇشۇنداق كونا ئەزالار پەقەت ئۆزىنىڭ يىتىشتۈرگەن ئەزاسىنى بىلىدىغان لېكىن ئەزالىرىنىڭ يېڭى يىتىشتۈرگەن ئەزالىرنى بىلمەيدىغان، بىر ئەزا ئۆزىنىڭ خىزمەتلىرىگە يىتەكچىلىك قىلىۋاتقان مەسئۇلىنىڭ كىملىگىنى بىلمەيدىغان ئالاھىدە قائىدە-تۈزۈم ئاستىدا تەشكىلاتنىڭ مۇكەممەللىگى بارغانسىرى ئاشتى، ھۆكۈمەت تەرەپ «تۈركلەر ئىتتىپاقى»نىڭ ئۈستىدىن ھېچقانداق يىپ ئۇچچىغا ئىرىشەلمىدى.
بۇ تەشكىلاتنىڭ يەنە بىر ئالاھىدىلىكى شۇكى تەشكىلات ئەزانى ئالدىراپ قۇبۇل قىلمايتتى، ئەزا قۇبۇل قىلىنغاندىن كېيىن ناۋادا بۇ ئەزا ۋەزىپە ئۇرۇنداش جەريانىدا ساقچلارنىڭ قۇلىغا چۈشۈپ قېلىپمۇ مەخپىيەتلىكنى ئاشكارىلىمىغان بولسا،ئۇزۇن مۇددەتلىك كىسىلىپ كەتكەن بولسا، رۇسلار تەرىپىدىن ئۈلۈمگە ھۆكۈم قىلىنغان بولسا، ۋەزىپە ئۇرۇنداش جەريانىدا كۈتۈلمىگەن ھادىسىگە ئۇچراپ قۇربان بولغان ۋە ياكى ئېغىر مېيىپ بولۇپ قالغان بولسا «تۈركلەر ئىتتىپاقى» تەرىپىدىن بۇنداق تەشكىلات ئەزالىرنىڭ ئائىلە تاۋاباتلىرىغا زور سوممىدىكى نەپىقە پۇل بىرىلەتتى، تەشكىلات ئەزالىرى يۇقىرى تاپشۇرغان ۋەزىپىنى جان دىل بىلەن ئۇرۇنلايتتى، تۇتۇلۇپ قالغانلارمۇ ئاللاھ يۇلىدا شېھىت بۇلۇش شەرىپى ئۈچۈن ئىمان ۋىجدانى بىلەن قارشىلىق كۆرسىتەتتى، تاياق-توقماقتا ئۈلۈشكە رازى ئىدىكى مۇناپىق خائىن بولۇپ ياشاشنى خالىمايتتى.
ئەلۋەتتە بۇ خىل نەپىقىنىڭ ھەممە قىسمىنى پۈتۈنلەي تەشكىلات ئۆز ئۈستىگە ئېلىپ بۇلالمايتتى، بۇنىڭغا نىسبەتەن «تۈركلەر ئىتتىپاقى» مۇنداق چارە قوللانغان ئىدى يەنى بۇنداق ئۈلۈپ كەتكۈچىلەر ياكى كىسىلىپ كەتكۈچىلەرنىڭ يۇرتىدىكى كاتتا باي ۋە ئوتتۇرا دەرىجىدىكى بايلارنىڭ مال-دۇنياسىنىڭ ئاز-كۆپلىكىگە ئاساسەن مۇۋاپىق نىسبەتتە ئىئانە توپلايتتى.
باشتا ئاز ساندىكى بايلار بۇ خىل نەپىقە يېغىشنى ئىنتايىن قوللىدى، ئۇلار نەزىرىدە «دىنسىزلارنىڭ باشقۇرۇشىدىن قۇتۇلۇپ ۋەتەن مۇستەقىللىقىنى قولغا كەلتۈرۈش ھەر بىر مۇسۇلماننىڭ قېچىپ بولمايدىغان بۇرچى، ھۆرلۈك-ئەركىنىلىك ئۈچۈن ئاللاھ يۇلىدا جەڭ قىلغۇچىلار بىزنىڭ ئەڭ مۇكەممەل مۇسۇلمانلىرىمىزدۇر، ئاللاھ ئۈچۈن جېنىنى پىدا قىلغانلار ئالدىدا بىزنىڭ چىقارغان بۇ پۇلىمىز ھېچنىمىگە ئەرزىمەيدۇ، شۇنىڭ ئۈچۈن بىز چۇقۇم ئۇلارنىڭ ئائىلە تاۋاباتلىرىنى ئۆزىمىزنىڭ بىر تۇغقان قېرىندىشىڭ ئورنىدا كۆرۈپ ئۇلاردىن خەۋەر ئېلىشىمىز كىرەك» دەپ ئويلايتتى.
ئەكسىچە كۆپ ساندىكى يۇرت كاتتىلىرى «بىزنىڭ بۇ كۈنگە قېلىشىمىزنىڭ ھەممىسى لەۋھۇلمەھپۇزغا مۇشۇنداق پۈتۈلگەنلىكىدىن بولغان، تەقدىرسىز قىل تەۋرىمەس، بىزنىڭ مۇشۇنداق بۇلىشىمىزنىڭ ھەممىسى ئۇلۇغ ئاللاھ تەرىپىدىن بولغان، پادىشاھنىڭ ئەمىرىگە بويسۇنماق ۋاجىپ، كۈچى يەتمەيدىغان ئىشلارغا سەۋرى قىلماق كىرەك، ئاللاھ سەۋرى قىلغۇچىلار بىلەن بىللە، ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ ئائىلە ئەزالىرىنىڭ قانداق كۈنگە قالىدىغانلىقىنى ئويلاشمىغان يەردە بىز ئۇلارنىڭ غېمىنى يەپ بۇلالامدۇق» دەپ ئىئانە تاپشۇرۇشتىن باش تارتىشاتتى.
بىر قېتىم مەلۇم بىر ناھىيەنىڭ يىراق بىر بازىرىدا ساقچىلار رۇس سودىگەر بىلەن جىدەللىشىپ قالغان بىر بۇۋاينى سۇراق قىلىش جەريانىدا ئۇرۇپ ئۆلتۈرۈپ قويدى، بۇۋاينىڭ پەرزەنىتلىرى ئادەتتىن تاشقىرى يۇۋاش ئادەملەردىن بولغاچقا يۇرتتىكى چوڭلارنىڭ سۈزىنى ئاڭلاپ بۇنى«قازايى تەقدىر»دىن كۆردى. لېكىن بۇ بۇۋاينىڭ چوڭ نەۋرىسى «تۈركلەر ئىتتىپاقى» نىڭ ئەزاسى بولۇپ ئۇ بۇ ناھاقچىلىقنى كۈتۈرەلمەي بۇۋىسىنىڭ قىساسىنى ئېلىش ئۈچۈن ئۆزىنىڭ مەسئۇلى بىلەن جىددىي كۆرۈشۈپ بۇ توغۇرلۇق يوليۇرۇق ئالماقچى بولدى. چۈنكى تەشكىلاتنىڭ تۈزىمىدە ھەرقانداق تەشكىلات ئەزاسى ئۆز ئالدىغا ھەركەت قىلىشقا بولمايتتى.
تەشكىلات ئەزالىرى ئۆزىدىن يۇقۇرىدىكىلەرنى جىددى ئىزدىمەكچى بولسا باشتا كۆرۈشۈش ئۇسۇللىرىنى دىيىشىۋالاتتى. ئۈينىڭ ئالدىغا بىرنەرسە قاچىلانغان تاغاردەك نەرسىلەرنى قۇيۇپ قۇياتتى ياكى ئۈيىنىڭ ئالدىدىكى دەرەخكە قىزىل رەختەك بىر نىمىلەرنى باغلاپ قۇياتتى.
ناۋادا جىددىي كۆرۈشمەكچى بولسا تۇرۇشلۇق بازارلىق تەشۋىقات ئىشخانىسىدىكى رادىئۇ پونكىتىغا چىقىپ ئازراق ھەق تۈلەش ئارقىلىق ئۈيىدىكى بىرە چارۋىسىنىڭ يۇتۇپ كەتكەنلىكىنى چوڭ كارنايدا ئىلان قىلدۇراتتى، مۇشۇنىڭغا ئاساسەن تەشكىلاتنىڭ يۇقىرى قاتلىمىدىكى ئەزا دەرھال ئۆزىنىڭ قول ئاستىدىكى ئەزا بىلەن ئالاقىلىشاتتى. ئادەتتىكى كىچىكراق ھەركەتلەرگە تەشكىلاتنىڭ شۇ ۋىلايەتتىكى تۇرۇشلۇق باش ئەزاسى يەنى پاششاخاننىڭ يىگىتلىرى قارار چىقىراتتى.
بۇ قېتىم تەشكىلات ئەزاسى شىرمۇھەممەدنىڭ كۈچلۈك تەلىۋىگە ئاساسەن ئۇنىڭ بۇۋىسىنىڭ ئۈچىنى ئېلىش تەكلىپى تەشكىلات تەرىپىدىن ماقۇللاندى. شۇنىڭ بىلەن قار ياغقان بىر ئاخشىمى شىر مۇھەممەد ئايالى ۋە ئىككى بالىسى ئۇخلاپ قالغاندا ئۆيدىن مەخپى چىقىپ بازارلىق ساقچىخانا تەرەپكە يول ئالدى. بۇ قېتىمقى ئۆچ ئېلىش پىلانىنى تەشكىلات تۈزۈپ بەرگەن بولۇپ شىرمۇھەممەد يالغۇز ھەركەت قىلىشى كىرەك ئىدى.
شىرمۇھەممەد پىلان بۇيىچە تۈن يېرىمدىن ئاشقاندا بازارلىق ساقچىخانىنىڭ ئارقا تېمىدىن ئارتىلىپ چۈشۈپ دىجۈرنىلىك قىلىۋاتقان ئىشخانىنىڭ كەينى تەرىپىگە ئۆتتى، ئىشخانىدا ئىككى تۈركمەن بىرى رۇس بولۇپ جەمئىي ئۈچ ساقچى مەشكە كۆمۈرنى راسا چىڭقاپ قۇيۇپ لايدەك ئۇخلاپ كەتكەن ئىدى. كۈمۈر بىرە سائەتلەردىن كېيىن كۈيۈپ پەسىيىشكە باشلىغاندا شىرمۇھەممەد ھەركەتنىڭ قەدەم باسقۇچىغا ئاساسەن ئاۋال ئىشخانىنىڭ كەينىدىكى دەرىزىدىن چىقىرىلغان مەشنىڭ كارنىيىغا بىر ئازلاتا-پۇتىنى تىقتى، مەشتىن ئاز-تۇلا ئىس يېنىشقا باشلىدى، بۇ چاغدا ساقچىلار كۆمۈر چۇغىدىن چىققان زەھەرلىك گازدىن قىسمەن زەھەرلىنىشكە باشلاپ ئېغىر ئۇيقىغا غەرىق بۇلىۋاتاتتى، يەنە يېرىم سائەتلەردىن كېيىن توك سىمى ئامبۇر بىلەن كىسىپ تاشلىنىپ كارناينىڭ ئېغىزى تۇلۇق ئىتىلدى، بۇ ۋاقىتتا ئۈچ نەپەر ساقچى گازدىن رەسمىي زەھەرلىنىپ ھۇشىدىن كىتىشكە باشلىدى، بىرى جان ھەلپۇزىدا ئورنىدىن دەلدەڭشىپ تۇرۇپ بېقىپ قاراڭغۇدا ئىشىكنى سىلاپ تېپىپ بولغىچە يەرگە يېقىلىپ ئورنىدىن تۇرالمىدى، قالغان ئىككىسى بولسا پۈتۈنلەي ھۇشىدىن كىتىپ بولغان ئىدى.
شىرمۇھەممەد تامنىڭ كەينىدە تاڭنىڭ سۈزۈلىشىنى كۈتۈپ تۇرۇپ  ئىككىنچى ئەزەن ئۇقۇلغاندا دەرىزىنىڭ ئەينىكىنى چېقىپ دىجۈرنىلىك قىلىدىغان ئىشخانىغا سەكرەپ چۈشتى، ئۇ بۇرنىنى ھۆل لۈڭگە بىلەن تۇسۇپ تۇرۇپ قول چىراق بىلەن ئۇلارنىڭ يېنىنى ئاختۇرۇپ ئۈچ دانە تاپانچا بىلەن ئوتتۇز پاي ئوقنى غەنىمەت ئالغاندىن كېيىن بۇ دىجۈرنىلىك ئىشخانىسى بىلەن يان تەرەپتىكى ئالتە ئېغىز خىزمەت ئىشخانىسىغا بىنزىن چېچىپ ئوت قۇيىۋىتىپ ئاندىن بۇ يەردىن ئايرىلدى.
ئەتىسى ئەتتىگەندە ساقچىلار ئىشقا كەلگەندە ساقچىخانىنىڭ پۈتۈنلەي كۈيۈپ كۈل بولۇپ خارابە ئىچىدە ئۈچ جاننىڭ قارا كۆمۈر بولۇپ كەتكەنلىكىنى كۆردى. ئۇلار بۇ ئىشنى تەھلىل قىلىپ گۇمانلىق ئادەملەرنى تەكشۈرۈپ باقماقچى بولۇپ مۇناسىۋەتلىك ئادەملەرنى تۇتۇپ تۇرۇپ تەكشۈرۈشكە باشلىدى.
مۇشۇ مۇناسىۋەت بىلەن شىرمۇھەممەدنىڭ ئۈيىگە تۆت نەپەر ساقچى كىچىك ماشىنا بىلەن يىتىپ كەلدى، ئەسلىدە شىرمۇھەممەد ئۇ كۈنكى ئوت قۇيۇش ئىشىنى بىلمەيدىغانلىقىنى ئېيتىپ تۇرىۋالغان بولسا ساقچىلار ئۇنى قۇيىۋىتەتتى، چۈنكى ساقچىلار بۇ ئىشنى مۇنتىزىم تەربىيە كۆرگەن كىشىلەر قىلغان بۇلىشى مۇمكىن شىرمۇھەممەدنىڭ قۇلىدىن كىلىشىمۇ ناتايىن دەپ قارايتتى.
لېكىن شىرمۇھەممەد ساقچىلار مەن ئىكەنلىكىمنى بىلىۋاپتۇ دەپ ئويلاپ ھويلىسىغا كىرگەن ساقچىلارغا ئولجا ئالغان تاپانچىسى بىلەن ئاۋال قول سالدى، بىر ساقچى نەخ مەيدانغا ئۆلدى، يەنە بىرى ئېغىر يارلاندى، ئۇنىڭ تۇنجى قېتىم تاپانچا ئىشلىتىشى بولغاچقا ئۇنىڭ ئۈستىگە تېخنىكىسنىڭ ياخشى بولماسلىقىدىن ساقچىلارنىڭ يەنە بىرى ئۇنى ئېتىپ تاشلىدى. شۇنداق قىلىپ بۇ ئوغلان بۇۋىسىنىڭ قىساسىنى ئېلىش يۇلىدا باتۇرلارچە شەھىد بولدى.
«تۈركلەر ئىتتىپاقى» بۇ يىگىتنىڭ ئائىلە-تاۋاباتلىرىغا بىرىلىدىغان نەپىقىنىڭ ئاز بىر قىسمىنى ئۆزىنىڭ مالىيەسىدىن ئاجرىتىپ قالغىنىنى قائىدە بۇيىچە بۇ يۇرتتىكى بايلاردىن يېغماقچى بولدى-دە يۇرت بايلىرىنى مەخپىي سەپەرۋەر قىلدى، كۆپ ساندىكى بايلار ئۆزىنىڭ ئاتىغىنىنى بەردى، لېكىن ئاز ساندىكى يۇرت بايلىرىغا بۇ گەپ ئانچە خوش ياقمىدى.  بۇ يۇرتتا مەخسۇس كالا-توپاق سودىسى قىلىدىغان چوڭ بىر باي كىشى بولۇپ نەپىقە يېغىش نەۋىتى ئۇنىڭغا كەلگەندە «تۈركلەر ئىتتىپاقى»نىڭ بۇ تەلىۋى چىرايلىقچە رەت قىلىندى.
بۇ گەپ پاششاخاننىڭ قۇلىقىغا يىتىپ باردى، پاششاخان كۈلۈپ كىتىپ يىگىتىگە بىر چارىنى ئۈگەتتى.
بىر كېچىسى شۇ رايۇندىكى تەشكىلات ئەزالىرى ھەركەتكە كىلىپ ئۇ باينىڭ باقمىچىلىق مەيدانىغا بېرىپ  تازا سەمىرگەن توپاقتىن ئوتتۇزنى ئوغۇرلاپ قۇملۇقنىڭ ئوتتۇرىسىغا يىتىلەپ ئەكىلىپ تۆت-بەش يەرگە گۈلخان سالدى، گۈلخان راسا كۈيۈپ قۇم چوغقا تولغاندا يىگىتلەر ھەر بىر گۇلخاننىڭ ئورنىدىكى قىززىق قۇمغا ھەر-ھەر قاپاقتەك كاۋىدىن بەش-ئوننى كۆمدى، كاۋا قوقاس ئوتنىڭ دەپتىدە بىر دەمدە كاۋاپ بولۇپ پىشىپ كەتتى. يىگىتلەر چوغدەك قىززىق كاۋىنى قوقاسنىڭ ئارسىدىن ئېلىپ شۇ پېتى توپاقنىڭ مۈڭگۈزىگە سانچىپ ئېلىۋاتماي قۇيۇپ قويدى، بىر دەمدىن كېيىن توپاقنىڭ پۇلاتتەك مۈڭگۈزلىرى قىززىق كاۋىنىڭ دەپتىدە يۇمشاشقا باشلىدى، يىگىتلەر ھېچ كۈچىمەيلا توپاقنىڭ مۈڭگۈزىنىڭ ئۇچچى ئالدىغا بولغان بولسا ئۇنى كەينىگە قايرىدى، يانغا قارىغان بولسا ئالدىغا قايرىدى، شۇنداق قىلىپ توپاقلارنىڭ ئەسلىدىكى مۈڭگۈزىنىڭ شەكلى پۈتۈنلەي ئۆزگىرىپ كەتتى.
يىگىتلەر ئەتىسى ئەتتىگەندىلا بۇ توپاقلارنى خاتىرجەم يىتىلەپ شۇ باي تۇرۇشلۇق بازارغا ئاپاردى، بىچارە باي قول ئاستىدىكىلەرنى كەينىگە سېلىپ توپاقلىرىنى ئىزدەپ بازارغا بارغاندا بۇ توپاقلانى كۆرۈپ «توۋۋا خۇدايىم، بۇ توپاقلارنىڭ ھەممە يىرى مىنىڭ توپاقلىرىمىغا قۇيۇپ قويغاندەك ئوخشايدىكەن، پەقەت مۈڭگۈزىلا ئوخشىمايدىكەنغۇ؟!» دەپ ھەيران قالدى، توپاقلارنىڭ مۈڭگۈزىگە قاراپ ئەسلا ئۆزىنىڭ توپىقى ئىكەنلىكىدىن گۇمان قىلالمىدى، يىگىتلەر باينى يېنىغا چاقىرىپ تۇپاقلارنىڭ ھەممىنى ئالالىسا ئەرزان بىرىدىغانلىقىنى ئېيتىپ ئوتتۇز دانە توپاقنى نەخ مەيداندا بايغا سېتىپ بەردى، باي بولسا «ئوغرى ئالغان ئوتتۇز توپاقنىڭ ئورنىغا بۇ ئەرزان ئوتتۇز توپاقنى ئالدىم، خۇدايىمغا قىلغىنىم بار ئىكەن!» دەپ قايغۇسىنى خۇشاللىققا ئايلاندۇرۇپ ئۈيىگە قايتتى.
شىرمۇھەممەدنىڭ ئائىلىسىدىكى ئۈچ جاننىڭ تۇرمىشىمۇ بۇ ئارقىلىق ۋاقىتلىق كاپالەتكە ئىگە قىلىندى.
بىر كۈنى ناماز بامداتقا يېقىن پاششاخان ئانىسى(ئىنىك ئانىسى) مەريەم خېنىمنىڭ خانلىق تاجنى ئۆزىنىڭ بېشىغا كىيگۈزۈپ قۇيغانلىقىنى چۈشەپ ئويغىنىپ كەتتى. بۇ كۈن دەل پاششاخاننىڭ تۇغۇلغان كۈنىگە يەنى ئۇنىڭ يىگىرمە ياشقا توشقان كۈنىگە توغرا كەلگەچكە  ئۇ دائىمقىدىن بۇرۇنراق تۇرۇپ جەينىمازدا ئۇزۇن ئولتۇردى، ئىنىك ئانىسى ۋە ئۆزىنىڭ ئاتا-ئانىسىنىڭ روھىناتىغا ئۇزۇن دۇئا قىلدى، ناماز بامداتنى ئۇقۇپ بولۇپ مەسچىتتىن يېنىشىدا ئۇكىسى تىللاخاننى ئېلىپ شەھەرگە يېقىن جايدىكى چوڭ قەبرىستانلىقا قاراپ ماڭدى.
ئۇلار مازارلىققا يىتىپ بارغاندا قۇياش ئەمدى بېشىنى كۈتەرگەن ئىدى، ئۇ ئۆزىگە تۇنۇشلۇق بولغان مومىسىنىڭ قەبرىسىگە بېرىپ ئۇزۇن قىرائەت قىلدى، ئۇلار پۇرسەت كۈتۈپ مازارلىقتىن كىشىلەرنىڭ ئايىغى ئۈزۈلگەندە قەبرىگە كۈمۈلگەن ھېلىقى كۆمزەكنى ئىزدەشكە باشلىدى، ئۇلار ھايال ئۆتمەي كۆمزەكنى ساق-سالامەت كولاپ ئېلىپ شەھەر تەرەپكە ئالدىراپ ماڭدى.
ئۇلار زاۋۇت كۈتۈپخانىسىغا كىرگەندىن كېيىن ئىشىكىنى مەھكەم تاقاپ ئۇكىسى تىللاخان بىلەن كۇزىنىڭ ئىچىدىكى نەرسىلەرنى ئېلىشقا باشلىدى، كونا ياغلىقنىڭ ئىچى كۆزنى قاماشتۇرۇپ تۇرىدىغان دانە-دانە ئالماسلار بىلەن تولغان بولۇپ ئۇلارنىڭ ئارىسىدا كەپتەر تۇخۇمىدەك چوڭلىقتىكى يېشىل ئالماس قۇيۇلغان خانتاجى مىنى مەن دەپ كۈرۈنۈپ تۇراتتى.
تىللاخان ۋالىلداپ چاقناپ تۇرغان ئالماسلارنى قۇلىغا ئېلىپ سىلاپ كۆردى، ئۇ ئۆمرىدە بۇنداق سانى جىق ھەم چوڭ ئالماسلارنى كۆرۈپ باقمىغان ئىدى، ئۇ ئالتۇندىن ياسالغان شاھلىق تاجنى قۇلىغا ئېلىپ كۆز ئالدىدىكى بۇ بايلىقلارغا قاراپ ھەيران قالغىنىدىن جىددىلىشىپ كەتتى.
-        ئاكا بۇ نېمە كارامەت ئەمدى؟ - دېدى تىللاخان قۇلىدىكى تاجنى ئاكىسىغا كۆرسىتىپ تۇرۇپ.
-        ئەمدى ھەممىنى ساڭا دەيدىغان ۋاقىت بولدى ئۇكام،– دېدى پاششاخان ئېغىر بىر ئۇھ تىنىپ– بۇ تاجنى ئاتا-ئانام ماڭا قالدۇرۇپتىكەن، ساڭا ئەمدى بىلگەنلىرىمنى دەپ بىرەي قۇلاق سېلىپ ئاڭلىغىن!.....
پاششاخان شۇنداق قىلىپ ئۆزىنىڭ شەخسى تەرجىمىھالىنى، ئانىسىدىن ئاڭلىغان ئىشلارنى ئۇكىسى تىللاخانغا تەپسىلى بايان قىلىشقا باشلىدى.
تىللاخان ئاكىسىنىڭ ئېيتقانلىرىنى ئاخىرغىچە ئاڭلاپ ئېغىر سۈكۈت ئىچىدە بىردەم ئولتۇرغاندىن كېيىن ئاكىسىنىڭ قۇلىنى چىڭ تۇتۇپ تۇرۇپ ئېيتتى:
-        ئاكا، سىنىڭ ئاددى ئادەم ئەمەسلىكىڭنى بىلەتتىم، بىز سەندىن پەخىرلىنىمىز ئاكا، سەن ئۈچۈن ئۈلۈپ كەتسەم مەن رازى، ئەمدى بۇندىن كېيىن...- تىللاخان گىپىنىڭ ئاخىرسىنى يۈتىۋېتىپ شۇك بولۇپ قالدى.
-        ھە نېمە بۇندىن كېيىن؟ -دەپ كۈلۈمسىرىدى پاششاخان.
-        بۇندىن كېيىن سىنى نېمە دەپ چاقىرىمەن ئاكا، سەن ئەسلى بۇ ئەلنىڭ قانۇنلۇق پادىشاھى ئىكەنسەن، مەن بىلمەي ساڭا ئۇكا بۇلىۋاپتىمەن...- دېدى تىللاخان يەرگە قاراپ خىجىل بولغان ھالدا.
-        شۇمۇ گەپمۇ؟ سەن مىنىڭ ئاللاھ يۇلىدىكى قۇرئان تۇتۇشقان جىگىرىم ئۇكامسەن! بىلىپ قويغىن تاجدىن كەچسەم كىچىمەنكى سەندىن كەچمەيمەن! -  دېدى پاششاخان ئۇكىسىغا تەسەللى بىرىپ.
تىللاخان ئاكىسىنىڭ سۈزىدىن تەسىرلىنىپ كۈزىگە مۆللىدە ياش ئېلىپ پاششاخاننىڭ قۇلىنى چىڭ سىقتى.
ئاخشىمى ئەل ياتقۇدا  ئۆزىنىڭ ياتقىدا يالغۇز قالغان پاششاخان ياغلىقتىكى تۇمارنى قۇلىغا ئېلىپ يېنىدىكى قەلەمتۇراچ بىلەن ھىم تىكىلگەن ئېغىزىنى سۈكۈشكە باشلىدى، تۇمارنىڭ ئىچىدىن خىرۇم بىلەن قاپلانغان ئىككى پارچە قەغەز چىقتى، ئۇنىڭ بىرى پاششاخاننى بېقىپ چوڭ قىلغان مەريەم خېنىم تەرىپىدىن قالدۇرۇلغان تۈركمەن تىلىدا يېزىلغان-  ياۋۇزبەگ بىلەن كۈن چىچەكنىڭ ئۈلۈپ كىتىشنىڭ سەۋەبى، ئۇلارنىڭ تاغدىكى مەخپىي پانالانغان جاينىڭ ئورنى قاتارلىقلار بار بولغان پۈتۈكچە ئىدى، يەنە بىر پارچىسى  ناھايىتىمۇ كونا بىر خىل سامان قەغەزگە سىزىلغان خەرىتىدەك بىرنىمە بولۇپ ئاستىدا ئەرەپ يېزىقىغا ئوخشايدىغان يېزىق بىلەن چۈشەندۈرۈش بىرىلگەن ئىدى.
پاششاخان تۈركمەنچە پۈتۈكتىن ئاتا-ئانىسىغا زىيانكەشلىك قىلغۇچى خائىنلارنىڭ كىملىگىنى بىلىۋالدى يەنە بىر خىل يېزىقتىكى پۈتۈكنىڭ ئىچىدىكىنىڭ نېمە مەزمۇن ئىكەنلىكىنى بىلەلمەي باشقىلاردىن سۇراپ بىلمەكچى بولدى. ئۇ بۇ كېچىنى ناھايىتى تەستە يۇرۇتتى.
ئەتىسى ئۇ تۇماردىكى پۈتۈلگىنى بۇيىچە شاكىرخان ھاجى دىگەن مۇناپىقنى ئىزدەپ ئۇنىڭ ئۈيىگە باردى، شاكىرخان ھاجى بالدۇرلا ئۈلۈپ كەتكەن بولۇپ ئاق ئىنەكنىڭ بالىسى چالا ئىنەك بولغىنىدەك ھېلىقى يارلىقتا بوينى قاتلىشىپ تۇنجۇقۇپ ئۆلگەن ساقچى ئىدارىسنىڭ سىياسى كومىسارى بەكرى بەدى دەل مۇشۇ شاكىرخان ھاجىنىڭ چوڭ ئوغلى بولۇپ چىقتى. «بەدى» دىگەن لەقەم شاكىرخان ھاجىنىڭ ھاياسىز خوتنىنىڭ ياش چېغىدىكى لەقىمى بولۇپ كىشىلەر بۇ بەكرى دىگەن مۇناپىقنى زاڭلىق قىلىپ مۇشۇنداق دەپ ئاتىۋېلىشقان ئىدى.
ئۆزۋاقتىدا  تۈرمە سۇراقخانسىدا زەنجىرگە باغلانغان ياۋۇزبەگ تەرىپىدىن بۇيۇن تۇمۇرى ئۈزۈلۈپ ئۆلگەن ھەربى گېنىرالنىڭ يانچۇغىدا ھېلىقى ئەتىۋارلىق يېشىل ئالماس بار ئىدى، باشقا مۇناسىۋەتلىك ھەربىي ئەمەلدارلار ئۇنىڭ يانچۇغىنى ئاختۇرۇش جەريانىدا بۇ ئالماسقا كۈزى چۈشۈپ قېلىپ سۈرۈشتە قىلىش ئارقىلىق بۇ ئىشنىڭ شاكىرخان ھاجى بىلەن ئالاقىسى بارلىقىنى بىلىپ قالىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بۇ ئاچكۆز رۇسلار بۇ يېشىل ئالماسنىڭ يەنە بىر جۈپتىنى تېپىش ئۈچۈن شاكىرخان ھاجىنى قاتتىق سۇراققا تارتىدۇ، ئەمىلىيەتتىمۇ شاكىرخان ھاجى كۈنچىچەك مەلىكىنىڭ نەدىلىكىنى بىلمىگەچكە ئاخىرى سۇراق جەريانىدا ياۋۇزبەگكە ئوخشاش قىززىق تۆمۈرگە بېسىلىپ قىيىن-قىستاقتىن ئۆلۈپ كىتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن رۇسلار شاكىرخان ھاجىنىڭ ئۆلۈمىنى ئۆز ۋاقتىدىكى ئاتالمىش«ۋەتەن خائىنلىرى»بولغان تۈركمەنلەرگە دۆڭگەپ قۇيۇپ ئىشنى تۈگىتىدۇ.
پاششاخان بۇ مۇناپىق ھاجىنىڭ ئۆلۈپ كەتكىنى ئاڭلاپ لاسسىدە بولۇپ قايتتى. ھەپتىدىن كېيىن ياۋۇزبەگنى سېتىۋەتكەن ھېلىقى زەرگەرنىڭمۇ خەۋىرى يىتىپ كەلدى ، تىللاخاننىڭ دىيىشىچە ئۇ زەرگەر يىگىرمە يىلنىڭ ئالدىدا بىر خىل يامان كېسەل بىلەن ئۆلۈپ كەتكەن ئىكەن.
ئۆز ۋاقتىدا ئىسمايىل سەتەڭنىڭ بەزمەخانىسىدىكى رەققاس قىز ئىنىك ئانىنىڭ پىلانى بۇيىچە  زەرگەرنىڭ ئۈيىدە بىر ئاخشام قونۇپ چىققاندىن  كېيىن ئۇزۇنغا قالماي زەرگەرنىڭ يامان يىرىگە بىرخىل يۇقۇملۇق سۈگەل تاراپ كەتكەن ئىدى، بۇ خىل سۆگەل بارغانسىرى ئەۋىج ئېلىپ زەرگەر ئاخىرى كىچىك تەرەت قىلالمايدىغان دەرىجىگە بېرىپ سۈيدۈك تىنىگە تاراپ كىتىشتىن ئۆلۈپ كەتكەن ئىدى.
پاششاخان بىر كۈنى ئۇكىسى تىللاخاننى يېنىغا چاقىرىپ تاج بىلەن ئالماس سېلىنغان كۇزىنى ئۇنىڭغا سۇندى.
-        بۇلارنى ئىككىمىز بىلىدىغان بىر يەرگە يۇشۇرايلى،- دېدى پاششاخان قۇلىدىكى كۇزىنى ئۇكىسىغا تەڭلەپ قەتئىلىك بىلەن- مەن سەپەرگە ماڭىدىغاندەك تۇرىمەن ئۇكام، ئۆينىڭ ئىشىگى ساڭا قالدى،  ناۋادا مەن ۋاقتىدا قايتىپ كىلەلمىسەم ئىشلارنى سەن داۋاملاشتۇرىشىڭ كىرەك!
-        ئېغىزىڭنى ئۈششۈتمە ئاكا، ئۇلۇغ ئاللاھ ماڭا ئۇ كۈننى كۆرسەتمەيدۇ!– دېدى تىللاخان ئاكىسىنىڭ قۇلىدىكى كۆمزەكنى ئېلىشنى رەت قىلىپ – سەن ئەمدى نەگە باراي دەيسەن؟
-        ساڭا قايسى كۈنى تۇمارنىڭ ئىچىدىكى بىر پارچە خەرىتىنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى دەپ بىرەلمىگەن ئىدىم،- دېدى پاششاخان ئۇكىسىغا تىكىلىپ قاراپ تۇرۇپ-  ئۇ چاغاي تىلىدا پۈتۈلگەن خەرىتە ئىكەن، ئۇنىڭدا چىنى ماچىن دىگەن دۆلەتتىكى بىر جايغا دۇنيانىڭ ئاجايىپ –غارايىباتلىرى پۈتۈلگەن «ئالەم ۋە ئادەم» دىگەن بىر قوليازمىنىڭ يۇشۇرۇنغانلىقىنى، بۇ كىتاپچىنىڭ دۇنيادا پەقەت بىرلا ئىكەنلىكىنى ئېيتىپتۇ، نەچچە كۈندىن بىرى چۈشۈمگە ئانام تۇلا كىرىۋالدى، ئانام چۈشۈمدە داۋاملىق بىر قېلىن كىتاپنى ماڭا سۇنۇپ تۇرىدۇ، ئانامنىڭ روھى قۇرۇنۇپ قالمىسۇن، مەن شۇڭا ئۇ يەرگە بېرىپ ئۇ  قوليازمىنى ئىزدەپ باقاي دىگەن ئىدىم، سىنىڭچە قانداق؟
-        ئانىمىز چۈشۈڭدە بۇ كىتاپنى ساڭا تەڭلىگەن بولسا بارغىن ئاكا، بەلكىم بۇ چۈشۈڭدە بىرە سىر باردۇ، خەرىتىدە قوليازمىنىڭ  قەيەردىلىكىنى ئىنىق دىمەپتىمۇ؟
-        شۇنداق، قوليازمىنىڭ ئورنى ئىنىق ئىكەن، لېكىن ئۇ چىنى ماچىن دىگەن يۇرت ھازىرقى جۇڭگۇنىڭ غەربىگە توغرا كىلىدىكەن، چىگىردىن چىقمىسام بولمىغىدەك، قاچان كىلىشىمنى بىلمەيمەن، شۇڭا بۇلارنى سەن بىلىدىغان بىر يەرگە يۇشۇرايلى دىگەن.
-        خاتىرجەم بول ئاكا، ئۇلۇغ ئاللاھ سەن بىلەن بىرگە، سەن چۇقۇم سالامەت قايتىپ كىلىسەن، بۇپتۇ بۇلارنى بىر يەرگە يۇشۇرۇپ قۇيايلى، چىگىردىن چىقىش رەسمىيەتلىرىڭ قانداق بولدى؟
-        بۇ ئاسانغا توختىدى، ساقچى ئىدارىسى باشتا بۇ ئىشنىڭ ناھايىتى قىيىنلىقىنى ئېيتقان ئىدى، قۇلۇمدىكى پۇلنى كۆرۈپ ئۇلارنىڭ باشلىقىنىڭ يۈرىگى ئويناپ ئۆزى مۇسكۇۋاغا يول ئالدى، مىنىڭچە بۇ ئىش تەسكە توختىمايدۇ ئۇكام.
-        بۇپتۇ ئاكا، چاتاق يىرى مەن بۇ تەشكىلاتنىڭ ئىشىغا قانداق يىتەكچىلىك  قىلارمەن؟
-        بۇ توغۇرلۇق بېشىڭنى قاتتۇرمىغىن، سىنىڭ قۇلۇڭدىن كىلىدۇ، يامىنى كەلسە گېزىت چىقىرىش ئىشىنى ۋاقىتلىق توختىتىسەن، قالغان ئىشلارنى بەش دانە يىگىتىمىز بىلەن مەسلىھەتلىشىپ قىلىۋەر، چاتاق چىقمايدۇ.
ئۇلار تەشكىلاتنىڭ بەزى ئىشلىرىنى مۇزاكىر قىلىشقاندىن كېيىن كۆمزەكنى ئۆزلىرى بىلىشىدىغان بىر يەرگە يۇشۇرۇپ قۇيۇشتى.

xayhim

                         ئون تۆتىنچى باپ:سىرلىق پۈتۈك

ئارىدىن نەچچە ھەپتە ئۆتمەيلا پۇل ئۆزىنىڭ كۈچىنى كۆرسىتىپ پاششاخاننىڭ چىگىرىدىن چىقىش رەسمىيەتلىرى ئۇنىڭ قۇلىغا تىگىپ بولدى.
شۇنداق قىلىپ پاششاخان يىگىتلەر بىلەن خوشلىشىپ مۇسكىۋاغا ماڭدى، ئۇ بىر ئايدەك ۋاقىت ئىچىدە مۇسكۇۋا ئارقىلىق جۇڭگۇنىڭ بېيجىڭغا يىتىپ بېرىپ بېيجىڭدىن شىنجاڭنىڭ جەنۇپ تەرىپىدىكى خوتەن رايۇنىغا يىتىپ كەلدى. چۈنكى خەرىتىدىكى چىن ماچىن ھازىرقى خوتەننىڭ قاراقاش رايۇنىنى كۆرسىتەتتى.
پاششاخان خوتەنگە كىلىپ ئۇرۇنلاشقاندىن كېيىن بۇ يەردىكى ئۇيغۇرلار بىلەن بىمالال پىكىر ئالماشتۇرالىدى، چۈنكى ئۇيغۇرلار بىلەن تۈركمەنلەر بىر قەۋىمدىن بولۇپ ئۇلارنىڭ ئىشلەتكەن تىلى تۈرك تىلىغا تامامەن ئوخشاپ كىتەتتى. ئۇيغۇرلارمۇ، تۈركمەنلەرمۇ ئەمىلىيەتتە شەكسىز بىر تۈركلەردىن ھىساپلىناتتى، شۇڭا پاششاخان تىلدا قىيىنچىلىق تارتمىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە پاششاخاننىڭ بۇۋىسى جەلال شەيىخنىڭ ئۆزىمۇ خوتەننىڭ قاراقاش دىگەن يۇرتتىن بولغاچقا بۇ جاي پاششاخاننىڭ كۈزىگە باشقىچە ئىللىق تۇيۇلدى.
خەرىتىدىكى كىتاپ يۇشۇرۇلغان جاي- قاراقاش دەريا ئېقىنى بىلەن يۇرۇڭقاش دەريا ئېقىنىنىڭ تەكلىماكان قوملىقىدىكى بىرلەشكەن جايدىن ئەللىك كىلۇمېتىرچە ئايغىدىكى مازار تاغ دىگەن بىر جايدا ئىدى.
پاششاخان بۇۋىسىنىڭ يۇرتىدىن ئۆزىگە بىر يول باشلىغۇچىنى ئىزدەپ تاپتى، يول باشلىغۇچى ئەللىكلەرنىڭ قارىسىنى ئالغان تەجىربىلىك بىر كىشى بولۇپ  ئۇلار ئىككى تۈگىگە سۇ قاچىلانغان تۇلۇم ۋە ئۇزۇقلۇقلارنى ئارتىپ  نەچچە كۈنلۈك جاپالىق سەپەردىن كېيىن مازار تاغ رايۇنىغا يىتىپ كەلدى.
ئۇلار مازارتاغ قەلئەسىگە يىتىپ كەلگۈچە سۇنى ئازادە ئىشلەتتى، چۈنكى ئۇلار قاراقاش دەريا قېنىنى بويلاپ ماڭغاچقا بۇ پەسىللىك دەريا سۈيى ئۇلارغا ياخشى ئىچىملىك بولغان ئىدى. ئۇلار مازار تاغ قەلئەسىگە يىتىپ كەلگەندىن كېيىن تۇلۇملارنى سۇغا تولدۇرۇپ خەرىتىدىكى كۆرسەتمىگە ئاساسەن بۇ تاغنى بويلاپ غەرىپ تەرەپكە قاراپ يول ئالدى، بۇ تاغ دۇنيادىكى ئاجايىپ تاغلارنىڭ بىرى بولۇپ گەرچە ئۇنىڭ نامى «تاغ» بولسىمۇ ئەمىلىيەتتە ئۇ باشقا تاغلارغا ئوخشاش ئۇنچە ئىگىز ئەمەس ئىدى. تاغنىڭ كەڭلىكىمۇ ئۇنداق كەڭرى ئەمەس ئىدى،  بۇ تاغ گويا تەكلىماكان قوملىقىنىڭ ئوتتۇرىسىغا سېلىنغان ئېتىز قىرىغا ئوخشاش تەكلىماكاننىڭ  غەرىب تەرىپىدىكى قۇم بارخانلىرىنىڭ ئىچىگە  خۇددى سېپىلدەك تۈز پېتى كىرىپ كەتكەن بۇلۇپ قوملۇقنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى بۇ تاغ يىراقتىن قارىماققا تاغقا ئوخشىمايتتى، لېكىن يېقىن كىلىپ قارىغاندا ئاندىن ئۇنىڭ تەركىۋىنىڭ تاغ جىنىسلىرىدىن تەركىپ تاپقان تەبىئى بىر تاغ ئىكەنلىكىنى بىلگىلى بۇلاتتى، تاغنىڭ بىر ئۇچچى ئىككى دەريانىڭ بىرلەشكەن دەريا قېنىدا ئاخىرلاشسا يەنە بىر ئۇچچى خۇددى ئارغامچىغا ئوخشاش غەرىپكە سۇزۇلۇپ تەكلىماكاننىڭ غەربىگە نەچچە يۈز كىلومېتىرلاپ كىرىپ كىتەتتى. ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ تاغ قارىماققا قوش بولۇپ بىرى قىزىل رەڭگە يەنە بىرى ئاق رەڭگە مايىل ئىدى.
يول باشلىغۇچىنىڭ ئېيتىپ بىرىشىچە يەرلىكلەر قىزىل تاغنى گۆش تاغ، ئاق تاغنى ئۇن تاغ دەپ ئاتىشىدىكەن، بۇنىڭ ئۇنداق دەپ ئاتىلىشىدا ئىلگىرىكى زاماندا خوتەن بۇددىستلىرى ئىسلام دىنىغا كىرمەسلىك ئۈچۈن ئىسلام قۇشۇنىغا قارشى جەڭ تەييارلىقى قىلىپ زاپاس ئۇن ۋە گۆش تەييارلىغان ئىكەن، شۇنىڭ بىلەن ئاللاھ بۇ كاپىرلارنىڭ بۇ زاپاس ئۇزۇق-تۈلۈكىنى بىر مۆجىزە بىلەن تاشقا ئايلاندۇرۋېتىپتۇ، شۇ سەۋەپتىن قىزىلى- گۆش تاغ، ئېقى بولسا ئۇن تاغ دەپ ئاتالغان ئىكەن.
ئۇلار مىڭ بىر جاپا-مۇشاقەت بىلەن تاغنى بويلاپ تۆت كۈن يول يۈرۈپ ئاخىرى چۈشكە يېقىن بەئەينى يىلاننىڭ بېشىغا ئوخشايدىغان تۈگە چوڭلىقىدىكى پاكار بىر تاغ تېشىغا ئۇچىرىدى، يىراقتىن قارىماققا شامال يەپكەتكەن بۇ تاغ تېشىنىڭ پارچىسى بەئەينى يىلاننىڭ بېشىغا ئوخشايتتى، خەرىتىدىمۇ «مازار تاغ قەلئەسىدىن غەرىپكە تۆت كۈنلۈك تۈگە سەپىرى قىلغاندا يىلان بېشىغا ئۇچرايسىز،تاھارەتنى كامىل ئېلىپ شۇ يىلان بېشىنىڭ ئاستىدا ئولتۇرۇپ كىتابۇل قۇرئاندىن قەمەر سۆزىنى تۇلۇق ساناپ چىققايسىز، چىققان سان بىلەن باراۋەر كۈن پېتىشقا شۇنچە قەدەم ئالسىڭىز، شۇندا ئالدىڭىزىدىكى تىلسىملار ئېچىلىپ تاغ باغرىدىكى كىچىك ئۆڭكۈردە ئۇشبۇ قوليازما پۈتۈك سىزگە زاھىر بولغاي!» دەپ پۈتۈلگەن ئىدى.
پاششاخان بۇ يەرنى خەرىتدە پۈتۈلگەن «يىلان بېشى» بۇلىشى مۇمكىن دەپ پەرەز قىلدى، ئەپسۇسكى ئۇلار بۇ يەرگە يىتىپ كەلگەندە بۇران چىقىپ قۇم-تۇزان كۈتۈرۈلۈشكە باشلىدى، بۇران ئالەمنى قاراڭغۇلۇق باسقاندا ئاندىن توختىدى. ئەتىسى پاششاخان ناماز بامداتتىن كېيىن قۇلىغا قۇرئاننى ئالاي دىيىشى يەنە بۇران چىقىپ كۆزنى ئاچقىلى بولمىدى، شۇنداق قىلىپ بۇ كۈندىكى بۇرانمۇ كەچكە يېقىن توختىدى، ئۇزۇنغا سۇزۇلغان بۇنداق قۇم-بۇرانلىق ھاۋادىن پاششاخاننىڭ ئۆپكىسى سىقىلىپ تىنىقى يىتىشەلمەي قېلىۋاتاتتى، تۇلۇمدىكى سۇنىڭ ئازىيىشىغا باشلاپ يول باشلىغۇچىمۇ پاششاخانغا قايتىش تەكلىپىنى قۇيۇشقا باشلىدى.
پاششاخاننىڭ كاللىسىغا بىر ئەقىل كەلدى، ئۇ ئاخشىمى ۋاقىتلىق تىكلەنگەن چېدىرنىڭ ئىچىدە ئېلىۋالغان شامنى ياندۇرۇپ قۇرئاننى باشتىن باشلاپ ئۇقۇشقا باشلاپ «قەمەر» سۈزىنى بىرمۇ-بىر خاتىرلەپ ماڭدى، شۇنداق قىلىپ تاڭ ئاتارغا يېقىن قۇرئان بىر قېتىم تامام بولدى، پاششاخان ياندىكى قەغەزگە قارىۋىدى قەمەر سۆزى جەمئىي يىگىرمە يەتتە يەردە بولۇپ چىقتى، ئاجايىپ يىرى شۇكى بۇ كۈنى تاڭ سۈزۈلگەندە ئالدىنقى كۈنىدىكىگە ئوخشاش بۇران-چاپقۇن  كۈتۈرۈلمىدى.
پاششاخان ئۇيقۇسىز كۆزلىرىنى راسا بىر ئۇۋلىۋېتىپ كۈن پېتىش تەرەپكە قاراپ يىگىرمە يەتتە قەدەم مېڭىپ توختىدى، ئاندىن قۇلىغا كەتمەننى ئېلىپ دەسسەپ تۇرغان يەرنى كولاشقا باشلىدى، يەرنىڭ بىر تەرىپى راستىنلا تاغ بولغاچقا  كەتمەننىڭ بېسى پات-پات تاشقا تىگىپ كىتەتتى، كەچكە يېقىن كولانغان يەرنىڭ تاغ تەرەپ يۈزىدە دىگەندەك سىغىز تۇپا بىلەن تولغان ھارۋا چاقى چوڭلىقىدىكى كىچىك بىر ئۆڭكۈرنىڭ ئېغىزى بايقالدى شۇئان  پاششاخاننىڭ چىرايىغا كۈلكە يۈگۈردى، ئۇ ھېرىپ كەتكىنىگە قارىماستىن جاسارەتكە كىلىپ ئۆڭكۈرنىڭ ئېغىزىدىكى سېغىز تۇپىنى كەتمەن بىلەن كولاشقا باشلىدى، ئۆڭكۈرنىڭ ئېغىزى ئېچىلىپ ئۇنىڭ ئىچى ئايان بولدى،ئۆڭكۈر ئۇنچە چوڭقۇر ئەمەس ئىدى، دىگەندەك ئۇنىڭ نەچچە مېتىر ئىچىدە ياغاچتىن ياسالغان نەقىشلىك بىر ساندۇق تۇراتتى، پاششاخان بۇ يەرنى كولايمەن دەپ بەك ھېرىپ كەتكەچكە يول باشلىغۇچى ئۇنىڭغا ياردەملىشىپ ساندۇقنى تارتىپ ئالماقچى بولدى لېكىن ئۇ بېشىنى ئۆڭكۈرگە تىقىپ  بولۇپ يەنە دەرھال بېشىنى تارتىۋالدى.
-        نىمە ئىش بولدى ئاكا؟، - دەپ سورىدى يول باشلىغۇچىنىڭ ھەركىتىدىن ئەجەبلەنگەن پاششاخان ھاسىرغىنىچە قۇلىدىكى كەتمەننى بىر يانغا تاشلاپ قۇيۇپ ئۆڭكۈرگە قارىغىنىچە.
-        ئۇكام قارىڭە ئاۋۇ چايانلارغا! ساندۇق ئۈستىدە چايانلار ئۇۋا ساپتۇ ئەمەسمۇ، مىغ-مىغ چايانكەنغۇ بۇنىڭ ئىچى، خۇدا توۋۋا قىلمىدىم!، – دېدى يول باشلىغۇچى قورققىنىدىن تاتىرىپ تىتىرەپ.
پاششاخان پۈتۈن كۈچىنى يېغىپ ئۆڭكۈرنىڭ بېشىنى تىقىپ ئىچىگە قارىدى، كامارنىڭ ئىچىدە بىرمۇ چايان كۈرۈنمەيتتى، پاششاخان بۇنىڭدىن  ھەيران قالدى.
-        قېنى ئۇ چايان ئاكا ! مەن كۆرمىدىمغۇ؟، - دېدى پاششاخان ھەيران بولۇپ.
-        ئەنە ئۇكام كۈرمىدىڭىزمۇ، ساندۇقنىڭ ئۈستىگە قارىڭە، ئۆمىلىشىپ يۇرگىنى شۇغۇ! – دېدى يول باشلىغۇچى قۇلى بىلەن ياغاچ ساندۇقنى ئىشارەت قىلىپ.
پاششاخان بۇرۇلۇپ يول باشلىغۇچىغا تىكىلىپ سەپ سالدى، لېكىن يول باشلىغۇچىنىڭ چىرايىدىن قىلچە يالغان ئېيتمىغانلىقى چىقىپ تۇراتتى.
پاششاخان ئۆڭكۈرنىڭ ئىچىگە كىرىشكە تەمشىلىۋىدى، يول باشلىغۇچى ئۇنى توستى.
-        ئۇكام ئۇنداق قاراملىق قىلماڭ، بايلىق دىگەننى تاپقىلى بولىدۇ، جاننى تاپقىلى بولمايدۇ، بۇ قىلىقىڭىز بولمىدى! ،– دېدى يول باشلىغۇچى پاششاخانغا قاراپ ئۇنىڭغا كۈيۈنگەن ھالدا.
پاششاخان گەپ قىلماي ئۆمىلىگىنىچە ئۆڭكۈرنىڭ ئىچىگە كىرىپ كەتتى، يول باشلىغۇچى قورققىنىدىن پاششاخاننىڭ يېنىدىن چاچراپ نېرىسىغا بېرىپ ئايەت ئۇقۇپ تۇردى. پاششاخان ساندۇقنى بىمالال تارتىپ چىقارغان ئىدى، يول باشلىغۇچى ئۇنىڭ بۇ ھەركىتىدىن ھەيرانۇ-ھەس قالدى.
پاششاخان شۇ مەيداننىڭ ئۆزىدە ساندۇقنىڭ ئېغىزىنى ئاچتى، چۈنكى يول باشلىغۇچى مۇشۇ تاپتا  ساندۇقنىڭ ئىچىدىكىنى ئالتۇن-جاۋاھىرمىكى دەپ ئويلاپ قالىدىغان بولسا، ئۆزىگە بىرە ئاپەت يېتىپ قېلىشى ئىنىق ئىدى. ئەمىلىيەتتىمۇ يول باشلىغۇچىنىڭ ساندۇقنى كۆرگەندىلا نىيىتى بۇزۇلغان ئىدى، ئۇنىڭ ساندۇق ئۈستىدە قىمىرلاپ يەرگەن چايانلارنى كۆرگىنىمۇ راست ئىدى، لېكىن پاششاخاننىڭ كۈزىگە بۇ چايانلارنىڭ كۈرۈنمىگىنىمۇ ئەمىلىيەت ئىدى، بۇنىڭ زادى نېمە ئىش ئىكەنلىكى پەقەت بىر ئاللاغا ئايان ئىدى. يول باشلىغۇچى مىغىلداپ تۇرغان چايانلارنىڭ ئارىسىغا كىرىپ كىتىپ يەنە  ساق-سالامەت چىققان پاششاخاننى كۆرۈپ ئۆزىنىڭ يامان نىيىتىدىن يېنىپ ئىچىدە تۆۋۋە-ئىستىغپار ئۇقۇپ ئاللاھقا شۈكىرى قىلدى.
ساندۇقنىڭ ئىچىدە ناھايىتى قېلىن  بىر پارچە پارچە كىتاپ شەكىلدىكى قوليازما تۇراتتى، قوليازمىنىڭ بەتلىرى شۇنداق نەپىس بولۇپ  بەت يۈزىنىڭ ئىچىدىكى مەزمۇنلارنىڭ تۆت ئەتراپىدا شۇنداق چىرايلىق نەقىشلەر بار ئىدى، قوليازمىنىڭ قەغىزى پاششاخانغا تۇنۇشلۇق بولغان خوتەن قەغىزىدىن ئىشلەنگەن بولۇپ ئىچىدىكى يېزىقلار قۇمۇش قەلەم بىلەن چاغاتاي يېزىقىدا يېزىلغاندەك تۇراتتى.
پاششاخان كىتاپنىڭ مۇقاۋىسىدىكى چاغاتايچە خەتنىلا ئۇقۇپ ئانچە-مۇنچە چۈشىنەلىدى، ئۇنىڭدا«ئادەم ۋە ئالەم ھەققىدە» دىگەندەك بىرخىل مەزمۇن چىقىپ تۇراتتى، لېكىن ئىچىدىكى قۇرلارغا كۆز يۈگۈرتۈپ ئۇنىڭ مەزمۇنىنى چۈشىنەلمىدى، چۈنكى پاششاخان چاغاتاي تىلىغا تېخى خام ئىدى.
ئۇ بۇ قوليازمىنى تاپقانلىقىدىن ئىنتايىن خۇشال بولۇپ يول باشلىغۇچى بىلەن دەرھال قايتىشقا تەييارلىق قىلدى، ئۇلار قايتقۇچە بەكراق جاپا تارتتى، مازار تاغ قەلئەسىگە بىر  كۈنلۈك يول قالغاندا ئىچىدىغان سۈيى تۈگەپ كىتىپ مىڭ بىر بالادا ئاران-ئاران مازار تاغ قەلئەسىگە يىتىپ كىلىۋالدى.
شۇنداق قىلىپ پاششاخان خوتەنگە ساق-سالامەت قايتىپ كەلگەندىن  كېيىن يۇرتنىڭ ئەللامىلىرىنى ئىزدەپ بۇ يۇرتتا يېرىم يىلدىن ئارتۇق مەخسۇس چاغاتاي تىلىنى قېتىرقىنىپ ئۈگەندى، ئۇ قوليازمىنىڭ باش بېتىدىكى سۆز بېشىنى ئۇقۇپ بېقىپ ئۇنىڭ ئىچىدىكى مەزمۇنلاردىن ھەيرانۇ-ھەس قالدى، كىتاپنىڭ مۇئەللىپى ئىسمىنى ئاشكارىلىمىغان بىر كىشى بولۇپ سۆز بېشى مۇنداق باشلانغان ئىدى:
«مەنكى تۈرك ئۇلۇسلىرىنىڭ بىر شاھزادىسىمەن، يەتتە يېشىمدىن قىرىق يېشىمغىچە ئىلىم تەھسىل قىلدىم، يىگىرمە يېشىمدا تۈرلۈك-تۈمەن سىر-ئەسرالار كۆز ئالدىمدا ئايان بولۇشقا باشلىدى، شۇ سەۋەپلىك مەجنۇن ئاتىلىپ تاجۇ-تەخىت ۋەتەن-باللىرىمدىن ئايرىلدىم، زاھىدلىق يۇلىنى تاللاپ غارنى ماكان تۇتتۇم... ئەۋلادىم ئىچىدىن بۇرۇجلار ئايرىلغان، كۈن-تۈن تۇتۇلغان كۈندە زىمىنغا بىر بۆرە سۈپەت ئۇغۇل تۇغۇلغاي، مەن ئۇشبۇ كىتاپنى دۇنيادىكى ئەڭ رەھىمدىل ۋە ئەڭ رەھىمسىز بولغان شۇل ئۇغۇل ئۈچۈن پۈتتۈم، ئۇ شۇنداق بىر ھۈكۈمىران ئۇغۇلدۇركى ئاللاھ خالىسا پۈتۈن تۈرك ئۇلۇسلىرىنى بىر تۇغ ئاستىغا يېغىپ مەغرىبى-مەشرىققە ئادالەت نۇرىنى چاچقاي! »
پاششاخان يۇقارقى قۇرلارنى ئۇقۇۋېتىپ ئۆزىنىڭ يەتتە ياش ۋاقتىدىكى ئانىسى بۈۋى مەريەم خېنىمنىڭ  «ئوغلۇم! سەن بۇرۇجلار ئايرىلغان، كۈن بىلەن ئاي بىر يەرگە كىلىپ كۈندۈزى زىمىننى قاراڭغۇلۇق قاپلىغان بىر كۈندە دۇنياغا كەلگەن...» دىگەن ۋەسىيەت سۆزلىرىنى ئىسىگە ئالدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇ بۇ كىتاپقا ناھايىتى قىزىقىپ قالدى بەتلىرىنى ئېچىپ سۆز بېشىنىڭ داۋامىنى ئۇقۇشقا باشلىدى.
«ئوغلۇم! ئالەم ئەزەلدىنلا يۇمىلاق شارسىمانلىقنى خالايدىغان چەكسىز بوشلۇق ئىدى، بۇنىڭ جاۋابى زىمىننىڭ شارسىمان بولغانلىقىدا، زىمىننىڭ يۇمىلاق شارسىمانلىقى- ئۇنىڭدىن تۇغۇلغان تامامى نەرسىلەرنىڭ يۇمىلاق بولغانلىقىدا، قۇلۇڭنى سۇغا ئۇرغان چېغىڭدا چاچراپ چىققان ئۈنچىلەرگە قارىغىن، زىمىنىدىن ئۈنگەن مىۋە-زىرائەتلەرگە قارىغىن مانا بۇلارنىڭ ھەممىسى يۇمىلاق شارسىمانلىقنى خالايدىغان نەرسىلەردۇر، ئىنسان ئاتا-ئانىسىنىڭ شەكلىنى ئالغىنىدەك زىمىندىن تۇغۇلغان نەرسىلەرمۇ شەكسىزكى زىممىنىڭ شەكلىنى ئۆزىگە مۇجەسسەم قىلغۇچىدۇر!
ئىنسان توپراقتىن يارىتىلغانلىقى ئۈچۈن ئۇ زىمىننىڭ بىر قىسمى بولۇپ كەلدى، زىمىن بولسا تەبىئىكى چەكسىز ئالەمنىڭ بىر قىسمى ئىدى، دىمەك ئىنسان تۆت ئاناسۇردىن تەشكىل تاپقان بۇ ئاجىز مەخلۇقات ئۈزلىكسىز زىمىننىڭ تەسىرىگە، ئۇندىن قالسا باشقا كەۋاكىپ-يۇلتۇزلارنىڭ تەسىرىگە ھەتتاكى ئالەمنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىغۇچى جانلىقتۇر.
ئالەم سىرلىقمۇ ياكى ئادەم سىرلىقمۇ؟ دىگەن سۇئال قەدىمدىن باشلاپ كۆمتەكلا بىر جاۋابقا ئىرىشىپ كەلدى، بۇ قوليازما مانا مۇشۇ سۇئالنى چۆرىدەپ پۈتۈلدى، ئوغلۇم كىتاپچىنى ياخشى ئۇقۇغىن، بۇنىڭغا مەن ئۆمۈر بۇيى ئۈگەنگەنلىرىمنىڭ ھەممىنى مۇجەسسەملىدىم، ئالەم ۋە ئادەم توغرىسىدىكى يېڭى كۆز قاراش، تۈرلۈك سىر-ئەسرالار تەپسىلى پۈتۈلدى. بۇنىڭ ئىچىدە بايان قىلىنغانلارنىڭ بەزەنلىرىنى ئىنسانلار يەنە مىڭ يىلدىمۇ يىشەلمەس، ئىسىڭدە بولسۇن، سەن كىتاپنى تۇلۇق كۆرۈپ چىقىپ ئۇنىڭ ئىچىدىكىلەرنى ياخشى ھەزىم قىلغىن، بەزەنلىرىنى قۇلۇڭغا قەلەم ئېلىپ تەھلىل قىل، بەزەنلىرىنى تىنىڭ ۋە روھىڭ بىلەن ئەمىلىي مەشىق قىل، ھەممىنى تۇلۇق ئۈگەنگەن چېغىڭدا ئۈزەڭنىڭ باشقىچە بىر ئادەم بولۇپ قالغانلىقىڭنى ھىس قىلىسەن، ناۋادا كىتاپچىدىكى ھەرخىل تەن مەشىقلىرىنى ماقامىغا يەتكۈزەلىسەڭ ئۇچاغدا ئەتراپىڭدا ئۇچۇپ يۈرگەن ھاشارەتلەرنىڭ قانات قاققان ئاۋازى، نەچچە قەدەم نېرىسىدىكى چۈمۈلىنىڭ ھەركەت ھالىتى كۆز ئالدىڭدا زاھىر بولىدۇ، كۈندۈزىمۇ كېچىسىدىكىگە ئوخشاش يۇلتۇزلارنى كۈرەلەيسەن، يەتتە كەۋاكىپنىڭ ھەرقايسى بۇرجلاردىكى ئورنى كۈزۈڭگە ھەر زامان زاھىر بولۇپ تۇرغۇسى،  مانا بۇلار ئۈچۈن سەن ئېيتقۇسىز جاپالاردىن قورقماسلىقىڭ كىرەك، ھەممىنى ئۈگۈنۈپ بولغىنىڭدىن كېيىن جىسمىڭ ۋە روھىڭنى ئەبەدىي پاكىزە تۇت! بۇ سىرلارنى ھېچ بىر ئىنسانغا تىنما، بولمىسا ئۈزەڭگە دۈشمەنلەرنى كۈپەيتىۋالغۇچىلاردىن بۇلىسەن، بۇ كىتاپ ئاللاھنىڭ قۇدىرىتى بىلەن بىر سەن ئۈچۈنلا پۈتۈلگەن ئوغلۇم! كىتاپنى ئۈگۈنۈپ بولغىنىڭدىن كېيىن بۇ كىتاپنى دەرھال پارچە-پارچە قىلىپ قاراقاش دەرياسى بىلەن يۇرۇڭقاش دەرياسىنىڭ بىرلەشكەن قېنىغا جۈمە يۇرۇ كېچىسى ئاققۇزىۋەت ! ناۋادا بۇ كىتاپ يامان نىيەتلىك كىشىلەرنىڭ قۇلىغا چۈشۈپ قالسا ئۇنىڭ ئاقىۋىتىنى خىيال قىلماق بەس مۈشكۈلدۇر!»
پاششاخان كىتاپنى ئۇقۇغانسىرى ئۇنىڭغا بەكلا قىززىپ كەتتى،  كىتاپتا ئالەمنىڭ سىر-ئەسرالىرىدىن تارتىپ ئادەمنىڭ پىسخىكا ھالىتىگىچە نۇرغۇن ئەھۋاللار يېزىلغان ئىدى، مەسىلەن ئاستىرونومىيە قىسمىدا يەتتە كەۋاكىبنىڭ ھەركىتى، ئۇنىڭ ھەرقايسى بۇرۇجلاردىكى كۈندىلىك ئورنىنى بىكىتىشتىكى ئەمىلىي ھىسابلاش ئۇسۇللىرى، ئاي ۋە زىمىننىڭ  قانۇنىيەتلىك ھەركەتلىرى ئارقىلىق كۈن تۇتۇلۇش ئاي تۇتۇلۇشنى ئالدىن ھىساپلاش ئۇسۇللىرى تەپسىلى تۇنۇشتۇرۇلغان ئىدى.
ئىنسان سىر-ئەسرالىرى ئۈستىدىمۇ ئاجايىپ ياخشى يېڭىلىقلار پۈتۈلگەن بولۇپ ئادەملەردىكى ئالاھىدە ئىقتىدار ۋە ئۇنى يىتىلدۈرۈش مەشىقى، ئىنسانلاردىكى ئالدىن بىشارەت بىرىش ئىقتىدارى، ئىنسان تىنىدىكى تۈرلۈك تەبىئى دەۋرىيلىكلەر، ئىنسان بەدىنى بىلەن كەۋاكىبلارنىڭ مۇناسىۋىتى، ئاي ھەركىتىنىڭ ئىنسان ۋە ئۈسۈملۈكلەرگە بولغان تەسىرى قاتارلىق نۇرغۇن يېڭىچە بىلىملەر تۇنۇشتۇرۇلغان ئىدى.
پاششاخان بۇ قوليازمىنى ئۇقۇپ تۈگۈتۈپ ياخشى ھەزىم قىلىش ئۈچۈن بۇ يۇرتتا يەنە ئىككى يىلدىن ئارتۇق تۇرۇشقا مەجبۇر بولدى، چۈنكى قوليازمىنىڭ مەزمۇنى بەكلا مول، ئۈگۈنىدىغان نەرسىلەر ئاجايىپ جىق ئىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە قوليازمىنى چىگىردىن ئېلىپ چىقىش جەريانىدا كۈتۈلمىگەن ئىشلارنىڭ يۈز بېرىپ قېلىش ئىھتىماللىقى بۇلاتتى.
شۇ سەۋەپلىك پاششاخان قاراقاشتىكى بىر داموللىنىڭ ياردىمى بىلەن ناھىيە بازىرىغا يېقىنراق بىر مەدىرىسكە جايلىشىپ قۇلىدىكى قوليازما كىتاپچىنى كېچە-كۈندۈز تەسلىھ قىلىپ ئىككى يىلدىن ئارتۇقراق ۋاقىتتا ئاندىن بۇ قوليازمىنىڭ مەزمۇنىنى پۈتۈنلەي يادقا ئېلىپ مېڭىسىگە تۇرغۇزدى، كىتاپتىكى ئۈگۈنۈشكە تىگىشلىك بىلىملەرنىڭ ئاز بىرقىسمىنى ياخشى ھەزىم قىلالىدى،بەزى ماھارەتلەرنىڭ بىر قانچىسىنى ئەمىلىي مەشىق ئارقىلىق ئۆزىدە يىتىلدۈرۈپ چىقتى. يەنە بەزى بىر ئالاھىدە ماھارەتلەرنى ئۈگەنمەكچى بولسا يەنە بىر قانچى يىل مەشىق قىلىشقا توغرا كىلەتتى. شۇڭا ئۇ بۇ ماھارەتلەرنى كېيىنچە ئۆز يۇرتىدا يىتلدۈرۈشكە قۇيۇپ قويدى.
دىگەندەك پاششاخان قوليازمىنى ئۇقۇپ تۈگۈتۈپ بولغاندا ئۆزىنىڭ ئىلگىركىگە بىر -ئاز ئوخشىماي قالغانلىقىنى ھىس قىلدى، بولۇپمۇ ئۇنىڭ سەزگۈلىكى شۇنداقلا ھەرىكەت ئىنكاسى ئىلگىركىدىن نەچچە ھەسسە ئېشىپ كەتكەنلىكىنى بىلدى، ئارقىدىن ئۇ قۇلىغا قەلەم  ئېلىپ كىتاپچىدىن ئۈگەنگىنى بۇيىچە ئۆزى تۇرۇشلۇق ئۇرۇن خوتەننىڭ ئۆتۈپ كەتكەن ئون يىل ئىچىدىكى  كۈن تۇتۇلۇش ھادىسىسىنى ھىساپلاپ باقتى، نەچچە سائەتلىك ھىساپلاشتىن  كېيىن خوتەندە بۇ ئون يىل ئىچىدە يەنى ئۆتۈپ كەتكەن 1954-يىلدىن ھازىرقى 1964-يىلغىچە  جەمئىي يەتتە قېتىم كۈن تۇتىلغانلىقىنى، بىرىنچى قېتىملىقىنىڭ 1954-يىلى6-ئاينىڭ30-كۈنى، ئاخىرىقى قېتىملىقىنىڭ 1961-يىلى 2-ئاينىڭ 15-كۈنى يۈز بەرگەنلىكىنى ھىساپلاپ چىقاردى، پاششاخان مەدىرىستىكى «ئاستىرونۇمىيە ھادىسىلىرى تەزكىرىسى» گە قارىۋىدى راستىنلا خوتەن دىيارىدا بۇ ئون يىلدا جەمئىي يەتتە قېتىم كۈن تۇتۇلۇش ھادىسىسىنىڭ يۈز بەرگەنلىكىنى ئاخىرقىسىنىڭ 1961-يىلى 2-ئاينىڭ 15-كۈنى سائەت ئىككىدىن چارەك ئۆتكەندە باشلىنىپ تۆتتىن يىگىرمە مىنۇت ئۆتكەندە ئاخىرلاشقانلىقىنى كۆردى، قالغان ئالتە يىلمۇ ھەتتا كۈن سائەتلەرگىچە ئۇدۇل چىقتى. دىمەك پاششاخاننىڭ بۇ يۇرتتىكى ئىلىم تەسلىھ قىلىش ۋەزىپىسى ئاساسەن تامام بولغان ئىدى.
پاششاخاننىڭ ئىنسانىيەت ئەقىل-پاراسىتىنىڭ ئەمگىكى ھىساپلانغان بۇ قوليازمىنى سۇدا ئاققۇزىۋېتىشكە زادى قۇلى بارمىدى، كىتاپچىنى قۇلىغا نەچچە قېتىم ئېلىپ نەچچە قېتىم قويدى، ئۇ ئاخىرى لىۋىنى-لىۋىگە چىشلەپ ئاتا-بۇۋىسىنىڭ ۋەسىيىتى بۇيىچە كۈزىگە ياش ئالغىنىچە كىتاپنى جۈمە تاڭ ئاتار كېچىسى ئىككى دەريانىڭ بىرلەشمە قېنىغا تىتما-تىتما قىلىپ ئاققۇزىۋەتتى، ئاندىن بۇ يۇرتتىكى ئىككى يىلدىن بىرى ئۆزىگە ئاتىدارچىلىق قىلغان يارۇ- دوس بۇرادەرلىرى ۋە ئۇستازلىرى بىلەن رازىلىشپ ئۆز يۇرتى تۈركمەنىستانغا يول ئالدى.

*         *         *         *         *         *         *
پاششاخان ۋەتەندىن ئايرىلغىنىغا ئۈچ يىل بۇلاي دىگەن ئىدى، ئۇ بۇ جەرياندا ئۆز ۋەتىنى تۈركمەنىستاننىڭ قەدىرىگە باشقىچە يەتتى، دۇنيادىكى ئەڭ ئۇلۇغ مۇھەببەتنىڭ ۋەتەن مۇھەببىتى ئىكەنلىكىنى يەنىمۇ چوڭقۇر چۈشۈنۈپ يەتتى، ئۇ بۇ ئۈچ يىل ئىچىدە ئىلىم تەسلىھ قىلىش بىلەن مەشغۇل بولغان بولسىمۇ پۈتۈن ئەس يادى «تۈركلەر ئىتتىپاقى» دا، ئۇكىسى تىللاخاندا، قۇلىقى يۇمشاق يىگىتلىرىدە بولدى، ئۇ تۈركمەنىستان زىمىنىغا قەدەم قۇيۇپ چوڭقۇر بىر نەپەس ئالغاندىن كېيىن يۇرتى ئاستانىگە شۇنداق ئالدىرىدى، چۈنكى ئۇ يەردە ئۇنىڭغا  قانات بۇلىدىغان ئۇكىسى تىللاخان ۋە ئاللاھ يۇلىدىكى قۇرئان تۇتۇشقان قېرىنداشلىرى بولغان بەش دانە زەبەردەست يىگىت ئۇنى كۈتۈپ تۇراتتى.
پاششاخانغا ئۆمرىدە ئەڭ ئۇزۇن بىلىنگەن سەپەر دەل مۇشۇ ۋەتىنىگە قايتىش سەپىرى يەنى ئاستانىگە قايتىش سەپىرى بولدى.
يۇلۇچىلار ئاپتۇۋۇزى چۈشكە يېقىن ئاستانىگە يېتىپ كەلدى، ئالدىراپ كەتكەن پاششاخان ئۇچقاندەك زاۋۇتقا يېتىپ كەلدى، زاۋۇتتا ناتۇنۇش ئون نەچچە ئادەم ئىشلەۋاتاتتى، تىللاخان قاتارلىق يىگىتلەرنىڭ ھېچقايسىسى كۈرۈنمەيتتى، پاششاخان دەرھال ئىشچىلاردىن تىللاخاننى سۈرۈشتە قىلدى. ئىشلەۋاتقانلار تىللاخاننى تېخى ئەتتىگەن كۆرگەنلىكىنى، زاۋۇتتىكى تېخنىك يىگىتلەرنى باشلاپ سىرىتقا چىقىپ كەتكەنلىكىنى ئېيتتى، پاششاخاننىڭ يۈرىگى ئورنىغا چۈشۈپ قۇلىدىكى چامادانلارنى ياتىقىغا تاشلاپ قۇيۇپ دېمىنى ئالماستىن يىگىتلەرنى ئىزدەپ سىرىتقا ماڭدى، ئۇ زاۋۇتنىڭ ئالدىغا چىققاندىن كېيىن قەيەرگە مېڭىشىنى بىلەلمەي بىردەم تۇرۇپ قالدى، ئاندىن كۆڭلىگە بىر ئىشنى ئەكىلىپ بۇرۇنقى تۇرالغۇسى بولغان «قەلەندەرلەر كۇچىسى» غا بېرىپ باققۇسى كەلدى.
پاششاخان بالىلىقىدا چوڭ بولغان قەلەندەرلەر كۇچىسىدىكى بۇ ئۆينىمۇ يۇقىرى باھادا ئىگىسىدىن سېتىۋالغان ئىدى، لېكىن ئۇلار زاۋۇتقا كۈچۈپ كەتكەچكە بۇ ئۆيدە ئادەم ئولتۇرمايتتى، پاششاخان بىلەن تىللاخان پات-پات بۇ ئۆينى سېغىنىپ قالاتتى، بۇنداق چاغدا ئۇلار بۇ كونا ئۆيگە كىلىپ بىرە ئاخشام قۇنۇپ ئۆزلىرىنىڭ بۇ ئۆيگە بولغان ئامىراقلىق خۇمارىنى باساتتى.
پاششاخان ئۆينىڭ ئالدىغا كىلىپ قوش قانات ئىشىكنىڭ ئۇچۇق تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ ئالدىراپ ھويلىغا كىردى، پاششاخاننىڭ ھوجرىسى ۋە مىھماناخانىنىڭ ئىشىگى يېرىم ئېچىلىپ تۇراتتى، پاششاخان ھوجرىسىغا  كىرىپ قارىدى، ئۆي ئىچى بۇرۇنقىغا ئوخشاش قايتا بىزەلگەن بولۇپ سۇپىغا سېلىنغان گىلەم ، يېغىلغان يوتقان-كۆرپىلەر شۇ پېتى تۇراتتى، كونا ساندۇقمۇ شۇ ئىدى، پاششاخان ھەيران بولۇپ مىھمانخانىغا چىقتى، مىھمانخانىدىمۇ بۇرۇنقى گىلەم سېلىغلىق بولۇپ ئۈستىدە بەش كىشلىك يوتقان-كۆرپە يېغىقلىق تۇراتتى. پاششاخان بۇ مەنزىرىنى كۆرۈپ كۈزىگە ياش ئېلىپ  باللىقىنى ئىسىگە ئالدى، ئانىسى مەريەم خېنىمنى كۆرگەندەك بولدى، ئۇ بۇ ئىشلارنىڭ ھەممىسىنى ئۇكىسى تىللاخان قاتارلىقلارنىڭ قىلغانلىقىنى بىلىپ ئۇلارنى ئىزدەشكە باشلىدى.
-        تىللاخان !
جاۋاپ چىقمىدى.
پاششاخان ھويلا ئىچىگە سەپ سالدى، پاكىزە سۈپۈرۈلگەن ھويلىدا ئادەم كۈرۈنمەيتتى، ئۇ ئاشخانا ئۆيگە كىرىپ باقتى، چوڭ قازاندا ۋاراقشىپ گۆش قاينىۋاتاتتى، پاششاخان گۆشكە قاراپ لىۋىنى بىر يالىۋەتكەندىن كېيىن ئۇكىسىنىڭ بالىلىق چېغىدا ئۆزىدىن قېيداپ قالسا كەپتەرخانىغا چىقىۋالىدىغانلىقىنى ئويلاپ دەرھال ھويلىدىكى شوت بىلەن ئۆگزىگە چىقتى.
دىگەندەك ئۇكىسى تىللاخان كەپتەرخانىنىڭ ئالدىدىكى ئاپتاپ ئىسىنىدىغان كونا كارۋاتتا كەينىنى قىلىپ ئولتۇراتتى.
-        تىللاخان ئۇكام ! مەن كەلدىم! – دېدى پاششاخان كۈزىدىن تاراملاپ ئاققان ياشنى سۈرتۈپ تۇرۇپ.
ئاڭغىچە تىللاخاننىڭ كۈزىدىن ئاققان سېغىنىش يېشى ئۇنىڭ پاكىزە قىرىلغان ساقىلىدىن سىرغىپ ئۆتۈپ كىيىملىرىنى ھۆل قىلىۋەتكەن ئىدى، شۇنداقتىمۇ تىللاخان قىمىرلىماستىن ئولتۇراتتى.
پاششاخان يۈگىرەپ كىلىپ ئۇكىسىنىڭ كەينىدىن قۇچاقلىدى، ئۇنىڭ كۈزىدىن ئاققان ياش ئۇكىسىنىڭ مۆرىسىگە يامغۇر كەبى تامچىلايتتى.
-        ئۇكام مىنى كەچۈرگىن! – دېدى پاششاخان پەس ئاۋازدا ئىنىكىنى ئۇكىسنىڭ دۈمبىسىگە يېقىپ تۇرۇپ.
-        ئاكا بۇ سەنمۇ؟ - دېدى تىللاخان كۈزلىرىدىن ئاققان ياشنى يېڭى بىلەن سۈرۈتكەچ ئاكىسىنىڭ قۇلىنى تۇتۇپ تۇرۇپ – بۇ چۈشۈم ئەمەستۇ ئاكا؟
-        ياق ئۇكام، بۇ چۈشۈڭ ئەمەس! ماڭا قارىغىنا تىللاخان!
-         ساڭا قاراشتىن قورقىمەن ئاكا، مىدىرلىساملا چۈشۈمدىن ئويغۇنۇپ كىتىغاندەك! سەن راست قايتىپ كەلدىڭمۇ ئاكا؟!
-        شۇنداق ئۇكام، ئەمدى ھېچيەرگە بارمايمەن، ماڭا قارىغىن چىرايىڭنى بىر كۈرەي! – دېدى پاششاخان كۆزلىرىدىن ئاققان ياشنى سۈرتۈپ تۇرۇپ.
-        ئەمىسە ماڭا ۋەدە بەرگىن!
-        ماقۇل ئۇكام، ساڭا ۋەدە بىرەي!
تىللاخان ئۆرۈلۈپ ئاكىسىنى قۇچاقلاپ يىغلاپ كەتتى.
-        بۇ كۈنلەرمۇ كىلىدىكەن ئاكا ! ئەمدى بىزنى تاشلاپ كەتمىگىن...
-        بۇلىدۇ ئۇكام، ئەمدى نەگە بارسام سىنى بىللە ئېلىپ ماڭىمەن.
پاششاخان ئۇكىسىنى بەكلا سېغىنغان ئىدى، ئۇلار ئۆگزىدە ئۇزۇنغىچە قۇچاقلىشىپ كۆز يېشى قىلىشتى.
ئۇلۇغ ئاللاھنىڭ ئىنسانلارغا بەرگەنلىرى ھەددى-ھىساپسىز ئىدى، بۇ كاتتا ئىھسانلار ئىچىدە دىلى پاكىزە ئىنسانلار ئۈچۈن قېرىنداشلىق دوستلىق مىھرىمۇ ئاللاھنىڭ ئۇلارغا بەرگەن كاتتا مۇكاپاتلىرىنىڭ بىرى ھىساپلىناتتى، پاششاخان بىلەن تىللاخاننىڭ مۇشۇ ۋاقىتتىكى خۇشاللىقىنى ھېچنىمىگە تەڭ قىلغىلى بولمايتتى. ئۇلارنىڭ بۇ چاغدىكى ئاكا-ئۇكىلىق مىھرىنى سۆز بىلەن تەسۋىرلەش مۇمكىن ئەمەس ئىدى.
-        قېنى ئېيتە تىللاخان، يىگىتلىرىمىز قەيەردە؟ - دەپ سورىدى پاششاخان شوتتىن چۈشكەچ ئۆگزىدىن چۈشۈشكە تەمشىلىۋاتقان تىللاخاندىن.
-        ئۇلار سىنى بەك سېغىندى، سەن كىتىپ ئىككىنچى يىلىلا ئۇلار سىنىڭ گىپىڭنى تۇلا قىلىپ بېشىمنى ئاغرىتىۋەتتى- دېدى تىللاخان شوتنىڭ بالدىقىغا پۇتىنى ئېلىپ تۇرۇپ يىراققا نەزەر سالغاچ-  ئۆينىمۇ بالىلارنىڭ پىكىرى بۇيىچە مۇشۇنداق جابدۇپ چىقتۇق، ھەر جۈمە كۈنى بۇ ئۆيدە ساڭا ئاتاپ خەتمە قۇرئان قىلدۇق، ئاخشام باشقىچە بىر ياخشى چۈش كۆرۈپ قاپتىمەن، دىيىشىۋالغاندەك بالىلارمۇ ئەتتىگەندە سىنىڭ گىپىڭنى قىلىپ «پاششاخان ئاكىمىزنى ھەر قېتىم سېغىنساق كونا ئۈيىمىزگە بېرىپ كىلەتتۇق، بۈگۈن ئەشۇ ئۆيدە بىر ياغ پۇرىتايلى» دەپ قۇپۇشۇپتۇ، ئەتتىگەندە بالىلار بىلەن قەبرىستانلىققا بېرىپ مۇمىمىزنىڭ بېشىنى يوقلىغان ئىدۇق، ئارىمىزدىن بىرەيلەن «ئادەمنىڭ بېشىغا ئېغىر كۈن چۈشكەندە  ئاتا-ئانىسنىڭ قەبرىسىنى يەتتە ئايلانسا ھاجىتى راۋا بولىدۇ دەپتىكەن شۇڭا بىزنىڭ چۆرگىلەيدىغان قەبرىمىز يوق، مۇشۇ پاششاخان ئاكىمىزنىڭ مۇمىمىسىنىڭ قەبرىسىنى بولسىمۇ چۆرگىلەپ چىقايلى!» دىيىشتى، شۇنىڭ بىلەن بىز تاھارەت ئېلىپ قەبرە بېشىدا قۇرئان تامام قىلىۋاتاتتۇق، بىر قاغا بېشىمىزغا كىلىپ تۇلا قاقىلداپ كەتتى، مەن بالىلارغا دەپ قۇيۇپ بازاردىن بىر قوي ئەكىلىپ قان قىلىپ گۈشىنى نامراتلارغا تارقىتىۋەتتىم، ئاندىن بازاردىن گۆش ئەكىلىپ قازانغا سېلىۋېتىپ بولۇپ سىنى خىيال قىلىپ قالدىم، كۆڭلۈمگە خۇددى سەن كىلىپ قالىدىغاندەكلا بىلىنىپ قالدىڭ، يولغا چىقىپ يىراققا قاراپ تۇرسام ساڭا ئوخشاش بىرسى كىلىۋاتىدۇ كۈزۈمگە ئىشەنمىدىم، يېقىنلاپ كەلگەن چېغىڭدا سەنلىكىڭنى بىلىپ ھەيرانلا قالدىم ئاكا، بالىلار ھازىرمۇ قەبرە بېشىدا، ئۇلارنىڭ قېشىغا تىز بارايلى، سىنى كۆرسە يۈرىگى يېرىلىپ كىتىدۇ ئۇ بىچارىلەرنىڭ!
ئۇلار كۇچىدىن چىقىپ بىر مەپىنى مازارلىققا كىرا قىلدى، مەپىدىكى ئاتمۇ پاششاخاننىڭ كۆڭلىنى چۈشەنگەندەك يۇرغىلىغىنىچە ئۇلارنى مازارلىققا ئاپىرىپ تاشلىدى، ئۇلار مازارلىققا يىتىپ بىرىپ ئالدى بىلەن دۇئاغا قول كۈتۈردى ئاندىن ئالدىراپ يىگىتلەرنىڭ قېشىغا ماڭدى. يىگىتلەر يىراقتىن پاششاخاننىڭ كىلىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ ئالدىراپ دۇئاغا قول كۈتۈرۈشتى، ئۇلارنىڭ كۆزلىرىدىن ياشلار تامچىلاشقا باشلىدى، بۇ ياش تامچىلىرى باشتا خۇشاللىقتىن ئاققان بولسا كېيىن ئاللاغا ئېيتىلغان شۈكىرى سانادىن  كىلىۋاتاتتى، ئۇلارنىڭ دۇئاسى بەكمۇ قىسقا بولدى، پاششاخان قەبرە بېشىغا كىلىپ بولغىچە يىلپىزدەك بەش يىگىت ئورنىدىن ئالدىراپ تۇرۇپ پاششاخاننىڭ ئالدىغا يۈگىرەپ باردى، ئۇلار بەس-بەستە پاششاخاننىڭ قۇچاقلاپ يىغا-زار قىلىشتى، ياندا تۇرغان تىللاخان بۇ تەسىرلىك كۈرۈنۈشتىن يەنە كۈزىگە ياش ئالدى.
«ئەي ئۇلۇغ ئاللاھ! سەن بىزگە بەردىڭ، سەن باشتىمۇ ئاكام پاششاخاننى بىزگە بەرگەن ئىدىڭ، ھازىرمۇ يەنە بىر قېتىم ئاكامنى بىزگە قايتۇردۇڭ! بارلىق ھەمدۇسانا ساڭا خاستۇر ئەي ئىگەم، ساڭا نېمە دەپ رەھمەت ئېيتىشىمنى بىلەلمەيمەن! مۇسۇلمانلىقىمدىن پەخىرلىنىمەن ئەي ئاللاھىم! سەن بىزگە ۋەدە قىلغان جەننىتىڭ مۇشۇ شۇمىدۇ! بىزگە قۇرئان بىلەن خوشخەۋەر بەرگەن ئەي ئۇلۇغ زات سەندىن يەنە شۇنى تىلەيمىز، ئەمدى ئاكامنى بىزدىن ئېلىپ كەتمىگىن!»
ئۇلار ئىككەيلەن ئاخشىمى بۇ كونا ئۆيدە قۇنۇپ قالدى، پاششاخان بىلەن تىللاخان بۇرۇنقىغا ئوخشاش ئۇزۇنغىچە پاراڭلىشىپ ئۇخلىمىدى.
-        ئىشلار قانداقراق ئۇكام؟ - دەپ سورىدى پاششاخان تۈركمەنىستاننىڭ يېقىنقى ئەھۋالىنى بىلىشكە تەقەززا بولۇپ.
-        سەن كەتكەندىن بىرى ۋەزىيەت كۈنسىرى كەسكىنلەشتى- دېدى تىللاخان چوڭقۇر بىر ئۇھ تارتىپ- مۇستەقىللىق ھەركەتلىرىمۇ كۈپەيدى، رۇسلار بارغانسىرى غالجىرلىشىپ ھەركەتلىرىمىزنى بار كۈچى بىلەن باستۇردى، ئاڭلاشلارغا قارىغاندا باشقا مۇستەملىكە رايۇنلاردىكى قارشىلىق ھەركەتلەرمۇ بىزنىڭكىدەك ئېغىر ئەمەسكەن، ھازىر تۈركمەنىستانغا يۆتكەلگەن رۇس ئارمىيىسىنىڭ سانى ھىساپسىز كۈپەيدى، ئۇلار پۈتۈن كۈچىنى بىزگە قارىتىۋاتىدۇ، كېچە-كۈندۈزلۈك چارلاشنى كۈچەيتىپ ئاختۇرۇش-تىنىتىش ھەركەتلىرىنى كۈپەيتتى، تۈركمەنلەردىن بولغان ئاققۇن نۇپۇسلارنى باشقۇرۇشنى بەكلا چىڭ تۇتىۋالدى، شۇنىڭ بىلەن بالىلارنىڭ مەسئۇل رايۇنلىرىكى پائالىيەتلىرى توسقۇنلۇققا ئۇچراپ سەن كىتىپ ئۇزۇنغا قالماي ھەممىمىز ئائىلىگە يېغىلدۇق.
-        ئۇنداقتا تەشكىلاتىمىزنىڭ ئەھۋالى قانداق بۇلىۋاتىدۇ؟
-        ھەر قايسى جايلاردىكى ئەزالىرىمىز يەنە شۇ پېتى، ئۇلارنىڭ جەڭگىۋارلىقى يۇقالغىنى يوق، بالىلارنى تۇتۇپ تۇرماق تەس بولىۋاتىدۇ،ئۇلار پەقەت ساڭا ساقلاپ لىۋىنى چىشلەپ تۇرىدۇ، ھايت دەيدىغانلا بولساق ئاستانىگە تېتىيدۇ بۇلار، سەن كەتكەندىن كېيىن رۇسلار مۇقىملىق ئىشىغا بەك كۈچەپ كەتتى، شۇ سەۋەپلىك تەشكىلاتىمىزنىڭ پائالىيىتى بىر ئاز پالەچ ھالغا چۈشۈپ قالدى، بىز يېڭى ئەزا تەرەققى قىلدۇرۇشنى توختىتىپ كونا ئەزالارغا ۋاقتىنچە سۈكۈت قىلىپ  تۇرۇشنى ئۇقتۇردۇق. ۋەزىيەت بىزگە ئىزچىل پايدىسىز بولۇپ كىلىۋاتىدۇ، رۇسلارمۇ كۈچىنىڭ بارچە بىزنى تارمار قىلدۇق دەپ جار سېلىپ يۈرۈيدۇ، خەلق بۇ ئىغۋاغا ئازراق ئىشىنىپ قالدى، ھازىر ۋەزىيەت نىسبىي تىنىچ تۇرماقتا.
-        خەلقىمىزنىڭ ئەھۋالى قانداقراق؟
-        قارشىلىق ھەركەتلەرنى پۈتۈنلەي ئۇقۇمۇشلۇق ياشلار ئېلىپ بېرىۋاتىدۇ، شەھەردىكى ئوتتۇرا ياشلىقلار قۇرسىقى تويغانغا شۈكىرى قىلىپ مەسچىت بىلەن ئۆي ئارلىقىدا مىدىرلاپ يۈرۈيدۇ. دىننى ھەقىقى چۈشۈنىدىغان موللا-ئۇلىمالىرىمىز «قانۇنسىز يەر ئاستى دىنىي مەكتەپ ئاچقان » دىگەن تۈرلۈك بەتناملار بىلەن تۈرمىلەرگە قامالماقتا ياكى مەسچىتلەردىكى ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلماقتا، يېزا-سەھرالاردىكى دىھقانلارغا كەلسەك ئۇلارنى كالتە موللىلار ئۆز قۇلىغا ئېلىۋالدى،  ئۇلار موللىنىڭ دىگىنىنى ئېمىتماي-تېمىتماي قىلىدۇ، موللا بۈگۈنى قۇپۇپ ئۆز ئاتاڭلارنى تۈۋرۈككە باغلاپ راسا سېلىڭلار دىسە، ئۇلار ئاق-قارىنى سۈرۈشتۈرمەي ئۆز ئاتىسىنى ئۇرىدىغان دەرىجىگە باردى، ئىككى تال پۇلغا سېتىلغان كالتە موللىلار مىھراپتا ئولتۇرۇپ  سىتالىن بىلەن خىرىشوۋلارغا مەخپىي دۇئا قىلىپ يۈرۈشمەكتە...
-        دىمەك مۇسكىۋا كۈزىنى بىزگە تىكىۋاپتۇ-دە، ھېچقىسى يوق ئۇكام،چىقارغان قارارىڭلار توغرا بۇپتۇ بىھۇدە بەدەل تۈلىمەسلىكىمىز كىرەك،  ئالدىمىزدىكى ھەپتە يېغىن ئېچىپ بەزى ئىشلارنى قايتىدىن باشلايلى!
-        بولسا شۇنداق قىلايلى ئاكا، قوللىرىم قىچىشىپ خەنجىرىمنى دات بېسىپ كەتتى!
-        ھە راست ئۇكام، قارىسام يىگىتلەرچوپ-چوڭلا ئادەم بولۇپ قاپتۇ، كۆڭلىدە باشقىچە خىياللىرى بولسا ئۇقۇشۇپ باققىن، ئۇلارنىڭ يېشىمۇ بىر يەرگە بېرىپ قالدى.
تىللاخان ئاكىسىنىڭ گىپىدىن خىجىل بولۇپ كەتتى.
-        ئاكا، بۇ گەپنى بىز سەن يوق چېغىڭدا ئاللاقاچان دىيىشىپ بولغان...- دەپ كۈلدى تىللاخان ئاكىسىنىڭ گىپىدىن خىجىل بۇلغان ھالدا.
-        كۆڭلىدە سان بارمىكەن؟ - دەپ كۈلدى پاششاخان ئۇكىسىغا ئۆرۈلۈپ قاراپ.
-        بىز ئىككى يولنىڭ بىرىنى تاللاپ بولدۇق، ئۇ توغۇرلۇق غەم يىمىگىن..
-        دىمەكچى بولغىنىڭ...
-        بىزنىڭ بۇ توغۇردىكى پىكىرىمىز بىر يەردىن چىقتى، بۇ يولنىڭ بىرى مۇھەببەت يۇلى يەنە بىرى ئەركىنلىك-ھۆرلۈك يۇلى، بىز گەرچە يىتىم بولساقمۇ ئاللاھنىڭ قۇدىرىتى ئەر بولۇپ تۈرەلدۇق، قېلىن قاردا يالاڭئاياق تىتىرەپ ماڭغان كۈنلىرىمىزدە ئۇلۇغ ئاللاھ سىنى بىزگە ئۇچراشتۇردى، ھالا بۈگۈنكى ياخشى كۈننى بەرگەن ئاللاھنىڭ يۇلىنى تاشلاپ، ئۆزىمىزنىڭ ئەرلىكىدىن تېنىپ ئانا-سىڭىللىرمىزنى قوغداشتىن ۋاز كىچىش، ۋەتەننى ياتلارغا تاشلاپ بىرىش سىنىڭ قۇرئان تۇتقان ئەركەك ئىنىلىرىڭغا خاس ئەمەس ئاكا، بىز ۋەتەننىڭ بايرىقىنى كۆرمىگىچە توي قىلمايدىغانغا قەسەم ئىچىشتۇق!
-        بۇ بولماپتۇ ئۇكام...
-        بىزنى ئەپۇ قىلغىن ئاكا، بىز ئاللاقاچان تاللاپ بولدۇق،  قەپەزدە تۇرۇپ يىگەن گۆشۈڭ ھېچنىمە تېتىمايدىكەن، پەسنىڭ قۇلىدىن نان ئېلىپ يىگۈچە ئاچلىقتا ئۆلگىنىڭ مىڭ ئەۋزەل ئەمەسمۇ؟!  بىزنىڭ ھەقىقى خۇشاللىقىمىز جەينىماز بىلەن قېلىچنىڭ ئۈستىدە، ئانا-سېڭىللىرىمىزنىڭ پۇت-قۇلىدىكى كىشەنلەرنى پاچاقلاپ تاشلاشتا ئاكا!
-        دىگەنلىرىڭغۇ توغرا ئۇكام، ۋەتەن ئىشقىدا يۈرەكلەر قان-يىرىڭغا تولدى، جاراھەتنى ئېغىز ئالدۇرمىغىچە ئاغرىق ئازابى پۈتۈن ئەزايىڭنى قىينايدۇ، بۇپتۇ سىلەرنى قوللايمەن، تىگى پەسلەرنىڭ ئالدىدا مۇرتەد بولۇپ مەزلۇملارچە مىڭ يىل ياشىغاندىن كۈرە ئەركەك بولۇپ بىر كۈن ياشىغىنىمىز كۆپ ئەۋزەل، سىلەردىن پەخىرلىنىمەن ئۇكام!
ئىككەيلەن ئۇزۇن پاراڭلىشىپ ئاندىن ئۇخلاپ قېلىشتى.
ئەتىسى ئەتتىگەندىن باشلاپ پاششاخان زاۋۇتنىڭ ئىش-كۈشلىرىنى  يىگىتلەرگە تاپشۇرۇپ قۇيۇپ تىللاخاننى ئەگەشتۈرۈپ شەھەر ئىچىدىكى مۇناسىۋەتلىك ئۇقۇمۇشلۇق زات، قۇلىقى ئۇزۇن كىشىلەر، ھەربىي –ساقچى ئۇرۇنلىرىدىكى تۇنۇش بىلىشلەرنىڭ ئالدىغا سالام باردى، پاششاخاننىڭ ئاستانىدىكى ئىناۋىتى زور ئىدى، بولۇپمۇ ئۇنىڭ يانچۇقىدىكى پۇلى رۇس ھاكىمىيەت قاتلىمىدا ئۇنىڭغا باشقىچە يۈز-ئىناۋەت ئاتا قىلغان ئىدى. تۈۋىنى ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقىدىن تارتىپ يۇقىرسى شەھەر باشلىقىغىچە ئۇنىڭغا خۇشامەت قىلاتتى، پاششاخان بۇ ئاچكۆز ئەمەلدارلارنى ئۇبدان بىلگەچكە ئۇلارنىڭ قانىغا ئۇنى-بۇنى تىقىپ تۇراتتى، ئۇلار ئەمىلىيەتتە دۆت، ۋىجدان -غۇرۇرسىز ئادەملەر بولغانلىقى ئۈچۈن ئازراق بايلىق ئۈچۈن ھاكىمىيەت ئىچىدىكى بەزى مەخپىيەتلىكلەرنى پاششاخانغا قالدۇرماي دەپ بىرەتتى.
پاششاخان شۇنداق قىلىپ بىر ھەپتە يۇقىرى ۋە تۈۋەن قاتلامدا يۈرۈپ «سالام-سائەت زىيارىتى» ئېلىپ باردى. ھەپتىدىن كېيىن زاۋۇتتىكى مەخپىي يەر ئاستى ئۆيدە تەشكىلاتنىڭ جىددىي يېغىنى ئېچىلدى، يۇمىلاق ئۈستەلنىڭ ئەتراپىدا يەتتە ئادەم زەبەردەست ئولتۇراتتى. پاششاخان تۈركلەر ئىتتىپاقىنىڭ ئاتامانلىق سۈپىتى بىلەن سۆز باشلىدى:
-        يىگىتلەر! – دېدى پاششاخان جىددىي تۈستە قالغان ئالتە يىگىتكە بىرمۇبىر قاراپ چىقىپ – بىز بۈگۈن تۈركمەنىستاندىكى رۇس مۇستەملىكىسىگە قارشى باشلامچى تەشكىلات بۇلۇش سۈپىتىمىز بىلەن بۇ يېغىننى ئېچىۋاتىمىز، مۇسكىۋا تۈركمەنىستاننىڭ مۇقىلىقىغا باشقىچە كۆز بىلەن قاراپ كەلدى، ئۇلارنىڭ نەزىرىدە تۈركمەنىستاننىڭ مۇقىملىقى بارلىق سوۋىت مۇستەملىكە رايۇنلىرىنىڭ مۇقىملىقىنى بەلگىلەيدىكەن،  شۇ سەۋەپتىن ئۇلار مەركەز مالىيىسىدىن زور مەبلەخ ئاجرىتىپ ھەربىي ۋە ساقچى كۈچلىرىنى كۈپەيتىپتۇ، يەنە بىر ئىشەنچىلىك خەۋەرگە قارىغاندا«ك گ ب»مۇ تۈركمەنىستان مەسىلىسىگە جىددى قول تىقماقچىمىش، ۋەزىيەت ناھايىتى كەسكىن، خىرىشوۋ تەخىتتىن چۈشۈش ئالدىدا تۇرىۋاتىدۇ، لېكىن چاياننىڭ بالىسى يەنىلا چايان، رۇسلار ئەزەلدىن دۇنيا تۈركلىرىگە زىيانكەشلىك قىلىپ كەلدى، بىزمۇ ھەم ئۇلاردىن ياخشىلىق تاما قىلمايمىز، مانا مۇشۇنداق جىددىي ۋەزىيەتتە تۈركلەر ئىتتىپاقى نېمە قىلىشى كىرەك؟ بۇنىڭ جاۋابى شۇكى قانخور ئىستىبىداتلار بىلەن بولغان كۈرەشنى بىر مىنۇتمۇ توختاتماسلىقى كىرەك، بىز تۈركمەنىستان مۇستەقىللىق ھەركىتىنى پۈتۈن سوۋىت مۇستەملىكە رايۇنلىرىغا ئاندىن خەلىقئاراغا تۇنىتىشىمىز كىرەك، بۇنىڭ ئۈچۈن تەشكىلاتىمىز بۇندىن كېيىن مۇنداق ئۈچ ئىشنى مەرگەز قىلىپ ھەركەت قىلىدۇ، بىرىنچىسى تەشۋىقات پائالىيىتىنى كۈچەيتىمىز، گېزىتنىڭ ئورنىغا قەرەللىك-قەرەلسىز تەشۋىقات ۋارىقى تارقىتىشنى ئاساس قىلىمىز، ئىككىنچىسى ئىزباسارلارنى تەربىيەلەش-يىتىشتۈرۈش خىزمىتىنى چىڭ تۈتىمىز، بۇنىڭدا ئوتتۇرا مەكتەپ ئۇقۇغۇچىلىرى ۋە ئونۋىرسىتىت ئۇقۇغۇچىلىرىغا بولغان تەربىيە-تەشۋىقاتنى كۈچەيتىمىز، ئۈچىنچىسى ۋەتىنىمىز زىمىنىغا دەسسەپ تۇرغان ھەرقانداق رۇس پۇقراسىنى ئۆز ۋەتىنىگە قايتۇرۇشقا تىرىشىمىز.
بىز بۇ توغرىسىدا بۇرۇنمۇ بىر قېتىم بايانات ئىلان قىلغان، لېكىن ئۇلارنىڭ پۇقرالىرىغا قول سېلىشقا دىگۈدەك رايىمىز بارمىدى، قىسقىسى بىز يۇمشاق قوللۇق قىلدۇق، بىھۇدە قان تۈكۈشنى خالىمىدۇق، ئەكسىچە مۇسكىۋا بىز تۈركمەنلەرگە«تىرورچى» دىگەن قالپاقنى كىيگۈزۈپ خالىغانچە تۈرمىلەرگە ئالدى، خالىغانچە قىرىپ تاشلىدى، ئەمىلىيەتتە ھەقىقى تىرۇرچىلار دەل مۇسكىۋا ھۈكۈمىتىنىڭ ئۆزى، قارايدىغان بولساق بىزنىڭ تەقدىرىمىزنى ئۇلۇغ ئاللاھ پۈتمەي بىر قانچە قانخۇر بەلگىلىۋېتىپتۇ. خەلقىمىزنىڭ باغرى يۇمشاقلىقى ئاخىرى تۈرمەنىستاننى مانا مۇشۇنداق  ھالغا ئەكىلىپ تاشلىدى، چىشلىگەننى چىشلەش كىرەك ، تەپكەننى تىپىش كىرەك، ئەمدى ھەممىنى ئاللاھقا قويمايمىز، سەۋىرنىڭمۇ چېكى بار...
بۇنىڭ ئۈچۈن دەسلەپكى بىر يىلدا ئاساسلىق زەربىنى ئۇلارنىڭ ھەربىي-ساقچى قىسىملىرىغا قارىتىمىز شۇنداقلا رۇس پۇقرالىرىنىڭ بۇ بىر يىل ئىچىدە ئۆز ۋەتىنىگە قايتىپ كىتىشىنى تەشەببۇس قىلىمىز، ئۇندىن كېيىنمۇ ئۆز ۋەتىنىنى تاپالمىغان ھەرقانداق رۇس پۇقراسى مەيلى ئۇ ھەربىي ۋە ياكى ئادەتتىكى پۇقرا بولسۇن ئون سەككىز ياشتىن يۇقۇرلارنىڭ ھەممىسى تۈركمەنىستان زىمىنىغا قانلىق بەدەل تۈلىشى كىرەك!......
پاششاخاننىڭ يېنىپ تۇرغان كۈزىدىن ئاجايىپ بىرخىل قەتئىلىك ھەم ۋەھشىلىك چىقىپ تۇراتتى، يىگىتلەر ئەزەلدىن پاششاخاننىڭ بۇنداق غەزەپكە كەلگىنىنى كۆرۈپ باقمىغان ئىدى.
يېغىن ئىككى سائەت ئەتراپىدا داۋاملىشىپ تەشكىلاتنىڭ بۇندىن كېيىنكى خىزمەت نىشانى ۋە بەزى يېڭى ھەركەتلەرنىڭ قەدەم باسقۇچلىرى ئوتتۇرىغا قۇيۇلدى.
شۇنداق قىلىپ ئۇلار يېغىندا مۇزاكىرلەشكىنى بۇيىچە ئەتىسىدىن باشلاپ ھەركەتكە ئاتلاندى، باشتا ئۇلار تەشۋىقات ۋارىقىنى ئىككى خىل مەزمۇندا تارقاتتى، ئۇنىڭ بىرى كەڭ خەلققە ئېلىپ بېرىلغان تەشۋىقات بولۇپ ئۇنىڭدا «تۈركلەر ئىتتىپاقى»نىڭ باشلامچى بولۇپ رۇس ئىستىبىداتلىرىنىڭ زۇلىمىغا قارشى ئازاتلىق ھەركىتىنى قەتئىي توختاتمايدىغانلىقىنى، تۈركمەنىستان خەلىقىنىڭ ئۆزىگە يېقىندىن ماسلىشىشى مۇراجەت قىلىنغان ئىدى. يەنە بىر تەشۋىقات بولسا پۈتۈنلەي ئوتتۇرا مەكتەپ ئۇقۇغۇچىلىرى بىلەن ئونۋېرسىتىت ئۇقۇغۇچىلىرىغا قارىتىلغان بولۇپ ئۇنىڭدا ئاساسەن تۈركمەن ياشلىرىنىڭ ھازىردىن باشلاپ ھەرخىل تەشكىلات ۋە ئۇيۇشمىلارنى قۇرۇپ رۇس مۇستەملىكىچىلىرىنىڭ ئادالەتسىز ھاكىمىيىتىگە قارشى ئىسيانكارلىق روھىنى يىتىلدۈرۈشنىڭ زۆرۈرلىكى ئوتتۇرىغا قۇيۇلغان ئىدى.
بۇ ئىككى خىل تەشۋىقاتنىڭ ئىچىدە كېيىنكىسىنىڭ ئۈنۈمى ھەقىقەتەن زور بولغان ئىدى، ئۇقۇغۇچىلار مەيلى ئۇلار ياشتا كىچىك ياكى چوڭ بولسۇن ئۆزلىگىدىن ھەركەتكە كىلىپ ئۆز ئالدىغا نۇرغۇن كىچىك تەشكىلاتلارنى قۇرۇشتى، تەشكىلاتىنىڭ بەدەل پۇلىنى يېغىشىتى، مەكتەپلەرنىڭ تاملىرىغا تۈرلۈك تەشۋىقات ۋاراقلىرىنى چاپلىدى، ساقچى تەرەپمۇ نۇرغۇن ئۇقۇغۇچىلارنى تۇتقۇن قىلىپ كۈپۈنچىسىنى مەكتەپتىن قوغلىدى، مەكتەپتىن ئايرىلغانلار يەنە بىرلىشىپ رۇس ھاكىمىيتىگە قارشى پائالىيەتلىرىنى توختاتمىدى.
بۇ خىل ئازاتلىق ھەركىتىدە قىزلارنىڭمۇ رولى بەك چوڭ بولدى، مۇسكىۋا خەلق ئۇنۋىرسىتىدا ئۇقۇيدىغان خالىدە ئىسىملىك بىر قىز ئۇقۇغۇچى ئۆزىنىڭ ئۇقۇشىنى تاشلاپ  ئاستانىگە قايتىپ كىلىپ يىگانە ھالدا «ئۆلۈم ئەلچىسى» تەخەللۇسى بىلەن ئۆز ئالدىغا نۇرغۇن تەشۋىقات ۋارىقى تارقاتتى، ھەتتا يىراق ۋىلايەت –ناھىيىلەرگە بېرىپ شۇ يەردىكى ھەددىدىن ئېشىپ كەتكەن رۇس ۋە تۈركمەن ئەمەلدارلىرىنى ئۆلتۈرۈپ تاشلىدى، گېزىت-گېزىتلەرنىڭ باش سىتۇنى «ئۈلۈم ئەلچىسى»نىڭ تۇتۇش بۇيرىقى بىلەن تولدى، تام-تاملارغا ئۇنىڭ سۈرىتى چاپلاندى، ئۇنى تۇتۇپ بەرگۈچىلەرگە ياكى خەۋىرىنى قىلغۇچىلارغا بىرىلىدىغان مۇكاپات ئىلگىرىكى «ۋىلادىمىر»نىڭكىدىنمۇ ئېشىپ كەتتى، خەلق ئىچىدە بۇ قىز توغرىسىدا تۈرلۈك ئەپسانە-رىۋايەتلەر تارقىلىشقا باشلىدى...
روسلار قايتىدىن چارلىغۇچى ئەسكەرلەرنى كۈپەيتىپ «تۈركلەر ئىتتىپاقى» غا بولغان ھۇشيارلىقىنى ئۆستۈردى، ئىلگىرى ئاستانە كۇچىسىدا يىگىرمىدىن ئوتتۇزغا قەدەر قۇراللىق ئەسكەر سەپكە تىزىلىپ پىيادە ھالدا كۈندە ئىككى ۋاق كۇچا-كويلارنى ئايلىناتتى، ئەمدىلىكتە بولسا يەتتە-سەككىز ھەربىي ماشىنا ھەر بىرىگە قىرىق-ئەللىكتىن قۇراللىق ئەسكەرلەرنى سېلىپ كۇچا-كويلارنى كۈندە ئۈچ قېتىم ئايلىنىدىغان بولدى. بۇ چارلىغۇچى ماشىنىلار يولدا ماڭغاندا يولدىكى ھەرقانداق ئادەم ياكى ھارۋا-ئۇلاغلار چۇقۇم يولنىڭ چېتىگە چىقىپ ئۇلار كەتكۈچە جىم تۇرۇپ ئۇلارغا يول بىرىشى كىرەك ئىدى. بىر قېتىم يەتتە ياشلىق بىر كىچك بالا بىلمەستىن يەردىن بىرتال قۇناق مەدىكىنى ئېلىپ ئەسكەرلەرنىڭ ماشىنىسغا ئاتقان ئىدى، ماشىندىكى رۇس ئەسكەرلەر بۇ كىچىك بالىغا ئوق چىقىرىپ نەخ مەيداندا ئۇنى ئېتىپ تاشلىدى...
زۇلۇم، تەڭسىزلىك بارغانسىرى ئەۋىج ئالدى.
ئالەم تۇنۇردەك ئىسسىغان بىر كۈنى ئاستانە كۇچىسىنىڭ شىمال تەرىپىدىكى قارغايلىق بىر يولدا ئوخشاش كىيىم كېيگەن، كىيىمىنىڭ كەينىگە رۇس يېزىقىدا «تازىلىق ئىشچىسى» دەپ خەت بېسىلغان بىر قانچە ئادەم رۇسىيىدە ئىشلەنگەن كىچىك تىپتىكى ئوت ئۈچۈرۈش ماشىنىسىدىن يەتتىنى يولنىڭ گىرۋىگىدە توختۇتۇپ قۇيۇپ يولنىڭ ئىككى چېتىدىكى قارغاي دەرەخلىرىگە بېسىم بىلەن سۇ چېچىپ  ئۇلارنى يۇيىۋاتاتتى. قىززىق يىرى بۇ ماشىنىلارنىڭ شوپىرى يول ياقىسىدىكى زىننەت دەرەخلىرىگە ئۆزى چىقىپ سۇ چېچىۋاتاتتى، ماشىنىدا باشقا خىزمەتچى يوق ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇلارنىڭ چاچ پاسۇنىمۇ غەلىتە بولۇپ چىرايىدىن تۈركمەن ياكى رۇسلىقىنى بىلگىلىمۇ بولمايتتى.
شۇ چاغدا قاتار تىزىلغان سەككىزدانە چارلىغۇچى ھەربىي ماشىنا ھەيۋەت بىلەن ناھايىتى ئاستا مېڭىپ كەلدى، تازىلىقچى ماشىنىلارمۇ قارغايلارغا سۇ پۈركۈشنى توختىتىپ ئەسكەر ماشىنىلىرنىڭ ئۆتۈپ كىتىشىنى كۈتۈپ تۇردى، لېكىن چارلىغۇچى ماشىنا تازىلىقچى ماشىنىلارنىڭ يېنىغا كىلىپ توختاپ قالدى، چۈنكى ئالدى تەرەپتە مۇسكىۋا شەھرىنىڭ ماشىنا نۇمۇرىدىكى چوڭ تىپلىق بىر يۈك ماشىنىسى يولنىڭ ئوتتۇرىسىدا سىڭايان توختاپ قالغان بولۇپ چارلىغۇچى ھەربىي ماشىنىلار يولنىڭ قالغان بوش يەردىن پاتمايتتى.
ئالدىدىكى ھەربىي ماشىنىدىن ئاچچىقى يامان بىر ئەسكەر چۈشۈپ يۈك ماشىنىسنىڭ ئىچىگە قارىدى، ماشىنىدا شوپۇر كۈرۈنمەيتتى، ئۇ بىر نىمىلەرنى دەپ كوروڭشىپ ماشىنىنى ئوت ئالدۇرۇپ يانغا تارتماقچى بولدى، ماشىنا ئوت ئالمىدى، ئاڭغىچە شەھەر تازىلىقچىلىرىنىڭ سۇ پۈركەيدىغان ماشىنىسى گۈرۈلدەپ ئوت ئېلىپ قوڭغۇزدەك قىمىرلاشقا باشلاپ چارلىغۇچى ھەربىي ماشىنىلار بىلەن روبىرۇ ئۇدۇللىشىپ تەييار بولدى...
بىر پۈشتەك چېلىنغاندەك قىلىۋىدى، ھېلىقى تازىلىقچىلارنىڭ كىچىك تىپتىكى ئوت ئۈچۈرۈش ماشنىسىدىكى سۇ پۈركەيدىغان ئىككى مىتىرچە ئۇزۇنلۇقتىكى تۆمۈر تۇربىدىن بىنزىن پۈركۈلۈپ چىقىپ  ئۇدۇل چارلىغۇچى ھەربىي ماشىنىلارنىڭ ئۈستىگە چېچىلىشقا باشلىدى، سىكىنۇت ئىچىدە بۇ بىنزىننىڭ ئورنىنى ئوت يالقۇنى ئىگەللەپ ئون-يىگىرمە مېتىر نېرىسىغا ئوت پۈركۈلۈشكە باشلىدى، كۆزنى يۇمۇپ ئاچقۇچە بىرلا ۋاقىتتا سەككىز ھەربىي ماشىنىسنىڭ ئۈستىدىكى ئەسكەرلەرنىڭ ھەممىسىگە تەڭ  قۇيۇق ئوت تۇتۇشۇپ كەتتى، قىيا-چىيا باشلىنىپ پۈتۈن بەدىنىگە ئوت تۇتىشىپ كەتكەن ئەسكەرلەرنىڭ بىر قىسمى  ماشىنىدىن سەكرەپ باقتى، نەچچە قەدەم ماڭا-ماڭماي يەردە يۇمىلىنىپ كاۋاپ بولۇپ كەتكەن چالا-ئۈلۈك ئەسكەرلەرنىڭ بەدىنىگە قۇيۇق بىنزىن ئۈستىلەپ چېچىلىۋەردى، ھەربىي  ماشنىلار بىلەن رۇس ئەسكەرلەر ئوتقا چۈشكەن رەزىنكە ئاياغدەك پۇرقىراپ كۈيۈشكە باشلىدى...
ئەسلىدە پاششاخان مۇسكۇۋاغا بېرىپ بۇ كىچىك تىپتىكى ئوت ئۈچۈرۈش ماشىنىسى بىلەن يۈك ماشىنسىنى سېتىۋېلىپ، ئوت ئۈچۈرۈش ماشىنىسغا ئازراق ئۆزگەرتىش كىرگۈزگەن ئىدى، يەنى سۇ تۇڭىنى ئىككىگە ئايرىپ يېرىمىغا سۇ، يېرىمىغا بىنزىن قاچىلاپ بىنزىن پۈركۈيدىغان تۇربىنى ئۇزۇن تۆمۈردە ياساتقۇزۇش ئارقىلىق ئوتنىڭ توڭغا ۋە ئوت چاچقۇچىنىڭ ئۆزىگە تۇتۇشۇپ كىتىش خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئالغان ئىدى.
بۇنداق كۈچلۈك بېسىم بىلەن چېچىلغان بېنىزىنغا ئوت ياققاندا ئوت ئالدىراپ بىنزىن چېچىلغان مەنبەگە تۇتاشمايتتى، چېچىلغان بىنزىننىڭ مىقدارى بەك كۆپ بولغاچقا بۇ خىل ئوت پۈركەلگەنلىكى ھەرقانداق نەرسە شۇ ھامان كۈيۈپ كۈل بولۇپ كىتەتتى...
مىنۇتقا بارمىغان ۋاقىت ئىچىدە سەككىز ماشىنىدىكى تەييارلىقىسىز تۇرغان تۆتيۈزدىن ئارتۇق رۇس ئەسكىرى كۈيۈپ كۈل بولۇپ كەتتى، ھېلىقى يۈك ماشىنسىدىكى رۇس ئەسكەر بۇ كارامەتنى كۆرۈپ ماشىندىن ئالدىراپ چۈشۈپ قاچتى، لېكىن بۇ تاماششانى كۆرۈپ تۇرغان كىشىلەر تۇپى ئارىسىدىن ئاپئاق ساقال بىر بۇۋاي ھاسىسى بىلەن كۈچىنىڭ بارىچە قېچىۋاتقان ئەسكەرنى پۇتلىدى، ئەسكەر ئىككى يۇمىلىنىپ يەنە ئورنىدىن تۇرۇشقا تەمشىلىۋىدى، ياندىكى قەنەنىڭ يېنىدا تۇرغان خام سىمىز قاسساپ گۆش پارچىلايدىغان كىچىك پالتىنى كۈتۈرۈپ يۈگۈرۈپ كىلىپ «ئاللاھۇ ئەكبەر» دەپ توۋلىغىنىچە قاچقۇن ئەسكەرنىڭ بېشىنى تىنىدىن جۇدا قىلدى...
ھاينى-ھۇيت دىگۈچە يەتتە تازىلىقچى شەھەرنىڭ شەرىق تەرەپىگە قېچىپ كۆزدىن غايىپ بولدى، باشتا بىنزىنى تۇلۇق تۈگىمىگەن ئوت ئۈچۈرۈش ماشىنىلىرى ئارقا-ئارقىدىن گۆمبۈرلەپ پارتلىدى ئارقىدىن ھەربىي چارلاش ماشىنىلىرىنىڭ بىر قىسمى پارتلاشقا باشلىدى، ئەتراپتا تۇرغان خەلق بۇ يەتتە يىگىتنىڭ باتۇرلىقىغا ئاپىرىن ئۇقۇشتى...
پاششاخان قاتارلىق يەتتە تازىلىقچى شۇ يۈگۈرگىنىچە شەھەرنىڭ سىرتىدىكى ھېلىقى كونا خومدانلىققا بېرىپ دېمىنى ئالدى، بېشىدىكى يالغان كېيمە چاچنى ئېلىپ تاشلاپ ئالدىنئالا تەييارلىۋالغان كىيىملەرنى كىيىپ ئۈستىۋېشىنى ئوڭشىۋالغاندىن كېيىن يالغان چاچ بىلەن تازىلىق ئىشچىلىق كىيىمىنى كۆيدۈرۈپ تاشلاپ دەرھال زاۋۇتقا يول ئالدى.
ئەتىسى پۈتۈن ئاستانە، پۈتۈن تۈركمەنىستان، پۈتۈن سوۋىت ئىتتىپاقى زىلزىلىگە كەلدى...تارىختىكى ئەڭ زور ئاختۇرۇش، ئەڭ زور تۇتقۇن قىلىش ھەركىتى باشلىنىپ كەتتى. شۇنداق قىلىپ مۇسكىۋانىڭ تۈركمەنىستانغا تۇتقان پۇزۇتسىيىسى تېخىمۇ يامانغا ئۆزگەردى، ئەسكىرىي كۈچلەر يەنىمۇ كۈپەيتىلدى...ساقچى دائىرلىرى پۈتۈن كۈچىنى بۇ قېتىمقى ۋەقەگە قاراتقان بولسىمۇ ھېلىقى قاسساپنى قەتلى قىلىشتىن باشقا ھېچقانداق يېڭى نەتىجىگە ئىرىشەلمىدى.
پاششاخان ئۆلكىلىك ساقچى نازارىتىنىڭ رۇس ئەمەلدارىنىمۇ ئۆز چۆنتىكىگە سېلىپ ئۈلگۈرگەن ئىدى، ساقىچى نازارىتىنىڭ نازىردەك چوڭ ئەمەلدار پاششاخاننىڭ زىخچە ئالتۇنلىرىنى دەپ ئۇنىڭغا يېقىنچىلىق قىلىپ يۈرگەن يەردە باشقىلار ئۇنىڭ زاۋۇتىغا قاراشقىمۇ پېتىنالمايتتى ئەلۋەتتە.«تۈركلەر ئىتتىپاقى» نىڭ بۇ قېتىمقى ھەركىتىمۇ ناھايىتى غەلبىلىك بولدى.
ئەمدى ئۇلار ئىككىنچى قېتىملىق ھەركەتكە تەييارلىق قىلىۋاتقاندا پاششاخاننى مۇنداق بىر ئىش ئۆزىگە جەلىپ قىلىۋالدى:
ياز چىكىتىپ كۈز كىرىش ئالدىدا تۈركمەنىستاننىڭ مەلۇم بىر تاغلىق يېزىسىدا بىر خىل ۋابا كىسەلنىڭ يەنى خۇلىرا كىسىلى بىلەن ئاغرىغان بىر قانچە كىسەلنىڭ بايقالغانلىقى گېزىتلەردە خەۋەر قىلىندى، سەھىيە تارماقلىرى كەڭ خەلق ئاممىسىغا بۇ خىل كىسەلنىڭ ئالدىنى ئېلىش بېلىملىرىنى زور كۈلەمدە تەشۋىق قىلدى، چۈنكى خولىرا بىر خىل جىددى خاراكتىلىك يۇقۇملۇق كېسەل بولۇپ بۇ خىل ۋابا بىلەن يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ باشتا ئىچى سۈرۈلۈپ چوڭ تەرىتى گۈرۈچ يۇغان سۇدەك ئاق كىلەتتى ئاندىن نەچچە سائەتكە قالماي سوسىزلىنىپ ئۆلۈپ كىتەتتى، بۇ كېسەل ئېغىزدىن يۇقىدىغان بولۇپ تەركىۋىدە مۇشۇ خىل باكتىرىيە بولغان ئىچىملىك سۇلارنى ئىچىش، بۇ خىل باكتىرىيە بىلەن بۇلغانغان يىمەكلىكلەرنى يىيىش ئارقىلىق يۇقاتتى. خولىرا باكتىريىسى بۇ خىل كېسەل بىلەن ئاغرىغۇچىنىڭ چوڭ تەرىتى ئارقىلىق سەي كۆكتاتلارغا ياكى ئىچىملىك سۇلارغا تارقىلىپ نەچچە كۈندىن نەچچە ھەپتىگىچە تىرىك ياشىيالايتتى. بۇ دەۋىردىكى سوۋىت ئىتتىپاقىنىڭ سەھىيە ئىشلىرى خېلى تەرەققى قىلغان بولۇپ بۇ خىل ۋابانىڭ ئالدىنى ئېلىشقا تامامەن قۇربىتى يىتەتتى.
پاششاخان بۇ خىل ۋابانىڭ ئۆز زىمىنىدا پەيدا بولغانلىقىنى ئاڭلاپ ئۆزىنىڭ پىلانىنى ئۆزگەرتتى-دە دەرھال كىسەل چىققان تاغلىق كەنتىگە قاراپ يول ئالدى.
ئۇ تاغلىق كەنتىنىڭ دوختۇرخانىسىغا يېتىپ بارغاندىن كېيىن ئۆزىنىڭ ئاستانىدىكى كىسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش تارمىقىدىن كەلگەنلىكىنى ئېيتىپ بۇ كېسەل بىلەن ئاغرىغان بىمارنىڭ چوڭ تەرىتىنى بىر شىشىگە قاچىلاپ كېچىلەپ ئاستانىگە قايتىپ كەلدى.
ئۇ كىتاپتا كۆرگىنى بۇيىچە چوڭ بىر داش قازانغا گۆش سېلىپ شورپىسى چىققاندىن كېيىن گۈشىنى سۈزۈپ ئېلىۋەتتى، شورپا سۇغىغاندىن كېيىن ئۇنىڭ ئۈستىگە نەچچە چىلەك كالا سۈتى قۇيۇپ خام تۇخۇمدىن نەچچە يۈزنى چىقىپ ھەممىسىنى تازا ئارلاشتۇرغاندىن كېيىن ھېلىقى ۋابا بىلەن ئاغرىغان كېسەلنىڭ شىشىگە قاچىلانغان چوڭ تەرىتىنى داش قازاندىكى ئارلاشمىغا تۆكتى، ئاندىن يېگىتلەر بىلەن داش قازاننى قاراڭغۇ سۇغۇق ئۆيگە يۆتكەپ توۋىقىنى مەھكەم يېپىپ بىر كېچە-كۈندۈز قۇيۇپ قويدى.
شۇنداق قىلىپ بىر شىشە خولىرا باكتىرىيىسى كۈپىيىپ بىر داش قازان خولىرا باكتىرىيىسىگە ئايلاندى، ناۋادا بۇ بىر داش قازان باكتىرىيە تۇپى ئاستانە شەھىرىنىڭ ئىچىملىك سۇ مەنبىيىگە تۈكۈلىدىغان بولسا پۈتۈن شەھەر خەلقىنىڭ بۇ خىل ۋابا بىلەن يۇقۇملىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىراتتى، ئاقىۋىتى بەكمۇ ئېچىنىشلىق بۇلاتتى.
ئەمىلىيەتتە تۈركلەر ئىتتىپاقىنىڭ مەخسىتى تۈركمەنىستان زىمىنىدىكى ھەربىي كۈچلەرگە قارىتىلغان بولغاچقا پاششاخان ھەربىيلەر لاگىرىنى سەي –كۆكتات بىلەن تەمىنلەيدىغان دىخانچىلىق بازىسىنىڭ رۇس خۇجايىنى بىلەن ئالدىن تۇنۇشۇپ يېقىن بۇرادەرلەردىن بولۇپ قالغان ئىدى، بۇ رۇس خۇجايىنمۇ پاششاخاننىڭ سېرىق چېچى بىلەن مۇكەممەل رۇس تەلەپپۇزۇغا قاراپ ئۇنى رۇس يىگىتى دەپ قارايتتى.
بىر كۈنى سەھەردە  ھېلىقى داش قازاندىكى شورپىغا چىلىنىپ تەييار بولغان ئىككى ماشىنا يۇقىرى سۈپەتلىك تەرخەمەك دىخانچىلىق مەيدانىنىڭ ئالدىدا توختاپ رۇس خۇجايىنغا ئۆتكۈزۈپ بىرىلدى.
-        بۇرادەر مەن دىگەندەك ئۇراپ –قاچىلىدىڭىزمۇ؟- دېدى دىخانچىلىق مەيدانىنىڭ خۇجايىنى بۇ ئەرزان سېتىۋالغان تەرخەمەكلەرگە قاراپ خۇشال بولغان ھالدا.
-        خاتىرجەم بۇلۇڭ، سىز تاپىلىغاندىنمۇ بەكراق يۇيۇپ تازىلىدىم، ئېيتقىنىڭىز بۇيىچە دېزىنفىكسىيە سۇيۇقلىقىغا چىلىدىم، ھەرگىز چاتاق چىقمايدۇ! – دېدى رۇس يىگىت ئىشەنىچ بىلەن.
-        ياخشى بۇپتۇ، ھەربىيلەرنىڭ يىمەكلىك تازىلىق ئۆلچىمى ناھايىتى قاتتىق دەڭا، بىر قېتىم چاتاق چىقىپ قالسا ھەممىزنىڭ ئىشى سۇغا چىلىشىدۇ، ماقۇل ئەمىسە پۇلىنى كىلەر ئايدا ئېلىۋېلىڭ بۇلامدۇ؟
-        پۇلدا چاتاق يوق، بۇندىن كېيىن ماڭا يۈز بەرسىڭىزلا بولدى خۇجايىن!
-        مەخپىيەتلىكنى قاتتىق ساقلاڭ، بۇ كۆكتاتلارنى ھەربىي گازارمىدىكىلەر مىنىڭ مەيدانىمدىن چىقتى دەپ قارايدۇ، ناۋادا بۇ ئىشلار تېشىغا چىقىپ قالسا ھەر ئىككىلىمىزنىڭ ئاخىرقى ئۆمرى تۈرمىدە ئۈتىدۇ جۇمۇ!...
ئۇلار شۇنداق قىلىپ خوشلاشتى. مەيدان خۇجايىنى ئەرزان ئېلىپ قىممەت ساتىدىغان بۇ سودىدىن خۇشال بولۇپ تەرخەمەكلەرنى ئامبىرىغا يۆتكەشكە باشلىدى.
پاششاخان زاۋۇتقا يىتىپ بارغۇچە قالدى يىگىتلەر جىددى يېڭى خىزمەت مەشغۇلاتىغا چۈشۈپ بولغان ئىدى. ئۇلار بىمارلارغا ئاسما قىلىنىپ سېلىنىدىغان شىشىلىك سۇيۇغلۇقتىن نەچچە مىڭ دانە سۇيۇغلۇقنى ھۆكۈمەت ئىلىكىدىكى دورا ساتىدىغان تارماقلاردىن سېتىۋېلىپ ھەر بىر شىشە سۇيۇغلۇقنىڭ ئىچىگە ئىشپىرىس بىلەن بىر خىل زەھەرلىك سۇيۇغلۇق دورا ماڭدۇرۋاتاتتى.
بۇ خىل سۇيۇغلۇق دورا ئېنگىلىزچە رىسىن دەپ ئاتىلىدىغان بولۇپ تۈركمەنچە ئابدىمىلىك ئاقسىلى دەپمۇ ئاتىلاتتى، ئادەتتە ئابدىمىلىك ئۇرۇغىدىن ماي تارتقاندا ئۇنىڭ قالغان قالدۇق كۈنجىرسىدە  بۇ خىل زەھەرلىك ماددا رىسىن بەش پىرسەنىتنى ئىگىلەيتتى. مۇناسىۋەتلىك تېخنىكلار بۇنى پىششىقلاپ ئىشلەش ئارقىلىق ساپ بولغان ئابدىمىلىك زەھىرى-رىسىنگە ئىرىشەتتى. بۇ خىل زەھەردىن 0.2 مىللىگىرام ئادەمنىڭ قېنىغا ئۆتۈپ كەتسە نەچچە سائەتتىن كېيىن ئادەم بەدىنى قىززىشىپ كىتەتتى ئاندىن ئادەمنى تەر بېسىپ نەپەس ئېلىش قىيىنلىشاتتى، ئاندىن ئادەمنىڭ ئۆپكىسى ئېغىر دەرىجىدە سۇلۇق ئىششىپ قان بېسىمى چۈشۈپ كىتەتتى-دە ئۈلۈپ كىتەتتى. سوۋىت ئىتتىپاقى بىخەتەرلىك كومتىتى يەنى جاسۇسلۇق ئورگىنى بولغان «ك گ ب» ھەرخىل قەسىتلەپ ئۆلتۈرۈشلەردە كۈپۈنچە مۇشۇ خىل كۈچلۈك زەھەرلىك دۇرىنى ئىشلىتەتتى.
بۇ قېتىم پاششاخان نۇرغۇن پۇل خەجلەش ئارقىلىق مۇسكىۋاغا بېرىپ بۇ خىل دورا ئابدىمىلىك زەھىرىنى كۆپلەپ قولغا چۈشۈردى، بۇ دورا ئەسلى پاراشۇكسىمان بولۇپ پاششاخانلار بۇ دۇرىنى سۇدا ئىرىتكەندىن كېيىن ئىشپىرىس ئارقىلىق داۋالاشقا ئىشلىتىدىغان سۇيۇغلۇق شىشىسىنىڭ پىچەتلەنگەن ئېغىزىدىن يىڭنە ئارقىلىق ھەر بىر شىشىگە 3-4 مىللىگىرامدىن ماڭدۇرۋەتكەن ئىدى.
ئاستانە تۈركمەنىستان ئۆلكىسىنىڭ مەركىزى بولغاچقا بۇ يەردىكى ھەربىي گازارمىدا شەھەرنىڭ ئامانلىقىنى ساقلاش شۇنداقلا زاپاس قىسىم سۈپىتىدە تۆت بەش مىڭ رۇس ئەسكىرى قىلغىلى ئىش يوق بىكار يېتىپ سەمىرىپ كەتكەن ئىدى.
بۇ قېتىم مۇسكىۋا تۈركمەنىستاندىكى دۆلەت بايراملىق تەبرىكلەشنى ناھايىتى داغدۇغىلىق ئۆتكۈزۈپ ئىشغالىيەت ئاستىدىكى تۈركمەنلەرگە ئۆزىنىڭ تېخى مەۋجۇتلىقىنى بىلدۈرمەكچى ئىدى.
11-ئاينىڭ7-كۈنى سوۋىت ئىتتىپاقىنىڭ دۆلەت بايرىمى كۈنى ئىدى، بۇ كۈنى تۈركمەنىستاننىڭ ئاستانە شەھرىدىكى باش ھەربىي گازارمىسىدا  ئۆتكۈزۈلگەن دۆلەت بايرىمىنى تەبرىكلەش مۇراسىمىمۇ ناھايىتى كاتتا ئۆتكۈزۈلدى، كەچلىك زىياپەتتە ئۈستەل-ئۈستەل زاكۇسكىلار ئىچىدە ھېلىقى خولىرا بىمارىنىڭ گەندىسىگە چىلانغان تەرخەمەكمۇ خام سەي سۈپىتىدە تۆردىن ئۇرۇن ئالغان ئىدى...
ئەتىسى بىرلا ۋاقىتتا ئىككى مىڭدىن ئارتۇق رۇس ئەسكىرى خۇلىرا بىلەن يۇقۇملاندى، بۇ سوۋىت تارىخدىكى ئەقىلگە سىغمايدىغان بىر ۋەقە بولۇپ مۇسكىۋا زادى نېمە بولغانلىقىنى بىلەلمەي ئاغىزىنى تۇتۇپ ھاڭ قالدى، ھەربىي دوختۇرخانلار، خەلىق دوختۇرخانىلىرى يىتىشمەي ھەتتا باشلانغۇچ –ئوتتۇرا مەكتەپلەرمۇ دوختۇرخانىلارغا ئۆزگەرتىلدى، ۋابانىڭ سىرتقا تارقىلىشنىڭ  ئالدى ئېلىنىش بىلەن بىرگە ئەسكەرلەرنىڭ ئۈلۈم نىسبىتى زور دەرىجىدە تۈۋەنلىتىلدى، لېكىن ئىككى كۈندىن كېيىن پۈتۈن خولىرا بىلەن يۇقۇملانغان كېسەل ئۈچ مىڭدىن ئېشىپ بۇ كېسەل بىلەن ئۆلگىنى ئۈچيۈزدىن ئېشىپ كەتتى، تۆتىنچى كۈنىگە بارغاندا پاششاخاننىڭ زاۋۇتىدا مەخپىي ياسالغان سۇيۇغلۇقلار تۈرلۈك ئۇسۇللار بىلەن يەشىك-يەشىكلەپ خۇلىرانى داۋالاش نوقتىلىرىغا زور كۈلەمدە كىرىشكە باشلىدى، ئەتىسىلا ئۆلگەن رۇس ئەسكىرى ئىككى مىڭدىن ئاشتى، ئۇنىڭ ئەتىسى يەنە ئۆلدى...
مۇسكىۋا گەرچە ساختا سۇيۇغلۇق شىشىسىدىكى دەھشەتلىك قاتىل ئابدىمىلىك زەھىرىنى بايقىغان بولسىمۇ ئاڭغىچە نەچچە يۈزلىگەن ھەربىي ئەمەلدارلارنىڭ بېشى كىسىلىپ خىرىشوۋنىڭ تەخىتتىن چۈشىشى تىزلشىشىتىن باشقا ئىش بولمىدى.
تۈركمەنلەر ئىتتىپاقى ئارقىدىنلا بۇ قېتىمقى دەھشەتلىك قىرغىنغا مەسئۇل بۇلىدىغانلىقىنى جاكارلىدى، رۇسلار يەنە بىر قېتىم خەلىقنى قايتىدىن تۇتقۇن قىلىپ سۇئال-سۇراق ھەركىتىنى باشلىۋەتتى، تۈركمەنىستان خەلقى تاياق –توقماق، ئاھۇ-زارنىڭ ئىچىدە قالدى، ئېغىر ئۇيقۇدىكى سانسىزلىغان خەلق يەنە بىر قېتىم تاياق زەربىسىدىن كۈزىنى ئۇۋلاپ ئويغىنىشقا باشلىدى...

*        *         *         *         *         *         *
سۇغۇق قىش يىتىپ كەلدى.
شەھەر سىرتىدىكى قەبرىستانلىق ئاپئاق قار ئىچىدە تۇلىمۇ گۈزەل بولۇپ كەتكەن ئىدى، پاششاخاننىڭ يېقىملىق قىرائىتى بۇۋى مەريەم خېنىمنىڭ قەبرىسىدىن ھالقىپ پۈتۈن مازارلىقنىڭ جىمجىتلىقىغا ھۈسۈن قاتقان ئىدى. چاڭقىغان تەشنا يۈرەكلەرگە زەم-زەم كەبى راھەت بىرىدىغان سۈرە ياسسىننىڭ مۇڭلۇق قىرائىتىنى يېڭى كۈتۈرۈلگەن قۇياشمۇ زەن سېلىپ تىڭشىۋاتاتتى.
يىراقتىن جىددى غاچىلداپ چىققان قەدەم ئاۋازى پاششاخاننىڭ يېنىغا يېقىنلاپ كىلىپ توختىدى، ئاخىرىقى مۇبىيىن تامام بولۇپ دۇئا ئاخىرلاشتى.
-        ئاكا، يېڭى بىر گەپ چىقىپ قالدى! – دېدى تىللاخان جىددىي ھالدا دۇئادىن يېنىپلا.
-        شۇنچە جىددىلەشكۈدەك نېمە ئىش بولدى ئۇكام؟- دەپ ياندۇرۇپ سورىدى پاششاخان ئۇكىسىغا ئۆرۈلۈپ قاراپ.
-        چوڭ ئىشقۇ يوق، - دېدى تىللاخان بېشىنى لىڭىشتىپ – تۈنۈگۈن خەلق مەيدانى ئالدىدىكى چوڭ يولدا قار تازىلاشقا چىققان ھەربىيلەرنى يۈك ماشىنسى بىلەن باستۇرۇپ ئۆلتۈرگەن قەھىرمانىمىزنى كېچىدىن تۇتىۋاپتۇ...
-        نىمە؟ - جىددىلىشىپ سورىدى پاششاخان ئۇكىسىنىڭ گىپىدىن جىددىلىشىپ- ئۆلگەن ئىت قانچىكەن؟ تۇتۇلغىنى ئۇ...
-        نەخ مەيداندا قىرىق  يەتتىسى ئۈلۈپتۇ، ئېغىر زەخمىلەنگىندىن ئوتتۇز نەچچىسى بار ئىكەن، بۇلار ساقايغان تەقدىردىمۇ مەڭگۈلۈك مېيىپ بولۇپ قالغۇدەك، زەخمىسى بەكلا ئېغىركەن. بۇ باتۇرىمىز يەنىلا شۇ  «ئۆلۈم ئەلچىسى» ئىكەن.
-        يۈك ماشىنىسدا باستۇرغاندا بۇنچە  جىق ئادەم ئۆلمەيتتىغۇ؟ ئۇ قانداق بولۇپ تۇتۇلۇپ قاپتۇ؟
-        ماشىنىغا بېسىلغىنى پۈتۈنلەي تاشكەن،  خالىدە ئۇ ماشىنىنىڭ تەگلىكىگە نەچچە مېتىر ئۇزۇنلۇقتىكى ئۇزۇن لوم تۆمۈرنى توغرىسىغا كەپشەرلەپ  مۇقىمدىغاندىن كېيىن ماشىنىنى ئۇچقاندەك ھەيدەپ سەپتە تىزىلىپ مېڭىۋاتقان ئەسكەرلەرنىڭ كەينىدىن باستۇرۇپ مېڭىپتۇ ئەمەسمۇ، مۇشۇ بىر باستۇرۇشتىلا ھەممىسى يولغا يېقىتىپتۇ، ئۇ بايقۇشلارنىڭ قۇلىدا گۈرجەك-سۈپۈركىدىن باشقا ھېچقانداق نەرسىسى يوقكەن، ئۇنىڭ ئۈستىگە «شوپۇر ئۇستام»نىڭ يۈرىگى يەتكۈچە بار ئىكەن، ئۇ بۇنىڭغا قانماي ماشىنىسىنى كەينىگە ياندۇرۇپ يەردە پالاقلاپ ياتقان ئەسكەرلەرنى يەنە قايتىدىن باستۇرۇپ يەرگە چىڭداپ چىقىپتۇ، قايسى مىدىرلىسا ماشىنىنىڭ چاقى شۇنىڭ ئۈستىدە تۇرغان ئوخشايدۇ... ئەمما بۇلارنىڭ باشلىقىدا قۇرال بار ئىكەن، ئۇ ھوشىغا كىلىپ ماشىنا چاقى ئۆزىنىڭ بېشىغا كىلىپ بولغىچە شوپۇرغا قارىتىپ قالايمىقان ئوق ئۈزۈپتۇ، ماشىنا بۇ ئىتنى يانچىپ ئۆلتۈرگەن بولسىمۇ لېكىن خالىدەنىڭ  سول بىلىكىگە ئوق تىگىپتىمىش، ئۇ ئەسلىدە نەخ مەيداندىن بىخەتەر كەتكەن ئىكەن، لېكىن ئاخشام خوپتەن ۋاقتىدا شەھەر ئىچىدىكى شەخسى بىر دوختۇرنىڭ ئۈيىگە كىرىپ بىلىكىدىكى ئوقنى ئېلىۋېتىشنى تەلەپ قىلغان ئىكەن، بىچارە خالىدە بەك كۆپ قانسىراپ كەتكەچكە شۇ يەردىلا ئايلىنىپ كىتىپتۇ، دوختۇر سېپى ئۆزىدىن مۇناپىق ئىكەن، ساقچىلارغا دەپ قۇيۇپتۇ، بولغان ئەھۋال مۇشۇ ئاكا.
-        بۇ گەپلەر ئىشەنچىلىكمۇ ئۇكام؟
-        ئەلۋەتتە ئىشەنچىلىك، كونا چوپقىتىمىز ئۆز ئېغىزى بىلەن يەتكۈزدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە خەلق مەيدانىدىكى ۋەقەنى بالىلار ئۆزى بېرىپ ئىنىقلىدى ئەمەسمۇ؟!
-        سىىنىڭ دىمەكچى بولغىنىڭ خالىدەنى ئېلىپ چىقىشقۇ؟،- پاششاخان ئويچان كۆزلىرىنى ئۇكىسىنىڭ يېنىپ تۇرغان كۈزىگە قاراتتى.
-        شۇنداق، رۇسلار ئۇنى شەكسىز بىزنىڭ ئادەم دەپ قارايدۇ، ئۇنى قىيناپ ئۆلتۈرۈپ بولغىچە بىز ئالدىن قول سالايلى ئاكا! – دېدى تىللاخان ئاكىسىغا  ئۈمىد بىلەن قاراپ.
-        بۇپتۇ، بىر قانچە كۈنگىچە ئۇ شۇيەردە داۋالىنىپ تۇرسۇن، رۇسلار ئۇنىڭ جاراھىتىنى ساقايتمىغۇچە ئۇنىڭغا قول سالالمايدۇ، خالىدە ئۇلارنىڭ بىردىن-بىر ئۈمىدى، ئەسلى ھەپتىگىچە ساقلىساقمۇ بۇلاتتى، لېكىن ئۇلار ئۇنى مۇسكىۋاغا يۆتكەپ كەتكۈچە بىز ئالدىن قول سېلىشىمىز كىرەك!
-        قۇرال كۈچىمىز ئاجىز ئاكا، قانداق قىلىمىز؟
-        بۇنىڭدىن ئەنسىرمە!
پاششاخان ئۇكىسىنىڭ قۇلىقىغا بىر نىمىلەرنى پىچىرلاپ ھەركەتنىڭ قەدەم باسقۇچلىرىنى مەسلىھەتلىشىۋالدى.


                  ئون بەشىنچى باپ: ئۆلۈم ئەلچىسى

كەچلىكى شەھەرلىك ساقچى ئىدارىسىدىكىلەر سىمىنا قوشۇپ ئىشلەۋاتاتتى، پاششاخان ئۇدۇل ئىدارە باشلىقىنىڭ ئىشخانىسىغىلا كىردى.
- ۋوي...ۋوي...قايسى شامال ئەكەلدى سىز بايۋەچچىنى!، – دەپ ئورنىدىن ھىجىيىپ تۇردى رۇس ئەمەلدار پاششاخانغا خۇشامەت قىلىپ،- قېنى، قېنى ئولتۇرۇڭ !
باشلىقنىڭ يېنىدىكى ئۈچ نەپەر ساقچى بۇلارنىڭ سۆھبىتىگە دەخلى قىلماسلىق ئۈچۈن ئىشىكنى يېپىپ قۇيۇپ چىكىتىشتى.
- قايسى شامال ئەكىلەتتى، - دېدى پاششاخان مۇغەمبەرلىك بىلەن كىرىسلودا پۇتىنى مىنگەشتۈرۈپ ئولتۇرۇپ،– سىز بۇرادىرىمنىڭ ئوتى بولمامدۇ !
ئىدارە باشلىقى كۈلگىنىچە پاششاخاننىڭ ئالدىدىكى يۆلەنچۈكلۈك ئۇرۇندۇققا كىلىپ ئولتۇردى.
- ئۇزۇن بولدى كۆرۈشەلمىدۇق، سودا ئىشلىرىڭىز قانداقراق؟،- دەپ سورىدى ئىدارە باشلىقى پاششاخانغا چاي تۇتقاچ.
- ئىشلىرىمغۇ يامان ئەمەس، – دېدى پاششاخان بىر ئۇلۇغ تىنىۋېتىپ ھەسرەتلەنگەن قىياپەتتە ،– لېكىن مۇشۇ بۆلگۈنچى ئونسۇرلارنىڭ يامان ئىشلىرى سودا ئىشلىرىمغا ئاز-تولا تەسىر قىلىۋاتىدۇ دەڭا، ئۇنىڭ ئۈستىگە مىنىڭ قىلىۋاتقان تىجارىتىم ئاساسلىقى موسكىۋادا، رۇس چۆپقەتلىرىم بۇ يەرگە كېلىشتىن تېخى قورقىدۇ، سەل كۈچەپ قېلىۋاتىمەن شۇ!
- نىمىسىنى دەرسىز، - دېدى ئىدارە باشلىقى تاماكىسىنى تازا بىر شورىۋېتىپ ئىچى پۇشقان ھالدا،- تۈركلەر ئىتتىپاقى دېگەن بۇ بىر نېمە پۈتۈن تۈركمەنىستاننى قالايمىقان قىلىۋەتتى، بىز ساقچىلار نەچچە ئاي بولدى، تۈزۈكمۇ بىر ئۇخلىيالمىدۇق، نازارەتنىڭ بېسىمى تېخى يۇقىرى، بۇ ئۇرۇندۇقتا ئولتۇرماقمۇ بەك تەسلىشىپ كەتتى، يا بۇ مۇناپىقلارنى تۇتقىلى بولمىدى، ئىش چىقىۋەرگەن، مەنمۇ تويدۇم بۇ خىزمەتتىن پاششاخان!
- شۇنى بىر دىمەڭ بۇرادەر، بالدۇرراق دەم ئېلىشقا چىققان بولسىڭىز، موسكىۋادا تۇرۇپ ئىشلىرىمىزغا ياردەملىشەركەنسىز، بۇ يەردىن ئالىدىغان يىللىق مۇئاشىڭىزنى بىزدىن بىر ئايدىلا ئالاتتىڭىز!
- ھەي...ھەي!، – ئېغىر خۇرسىندى ئىدارە باشلىقى بېشىنى ئىككى يانغا چايقاپ، – ئۇ كۈنلەرمۇ كىلىپ قالار بۇرادەر!
- سىزنى ئىزدەپ كېلىشىمدە يېقىندا يېڭى بىر ئىشنىڭ يولى چىقىپ قالدى، قارىسام پايدىسى خېلى تۈزۈكتەك قىلىدۇ، شۇنىڭ بىلەن سىز يادىمغا كىلىپ قالدىڭىز، بۇ يەردە تاپقان-تىكىنىڭىز بالىڭىزنىڭ نەچچە ئايلىق ئوقۇش راسخۇتىغا يەتمەيدۇ، ئاز-تولا بىر نېمە تېپىۋالسۇن دەپ ئويلىۋىدىم، سىزنىڭچە...
- ۋاي...ۋاي بولمامدىغان، – دېدى ئىدارە باشلىقى بۇ گەپنى ئاڭلاپ ئاغىزى قۇلىقىغا يىتىپ، – سىز نېمە دىسىڭىز شۇ بۇرادىرىم.
- يۈرۈڭ ھاممامغا بېرىپ مەسلىھەتلىشىمىز!، – دەپ ئورنىدىن تۇردى پاششاخان بېشى بىلەن سىرتنى ئىشارەت قىلىپ.
- ھازىر بولماسمىكىن...شۇ...،- دېدى ئىدارە باشلىقى ئارىسالدى بولغىنىچە سائىتىگە قاراپ.
- بۇرادەر نىمانچە قىلىسىز، خىزمەت تۈگىمەيدۇ، تام يېقىلسا تۈۋىگە يېقىلىدۇ، ھۆكۈمەتتە يۈز يوق، نەچچە يىل جاپالىق ئىشلەپ بىرە ئىشنى خاتا قىلىپ قالسىڭىز، سىزنى بۇ ئۇرۇندۇقتا بىر مىنۇتمۇ ئولتۇرغۇزمايدۇ، قارىڭە باشقىلارغا، ھەممە ئىشنى سىلەرگە تاشلاپ قۇيۇپ ھەممىسى ئۆزىنىڭ يانچۇقىنى توملاش بىلەن ئاۋارە، يۈرۈڭ، يۈرۈڭ!
- ئۇغۇ راست، بوپتىلا، بارساق بارايلى، نىمانچە قىلارمىنا!،– دېدى ئىدارە باشلىقى ئورنىدىن تۇرۇپ جۇۋا چاپىنىنى كىيگەچ.
ئۇلار ئاستانە شەھەر ئىچىدىكى داڭلىق بىر ھاممامغا يىتىپ بېرىپ مەخسۇس ئەمەلدار- تۆرىلەر يۇيۇنىدىغان ئايرىمخانىغا كىردى، ئۇلار سودا توغرىلىق قىزغىن پاراڭلىشىۋاتقاندا ھاممام خۇجايىنى بىر يىگىتنى باشلاپ كىردى.
- ئاكا ! زاۋۇتقا موسكۋالىق بىر خۇجايىن بىر نەرسە ئېلىپ كەپتىكەن، سىزنىڭ ئۆز قولىڭىزغا تاپشۇرىمەن، ئۆزىگە دەيدىغان گېپىم بار ئىدى دەپ تۇرىۋالدى، شۇڭا بۇ كېچىدە ئۇنى بۇ يەرگە باشلاپ كەلدىم ، ئۇ ھازىر ھاممامنىڭ ئالدىدا ماشىنىدا ساقلىۋاتىدۇ، – دېدى يىگىت پاششاخانغا قول باغلاپ تۇرۇپ.
- ئەكەلگىنى ئۇ نېمە نەرسىكەن؟،- دەپ سورىدى پاششاخان خوش ئېرىنچەكلىك بىلەن.
- نەخ پۇلدەك قىلىدۇ ئاكا!
- قاچانقى پۇلكەن؟، - قاپىقىنى ئاچماي سورىدى پاششاخان خوشياقمىغاندەك.
- ئۆتكەنكى ئايدىكى مالنىڭ پۇلىكەن، بىرە چامادان چىققۇدەك.
- ھەي، ئادەمنى ئارامىدا قويمىغان...
شۇ چاغدا ئىدارە باشلىقىنىڭ گۈلقەقەلىرى ئېچىلىپ پاششاخانغا خۇشامەت قىلىشقا باشلىدى.
- تۇرۇڭ بۇرادەر تۇرۇڭ! پۇل سىزنى ئىزدەپ ئىشىگىڭىزگە كەلسىمۇ خوش بولمامسىز، بېرىپ كېلىڭ، مەن ساقلاپ تۇراي!، – دېدى ئىدارە باشلىقى شالۋۇرىنى ئېقىتىپ.
- جىندەك ساقلاپ تۇرۇڭ، ھازىرلا كىرىمەن!
شۇنداق دىگەچ پاششاخان كىچىك كۆلچەكنىڭ ئىچىدىن سۇغۇرۇلۇپ چىقىپ كىيىم ئالماشتۇرۇش ئۈيىگە ماڭدى.
ئالاھىزەل ئىككى-ئۈچ مىنۇتلاردىن كېيىن كىچىك كۆلچەكتىكى ئىسسىق سۇدا كۈزىنى يۇمۇپ غىڭشىپ ناخشا ئېيتىۋاتقان ئىدارە باشلىقىنىڭ بېشىغا سۇغۇق بىر نەرسە قادالدى. ئىدارە باشلىقى چۇچۇپ كۈزىنى ئېچىپ ئۆزىنىڭ بېشىغا يۈزىنى نىقابلىۋالغان بىرسىنىڭ تاپانچا تەڭلەۋاتقانلىقىنى كۆردى، ئۇ شۇ تاپتا قورققىنىدىن غال-غال تىتىرەپ كۆلچەكتىكى سۇغا سىيىپ ئۈلگۈرگەن ئىدى.
- سەن...سەنلەر نېمە ئادەم؟، - دېدى ئىدارە باشلىقى رۇس تىلىدا كېكەچلەپ.
- گەپنى ئاز قىلىپ ئاۋۇ ئۆيگە ماڭ !، – دەپ بۇيرۇق قىلدى تۈركمەن يىگىت ئۇنىڭغا ئەدىيالنى سۇنۇپ بەرگەچ.
ئىدارە باشلىقى سۇدىن چىقىپ ئەدىيالنى ئۆشنىسىگە ئۇراپ دەرھال ياندىكى ئارام ئېلىش ئۈيىگە كىردى.
- بۇيەردە ئولتۇرۇڭ ئەپەندى!، – دېدى يىگىت تۈركمەن تىلىدا ئۇنىڭغا ھۆرمەت بىلدۈرگەن بولۇپ.
- سەن...سەن زادى نېمە قىلاي دەيسەن؟، - دېدى ئىدارە باشلىقى تۈركمەن تىلىنى بۇزۇپ سۆزلەپ پېشانىسىدىكى پۇرقىراپ چىققان تەرنى ئالقىنى بىلەن سۈرتكەچ.
- گەپنى قىسقارتاي ئەپەندى، مەن تۈركلەر ئىتتىپاقىنىڭ باش ئاتامانى بولىمەن! – دېدى يىگىت ئۇنىڭ ئالدىدىكى يۇمشاق ئۇرۇندۇقتا ئولتۇرۇپ تاپانچىسىنى قولياغلىق بىلەن سۈرتكەچ ئۇنىڭغا ھەيۋە قىلىپ- مەقسەت ناھايىتىمۇ ئاددى، ئالدىڭىزدا ئىككى يول تۇرۇپتۇ بىرى خالىدەنى بىزگە قايتۇرىسىز، بۇ ئارقىلىق بىر ئۆمۈر خەجلەپ بولالمىغۇدەك بايلىققا ئېرىشىسىز، يەنە بىرى خالىدەنى مۇسكۋاغا ئۆتكۈزۈپ بىرىسىز شۇنىڭ بىلەن خوتۇن-بالا چاقىلىرىڭىزنى سىزدىن بۇرۇن ئۇ دۇنياغا ئۇزىتىمىز ئاندىن سىزنى يولغا سالىمىز، بۇنىڭغا ئىشىنىدىغانسىز؟
ئىدارە باشلىقى تۈركلەر ئىتتىپاقىنىڭ گېپىنى ئاڭلاپ قورققىنىدىن جېنى چىقىپ كەتكىلى تاسلا قالدى، چۈنكى ئۇ «تۈركلەر ئىتتىپاقى» دېگەن بۇ تەشكىلاتنى ئاجايىپ مۇكەممەل، قۇلىدىن ھەر بالا كېلىدىغان بىر تەشكىلات دەپ بىلەتتى. شۇڭا ئۇ بۇ يىگىتنىڭ سۆزىگە ئىشىنىشكە مەجبۇر بولدى.
- شۇنداق...شۇنداق، ئىشىنىمەن لېكىن خالىدە ئۇنى ...ئۇنى قۇيۇپ بىرىش مىنىڭ قۇلۇمدىن كەلمەيدۇ، – دېدى تىتىرەپ كەتكەن ئىدارە باشلىقى يىگىتنىڭ قۇلىدىكى تاپانچىغا سەپسېلىپ قاراپ.
- مىنىڭ ۋاقتىم بەكمۇ قىس، ماۋۇنى ئېلىڭ، – دېدى يىگىت يانچۇقىدىن چوڭ كاراتلىق بىر تال ئالماسنى ئېلىپ ئۇنىڭ قۇلىغا تۇتقۇزۇپ، – سىز پەقەت خالىدەنى شەھەرلىك دوختۇرخانىغا يارىسىنى تاڭغىلى چىقارتسىڭىزلا بولىدۇ، قالغان ئىشنى بىز ئۆزىمىز جۆندەيمىز، ئىش پۈتكەندە قولىڭىزدىكى ئالماستىن يەنە ئىككى تال ئالىسىز، مۇشۇ بايلىق بىلەنلا خىزمىتىڭىزنى تاشلاپ بالا-چاقىلىرىڭىز بىلەن مەيلى مۇسكۋاغا ياكى ياۋروپاغا بېرىڭ، بىر ئۆمۈر باياشات تۇرمۇش كەچۈرەلەيسىز ئەپەندى!
ئىدارە باشلىقى بىردەم قۇلىدىكى ئالماسقا بىردەم يىگىتنىڭ قۇلىدىكى تاپانچىغا قاراپ ئاخىرى بىر قارارغا كەلدى.
- بۇپتۇ، گىپىڭىز گەپمۇ؟
- چاتاق يوق!
- ئەتە كەچتە، ئۇنى شەھەرلىك خەلق دوختۇرخانىسىغا ئاپارغۇزىمەن، لېكىن ئۇنى يالاپ ئاپىرىدىغانلارنىڭ سانى كۆپىرەك ھەم بۇ بىر تۈزۈم، ئۆگۈنلۈككە ئەتتىگەن قۇراللىق ئەسكەرلەر ئۇنى مۇسكۋاغا ئېلىپ ماڭماقچى، ئاڭغىچە ئىشنى پۈتكۈزۈڭلار!
- ئەمىسە گەپ ئەشۇنداق بولسۇن!
شۇ چاغدا سىرتتىن پاششاخان قۇلىدا ياغلىققا ئورالغان بىر نىمىنى كۈتۈرۈپ كىرىپ كىچىك كۆلچەكنىڭ يېنىدا ئىدارە باشلىقىنىڭ ئىسمىنى ئۈنلۈك توۋلاشقا باشلىدى. ئىدارە باشلىقى ھېلىقى يىگىتكە بۇ يەردىن سەل تۇرۇپ شەپىسىز چىكىتىشنى قۇلى بىلەن ئىشارەت قىلىپ ئۆزى ئارام ئېلىش ئۆيىدىن چىقتى.
- ھە پاششاخان ئىشلار پۈتتىمۇ؟،- دېدى ئىدارە باشلىقى سەل ھۇدۇقۇپ پاششاخاننىڭ يېنىغا بارغاچ.
- ھەئە پۈتتى، ماۋۇنى يەڭگىمىزگە ئالغاچ بېرىڭ!،– دېدى پاششاخان قۇلىدىكى ياغلىققا ئورالغان بىر كاللەك پۇلنى ئىدارە باشلىقىنىڭ قۇلىغا تۇتقۇزۇپ تۇرۇپ.
- ۋاي...ۋاي بۇنداق قىلىش كېتەمتى، مىنى بەكلا قەرىزدار قىلىۋەتتىڭىز،- دېدى ئىدارە باشلىقى خۇش بولغىنىنى چاندۇرماي.
شۇنداق قىلىپ ئۇلار كىچىك كۆلچەككە قايتىدىن چۈشۈپ ئالەمنىڭ پاراڭلىرىنى قىلىشىپ تۈن يېرىم بولغاندا خۇشال ھالدا ئۆيلىرىگە قايتىشتى.
ئەتىسى ئەتتىگەندە ئىدارە باشلىقى قاماقخانىنىڭ داۋالاش ئۆيىدىكى كارۋاتتا ياتقان خالىدەنىڭ ئالقىنىغا بىر تال باغاقچىنى ئۆز قۇلى بىلەن تۇتقۇزۇپ قويدى. خالىدەنىڭ سول بىلىكىگە تەگكەن ئوق ئېلىۋېتىلگەندىن كېيىن ئۇنىڭ سالامەتلىگى راستىنلا تىز ئەسلىگە كىلىۋاتاتتى، خالىدە باغاقچىنىڭ مەزمۇنىنى تازىلىق ئۈيىگە كىرىپ ئوقۇغاندىن كېيىن ئەسىرگە يېقىن كىسىلى ئۆزگۈرۈپ ھۇشىدىن كەتكەن بولدى.
ئىدارە باشلىقىنىڭ قۇشۇلىشى بىلەن خالىدە بىر توپ ساقچىنىڭ ھەمرالىقىدا شەھەرلىك دوختۇرخانىنىڭ جىددىي قۇتقۇزۇش بۆلۈمىگە يۆتكەلدى. دوختۇرلار ئۇنىڭ ئەتراپىدا پايپىتەك بولۇشۇپ ئۇنىڭغا زادى نېمە بولغانلىقىنى بىلەلمەي چۆرگىلىشىپ يۈرەتتى.
خۇپتەندىن ئاشقاندا كارىدوردىكى تېلېفون جىرىڭلاپ نۆۋەتچى سېستراغا بۇيرۇق كەلدى «مەن دوختۇرخانا باشلىقى ئىۋانوۋىچ، ھېلىقى جىنايەتچىنىڭ ئەھۋالىنى ياخشى كۆزىتىڭلار، ئىشخانامدىكى قەھۋەرىمنى تازىلىقچىدىن ئىۋەتتىم، قاراۋۇللۇق قىلىۋاتقان ساقچىلارغا دەملەپ بېرىڭ، قەتئىي چاتاق چىقمىسۇن، ھېچقايسىڭلار ئۇخلاپ قالماڭلار، بۇ يۇقىرىنىڭ بۇيرۇقى!»
سېسترا دوختۇرخانا باشلىقىنىڭ ئىسمىنى ئاڭلاپ جىددىلىشىپ تورۇپكىنى قۇيۇپ تۇرىشىغا يۈزىگە ماسكا تاقىۋالغان تازىلىقچى بىر بۇلاق قەھۋەنى كۈتۈرۈپ سىرتتىن كىرىپ كەلدى. سېسترا ئۇنىڭ قۇلىدىكى قەھۋەنى تاپشۇرۇپ ئېلىپ ياندىكى دەم ئېلىش ئۈيىگە ئەكىرىپ تەڭشەشكە باشلىدى.
سېسترا بىر پەتنۇسقا ئالتە ئىستاكان قىزىق قەھۋەنى كۈتۈرۈپ خالىدە ياتقان كىسەلخانىنىڭ ئىشىك تۈۋىدە پوستا تۇرغان ئىككى ساقچىغا قەھۋەنى سۇندى.
- بىزنىڭ دوختۇرخانا باشلىقىغا يۇقۇرىدىن بۇيرۇق كەپتۇ، باشلىقىڭلار بۈگۈن كېچە سىلەرنى قەتئىي ئوخلىمىسۇن، چاتاق چىقسا بېشى بىلەن جاۋاب قىلىدۇ دېگەن ئوخشايدۇ، بۇ بىزنىڭ دوختۇرخانا باشلىقىنىڭ سىلەرگە قىلغان سوۋغىتى ئىكەن...،- دېدى سېسترا قىز مەسئۇلىيەتنى ساقچىلارغا ئىتتىرىپ ھىلىگەرلىك بىلەن.
ھاردۇقتىن ئۇيقۇسى كىلىپ كەتكەن ياشتا كىچىك ساقچى خۇشاللىقتا ھور چىقىپ تۇرغان قەھۋەنى پەتنۇس بىلەن ئېلىپ كېسەلخانا ئىچى-تېشىدىكى ساقچىلارغا بىر-بىرلەپ تۇتۇشقا باشلىدى، يېرىم سائەت ئۆتە-ئۆتمەي ساقچىلار ئولتۇرغان يىرىدە خورەككە چۈشۈپ ئۇخلاپ كىتىشتى.
كارۋاتتا ياتقان خالىدە يېنىدىكى ساقچىلارنىڭ قاتتىق ئۇخلاپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ قاچماقچى بولدى، ئوكۇل ئوڭ بىلىكىگە سېلىنغان بولغاچقا ئۇنىڭ ئۈستىگە سول قۇلى قاتتىق زەخمىلەنگەنلىكتىن ئوكۇل يىڭنىسىنى سۇغۇرۇپ ئېلىشقا ئامالسىز قالدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇ كارۋاتتىن چۈشمەكچى بولۇپ ھەرىكەت قىلىپ باقتى، ئۇنىڭ پۇت-قۇلى سىزىمنى يوقاتقاندەك ھېچقانداق ھەركەتكە كەلمەيۋاتاتتى، ئۇ يەنە تىرمىشىپ بېشىنى كۈتۈرۈپ باققان بولسىمۇ تېنى ئادەتتىن تاشقىرى ئاجىزلاپ كەتكەنلىكتىن تۇيۇقسىز ھۇشىدىن كېتىپ كارۋىتىغا ئوڭدىسىغا يېقىلدى. شۇ چاغدا بىر قانچە ئاق خالات كېيگەن دوختۇرلار ئىشىكتىن ئۇچقاندەك كىرىپ ئۇنى ئىتتەرمە ھارۋىغا يۆتكەپ سىرىتقا ئېلىپ ماڭدى.
شۇنداق قىلىپ «تۈركلەر ئىتتىپاقى» خالىدەنى ئۇڭۇشلۇق ھالدا زاۋۇتنىڭ يەر ئاستى ئۈيىگە بىخەتەر يۆتكىۋالدى.
پاششاخان ياتىقىدا كىرپىك قاقماي ئولتۇراتتى، تۇيۇقسىز ئىشىك چىكىلىپ تىللاخان كىرىپ كەلدى.
- قانداق بولدى ئۇكام؟،- دەپ سورىدى پاششاخان ئۇكىسىنىڭ غەلبە خەۋىرىگە ئىنتىزار بولۇپ.
- ھەممە ئىش ئۇڭۇشلۇق بولدى ئاكا، خالىدە ئۇ ھازىر يەر ئاستى ئۆيىمىزدە !
- ياخشى تىللاخان!، – دېدى پاششاخان ئۇنىڭ مۆرىسىگە يىنىك شاپىلاقلاپ – ئۇنىڭ يارىسى ئېغىرمىكەن؟
- ئەھۋالى دېگۈدەك ياخشى ئەمەس، ھازىرغىچە كۈزىنى ئاچالماي ياتىدۇ.
ئۇلار دەرھال يەر ئاستى ئۆيگە ئالدىرىدى.
پاششاخان يەر ئاستى ئۈيىگە كىرگەندە كارۋاتتىكى ئاپئاق يوتقاننىڭ ئۈستىدە بىر تال قىزىل ئەتىرگۈل تۇراتتى، پاششاخان تازا سەپسېلىپ ئۇنىڭ گۈل ئەمەس بەلكى گۈلدىنمۇ چىرايلىق بولغان ناھايىتى نازۇك بىر قىز ئىكەنلىكىنى جەزىملەشتۈردى ، قىزنىڭ قارا چاچلىرى ياستۇقنىڭ بىر تەرىپىنى شۇ پېتى يۆگىۋالغان بولۇپ قىياقتەك ئۇلاشما قاشلىرى ئاستىدىكى تۈكۈلۈپ تۇرغان كىرپىكلىرى بوغداي ئۆڭ يۈزىگە ناھايىتىمۇ ياراشقان ئىدى، پاششاخان ئەزەلدىن بۇنداق چىرايلىق قىزنى كۆرۈپ باقمىغان ئىدى، ئۇشتۇمتۇت ئۇنىڭ يۈرىگى سېلىپ قەدەم رېتىمى بۇزۇلاي دەپ قالدى.
«ئاھ ...ئاللاھنىڭ قۇدرىتى نىمانچە چەكسىز!».
قىز ھېلىھەم كۈزىنى ئاچماستىن شۇنداق بىر تاتلىق سېزىم بىلەن ئۇخلاۋاتقاندەكلا كۆرىنەتتى، پاششاخان «ئۆلۈم ئەلچىسى» نىڭ بۇنداق چىرايلىق بۇنداق بىر نازۇك قىز ئىكەنلىكىدىن ھەيران قالدى، پاششاخان چىرايىنىڭ بىرخىل ئوت ئالغاندەك بولۇپ قالغانلىقىنى ھېس قىلىپ كۈزىنى خالىدەنىڭ چىرايىدىن ئېلىپ قاچتى.
كارۋاتنىڭ بىر تەرىپىدە ئولتۇرۇشقان يىگىتلەر پاششاخاننىڭ كىرگىنىنى كۆرۈپ ئورنىدىن تۇرۇشۇپ ئۇنىڭغا ھۆرمەت بىلدۈرىشىۋاتاتتى. پاششاخان بىلمەستىن ئۆزىنىڭ خالىدىگە بۇنچە سەپ سالغانلىقىدىن يىگىتلەرنىڭ ئالدىدا ئۆلگىدەك خىجىل بولدى، ئۇ ئۆزىنىڭ خىجىللىقىنى يۇشۇرۇش ئۈچۈن يىگىتلەرنى بالدۇرراق ئۇخلاپ دەم ئېلىشقا بۇيرىدى.
كارۋاتنىڭ يېنىدا پاششاخان بىلەن تىللاخان قالدى، قىز يەنىلا ھۇشىغا كەلمەيۋاتاتتى. پاششاخان تىنغان تىنىقىنىمۇ بىلگىلى بولمايدىغان بۇ نازۇك قىزنىڭ قول بېغىشىغا يانچۇقىدىكى قولياغلىقىنى چىرايلىق قۇيۇپ ئۇنىڭ تومۇرىنى تۇتۇپ باقتى. تىللاخان ئاكىسىنىڭ تومۇر تۇتالايدىغانلىقىنى بىلگەچكە سوئال نەزىرى بىلەن پاششاخانغا قارىدى.
ـ ھازىرچە چوڭ چاتاق يوق، - دېدى پاششاخان ئۇكىسىنىڭ كۆزىگە قاراپ- سەن چىقىپ بۇ ئۆيگە ئىككى كىشىلىك ياتاق تەييار قىلغىن، بۈگۈن كېچە ئىككىمىز بۇ يەردە تۇرايلى، خالىدە بۈگۈن ئاخشامنى ئۆتكۈزۈۋالسا ئەتە چوقۇم ياخشى بولۇپ كىتىدۇ!
تىللاخان بېشىنى لىڭىشتقىنىچە چىقىپ يىغما كارىۋات ۋە لازىملىق نەرسىلەرنى ئەكىردى، پاششاخان ئۇكىسىغا «سەن بالدۇرراق ئۇخلىغىن، ئەتىكى ئىشقا دەخلى يەتمىسۇن !» دەپ ئۇنى يۆگەپ قويۇپ ئۆزى خالىدەنىڭ كارۋىتىنىڭ يېنىدا ئۈرە ئولتۇردى.
غۇۋا لامپا يۇرىقىدا خالىدە تىپتىنچ ياتاتتى، ئۇنىڭ پىشانىسىدىن گاھىدا تەر پۇرقىراپ چىقاتتى، گاھىدا لەۋلىرىنى مىدىرلىتىپ بىر نىمىلەرنى دېمەكچى بۇلاتتى، پاششاخان توختىماي ئۇنىڭ پىشانىسىنى سۈرتكەچ مەشكە كۆمۈر سېلىپ تۇراتتى. پاششاخان ئالدىدىكى بۇ قەھىرمان قىزغا قاراپ ئىچىدە « ئۆزىنىڭ خەلقى، ئۆزىنىڭ مىللىتى، ئۆزىنىڭ ئاللاھى ئۈچۈن قۇلىغا تىغ ئېلىپ ۋەتەن-زىمىنىنى قوغداش ئەسلى بىز ئەركەكلەرنىڭ مەجبۇرىتى تۇرسا بۇ كىچىك يۇمران قىز مۇشۇ تەرمەچتەك قوللىرىغا شەمشەر ئالغىنىنىڭ نىمىسى، شۈكرى! ھېلىمۇ زېمىن تەۋرەپ بىز ئەركەكلەرنى يۇتۇپ كەتمەپتۇ ؟!» دەپ ئويلايتتى.
ئالاھىزەل بىرە سائەتلەردىن كېيىن خالىدە پىشانىسىگە قۇيۇلغان ئىسسىق لۆڭگىنىڭ غىدىقلىشىدىن كۈزىنى تەستە ئاچتى، كارۋاتنىڭ يېنىدا ناھايىتىمۇ كېلىشكەن چىرايىدىن نۇر يېغىپ تۇرىدىغان بىر يىگىت ئۆزىگە قاراپ ئولتۇراتتى، يىگىتنىڭ چىرايلىق قوي كۆزىدىن بىرخىل كۆيۈمچانلىق بىرخىل جەزىبىدارلىق چىقىپ تۇراتتى، خالىدەمۇ ئۆمرىدە بۇنداق بوي-بەستى قاملاشقان، كۆزىدىن بۇنداق ئوت چىقىپ تۇرىدىغان بىرە ئەركەكنى ئۇچرىتىپ باقمىغان ئىدى، ئۇ بۇ نۇرلۇق ھەم ئوتلۇق كۆزلەردىن خىجىل بولۇپ كۈزىنى ئۆي ئىچىدىكى باشقا نەرسىلەرگە ئېلىپ قاچتى، ئۇ ياتقان يىرىنىڭ دوختۇرخانا ياكى تۈرمە ئەمەسلىكىنى قىياس قىلدى، ئۇ ئېغىزىنى تەستە ئېچىپ پاششاخاندىن سورىدى:
- بۇ قەيەر؟
قىزنىڭ ئاۋازى شۇنداقمۇ مىسكىن شۇنداقمۇ نازۇك ئىدىكى بۇ يېقىملىق ئاۋازدىن غاردا ياشىغان تەنھا زاھىتمۇ تەسۋىرنى سىيرىشتىن ئېزىپ كىتەر ئىدى، بۇ مۇڭلۇق ئاۋازدىن كاللا كىسەر جاللاتنىڭمۇ قىلىچى ھاۋادا لەيلەپ قالار ئىدى.
- بۇ بىخەتەر جاي خالىدە،- دېدى پاششاخان ئۇنىڭغا ئىچى ئاغرىتىپ- خاتىرجەم يېتىپ ئارام ئېلىڭ، ھەممە ئىشلار ئۆتۈپ كەتتى، ئەمدى سىز بىخەتەر!
- سىلەرگە نېمە دەپ رەھمەت ئېيتىشىمنى بىلەلمىدىم...
خالىدە شۇنداق دىۋېتىپ ئىسەنكىرەپ يىغلاپ كەتتى.
- ھەرگىز ئۇنداق ئويلىماڭ،- دېدى پاششاخان قۇلىدىكى ھەسەل سۈيىنى خالىدەگە ئىچۈرمەكچى بولۇپ- بىزنىڭ مەقسىتىمىزمۇ سىزدەك قىز سىڭىللىرىمىزنىڭ رۇسلارنىڭ تۈرمىسىگە كىرىپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئىدى، - پاششاخان شۇنداق دىگەچ خالىدەنىڭ دۈمبىسىدىن يۈلەپ ئۇنى ئاستا ئولتۇرغۇزدى- قېنى بۇنى ئىچىۋېلىڭ.
خالىدە ئىستاكاندىكى ھەسەل سۈيىنى ئىچىپ تۇرىشىغا تىللاخانمۇ ئۇيقۇسىدىن ئويغىنىپ ئەسنىگىنىچە كارۋاتنىڭ يېنىغا كەلدى.
- بۇ مىنىڭ ئۇكام تىللاخان بولىدۇ،- دەپ تۇنۇشتۇردى پاششاخان ئۇكىسىنىڭ قۇلىنى تۇتۇپ .
- ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم خالىدە سىڭلىم!، – دېدى تىللاخان ئەدەپ بىلەن سالام قىلىپ.
- ۋە ئەلەيكۇم ئەسسالام، سىلەرگە كۆپ قەرىزمەن، – دېدى خالىدە يۈزى تۆۋەنلىك بىلەن.
- ئۇنداق دىمەڭ، سىزنى ئۇلارنىڭ قۇلىدا قىيناپ قويدۇق!، – دېدى جاۋابەن تىللاخان.
ئۇلار شۇ تەرىقىدە بىر ئاز پاراڭلاشتى، خالىدەنىڭ سالامەتلىگى تېخى تولۇق ئەسلىگە كەلمىگەچكە پاششاخان خالىدەنى چارچىتىپ قويماسلىقنى ئويلاپ ئۇكىسىغا بالدۇرراق يېتىپ ئارام ئېلىشىنى بۇيرۇپ ئۆزى مەشنىڭ تۈۋىدە ئولتۇرۇپ كىتاب كۆرۈشكە باشلىدى.
مۇشۇ تاپتا خالىدەنىڭمۇ ئۇيقۇسى قاچقان ئىدى، ئۇنىڭ كاللىسىدا نۇرغۇن خىياللار بارئىدى، ئۇ ئۆزىنى دۈشمەنلەرنىڭ چاڭگىلىدىن قۇتقۇزغان بۇ باتۇر يىگىتلەرنىڭ كىملىكىنى، يېنىدا پايپىتەك بولۇپ ئۆزىنىڭ ھالدىن خەۋەر ئالغان بۇ يىگىتنىڭ زادە كىملىكىنى بەكمۇ بىلگۈسى بار ئىدى. ئۇ مۇشۇ تاپتا ئەدەپ يۈزىسىدىن ئۇخلىغان بولۇپ كۈزىنى چىڭ يۇمىۋالغان ئىدى.
پاششاخان قۇلىدىكى كىتاپنى يانغا ئېلىپ قۇيۇپ پات-پات خالىدەنىڭ كارۋىتىنىڭ يېنىغا كىلىپ ئۇنىڭ پىشانىسىنى تۇتۇپ باقاتتى. پاششاخان نېمە سەۋەپتىن خالىدەگە بۇنداق مىھرىبانلىق كۆرسەتكەنلىكىنى ئۆزىمۇ چۈشەنمەيتتى. شۇنداق قىلىپ پاششاخان بىر كېچە كىرپىك قاقماي خالىدەنىڭ ھالىدىن خەۋەر ئېلىپ ئەتىسى ئەتتىگەندە خالىدەنىڭ كارۋىتىنىڭ ئايىغىغا بېشىنى قۇيۇپ ئۇخلاپ قالدى...
تىللاخان بىر چاغلاردا ئويغۇنۇپ سائىتىگە قاراپ ناماز ۋاقتىنىڭ ئۆتۈپ كەتكەنلىكىنى بىلدى، چۈنكى ئەزەن ئاۋازى بۇ يەر ئاستى ئۆيگە ئاڭلانمايتتى. ئۇ ئورنىدىن تۇرۇپ ئاكىسىغا ئۆزىنىڭ جۇۋىسىنى يېپىپ قويۇپ پۇتىنىڭ ئۇچىدا دەسسەپ مەشنىڭ كۈلىنى ئاۋاز چىقارماي ئېلىپ ئوت قالاشقا باشلىغان ئىدى.
خالىدە تىللاخان ئويغانماستا ئاللاقاچان ئويغىنىپ كەتكەن ئىدى، لېكىن ئۇ كارۋىتىنىڭ ئايغىدا بېشىنى قۇيۇپ ئۇخلاپ قالغان بىر كېچە ئۆزىنىڭ ئەتراپىدا پەرۋانىدەك چۆرگىلەپ كېسىلىدىن خەۋەر ئالغان بۇ مېھرىبان يىگىتنى ئويغىتىۋەتمەسلىك ئۈچۈن كۈزىنى ئېچىپ مىدىر-سىدىر قىلماي ياتقان ئىدى، ئۇ ئاخشامدىن بىرى بولغان ئىشلارغا قاراپ بۇ بىر توغقان ئاكا-ئۇكىنىڭ بىر-بىرىگە بولغان مېھرىبانلىقىدىن تەسىرلەندى، ئاخشىمى پاششاخان ئۇكىسىنىڭ يوتقىنىنى يۆگەپ چىققانچىلىك قىلغان ئىدى چۈنكى تىللاخان ئەزەلدىن چالا ئۇيقۇچىلىقتا يېپىنىدىغان يوتقاننى ئاستىغا بېسىپ ياتاتتى، پاششاخان ئۇكىسىنى ئويغىتىۋەتمەسلىك ئۈچۈن ياندىكى كارۋاتتىكى ئۆزىنىڭ يوتقىنىنى ئۇنىڭغا يېپىپ قويدى، تىللاخان بىردەمدىن كېيىن ئۇنىمۇ ئاستىغا بېسىپ ياتتى، بۇ چاغدا پاششاخان ئۆزىنىڭ قىممەت باھالىق جۇۋىسىنى ئۇنىڭغا يېپىپ قويدى، خالىدە بۇلارنىڭ ھەممىنى كۆرۈپ ياتقان بولغاچقا پاششاخاننىڭ ئۇكىسىغا بولغان ئامراقلىقىدىن ھەيران قالغان ئىدى.
بىردەمدىن كېيىن بىر قانچە يىگىت قۇلىدا ئاغىزى يېپىلغان قاچىلارنى كۆتۈرۈشۈپ يەر ئاستى ئۆيگە كىرىپ كەلدى، بىر قاچىدا شورپا گۆش بىر قاچىدا شۆلە ئاش، بىر قاچىدا ھور چىقىپ تۇرغان سۈت... خالىدە بۇ قىرقىغاندەك ياش يىگىتلەرگە قاراپ يەر تۈۋىدىن ئۇلارغا سالام قىلدى. يىگىتلەرمۇ قىزنىڭ بۈگۈن ئەتتىگەن باشقىچە چىرايلىق بولۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ بىر-بىرىگە قارىشىپ ھەيران قېلىشتى.
- پاششاخان ئاكا،- دېدى تىللاخان پەس ئاۋازدا ئاكىسىنى ئويغىتىپ،– ئويغىنىڭە، ئەمدى ناشتا قىلايلى.
خالىدە بۇ ئىسىمنى ئاڭلاپ بۇ ئىسىمىنى نەدىدۇ بىر يەردە ئاڭلىغاندەك قايسىدۇ بىر كىتاپتىن كۆرگەندەك ئويغا كىلىپ قالدى. پاششاخان ئۇكىسىنىڭ يىنىك نۇقىشىدىن ئويغىنىپ ئۆزىنىڭ خالىدەنىڭ كارۋىتىنىڭ ئايغىدا ئۇخلاپ قالغانلىقىدىن ناھايىتىمۇ بەك خىجىل بولۇپ ئۆزىنى قويغىلى يەر تاپالماي قالدى.
ئۇلار ئەتتىگەنلىك ناشتىنى ناھايىتى قىزغىن قىلىشتى، خالىدە بۇ يىگىتلەرنىڭ بىر-بىرىگە تاماق سۇنۇشلىرىنى، بىر-بىرىگە تاماق زورلاشلىرىنى ئاندىن ئۇلارنىڭ ئۆزىگە توختىماي ئۇنى-بۇنى تەڭلەشلىرىنى كۆرۈپ بۇلارنىڭ ئۆملىكىدىن، بۇلارنىڭ ياخشىلىقىدىن شۇنداق تەسىرلەندى.
ھاينى-ھۇيت دىگۈچە ئارىدىن نەچچە ھەپتە ئۆتۈپ خالىدەنىڭ سالامەتلىكىمۇ سەللىمازا ئەسلىگە كەلدى، شەھەر ۋەزىيىتى يەنە بۇرۇنقىدەك جىددىي ھالەتتە بولسىمۇ ئەمما بۇلارنىڭ زاۋۇت قوراسى ناھايىتى جىمجىت ئىدى، تۈرلۈك ئاختۇرۇش-تىنتىشلاردىن يەنىلا خالى كېتىپ باراتتى. خالىدە زاۋۇت كەينىدىكى ئارقا ھويلىدا قامىدىن تىكىلگەن قېلىن جۇۋىنى يېپىنغاچ تېخى تولۇق ئىرىپ بۇلالمىغان قارنىڭ ئۈستىدە كۆك ئاسماندىكى قۇياش بىلەن بەس تالاشقاندەك يېگانە تۇراتتى. ئۇ كىشىنىڭ يۈرىگىنى جىغىلتىدىغان ئەشۇ شەھلا نۇرلۇق كۆزلىرى بىلەن پات-پات ئىچى يانچۇقىدىكى سائىتىگە قاراپ قۇياتتى...
ئارقا ھويلىنىڭ ياغاچ ئىشىگى ئېچىلىپ پاششاخان بىلەن تىللاخان كىرىپ كەلدى، خالىدە ئۇلارنى كۆرۈپ گۈلدەك ئېچىلدى.
- ئاخىرى كەلدىڭلار!،- دېدى خالىدە قويۇق كىرپىكلىرىنىڭ ئارىسىدىن پاششاخانغا كۈلۈپ قاراپ- چۈشلۈك تاماق سۇۋۇپ قالاي دېدى.
- بىزمۇ سىزنىڭ ئوخشىغان تامىقىڭىزنى دەپ ئاكام بىلەن شۇنچە نېرىدىن كەلدۇق ،– دېدى تىللاخان ئاكىسىغا مەنىلىك قاراپ قۇيۇپ.
پاششاخان قىزلارنىڭ ئالدىدا ناھايىتى تارتىنچاق ئىدى، ئۇ خالىدەنىڭ سىمدەك بەدىنىنىڭ قاما جۇۋا بىلەن تېخىمۇ لاتاپەتلىك بولۇپ كەتكەنلىكىنى ھېس قىلىپ ئۇنىڭ كۆزىگە قارىيالمىدى، قارنىڭ سوغىقى سۆڭەكتىن ئۆتسىمۇ خالىدەنىڭ ئادەتتىن تاشقىرى ئۇزلىقى، ئالاھىدە نازاكەتلىك خۇلقى شۇنداقلا جاننى ئالىدىغان كۈلكىسى پاششاخاننىڭ چېكىسىدىن توختىماي تەر ئېلىۋاتاتتى.
پاششاخان ياتىقىنى خالىدەگە بوشۇتۇپ بىرىپ ئۆزى ئىشخانىدا ۋاقىتلىق تۇرىۋاتاتتى، ئۇلار ئۇدۇل خالىدە تۇرىۋاتقان ئۆيگە كىرىپ شۇ يەردىكى مەرمەر تاشتىن ياسالغان يۇمىلاق شىرەدە ئولتۇرۇپ تاماق يېيىشتى، خالىدە تاماققا بەكلا ئۇستا بولغاچقا يىگىتلەرنىڭ ھەممىسى ئۇنىڭ ئەتكەن تامىقىغا ئامراق بولۇپ قالغان ئىدى. بۈگۈنكى زەيتۇن يېغىدا ئىتىلگەن پولومۇ ناھايىتى ئوخشىغان بۇلغاچقا پاششاخان ئۆزى يالغۇزلا بىر تاۋاق پولۇنى بىكارلىدى، پاششاخاننىڭ قاۋۇل بوي –بەستىنى پۈتۈن ئاستانىدە بىر دىيىشكە بۇلاتتى، شۇڭلاشقا ئۇنىڭ ئادەتتىكى ئىشتىھاسىمۇ يەتكۈچە بار ئىدى.
خالىدە باشقا يىگىتلەردىن پاششاخاننىڭ بىر ئولتۇرۇشىدا كىچىك بىر پاقلاننىڭ گۆشىنى يەپ بولالايدىغانلىقىنى ئاڭلىغان ئىدى، شۇڭا ئۇ پاششاخاننىڭ ئالدىدىكى تاۋاقنى يەنە ئاش بىلەن لىقلاپ ئۆزىنىڭ قاچىسىدىكى گۆش بىلەن بىيىنى ئۇنىڭ ئېشىنىڭ ئۈستىگە باستى.
پاششاخان گەپ-سۆز قىلماي ئاشنىڭ گۆشنى ئۇششاق پارچىلاپ پولونى قۇزا كاللىسى قىلىپ ئىشتاھا بىلەن مەززە قىلىپ يىيىشكە باشلىدى، تىللاخان ئاكىسىنىڭ زوق-شوخ بىلەن يەنە تاماق يېيىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ ئۇنىڭ پۇتىغا ئاستا دەسسەپ قويدى. چۈنكى قىزلارنىڭ ئالدىدا جىق تاماق يىيىش تىللاخاننىڭ نەزىرىدە بىرخىل خىجىلچىلىقتا قالىدىغان ئىشتەك بىلىنەتتى. بۇ چاغدا پاششاخان ئۇكىسىنىڭ مەخسىدىنى چۈشىنىپ ئالدىدىكى يېرىم بولغان تاۋاقتىن قۇلىنى ئاستا يېغىپ جىم ئولتۇردى، خالىدە بولسا ئىزچىل پاششاخاننىڭ تاماق يېگەن ھالىتىدىن ھەۋەسلىنىپ ئولتۇراتتى.
- ئاكا ئېلىڭە، - دېدى خالىدە پىيالىلەرگە چاي تولدۇرغاچ،- تالا بەك سۇغۇق، سىڭىپ كىتىدۇ.
- ياق سىڭلىم، ئوبدان باقتىم، - دېدى پاششاخان كۆزىنىڭ قۇيرىقىدا ئۇكىسىغا قارىغاچ خىجىل بولۇپ.
تىللاخان ئاكىسىنىڭ ئۆز ئىشتىھاسىدىن خىجىل بولىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلىپ سۆز قىستۇردى:
- تامىقىڭىز بەك ئوخشىغاچقا ئاكام راسا يەپ قويدى، ئەمدى بىز ماڭايلى سىڭلىم.
ئۇلار دۇئا ياندۇرۇشۇپ ئۆيدىن تالاغا چىقىشتى، خالىدە ئۇلارغا قىيمىغاندەك ياتاقنىڭ ئىشىك بوسۇغىسىدا ئۇلارنىڭ ماڭغىنىغا بىردەم قاراپ تۇرۇپ ئاندىن ئاشخانا ئۆيگە كىرىپ كەتتى، ئارقا ھويلىنىڭ ئىشىكىدىن پۇتىنى ئېلىپ بولغان پاششاخاننىڭ ئىسىگە تۇيۇقسىز بىر ئىش كىلىپ ئۇكىسىغا ھازىرلا كىلىدىغانلىقىنى ئېيتىپ كەينىگە ياندى، خالىدە ئۇلارنى ئۇزۇتۇپ قۇيۇپ ئاشخانىدا قاچا-قۇچىلارنى يۇيۇۋاتاتتى، پاششاخان ئاشخانا ئۆيگە كىرىپ جۇۋىسىنىڭ ئىچ يانچۇغىدىن ئىككى قۇتا دورىنى چىقىرىپ خالىدەگە سۇندى.
- خالىدە، - دېدى پاششاخان ئۇنىڭ ئىسمىنى تەستە ئېغىزدىن چىقىرىپ،- بۇ دورىنىڭ بەدەننى قۇۋۋەتلەش رولى ئالاھىدە ياخشى دەپ ئاڭلاپ سىزگە ئەكەلگەن ئىدىم، بايام ئۇنتۇپ قاپتىمەن، كۈندە ئىچىپ بېرىڭ، سالامەتلىگىڭىز تېخى تولۇق ئەسلىگە كەلگىنى يوق.
پاششاخان بۇلارنى دىگەندە ئۇنىڭ يۈزى شەلپەردەك قىزىرىپ يۈرىگى رېتىمسىز سوقۇۋاتاتتى، پاششاخان مەيلى تاماق يىگەندە بولسۇن ياكى ھازىرنىڭ ئۆزىدە بولسۇن يەنىلا خالىدەنىڭ ئوتلۇق كۆزىگە قاراشقا پېتىنالمايۋاتاتتى، خالىدە بۇ پۇرسەتتە پاششاخانغا قانغۇچە قارىۋالدى، مۇشۇ تاپتا خالىدەنىڭ يۈرىگىمۇ رېتىمىنى يوقۇتۇپ ئېغىزى قۇرۇشقا باشلىۋاتاتتى...
- رەھمەت ئاكا، - دېدى خالىدە ئوماق كۈلكىسى بىلەن پاششاخاننىڭ قۇلىدىن دورىنى ئېلىپ تۇرۇپ، - مىنى دەپ كۆپ جاپا تارتتىڭىز...
- نەدىكىنى، كۆپرەك ئارام ئېلىڭ...
- ئاكا، بىر گەپ بار ئىدى، دىسەم بۇلارمۇ؟،- دېدى خالىدە پاششاخاننىڭ كۆزىگە تىكىلىپ قاراپ.
- قېنى دەۋىرىڭ،-دېدى پاششاخانمۇ ئاخىرى چىدىيالماي ئۇنىڭ خۇما كۆزىگە سىنچىلاپ تۇرۇپ.
خالىدە زاۋۇت قوراسىغا كەلگەن تۇنجى ئاخشىمىلا پاششاخاننى بىر كۆرۈپ ئۇنىڭغا كۆڭلى چۈشۈپ قالغان ئىدى، پاششاخانمۇ شۇ چاغنىڭ ئۆزىدە كارۋاتتا بىھوش ياتقان خالىدەنى بىر كۆرۈش بىلەن ئۇنىڭغا رام بولۇپ قالغان بولسىمۇ كۆڭلىدە ۋەتىنىنى ئازاد قىلمىغۇچە ئايال زاتىنى ئويلىماسلىققا بەل باغلىغان بولغاچقا ئۆزىنى ئىزچىل خالىدەدىن قاچۇرۇپ كىلىۋاتاتتى، شۇ سەۋەپتىن ئۇ خالىدەگە بىر قېتىممۇ تىكىلىپ قاراپ باقمىغان ئىدى. بۇ نۆۋەت ئۈ ئۆز ئىرادىسىگە خىلاپ ھالدا خالىدەنىڭ كۆزىگە تىكىلىپ قاراپ ئۇنىڭ شەھلا كۆزىدىن ئۇنىڭ يۈرىكىنىڭ چوڭقۇر قاتلىمىدىكى ئاجايىپ بىر ئوتنىڭ لاۋۇلداپ كۆيگىنىچە ئۆزى تەرەپكە قاراپ ئېقىپ كېلىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلدى، دىگەندەك مۇشۇ تاپنىڭ ئۆزىدە خالىدەنىڭ كۆز نۇرىدىن بىر پارچە ئوت چاچراپ چىقىپ پاششاخاننىڭ يۈرىگىدىكى لاۋۇلداپ كۆيىۋاتقان ئوتنىڭ ئۈستىگە تاشلاندى-دە ئوتنى تېخمۇ ئەۋجىگە چىقىرۋەتتى، گۈلخاننىڭ دەپتى تازا كۈچەيگەندە بۇ قىزىق ھارارەت ئىچىدىن بىر تال چوغ قېرىشقاندەك يەنىلا ئۇدۇل خالىدەنىڭ يۈرىكىگە چۈشۈپ كەتتى، خالىدەنىڭ يۈرىگى ئەمدى بۇلالماي قالدى، ئۇ بىر ئاجىزە بولغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭ يۈرىكىنىڭ ئازاب-نالىسى ئۇلۇغ ئاللاھنىڭ ھوزورىغا كۈتۈرۈلدى، ئاللاھ ئۇنىڭغا ياردەم قىلدى، خالىدەنىڭ كۆيگەن يۈرىكىدىن يەنە بىر پارچە قىلدەك ئوت ئېقىپ چىقىپ پاششاخاننىڭ گۈلخانغىلا چۈشتى، خالىدەدىن چاچراپ چىققان بۇ بىر پارچە ئوتنى ئاددى چاغلاشقا بولمايتتى، مانا ئەمدى بۇ بىر پارچە ئوت پاشاخاننىڭ يۈرىكىنىلا ئەمەس ئۇنىڭ پۈتۈن جىسمىنى كۆيدۈرۈشكە باشلىۋالاتتى...
- مەن سىلەرنىڭ «تۈركلەر ئىتتىپاقى» نىڭ ئادەملىرى ئىكەنلىكىڭلارنى بىلمەن، - دېدى خالىدە سەمىمىيلىك بىلەن،- چۈنكى دۈشمەنلەرنىڭ قۇلىدىن مىنى قۇتۇلدۇرۇپ چىقىش پەقەت سىلەرنىڭلا قولۇڭلاردىن كېلىدۇ. لېكىن سىلەر ئۆزەڭلار توغرىلىق ماڭا ھېچنىمە دېمىدىڭلار،-خالىدە كۆزىگە مۆللىدە ياش ئالدى، - سىلەر تەشكىلاتىڭلارنىڭ بارلىق پائالىيىتىنى مەندىن يۇشۇرۇپ كېلىۋاتىسىلەر، مىنىڭمۇ ئۆز ئالدىمغا ياشاش يولۇم بار، مەن ئەمدى قايتاي دەيمەن...
- ئېيتقانلىرىڭىز توغرا خالىدە،- دېدى پاششاخان ئۇنىڭغا تەسەللىي بىرىپ، – بۇ بىزنىڭ سىزگە ئىشەنمەسلىكىمىزدىن ئەمەس بەلكى سىزنىڭ سالامەتلىكىڭىزنىڭ بالدۇرراق ئەسلىگە كىلىشىنى ئويلىغانلىقىمىزدىن بولغان، سىز بىلىسىز رۇسلار بىزنى ھەر تەرەپتىن ئىزدەۋاتىدۇ، بىزنىڭ ھەرىكەتلىرىمىزنى بار كۈچى بىلەن چەكلىۋاتىدۇ، ۋەزىيەت بىزگە ناھايىتى پايدىسىز ھالەتتە، شۇنداقتىمۇ تەشكىلاتىمىز ئازادلىق ھەركىتىنى توختاتقىنى يوق، يىگىتلىرىمىز بار كۈچى بىلەن تىرىشماقتا، ئويلاپ يەتكۈسىز جاپا-مۇشەققەتلەرنى بېشىدىن ئۆتكۈزمەكتە، بۇلارنىڭ سىزگە بېسىم بولۇپ قالماسلىقىنى ئويلاپ سىزگە باشقا گەپ قىلمىغان خالىدە.
- دىگەنلىرىڭىزغۇ بىر تەرەپتىن توغرا پاششاخان،- دېدى خالىدە كۆزىدىن ئاققان ياشنى سۈرتۈپ تۇرۇپ،- مەن ئۆزەم بۇ ئۆيدە بولغىنىم بىلەن كۆڭلۈم يەنىلا ئەشۇ خەلقىمدە، كۆڭلۈم دەپسەندە بولغان بۇ ۋەتىنىمدە ، كۆڭلۈم مىسلى كۈرۈلمىگەن دەرىجىدە ئىزىلگەن بۇ مىللىتىمدە ...مەن ھەر بىر تىنىقىمنى ئاللاغا ئاتىۋەتكەن بىر مۇسۇلمان تۈركمەن قىزىمەن، سىزگە دىسەم پاششاخان ئاكا، مەن دۈشمىنىمنىڭ قېنىنى دەريا قىلىپ جىگىرىنى زىخقا ئۆتكۈزمىگىچە ھەرگىز بولدى قىلمايمەن، شۇڭا قايتىپ ئىشىمنى باشلىسام دەيمەن!
خالىدەنىڭ كۆزىدىن غەزەپ ئۇتى يالقۇنجايتتى، پاششاخانغا خالىدە بارغانسېرى مەزمۇت بارغانسېرى زور كۆرىنىشكە باشلىدى.
- خالىدە سىڭلىم، - دېدى پاششاخان كەسكىن ھالدا،- ئارمانىڭىز شۇ بولسا بۇپتۇ بۈگۈندىن باشلاپ ھەرىكىتىمىزگە قاتنىشىڭ، ھەممىز بىر يولدىكى ئادەم، تىنىمىز ۋە جېنىمىز پەقەت ئاللاھ ئۈچۈن، ۋەتەن ئۈچۈن، تۈركمەن خەلقى ئۈچۈندۇر!
بۇ گەپنى ئاڭلاپ خالىدەنىڭ كۆڭلى باشقىچە ئېچىلدى، ئۇنىڭ مۇشۇ تاپتىكى خۇشاللىقى ئېيتىپ تۈگەتكۈسىز بولۇپ ئۇنىڭ پاششاخاننىڭ بوينىغا ئېسىلىپ قاتتىق ۋارقىرغۇسى بار ئىدى، پاششاخاننىڭمۇ ھازىرنىڭ ئۆزىدە ئۇنىڭ خۇشال بولغان ھالىتىدىكى قىزلارغا خاس ئۇماقلىقىغا، گۈزەللەرگە خاس كۈلكە-نازاكىتىگە قاراپ ئۇنى قاتتىق باغرىغا باسقۇسى كىلىۋاتاتتى......

* * * * * * * *

قىش چىكىتىپ نورۇز كەلدى، ئارقىدىن ياز پەسلى ئۆزىنىڭ رەڭگارەڭ پورەكلەپ ئېچىلغان گۈللىرى بىلەن ھەقىقەت يۇلىدا شەھىد بولغان جەڭچىلىرى ئۈچۈن ئۇزۇندىن بىرى ماتەم لىباسىنى كىيىپ ئۈن-تىنسىز ياش تۆكۈۋاتقان باغرى سۇنۇق تۈركمەنىستان زىمىنىغا تەسەللىي بەرمەكچى بۇلۇۋاتاتتى.
مۇشۇ تاپتا زاۋۇتنىڭ يەر ئاستى ئۆيىدىكى يۇمىلاق ئۈستەلدە پاششاخان قاتارلىق سەككىز ئادەم جىددى يېغىن ئېچىۋاتاتتى.
- ... ھەرقايسىڭلارنىڭ پىكىرى ناھايىتى ئۇرۇنلۇق، – دېدى پاششاخان تەشكىلات ئەزالىرىنىڭ پىكىرىنى ئاڭلىغاندىن كېيىن،- گەپنى خۇلاسىلىغاندا موسكىۋا يېزا ئىگىلىك ئونىۋېرسىتېتىدىكى تۈركمەن ئۇقۇغۇچى قىز رۇس لۈكچەكلىرى تەرىپىدىن نۆۋەت بىلەن باسقۇنچىلىققا ئۇچراپ ئاخىرى ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋالدى، رۇس دائىرىلىرى يەنىلا بۇ ئىشقا ئىزچىل پەرۋاسىز قاراپ كەلدى، ئۇنىڭ ساۋاقداشلىرى ھەقىقەتنى ياقىلاپ يۇقىرىغا بۇ ئىشنى دوكلات قىلسا ئەكسىچە ئۇ رۇسلار بىزنىڭ تۈركمەن ئوقۇغۇچىلىرىمىزنى «توپلىشىپ بۆلگۈنچىلىك پەيدا قىلدى» دەپ قىيىن-قىستاق، تاياق-توقماق ئاستىغا ئالدى، نۇرغۇنلىرىنى مەكتەپتىن ھەيدىدى... تۈركمەنىستان خەلقى بۇ ئېچىنىشلىق پاجىئەدىن خەۋەر تاپقان بولسىمۇ رۇسلارنىڭ دەھشەتلىك تۆمۈر تاپىنى ئاستىدا مىدىر-سىدىر قىلالمايۋاتىدۇ، - پاششاخان غەزەپ بىلەن ئۈستەلگە بىرنى ئۇرۇپ گېپىنى داۋاملاشتۇردى،-تۈركلەر ئىتتىپاقى ئەمدى بۇنىڭغا قاراپ تۇرالمايدۇ، رۇسلار بۇنىڭ ئۈچۈن زور بەدەل تۆلىشى كېرەك!
- توغرا ئېيتتىڭىز ئاكا!
- ئايرىم ھېساب ئېلىشىمىز كېرەك!
- ......
تەشكىلات ئەزالىرى كەينى-كەينىدىن سۆز قىلىپ ئۆز ئىرادىسىنى بىلدۈرۈشتى.
- شۇنىڭ ئۈچۈن، - دېدى پاششاخان تىللاخانغا قاراپ بۇيرۇق بىلەن، - سىز بۈگۈنلا مۇسكۋاغا قاراپ يول ئېلىڭ، ھازىرچە كىچىكرەك بولسىمۇ ھېساب-كىتاپنى بۇغىۋېتىڭ، بۇ ئىشقا مۇناسىۋەتلىك ئۇ مەلئۇنلاردىن بىرىمۇ كەم قالمىسۇن! كېلەركى ھەپتە موسكىۋادا خەلقئارالىق مۇخبىرلار يېغىنى ئېچىلماقچى بۇلىۋېتىپتۇ، بۇ بىز ئۈچۈن ياخشى بىر پۇرسەت، بىز بۇ ئىشنى دەستەك قىلىپ پۈتۈن جاھان ئەھلىگە رۇسلارنىڭ ھەقىقى ئەپتى-بەشىرسىنى ئاشكارىلىشىمىز كېرەك! خالىدە سىز،- پاششاخان قىيالماسلىق نەزىرى بىلەن ئۇنىڭغا تىكىلىپ تۇرۇپ ئېيتتى،- ئاستانە خەلق ئۇنىۋېرسىتېتىدىكى ئوقۇغۇچىلارنى بىر قېتىملىق نامايىشقا تەشكىللەڭ، قالغان يىگىتلىرىمىز سىزگە ياردەملەشسۇن، ئىت ھامان ئىتلىقىنى قىلىدۇ، ئۇلار بۇ قېتىم بىزنى قىرىپ تاشلىشى مۇمكىن، لېكىن بۇ بىر ئەۋلاد كىشىلەرنىڭ قانلىق بەدىلى يەنە بىر ئەۋلاد كىشىلەرنىڭ ھۆرلۈككە چىقىشىغا يول ئاچقۇسى، خەيرى ئامان بۇلۇڭلار!
يېغىن ئاخىرلىشىپ ھەممەيلەن تارقىلىشتى، يەر ئاستى ئۆيدە پاششاخان يالغۇز چېكىتتەك بىر نوقتىغا قارىغىنىچە ئولتۇراتتى، يىنىك ئاياق تىۋىشىدىن ئۇ كەينىگە بۇرۇلۇپ قارىدى، خالىدە ئۇنىڭغا ئىللىق مېھرى بىلەن قاراپ تۇراتتى.
- نىمىنى خىيال قىلىۋاتىسىز پاششاخان؟، - دېدى خالىدە پەس ئاۋازدا ئۇنىڭغا يېقىنلىشىپ.
- بۇ قېتىم ئاستانە زور بەدەل تۆلەيدىغان بولدى خالىدە، - دېدى پاششاخان كۈزىنى ئەۋۋەلقى نوقتىدىن ئۈزمەي تۇرۇپ ئۇلۇق-كىچىك تىنغان ھالدا،- ئاز ساندىكى كاللا كېسەر يالماۋۇزلارنىڭ بىردەملىك خاتالىقى سانسىز بىگۇناھ پۇقرالارنى ئۇزاق مۇددەتلىك ئۇرۇش ئۇتىغا سۆرەپ ئەكىردى، ئۇلارنىڭ ئادالەتسىزلىكى خەلىقنىڭ بېشىغا بالا بولدى، ھاكىمىيەتنىڭ ئىقتىدارسىزلىقى ئۆزىنىڭ بېشىغا چىقىپ بولغىچە سانسىز بىگۇناھلارنىڭ قېنى دەريا بولۇپ ئاقىدىغان بولدى...
- شۇنداق پاششاخان، بىز تۈركمەنلەر تەقدىرگە بەكلا ئىشىنىپ كەتتۇق، ئۆزىمىزنىڭ ئىش –ھەركىتىنى ئاللاھنىڭ كالامىغا بويسۇندۇرماي ئەكسىچە ئاللاھنىڭ كالامىنى ئۆز ھەرىكىتىمىزگە بويسۇندۇرماقچى بولدۇق، ئالدىنقىلارنىڭ خاتا ئالغان بىر قەدىمى كېيىنكىلەرنىڭ نەچچە يۈز مىڭ قەدەمنى خاتا ئېلىشىغا سەۋەبچى بولدى، ھېچقىسى يوق، غۇرۇرىمىز ئۈچۈن كۈرەش قىلىشنىڭ ئۆزىلا بىز تۈركمەنلەرنىڭ خۇشاللىقى، بىزنىڭ خۇشاللىقىمىز جاينامازنىڭ ئۈستىدىلا ئەمەس بەلكى قىلىچلىرىمىزنىڭ ئۆتكۈر بىسىدابۇلىشى كېرەك پاششاخان!
خالىدەنىڭ سۆزى پاششاخانغا بەكلا ياقتى، ئۇ ئورنىدىن تۇرۇپ خالىدەگە رازىمەنلىك بىلەن قاراپ ئىللىق كۈلۈمسىرىدى.
- تەييارلىقىڭىز پۈتتىمۇ خالىدە؟، - دېدى پاششاخان ئۇنىڭغا ئوتلۇق كۈزى بىلەن تىكىلىپ.
- مىنىڭ نامىزىمنى نەچچە يىلنىڭ ئالدىدىلا ئۇقۇۋەتكەن پاششاخان!،- دەپ كۈلدى خالىدە ھېچنىمىدىن قورقمايدىغان باتۇرلىقى بىلەن.
- ئۇنداقتا ياخشى، تۈركمەنىستاننىڭ تەقدىرى بۈگۈندىن باشلاپ سىزنىڭ قولىڭىزدا!، – دېدى پاششاخان تۈركلەر ئىتتىپاقىنىڭ باش ئاتامانى بولۇش سالاھىيىتى بىلەن ئۇنىڭغا بۇيرۇق قىلىپ.
- چاتاق يوق، سۆز بىر، ئاللاھ بىر پاششاخان!، – دېدى خالىدىمۇ قەتئىيلىك بىلەن ھەربىيچە چاس بىرىپ.
شۇنداق قىلىپ تەشكىلات ئەزالىرى پىلان بويىچە ھەممىسى ئۆزىنىڭ ئىشىغا چۈشۈپ كەتتى، ئارىدىن يەتتە كۈن ئۆتكەندە تىللاخان خوشخەۋەر ئېلىپ كەلدى يەنى موسكىۋادىكى تۈركمەن قىز ئۇقۇغۇچىغا باسقۇنچىلىق قىلغان ئالتە نەپەر رۇس لۈكچىكنىڭ بېشى مەكتەپ مۇدىرىنىڭ بېشى بىلەن قېتىلىپ قىزىل مەيداندىكى تۈۋرۈكلەرنىڭ ئۇچچىغا بىردىن-بىر ئېسىلغان ئىدى.
خالىدەنىڭ ئالاھىدە تەشكىللىشى ۋە كۈچ چىقىرىشى بىلەن ئاستانىدىكى ئۇنىۋېرسىتېت ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ نامايىش ھەركىتىمۇ ئۇڭۇشلۇق ئېلىپ بېرىلىۋاتاتتى، ئەتتىگەندە ئاستانە شەھرىنىڭ خەلق مەيدانىغا نەچچە يۈز ئوقۇغۇچى لوزۇنكا-پىلاكاتلارنى كۈتۈرۈپ يىغىلىشىپ ھۆكۈمەت دائىرىلىرىدىن تۈركمەن قىزى رەھىمەنىڭ موسكىۋادىكى ئۆلۈم پاجىئەسىگە چۈشەندۈرۈش بېرىشىنى تەلەپ قىلدى، ئۇقۇغۇچىلارنىڭ كۆپ سانلىقى قىز ئۇقۇغۇچىلار بولغاچقا ئۇلارنىڭ زىل ئاۋازى خەلق مەيدانىدىن ھالقىپ كۇچا-كويلاردىكى ئەركەكلەرنىڭ غۇرۇرىنى غىدىقلاشقا باشلىدى، شۇ چاغنىڭ ئۆزىدە بىر توپ ساقچىلار پەيدا بولۇپ قىز ئوقۇغۇچىلارنى خالىغانچە ئۇرۇپ-تىپىپ ئۇلارنىڭ چېچىدىن سۆرەپ مەيداندىن قوغلاشقا باشلىدى، ئەتراپتا قاراپ تۇرغان پاششاخان قاتارلىق يىگىتلەر بۇ ناھەقچىلىقنى كۆرۈپ مەيدانغا تۈشمۈ-تۆشتىن كۆكرەك كىرىپ ھاينى-ھۇيت دىگۈچە ساقچىلارنى يەرگە چاپلاپ ئۈلگۈردى، بۇنى كۆرگەن باشقا ئەركەكلەر چاپان-كۆينىكىنى سېلىۋېتىپ تەكبىر ئوقۇغىنىچە سەپكە قېتىلدى...
ساقچى-ئەسكەرلەر كۆپىيىشكە باشلىدى، خالىدە قۇلىغا كاناينى ئېلىپ «قېنى مۇسۇلمان تۈركمەن ئەركىكى بولساڭ، رەھىمەنىڭ ئۈچىنى ئال، ئاللاھۇ ئەكبەر!» دەپ ئۈنلۈك توۋلىغىنىچە ساقچىلارغا قاراپ ئېتىلدى، بىردەمنىڭ ئىچىدە مەيداندىكى خەلق كۆپىيىشكە باشلىدى، ساقچى –ئەسكەرلەر قالايمىقان ئوق ئۈزۈشۈپ پىتىراپ قېچىشقا باشلىدى، ئوقتىن يارىلانغانلارنىڭ سانى ئاز بولسىمۇ خەلقنىڭ غەزىپى سەلدەك تاشتى، نامايىشچى قوشۇن قېچىپ كەتكەن ئەسكەرلەرنى تاپالماي نىشانىنى كۇچا-كويلاردىكى رۇسلارغا قاراتتى، رۇسلارنىڭ دۇكانلىرىغا ئوت قۇيۇلۇپ ئىشىك-دەرىزىلىرى چېقىلدى، قۇشۇننىڭ ئالدىغا ئۇچرىغانلىكى رۇس پۇقرالىرى تاياق-توقماقتىن قېچىپ قۇتۇلالمايۋاتاتتى، ئۇرە-ئۇر، قاچە-قاچ .......پۈتۈن ئاستانە ئوت دېڭىزىغا ئايلاندى...
مۇشۇ پەيتنىڭ ئۈزىدە تۈركمەن ئۆلكىسىنىڭ سېكرىتارى پىتىر پېتروۋىچ ھەشەمەتلىك داچىسىدىكى ئايرىم خانىسىدا ئىككى-ئۈچ قىزنىڭ ھەمرالىقىدا ۋوتكا ئىچىپ پەيزى قىلىۋاتاتتى، تۇيۇقسىز ئىشىك چىكىلىپ ئۇنىڭ كاتىپى رۇخسەتسىزلا ئۈسۈپ كىردى.
- سېكرىتار چاتاق چىقتى!، – دېدى كاتىپ ئالدىراپ دوكلات قىلىپ،- تۈركمەنلەر ئىسىيان كۆتۈرۈپتۇ!
- ئىسىيان كۆتۈرۈپتىما؟، - دېدى پىتىر پېتروۋىچ سېمىز گەۋدىسىگە يېپىشىۋالغان قىزلارنىڭ يۈزىنى سىلاپ تۇرۇپ،- تېخى مۇشۇ ياۋايى تۈركمەنلەر!
- شۇنداق سېكرىتار! ئاستانە ئۇلارنىڭ قۇلىغا ئۆتۈپ كەتكەن ئوخشايدۇ...
- ئالدىرىما، ئۇلار قىلغۇلۇقىنى قىلىۋالسۇن، مەنمۇ مۇشۇنى كۈتكىلى نەۋاخ، مىنىڭ ئەسكەرلىرىم ئەزەلدىن گۆشسىز غىزا يىمەيدۇ، راسا بىر پۇخادىن چىقىۋالىدىغان بولدۇق،- دېدى پىتىر پېتروۋىچ قۇلىدىكى ۋوتكىنى كۆتۈرۈۋېتىپ چالا مەستلىكتە.
- ئەمىسە...
- كارىڭ بولمىسۇن، ئەتە بىر نېمە دېيىشىمىز!،- دېدى سېكرىتار يېنىدىكى نازىنىنلاردىن ئايرىلىشقا كۈزى قىيماي سورۇنىنى داۋاملاشتۇرۇپ.
ئەتىسى نامايىشچى قوشۇن تېخىمۇ كۆپەيدى...
ئۆلكە سېكرىتارى ئاش ۋاقتى بىلەن مەستلىكتىن يېشىلىپ ئىشنىڭ چاتاقلىقىنى پەملىدى...لېكىن موسكىۋا تەرەپتىن جىددى بۇيرۇق كەلدى: «ھەرقايسى ئەل مۇخبىرلىرى دىققىتىنى تۈركمەنىستانغا قاراتتى، ۋاقتىنچە توپىلاڭچىلارغا ئوق ئېتىشقا بولمايدۇ!»
پىتىر پېتروۋىچنىڭ ھىساپسىز بايلىقى ۋە ھوقۇق ئىمتىيازى ئۇنى تۈركمەنىستاننىڭ ئەركە پادىشاھىغا ئايلاندۇرۇپ قويغان ئىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە تۈركمەنىستاندىكى كۆچمەن رۇسلارنىڭ كۆپۈنچىسى كىرودىيىدىن كۈچۈپ كىلىنگەنلەر بولۇپ ھەتتا بۇ يەردىكى تۇرۇشلۇق ھەربىي قىسىممۇ كىرودىيىدىكى چوڭ ھەربىي قىسىمدىن تەلەپ بىلەن يۆتكەپ كىلىنگەن ئىدى. بۇ قېتىم ئۇ موسكىۋانىڭ بۇ بۇيرۇققا مېيىقىدا كۈلۈپ قۇيۇپ ئۆز يۇرتى كىرودىيىدىن ئەكەلگەن مەخسۇس ھەربىيلىرىگە بۇيرۇق قىلدى:
- قېنى شاشلىرىم، ئۇلۇغ رۇسلارنىڭ غۇرۇرى ئۈچۈن پۇقراچە ياسىنىپ تۈركمەن ئىسيانكارلىرىنىڭ قېنىنى ئىچىپ كۆڭلۈڭلارنى قانغۇچە ئېچىۋېلىڭلار!
نەچچە مىڭ خىللانغان كىرودىيىلىك رۇس ئەسكەرلەر بۇ يېشىل چىراقتىن دەرھال پۇقراچە ياسىنىپ قۇلىغا كالتەك-لوم تۆمۈرلەرنى ئالغىنىچە بوشانغان قاۋاندەك كوچىلاردىكى تۈرك پۇقرالىرىغا ئېتىلدى...ئۆز ئارا ئۇرۇش، ئۆلتۈرۈش باشلىنىپ كەتتى...پۇقراچە ياسانغان رۇس ئەسكەرلىرى نەچچە يىللىق مەشىقنى بېشىدىن ئۆتكۈزگەچكە بىر تىپىك بىلەن تۈركمەن يىگىتلىرىنى يېقىتالايتتى، لېكىن تۈركمەن يىگىتلىرىمۇ شەھىتلىق يولىنى تاللىغاچقا كەينىگە بىر قەدەممۇ چېكىنمەيتتى، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ قېتىمقى نامايىشتا تۈركمەن قىزلىرى ئادەتتىن تاشقىرى باتۇرلۇق كۆرسىتىۋاتقاچقا پۈتۈن جەڭ مەيدانى ئاجايىپ قىززىپ كەتكەن ئىدى...
پاششاخان يىگىتلىرى بىلەن سەپنىڭ ئالدىدا بىر-بىرى بىلەن بەسلىشىپ رۇس ئەسكەرلىرىنىڭ سىسىق بېشىدىن مۇنار ياساۋاتاتتى...
تۈركمەنلەر شۇنداق قىلىپ ئاللاھنىڭ ھىممىتى بىلەن رۇسلاردىن غالىب كەلدى...
ئۆلكە سېكرىتارى پىتىر پېتروۋىچ ئەمىلي ئەھۋالنى ئاڭلىغاندىن كېيىن ئاچچىغىدىن يېرىلاي دېدى، ئۇ شوملۇققا تولغان كۈزىنى قىسىپ تۇرۇپ قول ئاستىدىكىلەرگە دەرھال بۇيرۇق قىلدى:
- كەچ كىرگەن ھامان شەھەردىكى پۈتۈن چىراغلار ئۆچۈرۈلۈپ كۇچا-كويلاردىكى تۈركمەن ئەۋلادىدىن بولغان ھەرقانداق جان قىرىپ تاشلانسۇن!
كەچ كىرىپ زىمىننى قاراڭغۇلۇق قاپلىغاندا يول چىراقلىرى پۈتۈنلەي ئۆچۈرۈلدى، تۇيۇقسىز كۆزىگە كېچىدە كۆرۈش ئەينىكى تاقىۋالغان نەچچە مىڭ كىرودىيىدىن يۆتكەپ كىلىنگەن ياللانما ئالاھىدە ئەسكەرلەر ئاسماندىن چۈشكەندەك پەيدا بولۇپ پىلىموتلىرىدىن تاتىلدىتىپ ئوق ئۈزگىنىچە بىگۇناھ خەلقنى خالىغانچە ئوققا تۇتتى...
روسلارنىڭ بۇ قۇراللىق قىرغىن قىلىش ھەركىتىدە نەخ مەيداندا يەتتە مىڭدىن ئارتۇق تۈركمەن ئوغۇل-قىزلىرى ئېتىپ ئۆلتۈرۈلدى...
ئاللاھنىڭ ئىلتىپاتى بىلەن تۈركلەر ئىتتىپاقىدىن پاششاخان، خالىدە، تىللاخان ۋە يەنە بىر يىگىت بولۇپ تۆتەيلەن ئېغىر يارىلانغان ھالدا  زاۋۇت قۇرۇسىغا مىڭ تەسلىكتە يىتىپ كېلىۋالدى...باشقا يىگىتلەرنىڭ ئۆلۈك-تىرىكلىكىنى تېخىچە بىلگىلى بولمايتتى.


ئون ئالتىنچى باپ: تەقدىرنىڭ چاقچىقى

تاڭ ئاتارغا يېقىن رۇس ئەسكەرلىرى پۈتۈن جەسەتلەرنى گۈرجەك بىلەن قىرىپ يوللارنى يۇيۇپ -تازىلاپ مۇخبىرلارغا ھېچ ئىش بولمىغاندەك قىلىپ كۆرسەتمەكچى بولغان ئىدى، لېكىن ئەقلى-ھوشى جايىدا مۇخبىرلار بۇلارنىڭ قويىۋاتقان ئويۇنلىرىنى بىلىپ ئۈلگۈردى.
ئەتىسى پاششاخان قاتارلىقلار بىر كۈن زاۋۇتتىن تالاغا چىقماي يەر ئاستى ئۆيدە تۇرۇشقا مەجبۇرى بولدى، ئۇلار بۇ قېتىمقى قۇچاقلاشما جەڭدە قاتتىق باتۇرلۇق كۆرسەتكەچكە ئۆزىنىڭ قانچىلىك دەرىجىدە زەخمىلەنگەنلىكىنىمۇ ئۇنتۇپ قېلىشقان ئىدى.
خالىدە پۇتلىرىنى ئېغىر سۆرىگىنىچە ئۇلارنىڭ يارىسىنى بىر-بىرلەپ تېڭىشقا باشلىدى، پاششاخاننىڭ ئوڭ بىلىكىدىكى تۆمۈر قىيپال بەكلا چوڭقۇر كىرىپ كەتكەچكە تىللاخان ئۇنىڭ ئاغىزىغا بىر تال ئارغامچىنى چىشلىتىپ قۇيۇپ ئۇنىڭ بىلىكىگە چىڭ ئېسىلىپ تۇردى، خالىدە چوڭ قىسقۇچ بىلەن يىگىرمە سانتىمېتىردىن ئارتۇق ئۇزۇنلۇقتىكى بارماق توملۇقىدىكى تۆمۈر قىيپالنى تەسلىكتە سۇغۇرۇپ ئالدى، ئاغرىق ئازابىغا  چىدىمىغان پاششاخان پۈتۈن دەردىنى ئاغزىدىكى ئارغامچىدىن چىشلەپ ئېلىۋاتاتتى...خالىدە نۆۋەت بىلەن باشقىلارنىڭ يارىسىنى تېڭىپ چىقتى.
كەچكە يېقىن پاششاخان قاتارلىق تۈركلەر ئىتتىپاقىدىكى ئۈچ يىگىت بالدۇرلا ئۇخلاپ قالدى، خالىدە تېخىچە ئۇخلىمىغان ئىدى، ئۇ يانچۇق سائىتىگە قاراپ قۇيۇپ پاششاخان ياتقان كارۋاتنىڭ يېنىغا ئاستا باردى.
پاششاخان كۈلۈمسىرىگەن ھالدا ئۇخلاۋاتقان بولۇپ قاۋۇل گەۋدىسىگە ماسلاشقان توم بىلەكلىرى بىلەن بىر تال ياستۇقنى قۇچاقلىۋالغان ئىدى، پاششاخاننىڭ بۇلجۇڭ گۆشلەرگە تولغان كۆكرىگى ھەر قېتىملىق تىنىقىنىڭ تەسىرىدە ئالدى ئۇچۇق كۆينىگىدىن كۆتۈرۈلۈپ پەسىيىپ بەئەينى ئۇخلاۋاتقان شىرنى ئەسلىتەتتى.
خالىدە پاششاخاننىڭ كارۋىتىغا يېقىن كىلىپ ئولتۇردى، ئۇ يۇمران قۇلى بىلەن پاششاخاننىڭ پىشانىسىنى سىلاپ ئاندىن ئۇنىڭ كۆكرىكىدە بېشىنى قۇيۇپ مەڭزىنى ئۇنىڭ كۆكسىگە ياققىنىچە كۆزىگە ئىسسىق ياش ئالدى، پاششاخان بولسا ھېچنىمىنى تۇيماستىن قوينىڭ قوزىسىدەك پىخىلداپ تىنغىنىچە ئۇخلىۋالاتتى. خالىدە پاششاخانغا يۈزىنى تېخىمۇ مەھكەم ياقتى، پاششاخان مۇشۇ تاپتا شىرىن بىر چۈش كۆرىۋاتاتتى...
پاششاخاننىڭ بالىلىق چېغى ئىدى، بىر كۈنى پاششاخان مەكتەپتىن قايتىپ كىلىپ بوخچىسىنى ھويلىسىغا تاشلاپ قۇيۇپ سىڭلىسى بەرناخاننى چاقىرى :
- بەرناخان !
ئاۋاز چىقمىدى.
- بەرناخان!
يەنە ئاۋاز چىقمىدى.
پاششاخان ئۇنىڭ داۋاملىق ئىشىكنىڭ كەينىگە مۆكۈۋېلىپ ئۆزىنى ئىزدىتىدىغانلىقىنى ئوبدان بىلەتتى، شۇڭا يۈگۈرۈپ كىرىپ ئىشىكنىڭ كەينىگە قارىدى. ئۇ بۇ يەردىمۇ يوق ئىدى. ئاندىن يېغىلغان يوتقان-كۆرپىنىڭ كەينىگە قاراپ باقتى، ئۇ يەردىنمۇ يوق چىقتى. پاششاخان كاللىسىنى قاشلاپ ھويلىغا چىقىپ ئۆگزىگە قاراپ بېقىش ئۈچۈن شۇت بىلەن ئۆگزىگە چىقىپ ئۇ يەردىنمۇ تاپالمىدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ كاللىسىغا دەرھال بىر ئوي كىلىپ ھويلىنىڭ بۇرجىكىدىكى كونا تۇنۇرغا قاراپ بېقىش نىيىتىگە كەلدى، ئۇ ئۆگزىدىن ئالدىراپ چۈشۈپ كونا تۇنۇرغا قارىغان ئىدى دىگەندەك سىڭلىسى بەرناخان تونۇرنىڭ ئىچىدە تۈگۈلگىنىچە مۈكۈپ ئولتۇراتتى.
- بەرناخان ...مانا كۆرۈپ قالدىم...
قىزچاق ۋىلىقلاپ كۈلگىنىچە تونۇردىن چىقتى. ئەسلىدە پاششاخان ئۇنىڭ بۇيەرگە يوشۇرىنىدىغانلىقىنى ھويلىغا كىرىپلا ئۇقۇپ بولغان ئىدى، لېكىن ئۇ سىڭلىسىنى خوش قىلىش ئۈچۈن بايامقى تاپالمىغاندەك ھەركەتلەرنى دوراپ ئەتەي شۇنداق قىلغان ئىدى.
- ئەستەخپۇرۇللا بەرناخان بۇ نەچچىنچى قېتىملىقى، قارىڭە كىيىملىرىڭىزگە...پاسكىنا بولۇپ كەتكىنىنى...ئەمدى بۇ يەرگە مۆكىۋالماڭ!، – دېدى پاششاخان سىڭلىسىغا يالغاندىن ئاچچىقلىغان بولۇپ.
- ماقۇل ئاكا، ئەمدى ئۇنداق قىلمايمەن،- دېدى قىزچاق كۈلگىنىچە ئاكىسىنىڭ پۇتىنى قۇچاغلاپ ئەركىلەپ.
- دائىم مۇشۇنداق دەيسىز، لېكىن ئۇنتۇپ قالىسىز، –دېدى پاششاخان سىڭلىسىنىڭ بېشىنى سىلاپ ئەركىلىتىپ،- قارىڭە سىزگە نېمە ئەكەلدىم؟
پاششاخان بوخچىسىدىن تاش ۋارىقى يىرتىلىپ كەتكەن بىر تال رەسىملىك كىتاپچىنى سۇغۇرۇپ ئېلىپ سىڭلىسىغا سۇندى. بەرناخان كىتاپنى قۇلىغا ئېلىپ شۇنداق خوش بولدى، ئۇمۇ ئۆيگە يۈگۈرۈپ كىرىپ كېتىپ بىر نەرسىنى ئالقىنىدا چىڭ تۇتقىنىچە ئاكىسىنىڭ ئالدىغا چىقتى.
- ئاكا بۇنى ساڭا ساقلىدىم، قارىغىنە بۇنىڭغا...
بەرناخاننىڭ قۇلىدا تاياقلىق كەمپۈتتىن بىرسى تۇراتتى.
- ۋاھ نەدىن تاپتىڭ؟
- ئالدىم شۇ، سەن بەرگەن پۇللارنى يېغىپ قويغان...
پاششاخان خۇشال بولۇپ كەمپۈتنىڭ قەغىزىنى ئالدىراپ ئېچىپ ئاغىزىغا سالدى، بەرناخان ئاكىسىنى خوش قىلغانلىقىدىن چەكسز مەمنۇن بولۇپ ئاكىسىنىڭ كەمپۈتنى شۈمىگىنىگە قاراپ ئېغىزىنى تامشىتىپ لىۋىنى يالاشقا باشلىدى، پاششاخان سىڭلىسىنىڭ كەمپۈتنى يېگۈسى كىلىپ كەتكىنىنى كۆرۈپ دەرھال ئۇنى ئېغىزدىن ئېلىپ سىڭلىسىنىڭ ئېغىزىغا تەڭلىدى:
- ئەمدى سەن شۈمىگىن بەرناخان!
- ياق ئاكا، بۇنى ساڭا ئالغان!
- بەرناخان!...بەرناخان!
پاششاخان «بەرناخان...بەرناخان!» دېگىنىچە ئۈنلۈك توۋلاپ كەتتى، خالىدە ئۇنىڭ كۆكرىكىدىن بېشىنى كۈتۈرۈپ ئۇنىڭ يۈزىگە قارىدى، مۇشۇ تاپتا ئىككى تامچە ياش ئۇخلاۋاتقان پاششاخاننىڭ كۆزىدىن تاراملاپ ياستۇققا تامچىلىۋاتاتتى...
خالىدە «بەرناخان» دېگەن ئاۋازدىن چۇچۇپ كەتتى، ئۇ پاششاخاننىڭ ياتقان ھالىتىگە قاراپ بالىلىق چاغلىرىنى ئىسىگە ئېلىشقا باشلىدى، ئۇ پاششاخان دېگەن ئىسىمنى قاچانلاردا بىر يەردە ئاڭلىغاندەك قىلاتتى، ئۇ قاتتىق ئويلىنىشقا باشلىدى...« بەرناخان...بەرناخان...توغرا بۇ مىنىڭ كىچىكلىكىمدىكى ئىسمىمغۇ ، پاششاخان دېگەن بۇ ئىسىم ماڭا ناھايىتى تونۇش، شۇنداق...ئىسىمگە كىلىۋاتىدۇ، بالىلىق چېغىمدا مىنىڭ بىر ئاكام بۇلىدىغان ئىسمى پاششاخان ئەمەسمىدى، مەن بۇلارنى ئىزچىل چۈشۈم دەپ ئويلاپ كەپتىمەن، توغرا، مەن بۇران چىققان ياكى چاقماق چېقلىغان ئاخشاملىرى قورقۇپ كىتىپ ئاكامنىڭ جايىغا كىرىۋالاتتىم، ئاكامنىڭ دۈمبىسىدە بىر تال قوناقچىلىك گۆش بار ئىدى، مەن ئۇنىڭ ئەشۇ مۇنچاق گۆشىنى سىلاپ ئويناپ ئۇخلاپ قالاتتىم...چۈشلىرىمدە مەن بىر ئۆمۈر ئىزدەپ كەلگەن ئاكام پاششاخان مۇشۇ بولۇپ قالمىسۇن يەنە؟!» خالىدەنى تىتىرەك باستى، ئۇ دەرھال ئۇخلاپ ياتقان پاششاخاننىڭ كۆينىكىنى ئۆرۈپ ئۇنىڭ دۈمبىسىگە سەپ سالدى...
دىگەندەك پاششاخاننىڭ دۈمبىسىدە ئۈكچىدەك بىر تال يۇمىلاق گۆش ساڭگىلاپ تۇراتتى، خالىدە بۇنى كۆرۈپ داڭ قېتىپ قالدى...ئۇنىڭ كۆزىدىن توختىماي ياش تاراملاشقا باشلىدى...ئۇ ئورنىدىن دەرھال تۇرۇپ يەر ئاستى ئۆيدىن چىقىپ ئۇدۇل ئۆزىنىڭ ياتىقىغا چىقتى ئاندىن گىرىم بۇيۇملىرى ساندۇقىنىڭ ئاستىدىن بىرنىمىنى ئالدى...
زاۋۇت قورۇسىدىن چىققان مەخپى «دىت...دىت» ئاۋاز نەچچە كىلومېتىر نېرىسىدىكى مىھمانخانىدا تۇرىۋاتقان رۇس سودىگەرنىڭ دىققىتىنى تارتتى، ئۇ تېلگراممىنى تاپشۇرۇپ ئېلىپ مەزمۇنىنى كۆرۈپ بولغاندىن كېيىن قۇلىغا تېلېفون توروپكىسىنى ئېلىپ كىمدۇ بىرىگە بۇيرۇق قىلدى: «ھەرىكەت ئەتە ئەتىگەنگە ئۆزگەردى، قۇش ئۇۋىسىغا قايتماپتۇ، بۇيرۇقىمىنى كۈتۈڭلار!»
خالىدە تېلگراممىنى ئۇرىۋەتكەندىن كېيىن دەرھال يەر ئاستى ئۈيىگە كىرىپ لايدەك ئۇخلاپ ياتقانلارنىڭ يىڭىنى ئالدىراپ تۈرۈپ  بىلىكىنىڭ تىرە ئاستىغا ياتىقىدىن بىرگە ئەكىرگەن بىر خىل ئوكۇلنى ئۇرۇشقا باشلىدى. بۇ ئوكۇل بايامقى ئۈچەيلەنگە يۇشۇرۇنچە بېرىلگەن ئۇيقۇ دورىسىنىڭ زەھىرىنى قايتۇرۇشقا ئىشلىتىلىدىغان دورا بولۇپ بۇ دورىنىڭ ئۈنۈمى ئۇلارنىڭ ئۇيقۇدىن ئۇيغۇنىشىنى تېزلىتەتتى.
خالىدە ئۇلارغا ئوكۇلنى ئۇرۇپ بولغاندىن كېيىن يەر ئاستى ئۆيدىن ئالدىراپ چىقىپ زاۋۇت قۇرۇسىنىڭ ئالدىدىكى شەھەرلىك ساقچى ئىدارىسىغا كىردى، ئۇ قاراۋۇللار بىلەن بىر نىمىلەرنى دىيشىپ ئۇدۇل ئىدارە باشلىقىنىڭ ئىشخانىسىغا كىردى ئاندىن يېنىدىن بىر تال كىنىشكىنى چىقىرىپ ئالدىراش خىزمەت قىلىۋاتقان باشلىققا سۇندى، ئىدارە باشلىقى كىنىشكىنى قۇلىغا ئېلىپ كۆرۈپ ئۇپۇل-تۇپۇل  خالىدەگە ھەربىيچە چاس بىرىپ ئۇنىڭ ئالدىدا بالا ئەسكەردەك ھۆرمەت بىلدۈرۈپ تۇردى.
- مەن بىلەن مېڭىڭ!، – دېدى خالىدە جىددىي بۇيرۇق قىلىپ.
- خوپ باشلىق!، – دېدى ئىدارە باشلىقى يېڭى ئەسكەردەك خالىدەگە بېشىنى ئىگىپ.
ئۇلار ساقچى ئىدارىسىنىڭ كىچىك ماشىنىسى بىلەن بىر قانچە تەكشۈرۈش چازىسىدىن ئۆتۈپ شەھەر سىرتىدىكى ھەربىي گازارمىنىڭ دەرۋازا ئالدىغا كىلىپ توختىدى. خالىدە ماشىنىدىن چۈشۈش ئالدىدا ماشىنا ھەيدەپ كەلگەن ئىدارە باشلىقىغا يەنە بۇيرۇق قىلدى.
- ئىدارە باشلىقى، مىنى كۆردىڭىزمۇ؟
- ياق...ياق...كۆرمىدىم!
- مۇسكۋاغا ئەھۋالىڭىزنى دوكلات قىلىمەن، بۇندىن كېيىنكى تەقدىرىڭىزنى مەن بەلگىلەيمەن، بۇنىڭ ئۈچۈن ئىپادىڭىز ھەممىدىن مۇھىم، گىپىمنى چۈشەندىڭىزمۇ؟
- چۈشەندىم باشلىق، بولسا ئاتىدارچىلىق قىلىپ قۇيۇڭ!
- بولدى ئورنىڭىزغا قايتىڭ!
- خوپ باشلىق!، – دېدى ئىدارە باشلىقى خالىدەگە يەنە بىر قېتىم پۈكلىنىپ چاس بىرىپ.
خالىدە ھەربىي گازارمىنىڭ قاراۋۇلىغا يەنە بىر نېمىلەرنى دەپ دەرۋازىدىن كىرىپ كېتىپ ھايال ئۆتمەي كىچىك بىر ھەربىي ماشىنىنى ئۆزى ھەيدەپ ئېلىپ چىقتى. باياتتىن كەلگۈچە يوللاردىكى قات-قات توساقلاردىن ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىق ماشىنسى تەسرەك ئۆتكەن بولسا بۇ قېتىم ئالاھىدە نۇمۇرلۇق بۇ ھەربىي كىچىك ماشىنا توساقلاردىن تۇسالغۇسىز ئۆتۈپ بىردەمدىلا زاۋۇت دەرۋازىسىنىڭ ئالدىغا كىلىپ توختىدى.
خالىدە ماشىنىدىن ئالدىراپ چۈشۈپ چوڭ دەرۋازىنى ئاچقاندىن كېيىن ماشىنىنى زاۋۇت ھويلىسىنىڭ ئىچكىرىسىگە ھەيدەپ ئەكىردى، يەر ئاستى ئۆيدىكى ئۈچ ئادەم ھېلىھەم ئۇيقۇسىنى ئاچالماي ئۇخلىۋالاتتى، خالىدە بېرىپ پاششاخاننى سىلكىشكە باشلىدى،ھېلىمۇ ياخشى پاششاخان ئۆزىگە ئۇرۇلغان زەھەر قايتۇرۇش دورىسىنىڭ تەسىرىدە ئېغىر ئۇيقۇدىن كۈزىنى يېرىم ئېچىپ چالا-پۇلا ئويغاندى، لېكىن ئۇنىڭ بېشى قېيىپ ئورنىدىن تۇرالمايۋاتاتتى.
- پاششاخان!، پاششاخان! – دېدى خالىدە ئۇنىڭ يۈزىگە ئىستاكاندىكى سۇغۇق سۇنى چېچىپ تۇرۇپ،- ئويغىنىڭ، تىز ئويغىنىڭ!
- نېمە ئىش بولدى، خالىدە؟، - دەپ سۇزۇپ سورىدى پاششاخان كۈزىنى يېرىم يۇمۇپ تۇرۇپ.
- قالغان گەپنى كېيىن دىيىشەيلى،- دېدى خالىدە ئۇنى كارۋاتتىن يۈلەپ يەرگە چۈشۈرگەچ ،– ئۇلار بىزنى سىزىپ قاپتۇ، دەرھال يۆتكەلمىسەك ئىش چاتاق!
- ماڭا زادى نېمە بولدى؟
- كېيىن ھەممىنى دەپ بىرىمەن، تىز بۇلۇڭ!
خالىدە پاششاخاننىڭ قولتىقىدىن يۈلەپ تۇرغۇزۇپ ئۇنى ناھايىتى تەسلىكتە يەر ئاستى ئۆيدىن زاۋۇت قوراسىغا ئېلىپ چىقىپ ھەربىي كىچىك ماشىنىنىڭ ئالدىغا چىقىرىپ ئولتۇرغۇزدى، ئاندىن نۆۋەت بىلەن قالغان ئىككەيلەننى يۈلەپ تۇرغۇزۇپ ماشىنىغا سالدى، شۇ چاغدا پاششاخان بىر ئاز ھۇشىغا كەلگەندەك بولۇپ ماشىنىنى ئوت ئالدۇرۇۋاتقان خالىدەگە تەسلىكتە ئېيتتى :
- خالىدە، سىز ياتقان ياتاقتا بىر نەرسە بار ئىدى، شۇنى ئېلىۋېلىشنى ئۇنتۇماڭ !
- پاششاخان، - دېدى خالىدە ئىللىق مېھرى بىلەن بۇرۇلۇپ قاراپ،- ئۇ نەرسە قەيەردە؟
- ئۆزەم ئېلىپ چىقاي دىسەم پۇت-قۇلۇمنى زادى مىدىرلىتالمىدىم، - دېدى پاششاخان ئۈمىد كۈزى بىلەن خالىدەگە قاراپ، – سىز ياتقان كارۋاتنىڭ بىر تال تاختىيى ئالاھىدە چوڭراق، شۇنى ئاجرىتىپ ئېلىۋېلىڭ، ئۇ بەك مۇھىم...
خالىدە ماشىنىنىڭ ئۇتىنى ئۆچۈرمەستىن دەرھال ئۆزى ياتىدىغان ياتاق ئۆيگە كىرىپ كەتتى، ئۇ چىراقنى ياندۇرۇپ كارۋاتتىكى ھېلىقى چوڭ تاختاينى ئىزدەپ تېپىپ ئۇنى تەسلىكتە ئاجراتتى.
شۇنداق قىلىپ ماشىنا قاراڭغۇدا شەھەرنىڭ جەنۇبىغا قاراپ يۈرۈپ كەتتى، يول-يوللاردىكى ئۆمۈچۈك تورىدەك توساقلاردىن ھەربىي ماشىنا بىمالال ئۆتۈپ شەھەردىن چىكىتەي دەپ قالغان چاغدا چوڭ توساقتا توختاپ قالدى.
- يول خېتىڭىزنى كۆرۈپ باقسام بۇلامدۇ خانىم؟، - دەپ سورىدى ھەربىي ئەمەلدار مۇغەمبەرلىك بىلەن خالىدەنىڭ كېلىشكەن چىرايىغا قاراپ ئاچكۆزلۈك بىلەن.
- بولمامدىغان لېيتىنانت ، قېنى مەرھەمەت!، – خالىدە ھېچ ئىش بولمىغاندەك ئاۋازىنى قۇيىۋېتىپ كۈلگەچ يېنىدىن بىر تال كىنىشكىنى ئۇنىڭغا سوندى.
ھەربىي ئەمەلدار كېنىشكىنى كۆرۈپ چۈچۈپ كەتتى، ئاندىن ھەربىيچە سالام بىرىپ خالىدەگە ھۆرمەت بىلدۈردى:
- كەچۈرۈڭ خانىم، خىزمىتىڭىزگە پۇتلىكاشاڭ بوپتىمەن، قېنى يولنى ئېچىۋېتىڭلار!، –بۇيرۇق قىلدى، ھەربىي ئەمەلدار قىلغانلىرىدىن تەمتىرەپ.
ماشىنا قۇيۇندەك يۈرۈپ كەتتى، پاششاخان ئەتراپىدا يۈز بىرىۋاتقان ئىشلاردىن بىرنىمىنى سەزگەندەك بولۇپ خالىدە بىلەن پاراڭلاشماقچى بولدىيۇ لېكىن ئېغىز ئېچىشقا تىلى بارمىدى، چۈنكى مۇشۇ تاپنىڭ ئۆزىدە بۇ ئۈچەيلەننىڭ ھايات-ماماتى خالىدەنىڭ قۇلىدا قالغان ئىدى.
ھەربىي ماشىنىنىڭ سۈرئىتى ناھايىتى تىز ئىدى، تاڭ ئاتارغا يېقىن ئۇلار شەھەردىن خېلىلا يىراقلاپ ناماز ۋاقتىغا يېقىن بىر دەريانىڭ لېۋىدىكى ئورمانلىققا كىلىپ توختىدى، ئاڭغىچە لايدەك ئۇخلاپ كەتكەن ئۈچەيلەن كۈزىنى ئوۋلىشىپ ئەسنەشكىنىچە ماشىنىدىن يەرگە چۈشۈپ ئاخشام بولۇپ ئۆتكەن ئىشلارنى چۈشىدە كۆرگەندەك يادىغا ئېلىشتى، پاششاخان ئىسىنى ئوبدان يېغىپ خالىدەدىن زادى نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلىپ باقماقچى بولۇپ ماشىنىنىڭ ئىشىگىنى ئېچىۋىدى خالىدەنىڭ رولغا بېشىنى قۇيۇپ قاتتىق ئۇخلاپ كەتكەنلىكىنى كۆردى...ئۇنى دىمىسىمۇ خالىدە قۇچاقلاشما جەڭدە كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان باتۇرلۇق بىلەن رۇس ئەسكەرلىرىنى بىر-بىرلەپ يەر چىشلەتكەن ئىدى، ئۇنىڭ جەڭ مەيدانىدىكى چەبدەسلىكى، كۈچتۈڭگۈرلىكى پاششاخاندىن قېلىشمىغان بولمىغاچقا پاششاخان يېنىدىكى خالىدەنىڭ بۇنچە پالۋانلىقىغا ھەيرانۇ-ھەس قالغان ئىدى...
ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ كېچىچە كىرپىك قاقماي ماشىنا ھەيدىگەنلىكى ئۈچۈن ئادەتتىن تاشقىرى ھېرىپ-چارچاش ئۇنى ئەللەيلەپ مۇشۇنداق ئۇخلىتىپ قويغان ئىدى.
تىللاخان بىلەن يىگىت پاششاخانغا سوئال نەزىرى بىلەن قارىدى، پاششاخان ئۇكىسىغا قاراپ بېشىنى چايقىغىنىچە ئۇلارنى ئېلىپ دەريا بۇيىغا تاھارەت ئالغىلى ماڭدى...
ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ ئاخشام خالىدە تەرىپىدىن «ئاغرىق پەسەيتىش دۇرىسى» ئىچكەنلىكىنى ئۇبدان بىلىشەتتى لېكىن ئۇيقۇ دورىسى ئىچىپ سالغانلىقىنى بىلمەيتتى، ھازىرنىڭ ئۈزىدە ئۇلارنىڭ ئەس-ھۇشى تېخى تۇلۇق ئەسلىگە كەلمىگنلىكى ئۈچۈن  خالىدە توغرىلىق ھېچقانداق پاراڭ قىلىشمىدى، ناماز ئۇقۇلۇپ دۇئادىن كېيىن تىللاخان يېنىدىكى سەبدىشىنى ئېلىپ يېقىن ئەتراپنى كۈزۈتۈپ بېقىش ئۈچۈن كېتىپ قالدى...
پاششاخان يۈكۈنۈپ ئولتۇرغىنىچە قۇچاقلاشما جەڭدە ئۆز كۈزى بىلەن  كۆرگەن شەھىد بولۇپ كەتكەن مىڭلارچە قەۋمى-قېرىنداشلىرىنى ئويلاپ كۆزىگە مۆللىدە ياش ئېلىپ ئىسەنكىرەپ يىغلاپ كەتتى...
ئۇنىڭ ھەر قېتىم كۆڭلى يېرىم بولسا سۈرە ياسىننى ناھايىتى ئۈنلۈك قىرائەت قىلاتتى، ئۇنىڭ كىشىنىڭ يۈرىگىنى ئىزىدىغان ئادەتتىن تاشقىرى مۇڭلۇق قىرائىتى، دەريانىڭ ئېقىۋاتقان سۈيىدە سازلىنىپ ئەتتىگەندە سايرىشىۋاتقان قارلىغاچنى ۋىچىرلاشتىن توختىتىۋەتتى، پۈتۈن ئورمان پاششاخاننىڭ يېقىملىق قىرائىتىدىن لەرزىگە كەلگەن ئىدى...
سۈت ئۇيقۇدا ئۇخلاپ ياتقان خالىدە بالا ۋاقتىدا ئىسىدە قالغان تۇنۇش قىرائەتنىڭ ئاۋازىدىن ئويغۇنۇپ بېشىنى كۆتۈردى، ئۇ يېنىدا ھېچكىمنىڭ يوقلىقىنى كۆرۈپ پاششاخاننىڭ قىرائەت ئاۋازىنى بويلاپ دەريا بۇيىغا ماڭدى. پاششاخان ھېلىھەم قىرائىتىنى داۋاملاشتۇرۇۋاتاتتى، خالىدە ئۇنىڭ كەينىگە كىلىپ سۈرە ياسىننىڭ ئاخىرلىشىشىنى كۈتۈپ تۇردى.
قىرائەت ئاخىرلاشتى...
دۇئاغا قول كۈتۈرۈلدى...
خالىدەنىڭ يۈرەك سوقۇشى ئۆزىگە ئاڭلىنىشقا باشلىدى، ئۇ ئەمدى پاششاخانغا نېمە دىيىشىنى بىلەلمەي گاڭگىراپ قېلىۋاتاتتى...
پاششاخان دۇئادىن ياناي دىگەندە خالىدە يىغلاپ كىلىپ تىزلانغىنىچە ئۇنىڭ دۈمبىسىگە بېشىنى قۇيۇپ پاششاخاننىڭ كەينىدىن قۇچاقلىۋالدى...
پاششاخاننىڭ نەپەس ئېلىشى قىيىنلاشتى، ئۇ نېمە قىلىشىنى بىلەلمەي تۇرغاندا ئۇزىنى كەينىدىن قۇچاقلىۋالغان قىزىق يالقۇندىن سادا چىقتى:
- ئاكا، سىزنى ئاخىرى تاپتىم، - يىغلاپ كەتتى خالىدە ھۇقۇلداپ،– مەن بەرناخان!
بۇ ئاۋازدىن ئاسماندا چاقماق چېقىلىپ زېمىن تىترىگەندەك بولدى، پاششاخاننىڭ يۈرىگى خۇشاللىقتىن لەرزىگە كەلدى، ئۇ بۇ جاۋابقا ئىشىنەلمىدى، بىر ئۆمۈر كۆرۈشكە تەشنا بولغان سىڭلىسىنىڭ يېنىدا ئىكەنلىكىگە زادى ئىشىنەلمىدى...
- ياق، ياق ، مىنى ئالدىمىغىن خالىدە،- دېدى پاششاخان كۆزىدىن تامچىلىغان ياشنى سۈرتۈپ تۇرۇپ،- سىنىڭ كىملىكىڭ ماڭا ئايان بولدى، سەن رۇسلارنىڭ ئادىمى ئىكەنسەن، سەن ھەرگىز بەرناخان ئەمەس!
خالىدە شۇئان سول يېڭىنى يىرتىپ جەينىگىنىڭ ئاستىدىكى تەڭگە چوڭلۇقىدىكى قارا مەڭنى ئۇنىڭ دۈمبىسىدىن ئاجرىماي تۇرۇپ سوزغىنىچە ئۇنىڭغا كۆرسەتتى.
- جېنىم ئاكا، مانا بۇ كىچىك چېغىمدا سەن ئىسمىنى قۇيۇپ قويغان «خانىشلىق مېڭى»...
خالىدە ئۆكسۈپ يىغلىۋەتتى...
پاششاخان بۇ قېتىم راستلا ئۇنىڭ بەرناخان ئىكەنلىكىگە ئىشەندى، چۈنكى بەرناخاننىڭ سول قۇلىنىڭ جەينىكىدە ئەشۇنداق بىر ھامىلە مېڭىنىڭ بارلىقىنى پاششاخان ئوبدان بىلەتتى، پاششاخان ھەمىشە سىڭلىسىنى ئەركىلىتىپ «سەن چوڭ بولغاندا خانىش بولىسەن، جەينىكىڭدىكى بۇ مەڭ دەل خانىشلىق مېڭى، يۇتۇپ كەتسەڭ مۇشۇ مەڭدىن سىنى تېپىۋالىمەن» دەپ ئەركىلىتەتتى، بەرناخانمۇ دائىم «مەن چوڭ بولغاندا خانىش بولىمەن، بۇ دېگەن مىنىڭ خانىشلىق مېڭىم!» دەپ ئاكىسىنىڭ ئالدىدا ئۇششۇقلۇق قىلاتتى.
پاششاخان كۈز ئالدىدىكى بۇ ئىشتىن يۈرىگى يېرىلغۇدەك خۇشال بولسا يەنە بىر تەرەپتىن سىڭلىسىنىڭ زادە نېمە بولۇپ رۇسلارغا سېتىلىپ كەتكەنلىكىدىن قايغۇردى...ئاخىرى ئاكا-سىڭىللىق مېھرى ھەممىدىن غالىب كەلدى... ئۇ قۇلىنى ئېگىز كۈتۈرۈپ ئاللاغا شۈكۈرى-ھەمدۇسانا ئوقىدى... پاششاخاننىڭ كۆزىدىن خۇشاللىق يېشى تاراملاپ ئېقىشقا باشلىدى...
- بەرناخان ! بۇ راست سەنمۇ؟، - پاششاخان بۇرۇلۇپ خالىدەنىڭ كۆزىگە تىكىلدى.
- شۇنداق ئاكا، مەن بەرناخان!، – خالىدە توختىماي يىغلاشقا باشلىدى.
- بەرناخان !
پاششاخان بىر ئۆمۈر كۆرۈشكە تەشنا بولغان سىڭلىسىنى ئاخىرى باغرىغا چىڭ باستى. شىلدىرلاپ ئېقىۋاتقان دەريا سۈيى بۇ كۆرۈنۈشتىن تەسىرلىنىپ دەريا قېنىنى قۇچاغلاپ سۆيگىنىچە ئېقىشقا باشلىدى، مەيىن شامال بۇ بىر جۈپ ئاكا-سىڭىلنىڭ ھىجران ئازابىدىن كېيىنكى خۇشاللىقىنى تەبرىكلىگەندەك يېقىن ئەتراپتىكى گۈللۈك باغنىڭ خۇشبۇي گۈل ھىدىنى ئۇلارنىڭ دىمىقىغا ئۇرۇۋاتاتتى...
- ئاكا ئەمدى سۆزۈمنى ئاڭلىغىن!،- دېدى خالىدە ئاكىسىنىڭ قۇلىنى چىڭ تۇتۇپ تۇرۇپ ئۇنىڭ كۆزىگە تىكىلگىنىچە،– مىنى شۇ قېتىم تۇتۇپ ئېلىپ كەتكەندىن كېيىن ئۇدۇل موسكىۋادىكى بىر تەربىيەلەش مەكتىپىگە ئېلىپ باردى، شۇ قېتىملىق تۇتقۇندا مېنىڭدەك تۈرك قىزىدىن ئەللىكتىن ئارتۇق بالا بۇ مەكتەپكە يىغىلدۇق، ئۇلار بىزنى تۈرلۈك مەشىقلەرگە سالدى، ھەرخىل تىللارنى ئۈگەتتى، ناۋادا ئۇلارنىڭ ئۈگەتكىنى ياخشى قىلالمىساق شۇ مەيداندىلا بىزنى قاتتىق ئۇراتتى، ھەتتا بەزىلىرىمىزنى ئېتىپ تاشلايتتى، شۇنداق قىلىپ بىز بۇ ئەللىك نەچچە قىز بالىدىن ئون سەككىز ياشقا كىرگۈچە پەقەت ئون نەچچىمىز ھايات قالدۇق، كېيىن بىلسەك بۇ سوۋېت ئىتتىپاقىدىكى جاسۇسلۇق ئورگىنى ك گ ب نىڭ ئادەم يىتىشتۈرىدىغان بازىسى ئىكەن، شۇنداق قىلىپ مەن ك گ ب نىڭ رەسمىي ئەزاسىغا ئايلاندىم ھەم ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى نوپۇزلۇق بىرىگە ئايلاندىم، مەن چەتئەللەردە موسكىۋا ئۈچۈن نۇرغۇن ئىشلارنى قىلدىم، مىنىڭ تەمىناتىم، ئىمتىيازىم باشقىلارنىڭكىدىن ئالاھىدە يۇقىرى ئىدى، شۇنداق قىلىپ مەن بارغانسېرى ماشىنا ئادەمگە ئايلىنىپ قالدىم، مەن ئۆلتۈرگەن ئادەملەرنىڭ كىملىكىنىمۇ بىلمەيمەن، ئۇلارنى ساناپمۇ تۈگىتەلمەيمەن، مەن ئۆزەمنى ئىزچىل رۇس مىللىتىدىن دەپ قاراپ كەلدىم، لېكىن يۈرۈگىمنىڭ بىر يىرىدە بالىلىقىم يادىمغا كىلىپ قالاتتى، ئەمما مەن تۈركمەن مىللىتىدىن ئىكەنلىكىمنى قىياس قىلىشقا پېتىنالمايتتىم، مەن يۇقىرىنىڭ بۇيرۇقىغا ئاساسەن تەشكىلاتىڭلارغا سۇقۇنۇپ كىردىم، مىنىڭ ۋەزىپەم سىلەرنىڭ ئىچكى ئەھۋالىڭلارنى ئىگىلەپ پۈتۈن ئەزالىرىڭلار بىلەن قولغا چۈشۈرۈش ئىدى، لېكىن يۇقىرىنىڭ بۇيرۇقى تۇيۇقسىز ئۆزگەردى...
- دېمەكچى بولغىنىڭىز؟،- سورىدى پاششاخان خالىدەنىڭ ئىككى قۇلىنى تۇتۇپ تۇرۇپ.
- موسكىۋا سىلەرنىڭ كەينىڭلاردا ئاقساراينىڭ بار-يوقلىقىنى بىلمەكچى ئىكەن، شۇڭلاشقا سىلەرنى تۇتۇش كەينىگە كېچىكتۈرۈلۈپ كەلدى، ئۈلۈشكۈن سىلەرنى تۇتۇش بۇيرۇقى چۈشۈرۈلدى، ئاخشام زاۋۇتتا سىلەرنى دورا بىلەن ئۇخلىتىۋېتىپ ئۇلارغا سىلەرنىڭ ئورنۇڭلارنى ئېيتىپ بىر سائەت ئىچىدە كىلىشىنى دېدىم، لېكىن كۆڭلۈمنىڭ بىر يىرى بۇنىڭغا يول قويمايۋاتاتتى، سىز بىلەن خوشلىشىۋېلىش ئۈچۈن كارۋىتىڭىزنىڭ يېنىغا كەلسەم سىز مىنىڭ بالىلىقىمدىكى ئىسمىمنى توۋلاپ سالدىڭىز، بۇ ئىسىم مىنى يىراق ئۆتمۈشكە قايتىدىن باشلاپ خاتىرەمنى تېخىمۇ تۇلۇق ئەسلىگە ئەكىلىشكە ياردەم قىلدى... كىچىكلىكىمدىكى پاششاخان ئاكامنى يادىمغا سالدى...دۈمبىڭىزدىكى مەن ئوينايدىغان مۇنچاق گۆش سىزنىڭ پاششاخان ئىكەنلىكىڭىزنى يەنە بىر قېتىم دەلىللىدى، سىزگە بولغان مىھرىم ك گ ب نىڭ ئون نەچچە يىللىق تەربىيىسىدىن غالىب كەلدى، شۇنىڭ بىلەن قۇلۇمغا سىمسىز تېلگراممىنى ئېلىپ ۋاقىتنى بىر كۈن كەينىگە سورىدىم، ئىسىڭىزدە بولسۇن ئاكا، مەن سىلەرنى پاش قىلىشتىن باشقا سىلەرگە يۈز كىلەلمەيدىغان ھېچقانداق ئىشنى قىلمىدىم، شۇنداقتىمۇ يەنىلا ئۈلۈمگە لايىقمەن، قىلغانلىرىم ئۈچۈن مانا بۇ قۇرالنى ئېلىپ ھازىرنىڭ ئۆزىدە مىنى ئېتىپ تاشلىسىڭىز بولىدۇ، مەن ئۆلۈمگە لايىق ئاكا!
- نامايىش بۇلىدىغان ئىشتىن ئۇلارنى خەۋەرلەندۈرمىگەنمۇ؟،- دەپ سورىدى پاششاخان ئەجەبلىنىپ.
- ك گ ب بۇنداق ئىشلارغا ئانچە قىزىقىپ كەتمەيدۇ، لېكىن ئۇلارنىڭ پۈتۈن مەقسىتى ئامېرىكىنىڭ بۇ ئىشقا قول تىققان جاسۇسلىرىنىڭ سالاھىتىنى بىلىش ھەم تۈركلەر ئىتتىپاقىنىڭ تەشكىلى قۇرۇلمىسىنى تولۇق ئىگىلەش، ئاكا ئەمدى ماڭا قول سالسىڭىز بولىدۇ!
خالىدە يىغىدىن قىزارغان كۈزىنى يۇمۇپ ئۈلۈمگە تەييارلىق قىلىپ تۇراتتى.
پاششاخان ئۇنىڭ قۇلىدىكى قۇرالنى قۇلىغا ئالدى، قۇرالنى بەتلەپ خالىدەنىڭ بېشىغا تەڭلىدى ئاندىن ئۈن-تىنسىز كۆزىلىرىدىن ياش تۆككىنىچە قۇرالنى يانغا تاشلىۋېتىپ خالىدەنى چىڭ قۇچاقلىدى:
-        بەرناخان... جېنىم سىڭلىم!
-        ئاكا، جېنىم ئاكا...
خالىدە بۇ قېتىم ئۈن سېلىپ يىغلىغىنىچە پاششاخاننىڭ بوينىغا مەھكەم ئېسىلدى.
- ئۇ گەپنى قۇيۇڭ بەرناخان، قېنى ئېيتىڭا ئەمدى ئىككىنچى قەدەمنى قانداق باسىمىز؟،- دېدى پاششاخان سىڭلىسىنىڭ مۆرىسىنى قوش قوللاپ تۇتۇپ تۇرۇپ.
- مىنى كەچۈرەمسىز پاششاخان؟، - دېدى خالىدە يۇمۇلغان كۆزلىرىنى ئېچىپ ئۇنىڭغا ئوتلۇق كۈزى بىلەن تىكىلىپ.
- ئەمدى سىزنى يۈتتۈرۈپ قويغۇم يوق بەرناخان!، – دەپ كەسكىن جاۋاب بەردى پاششاخان سالماقلىق بىلەن.
- مېنىڭچە، - دېدى خالىدە بېشىنى لىڭشىتىپ تەمكىن ھالدا،– ئۇلار بۈگۈن كەچ زاۋۇتقا يىتىپ كىلىپ ئەھۋالنى بىلگەندىن كېيىن دەرھال ئىككى ئىشقا ئاتلىنىدۇ، بۇنىڭ بىرى مىنى ئۆلتۈرۈش يەنە بىرى سىزنى تىرىك قولغا چۈشۈرۈش، ك گ ب ئەزەلدىن دۆلەت ئىچىدىكى شەخىسلەرنى تۇتقۇن قىلىشتا ئۈز ئەسكەرلىرىنىڭ ھاياتىنى بۇنداق كۆپ چىقىم قىلمىغان، مەن ماشىنا بىلەن باستۇرۇپ ئۆلتۈرگەن ئەسكەرلەر مانا بۇنىڭ مىسالى، بۇلارنىڭ ھەممىسىنى ك گ ب پىلانلىغان، شۇنىڭغا قارىغاندا سىز ئۇلار ئۈچۈن بەكلا مۇھىم شەخىس، ئەمدى بىز مۇشۇ يەردە ئايرىلىشىمىز كېرەك، ئۇلار مىنى ناھايىتى ئاسانلا تېپىۋالىدۇ.
- دېمەكچى بولغىنىڭىز...
- پەرىزىمچە ئۇلار ئىلگىرى مىنىڭ بەدىنىمگە سىگنال تارقىتىدىغان بىرە نەرسىنى يۇشۇرۇپ قويدى بولغاي، قەيەردىلىكىنى مەنمۇ بىلمەيمەن، بۇرۇن ئۇلار مىنى ئاسانلا تېپىۋالاتتى، شۇنىڭ ئۈچۈن مەن بېشىڭلارغا بالا بولسام بولمايدۇ، بىز بۇ جايدا ئايرىلايلى پاششاخان!
- ياق بەرناخان، مەن بىر قېتىم سىزنى ئۇلارغا تارتقۇزۇپ قويغان، ئەمدى بۇ ئىشنىڭ قايتا تەكرارلىنىشىنى خالىمايمەن!
- بىز ئۇلارغا تەڭ كىلەلمەيمىز، ئۇلار قىلىمەن دىگىنىنى ھامان قىلماي قالمايدۇ، بۇلارنى بىلىپ تۇرۇپ سىلەرنى ئۈلۈمگە تۇتۇپ بەرگۈم يوق، سۆزۈمنى ئاڭلاڭ پاششاخان!
- ياق، مەن تېخى ھايات بەرناخان! ئۆلسەممۇ ئەمدى سىزنى يۈتتۈرۈپ قويمايمەن!
ئۇلار ئەمەلىيەتتە بىر-بىرىنى ياخشى كۆرۈپ قېلىشقان ئىدى، پاششاخاننىڭ بۇ سۆزىدىن بەرناخاننىڭ چىرايى قىزىرىپ ئىچى ئوت ئېلىپ كەتكەندەك بولۇپ قالدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە پاششاخان بىلىپ-بىلمەي بەرناخانغا يېقىنلىشىپ ئۇنى قۇچاقلىۋالغان ئىدى، بەرناخان ك گ ب نىڭ نوپۇزلۇق جاسۇسى بولغانلىقى ئۈچۈن ئەرلەر بىلەن بولغان مۇناسىۋەتكە دائىر تەلىم-تەربىيەنى ئاللاقاچان پۇختا ئىگىلىگەن ھەم ئەمىلىيەت جەريانىدا ئىشلىتىپ كەلگەن ئىدى، لېكىن بۇ قېتىم ئۇ ئۆمرىدە ھېچقانداق ئەر زاتىدىن ئالمىغان ئېيتقۇسىز ئوتلۇق بىرخىل سىزىمنى ھېس قىلدى، بەرناخاننىڭ يۈرىگى شامدەك ئىرىپ پاششاخانغا چىڭ يېپىشتى...ئاندىن كۆزلىرىدىن يەنە تاراملىتىپ ياش ئاققۇزۇشقا باشلىدى...
- پاششاخان، مەن بۇنىڭغا ئەرزىمەيمەن، مەن بىر ئىپلاس قىز، سىزنىڭ خىلىڭىز ئەمەسمەن...
- بەرناخان، مەن سىزگە موھتاج، مەن بەك چارچاپ كەتتىم...
- مەن بىر جاسۇس...
- بىلىمەن...
- مەن خۇن قەرزىگە بۇغۇلغان بىر قاتىل...
- بۇنىمۇ بىلىمەن، بۇ سىزدىكى گۇناھ ئەمەس، ھەممىسىگە مەن سەۋەبچى...
- پاششاخان!
- بەرناخان!
پاششاخان بەرناخاننى خۇددى ھازىرلا يەنە يۈتتۈرۈپ قۇيىدىغاندەك باغرىغا بەكمۇ چىڭ بېسىۋالغان ئىدى، بەرناخانمۇ گۇيا پاششاخاننى قايتا كۆرەلمەيدىغاندەك ئۇزىنى ئۇنىڭ باغرىغا ئاتتى، بىر جۈپ ئاشىق-مەشۇق ھەشقىپىچەكتەك بىر-بىرىگە يامىشىپ قۇچاقلىشىپ تۇرغاندا يىراقتىن تىللاخان قاتارلىقلارنىڭ ئاياق تېۋىشى ئاڭلاندى، پاششاخان دەرھال بەرناخاننى قۇيىۋېتىپ يۈزى قىزارغان ھالدا ئۇكىسىنىڭ ئالدىغا قاراپ ماڭدى.
- ئاكا، بىز قانداق بۇلۇپ بۇ يەرگە ساق-سالامەت چىقالىدۇق، ئىشلار سەل غەلىتىمۇ –قانداق؟،- دەپ سورىدى تىللاخان ئاكىسىنى يانغا تارتىپ دەريا بۇيىدا ئېقىن سۇغا قاراپ تۇرغان خالىدەنى كۆرسىتىپ.
- تىللاخان ئۇكام، - دېدى پاششاخان ئۇنىڭ مۆرىسىنى قوش قوللاپ تۇتۇپ تۇرۇپ ،– مەن ھەممىنى كېيىن ساڭا چۈشەندۈرىمەن، بۇنىڭغا ھازىر ۋاقىت يوق، ئۇنى ئۆز سىڭلىڭ ئورنىدا كۆرگىن، تىز بول يولغا چىقايلى!
- ئاكا بۇ زادى قانداق ئىش؟،- دېدى تىللاخان ئاكىسىنىڭ گىپىدىن گاڭگىراپ نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلەلمەي.
- ماڭا ئىشەنگىن تىللاخان!، – دېدى پاششاخان ئۇكىسىغا سەمىمىيلىك بىلەن تىكىلىپ .
شۇنداق قىلىپ ئۇلار يەنە يولىغا راۋان بولۇشتى، ماشىنىنى تىللاخان ھەيدىگەن بولۇپ خالىدە كېچىچە ماشىنا ھەيدىگەنلىكتىن كەينى تەرەپتىكى ئۇرۇندا تۈگۈلۈپ ئۇخلاۋاتاتتى، كەينى ئۇرۇندۇقتا ئولتۇرغان يىگىتمۇ خالىدەنىڭ قىسىلىپ قالماسلىقى ئۈچۈن ئىشىك تەرەپكە قىسىلىپ ئولتۇرۇپ ئۇنىڭ خاتىرجەم ئۇخلىشىغا شارائىت ھازىرلاپ بېرىۋاتاتتى، ئۇزاق ئۆتمەي ماشىنا ھېلىقى ئاچىماق يولغا كىلىپ توختىدى، بۇنىڭ بىرى پاششاخان تۇغۇلغان تاغ-تۇراغا تۇتىشىدىغان يول بولسا يەنە بىرى ئىران چېگرىسىغا تۇتىشىدىغان يول ئىدى.
تىللاخان «قاياققا ماڭىمىز؟» دىگەندەك قىلىپ پاششاخانغا قارىدى. پاششاخان بىردەم ئويلىنىۋالغاندىن كېيىن سول تەرەپتىكى چېگرا تەرەپكە ماڭىدىغان يولنى كۆرسەتتى. ماشىنا تۇپا ئۆرلىتىپ ئۇچقاندەك يۈرۈپ كەتتى، ئۇلار كەچكە يېقىن بىر ئۆتەڭگە چۈشۈپ شۇ يەردە غىزالاندى. پاششاخان ماشىنىنىڭ مېيىنى زاپاسلىۋېلىش ئۈچۈن بەرناخاننى ئېلىپ كېچىك بازارغا ماشىنا بىلەن كىرىپ كەتتى.
پاششاخان بازارغا كىرگىلى ئاز قالغاندا ماشىنىنى يان تەرەپتىكى چېغىر يولغا تارتىپ دالدىراق بىر يەردە توختاتتى، ئۇ ماشىنىنىڭ كەينىدىكى ھېلىقى تاختاينى ئېلىپ ئامبۇر-ئەتىركىلەر ئارقىلىق شالنى ئوتتۇرىسىدىن ئاجرىتىپ ئۇنىڭ ئىچىدىكى يازما ماتېرىيالنى ئېلىپ ماشىنىنىڭ ئىچدە ئولتۇرغان بەرناخانغا سۇندى.
- بۇنى كۆرۈپ بېقىڭ، - دېدى پاششاخان، – بۇنىڭ ئىچىدىكى بەزى مەزمۇننى تاھازىرغىچە ياخشى چۈشىنەلمىدىم، لېكىن بۇنىڭ ئادەتتىن تاشقىرى مۇھىم ماتېرىياللىقىغا كۆزۈم ئىلىدۇ.
خالىدە ماشىنىنىڭ ئىچىدىكى چىراقنى ياندۇرۇپ قۇلىدىكى ماتېرىياللارنى تەپسىلى كۆرۈشكە باشلىدى، بەتلەر ئالماشقانسىرى ئۇنىڭ قوشۇمىسى تۈرۈلۈپ پىشانىسىدىن تەر چىقىۋاتاتتى.
- پاششاخان!، - دېدى بەرناخان بېشىنى قەغەز يۈزىدىن كۆتۈرۈپ، - قولىڭىزدىكى بۇ ماتېرىيال سوۋېت ھاكىمىيىتىنىڭ ئەڭ زور مەخپىيەتلىكى ھىساپلىنىدۇ!
-نېمە؟
-بۇ ئاددى نەرسە ئەمەس!
- ئۇنىڭدا زادى نىمىلەر بار ئىكەن بەرناخان؟
- بۇنىڭدا ئاساسلىقى ئۈچ خىل مەخپىيەتلىك بار ئىكەن. بىرىنچىسى«كاتىن قانلىق قىرغىنچىلىقى»نىڭ ئەمىلى ئەھۋالى، ئىككىنچىسى سوۋېت ئارمىيىسىنىڭ تۇنجى قېتىملىق يادىرو سىنىقى يەنى تۈركمەنىستاندا 1948-يىلى يازدا ئېلىپ بېرىلغان ئاتوم يادىرۇسىنىقىنىڭ ئەمىلى ئەھۋالى ھەمدە شۇ قېتىمقى يادىرۇ سىنىقى تەسىرىدە پەيدا بولغان غەيرى تىپلىق جىگەر ياللۇغىدا ئۆلگەن نەچچە يۈزمىڭ ئادەمنىڭ سىتاتىسكا ئەھۋالى، ئۈچىنچىسى ئاتوم قۇيۇلدۇرۇش تېخنىكىسىغا مۇناسىۋەتلىك مۇھىم ماتېرىيال...
- ئۇلارنىڭ ئاتوم بومبىسىنى 1949-يىلى تۇنجى قېتىم سىناق قىلدۇق دىگىنى يالغانكەن-دە؟
- شۇنداق، يالغانكەن...
- «كاتىن قانلىق قىرغىنچىلىقى»نى گىرمانىيە كەلتۈرمەپتىكەنمۇ؟،- دەپ سورىدى پاششاخان تېخىمۇ ئەجەبلىنىپ،- مەن ئەجەب بۇ ماتېرىيالغا دىققەت قىلماپتىمىنا!
- شۇنداق، قاراڭ ماۋۇ قۇرلارغا،- بەرناخان قەغەز يۈزىدىكى رۇسچە ھەرپلەرنى تۈركمەن تىلىغا ئايلاندۇرۇپ قىسقىچە خۇلاسىلەپ ئۇقۇشقا باشلىدى،-ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدە، سوۋېت ھاكىمىيىتى ئاستىدىكى پولشا زىمىنىدا پۇخرالارنىڭ ئۆلگەن سانى 150000گە يەتكەن. 1940-1941-يىل مەزگىلدە، 10000-12000غىچە پولشىلىق ئەسىرلەر كولىيما رايۇنىغا ( ھازىرقى رۇسىيەنىڭ سىبىريە رايۇنىدا Kolyma) پالانغان، بۇنىڭ ئىچىدە 583 ئادەم ھايات قالغان...
سوۋېت مەركىزى سىياسى بىيرۇنىڭ ئاساسلىق ئەزالىرىدىن بولغان سىتالىن(Stalin)،ۋىچىسىلاف مولوتوف(Vyacheslav Molotov)، كىلىمىئېنت ۋېرىشوۋوف(Kliment Voroshilov)، ئاناسىتاس مىكوين(Anastas Mikoyan) قاتارلىق تۆت نەپەر يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلار قول قۇيۇپ غەربىي ئوكرائىنا ۋە غەربىي بىلوروسىيەدىكى ئەسىرلەر لاگىرىغا قامالغان 25700پولشا ئەسىرىنى(بۇلارنىڭ ھەممىسى سوۋېت سوراقچىلىرى تەرىپىدىن مىللەتچى ۋە ئىنقىلاپقا قارشى تۇرغۇچىلار دەپ بېكىتىلگەن) بىر تەرەپ قىلىۋېتىشنى قارار قىلغان...
1940-يىلى4-ئاينىڭ 3-كۈنىدىن 5-ئاينىڭ 19-كۈنىگىچەبولغان بىر ئايدىن كۆپرەك ۋاقىت ئىچىدە،21857نەپەر پولشىلىق ئەسىر ئوخشىمىغان جازا مەيدانىدا ئېتىپ ئۆلتۈرۈلگەن بولۇپ، 14552ئەسىر رۇسىيەنىڭ ئۈچ چوڭ جازا لاگېرىدىن ئەكىلىنگەن، 7305ئەسىر بىلوروسىيە ۋە ئوكرائىنانىڭ غەربىي رايۇنىدىكى جازا لاگېرىدىن ئەكىلىنگەن. بۇنىڭ ئىچىدە كېزېلىسك(Kozelsk) لاگېرىدىن 4421 ئەسىر، سىتاروبېلسك (starobelsk) لاگېرىدىن 3820 ئەسىر، ئاستاشكېف(Ostashkov) لاگېرىدىن 6311 ئەسىر، بىلوروسىيە ۋە ئوكرائىنانىڭ باشقا تۇتۇپ تۇرۇش ئورنىدىن 7305 ئەسىر بار. سوۋېت ئىچكى ئىشلار كومىتېتىدىكى ئەسىرلەر باشقۇرۇش ئىدارىسىنىڭ بىرىنچى قول رەھبىرى مايۇر گېنرال پىتىر.كاربوۋىچ.سېپرىيونىنكې(Maj. General P.K. Soprunenko) كاتىيىن ۋە باشقا جايلاردا پولشا ئوفېتسېرلىرىغا قارىتا «تازىلاش»ئېلىپ بارغان...
كاتىيىندا زىيانكەشلىككە ئۇچىرىغانلار ئىچىدە بىر نەپەر دېڭىز ئارمىيە گېنرالى، 2 نەپەر قۇرۇقلۇق ئارمىيە گېنرالى، 24 نەپەر قۇرۇقلۇق ئارمىيە پولكوۋنىك، 79 نەپەر قۇرۇقلۇق ئارمىيە پودپولكوۋنىك، 258 نەپەر قۇرۇقلۇق ئارمىيە مايور، 654 نەپەر قۇرۇقلۇق ئارمىيە سىتارشى لېيتنات، 17 نەپەر دېڭىز ئارمىيە سىتارشى لېيتنات، 3420 نەپەر كەسپىي ئەسكەر، 7 نەپەر ھەربىي پوپ، 3 نەپەر پومېشچىك، بىر نەپەر كىنەز، 43 نەپەر ھۆكۈمەت ئەمەلدارى، 85 نەپەر ئەسكەر، 131 نەپەر مۇساپىر بار. ئۇنىڭدىن باشقا زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىلار ئىچىدە ماتېماتىك سىتەفىن.كەرچمازش (Stefan Kaczmarz) نى ئۆز ئىچىگە ئالغان 20نەپەر ئالىي مەكتەپ پروفېسسور، 300 نەپەر دوختۇر، نەچچە يۇز ئادۋۇكات، ئىنژېنېر، ئوقۇتقۇچى، يۇزدىن كۆپرەك يازغۇچى مۇخپىر ۋە 200نەپەر ئۇچقۇچى بار. يېرىمدىن كۆپرەك ھۆكۈمەت ئەمەلدارىنى ئىچكى ئىشلار كومىتىتى بىر تەرەپ قىلىۋەتكەن.
قىرغىنچىلىق مەزگىلىدە، سوۋېت دائىرلىرى لېئون بىلەۋىچ، بىرانىسلاف بوخەترەۋىچ، كىسساۋېرچېرنىتىسكى، سىتەنىسۋاف خاللېر، ئالېكساندېر كوۋالېۋىلىسكى، خېنرىك مىنكېۋىچ، كاژىمىئېشىك ئارلىك ۋوۋكاسكى، كونىستەنتى پلىسوۋىسكى، رودالىف پىرىخ، فىرەنچىشې چىكورىسكى، لېئونارد سىكېرىسكى، پىئاتۇر سىكۇراتاۋىچ، مىچىزۋاۋ سىماراۋىنىسكى، ئالازى ۋېر كوۋناس قاتارلىق 14 نەپەر پولشا گېنىرالنى ئۆلتۈرۈۋەتكەن...
1940-يىلى 4-ئاينىڭ 4- كۈنى ئۆلتۈرۈش باشلانغان، شۇ كۈنى 390پولشىلىق ئەسىر ئېلىپ كىلىنگەن بولۇپ، ئىجراچى خادىم بىر كېچىدە بۇنچە كۆپ ئەسىرنى ئېتىپ ئۆلتۈرۈشنىڭ ئاسان ئىش ئەمەسلىكىنى بايقاپ، ھەر كۈنلۇك بىر تەرەپ قىلىش سانىنى 250تىن ئاشۇرۇۋەتمەسلىكنى بېكىتكەن. بىر تەرەپ قىلىش موسكىۋا تەرەپ تەمىنلىگەن گىرمانىيەدە ياسالغان ۋالتېر تىپلىق تاپانچا بىلەن ئىجرا قىلىنغان، ئۇنىڭدىن باشقا سوۋېت ئۆزى ئىشلەپ چىقارغان ناگان تىپلىق رېۋولۋېر تاپانچىنىمۇ ئىشلەتكەن. ئىجراچى خادىم ئەسىرلەرنى بىر تەرەپ قىلىشتا ئاساسلىقى گېرمانىيە ئىشلەپ چىقارغان تاپانچىنى ئىشلەتكەن، سەۋەبى سوۋېت ياسىغان رېۋولۋېر تاپانچىنىڭ ئارقىغا تىپىش كۈچى كۇچلۇك بولغاچقا ،ئاتقۇچىنىڭ بىلىكى ئاغرىپ كەتكەن.ئىچكى ئىشلار كومىتىتى باش ئىجراچى ۋاسسىلى بېلاكخىنVasili Blokhi)) 4-ئايدىكى 28 كۈن ئىچىدىلا كالىينىن(Kalinin)تۈرمىسى ۋە ئاستاشكېف(Ostashkov) لاگىرىدىكى  7000 ئەسىرنى ئېتىپ ئۆلتۇرگەن، بۇنىڭ ئىچىدە بەزىلىرىنىڭ يېشى ئەمدىلا 18 گە كىرگەن، قىرغىنچىلىق ناھايىتى تەرتىپلىك ئېلىپ بېرىلغان. زىيانكەشلىككە ئۇچىرىغۇچىنىڭ شەخسى ئۇچۇرى تەكشۈرۈلگەندىن كېيىن ھەممە تەرىپى ھىم ئىتىلگەن كىچىك ئۆيگە ئېلىپ كىرىلگەن، كېچىچە شاۋقۇن چىقىرىدىغان ئۈسكىنىنى توختاتماي ماڭدۇرۇپ ئوق ئاۋازىنى ياپقان. زىيانكەشلىككە ئۇچۇرغۇچى كىچىك ئۆيگە ئېلىپ كىرىلگەن ھامان ئارقا مېڭە تەرەپتىن تاپانچا ئوقى بىلەن ئۆلتۈرۈلگەن.جەسەت دەرھال ئۇدۇل ئىشىك بىلەن ئېلىپ چىقىلىپ سىرتتا ساقلاپ تۇرغان كوزۇپلۇق ماشىنىغا تاشلانغان. شۇنىڭ بىلەن كىيىنكى زىيانكەشلىككە ئۇچۇرغۇچى كىچىك ئۆيگە ئېلىپ كىرىلىپ ئالدىنقىسىغا ئوخشاش ئېتىپ ئۆلتۈرۈلگەن، ئېتىپ ئۆلتۇرۇش ماي بايراملىق دەم ئېلىش كۈنىدىن باشقا، ھەر كۈنى كەچتە دېگۈدەك ئېلىپ بېرىلغان.....
ك گ ب نىڭ باشلىغى ئالىكساندېر شېلىپىن 1959-يىل3-ئاينىڭ3-كۈنى سوۋېت كومپارتىيىسى مەركىزى كومىتىتنىڭ شۈجىسى نىكىتا خىرۇشېف(Nikita Khrushchev)قا سۇنغان دوكلاتىدا ئېتىپ ئۆلتۈرۈلگەن ئادەم سانى21857 ئىكەنلىكىنى ئېنىق جەزىملەشتۈرگەن، ھەمدە زىيانكەشلىككە ئۇچۇرغۇچىلارنىڭ شەخسىي ئارخىپىنى دەرھال يوق قىلىۋېتىش تەكلىپىنى بەرگەن... ئۇرۇش مەزگىلى ۋە 1944-يىلىدىن كېيىن،جەمئىي570387 پولشا پۇقراسى سوۋېت ھاكىمىيىتىنىڭ ئوخشىمىغان شەكىلدىكى سىياسى زىيانكەشلىكىگە ئۇچرىغان...
- سىتالىننىڭ مەقسىتى ھەربىي-سىياسى تالانتى بار كىشىلەرنى يوقۇتۇش ئارقىلىق پولشىنىڭ كەلگۈسى ھەربىي كۈچىنى ئاجىزلىتىپ پولشانى مەڭگۈ ئۆزىگە بېقىندى قىلىۋېلىش ئىكەندە؟!، – دېدى پاششاخان بېشىنى لىڭىشتىپ ئەپسۇسلانغان ھالدا،- بۇ ئىمزالىق ھۆججەتتىكى مەزمۇنچۇ؟
- بۇ بەتتىكى مەزمۇن بولسا سوۋېت ئىتتىپاقى ئىچكى ئىشلار خەلق كومىسسارى، دولەت بىخەتەرلىكى باش كومىسسارى لاۋرېنسىي پاۋلوۋىچ بېرىيا(Lavrentiy Pavlovich Beria) نىڭ 1940-يىلى 3-ئاينىڭ 5-كۈنى سىتالىنغا سۇنغان 25700 نەپەر پولشا ئەسىرىنى بىر تەرەپ قىلىۋېتىش لاھىيەسى بولۇپ ئۈستىدىكى ئىمزالار بولسا سىتالىن قاتارلىق سوۋېت مەركىزى ھۆكۈمەت كاتتىۋاشلىرىنىڭ قول قۇيۇپ تەستىقلىغاندىكى شەخسى ئىمزالىرى ئىكەن...
- دېمەك كاتىندىكى چوڭ قىرغىنچىلىقنى ناتسىستلار ئەمەس ئىچكى ئىشلار خەلق كومتىتى كەلتۈرۈپ چىقىرىپتىكەندە!
- بۇنىڭغا گەپ كەتمەيدۇ،- بەرناخان بېشىنى ماتېرىيالىدىن كۆتۈرۈپ پاششاخانغا قاراپ ھەيران قالدى،- ك گ ب بۇ ماتىريالنى ئىزچىل چەتئەللەردىن بولۇپمۇ ئامېرىكا تەرەپتىن ئىزدەشنى كۈچەيتكەن ئىدى، كىم بىلسۇن بۇ ماتېرىيال تۈركلەر ئىتتىپاقىنىڭ قۇلىدا ئىكەن ئەمەسمۇ؟،- بەرناخان شۇنداق دىگىنىچە كۈلۈپ كەتتى،- سىز موسكۇۋانى بەكلا چىقىمدار قىلىۋەتتىڭىز پاششاخان!
- بۇ راستىنلا مۇھىم ماتېرىيالمىدۇ؟
- ماتىرىيالنىڭ مۇھىملىقىدا گەپ يوق، بۇ بىر ھىساپتا سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ بۇندىن كېيىنكى تەقدىرىنى بەلگىلەيدىغان كوزىرغا ئايلىنىشى مۇمكىن، تۈركمەنىستان زىمىنىدىكى ئاتوم سىنىقىدا مەڭگۈلۈك ئۇيقىغا كەتكەن ئەجداتلىرىمىزنىڭ روھى چوقۇم ئۇلارنى ئۇرىدۇ، مەن ئاتا-ئانامنىڭ قاتىلىنىڭ كىملىگىنى ئەمدى بىلىۋاتىمەن، مۇنداق قىلايلى پاششاخان، - خالىدە پاششاخاننىڭ كۆزىگە قانماسلىق نەزىرى بىلەن قارىدى، - بىز قايسىمىز ھايات بولمايلى بۇ ماتېرىيالنى چوقۇم ئامېرىكىنىڭ قۇلىغا تاپشۇرۇشىمىز كېرەك، چۈشەندىڭىزمۇ؟
- ئامېرىكا شۇنچە مۇھىممۇ؟
- شۇنداق، بۇنداق چوڭ ھىساپنى ئېلىشتا ئامېرىكا ئۆزى باش بولمىسا باشقىلار كۈچىيەلمەي قالىدۇ...
- چۈشەندىم بەرناخان، ئۇنداقتا بۇ ماتېرىيالنى سىزگە تاپشۇراي!
- ياق پاششاخان، بۇنى سىز چوقۇم ئۆز قۇلىڭىز بىلەن ئامېرىكا پېرىزدىنتىغا تاپشۇرىشىڭىز كېرەك، ئۇنى ھازىردىن باشلاپ يېنىڭىزدىن ئايرىماڭ، بىز ھەركەتنى تىزلىتەيلى، ئۇلار ئەتە چۈشكىچە بىزگە يېتىشىپ بولىدۇ، بىز ئاڭغىچە چىگىرىدىن چىقىپ كىتىشىمىز كېرەك !
پاششاخان باشقا گەپ قىلمىدى، ئۇ ماتېرىيالنى قات-قات پىلاستىر بىلەن سۇ-يامغۇر ئۆتمىگۈدەك قىلىپ ياخشى ئورىغاندىن كېيىن بەل قىسمىغا چىڭ تېڭىۋەتتى، ئاندىن ماشىنىنى ئوت ئالدۇرۇپ بازار تەرەپكە يۈرۈپ كەتتى.
ئەتىسى ئەتتىگەندە ئۇلار چىگرىغا يېقىنلاپ ماشىنا ماڭالمايدىغان يەرگىچە يىتىپ باردى، بەرناخان ماشىنىغا يۇشۇرۇپ قويغان يان قورالدىن ئىككىنى ئۆزىنىڭ بىلىگە قىستۇرۋالغاندىن كېيىن قالغان ئۈچ تال تاپانچىنى ھەر بىرەيلەنگە بىردىن تارقىتىپ ماشىنىنى يېقىندىكى چوڭقۇر بىر كۆلگە چۆكتۈرىۋەتتى، شۇنداق قىلىپ بەرناخان ئۇلارغا يول باشلاپ ئىران تەۋەلىكىگە ئۆتكىلى بۇلىدىغان مەخپى جايغا قاراپ يول ئالدى، چۈنكى بۇنداق مەخپى چىگىرىدىن چىقىش ئېغىزلىرى بەرناخاندەك ك گ ب نىڭ مەخسۇس خادىملىرىغا بەش قولدەك  ئايان ئىدى.
تاغدىكى چېغىر يوللاردا مېڭىش ناھايىتى تەس بولۇپ بىردەم تاغقا يامىشىشقا توغرا كەلسە بىردەم ئۆمىلەپ مېڭىشقا توغرا كىلەتتى، بەرناخان چۈشكە يېقىن مىڭ بىر جاپادا ئۇلارنى ئىران تەۋەلىكىگە ئۆتكىلى بۇلىدىغان بىخەتەر تاغ قاپتىلىغا باشلاپ ئەكەلدى. ئۇلار قاتتىق ھېرىپ –چارچاپ كەتكەنلىكتىن قاپتالدىكى بىر سايە جايغا كىلىپ ئۆزىنى تاشلاشتى...
تۇيۇقسىز«پاڭ» قىلغان ئاۋاز بىلەن قۇرام تاشتا ئولتۇرۇشقا تەمشىلىۋاتقان يىگىت سىڭايان بولغىنىچە يېنىدىكى تىللاخاننىڭ قۇچىقىغا يېقىلدى، ئۇلار نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلىپ بولغىچە ئىككىنچى پاي ئوق تىللاخاننىڭ بىلىكىگە تىگىپ ئۈلگۈردى ئاڭغىچە پاششاخان بىلەن بەرناخان چەبدەسلىك بىلەن يۇمىلانغىنىچە قۇرام تاشنىڭ دالدىسىغا ئۆتۈپ تىللاخاننىڭ قۇچىقىدىكى يىگىتنى تارتىپ ئەكىلىشتى...
- ئۇنىڭ ئەھۋالى قانداق؟، - سورىدى پاششاخان ئوق ئېتىلغان تەرەپكە جىددىي قارىغىنىچە تىللاخاندىن يىگىتنىڭ ئەھۋالىنى بىلىشكە تەقەززا بولۇپ.
- ئۇ بۇلالمىدى، ئوق ئۇنىڭ بېشىغىلا تىگىپتۇ!،- دەپ جاۋاب بەردى غەزەپلەنگەن تىللاخان قېرىندىشىنىڭ يۈزىنى ئىنىكىگە يېقىپ تۇرۇپ غەزەپتىن تىتىرگىنىچە.
- رۇسلار بىزگە ئالاھىدە قىسىمنى ئىۋەرتىپتۇ، بىز بىر ئامال قىلىپ ئىران تەۋەلىكىگە ئۆتۇۋالساق بۇلاتتى، پەقەت نەچچە يۈز مېتىرلا قالدى، - دېدى بەرناخان تىللاخاننىڭ قان چىقىۋاتقان بىلىكىنى يۇقىرى تەرەپتىن چىڭ باغلىۋاتقاچ.
- قايسى ئالاھىدە قىسىم ئۇ؟، - سورىدى تىللاخان قۇچىقىدىكى يىگىتنىڭ بېشىنى يەردە ئاستا قاپ قۇيۇپ ساق قۇلى بىلەن بىلىدىكى تاپانچىنى قۇلىغا ئېلىپ.
- ك گ ب غا قاراشلىق ئالاھىدە قىسم، ئۇلار ھەقىچان بۇ يەرگە تىك ئۇچار ئايروپىلان بىلەن يېقىنلىشىپ ئاندىن كەينىمىزگە چۈشكەن گەپ، - بەرناخان شۇنداق دىگەچ تىللاخاننىڭ قۇلىدىكى تاپانچىنى بەتلەپ ئاندىن ئۇنىڭ قۇلىغا تۇتقۇزۇپ قويدى،- ئۇلارغا تەڭ كىلەلمەيمىز، ئارىمىزدىن بىرەيلەن ئىران تەرەپكە ئۆتسۈن، قالغىنىمىز ئۇنى قوغدايلى!
ئاڭغىچە يېقىن ئەتراپتىكى قۇرام تاشنىڭ كەينىدىن كارنايدا رۇسچە ۋاقىرغان ئاۋاز ئاڭلاندى: «سىلەر قورشاۋدا قالدىڭلار، تەسلىم بۇلۇڭلار!»
- ئىتنىڭ باللىرى، جېنىمنى تىكىپ قويدۇم،- ئاچچىقلاندى تىللاخان يەرگە بىرنى تۈكۈرۈپ چىشىنى غۇچۇرلاتقىنىچە.
- تىللاخان !، – دېدى بەرناخان ئۇنىڭغا قاراپ،- ھەرگىز بېشىڭىزنى كۈتۈرۈپ سالماڭ ! بايام ئېيتقىنىمدەك پاششاخان سىز دەرھال كۈن پېتىش تەرەپكە قاراپ قېچىڭ!
- ياق سىز ئالدى بىلەن مېڭىڭ، بىز سىزنى قوغدايمىز!، – دەپ كەسكىن جاۋاب قايتۇردى ئاچچىقلانغان پاششاخان.
ئاڭغىچە يەنە يامغۇردەك ئوق يېغىشقا باشلاپ ئۇلارنى قۇرام تاشنىڭ كەينىدىن ھېچ يانغا مىدىرلىغىلى قويمىدى.
- گەپ تالىشىپ ئولتۇرىدىغانغا ۋاقىت يوق پاششاخان،- دەپ قۇشۇمىسىنى تۈردى بەرناخان، – ئېتىلغان ئوقتىن قارىغاندا ئۇلارنىڭ سانى خېلىلا جىق ئىكەن، ئارىمىزدىن بىرەيلەنمۇ ساق قالمىغۇدەكمىز، ئەمما بىر ئامال بار، بىز ماتېرىيالنى دەستەك قىلىپ تۇرۇپ سىزنى قاچچۇرۋىتەيلى، شۇنىڭ بىلەن ئۇلار ھېچقايسىمىزغا قالايمىقان ئوق ئاتالمايدۇ، بىزنىمۇ تىرىك قولغا چۈشۈرۈشكە ئۇرىنىدۇ، قوشۇلامسىز؟
- بۇنداق قىلساق قانداق بۇلار؟،- دېدى پاششاخان ئىككىلەنگەن ھالدا.
- بىز ماتېرىيالنى ئۇلارنىڭ قۇلىغا بەرمەيمىز، پەقەت ئىس-بۇسىنى چىقىرىمىز، لېكىن سىزنىڭ بۇندىن كېيىنكى ھاياتىڭىز پۈتۈنلەي خەتەرگە تۇلغان بولىدۇ، ئۇلار سىزنى تىرىك قولغا چۈشۈرۈش ئۈچۈن سىزنى يەرشارىدىن يىڭنە ئىزدىگەندەك ئىزدەيدۇ، ئىسىڭىزدە بولسۇن، ۋاقتى كەلگەندە ك گ ب نىڭ ئەمىلى كۈچى ئامېرىكىنىڭ مەركىزى ئاخبارات ئىدارىسىدىنمۇ كۈچلۈك! ئۇلار سىزنى تېپىش ئۈچۈن ۋاسىتە تاللىمايدۇ، چۈشەندىڭىزمۇ؟
- سىلەر قانداق قىلىسىلەر، بولدى تىللاخان بىلەن ئىككىڭلار مېڭىڭلار بۇ دېگەن بۇيرۇق !، – دېدى پاششاخان ئاچچىقىدا بۇغۇلۇپ.
- ئاكا، قۇرۇق گەپنى قوي، يىگىتلىرىمىز كىم ئۈچۈن جېنىنى تىككەن؟ ئۇلارغا يۈز كېلىشىمىز كېرەك، تىز بول خالىدەنىڭ دىگىنىدەك قىلايلى!،- دېدى تىللاخان ئاكىسىدىن ئۈتۈنگەن ھالدا.
- بىزدىن ئەنسىرىمەڭ پاششاخان، مەن بىر ئامال قىلىپ ئۆزەمنى ھەم تىللاخاننى ئۇلارنىڭ چاڭگىلىدىن قۇتۇلدۇرىمەن، بۇنىڭ ئۈچۈن سىز ئارىمىزدىن تىرىك كېتىشىڭىز شەرت !
پاششاخان مۇشۇ تاپتا ئۆمرىدىكى ئەڭ زور، ئەڭ قىيىن بولغان بىر تاللاشقا دۇچ كىلىۋاتاتتى، پاششاخان ئاخىرى بىر قارارغا كەلدى...
- بۇپتۇ شۇنداق قىلايلى، ئېيتقانلىرىم ئېسىڭىزدە بولسۇن، ئاللاھ خالىسا ھامان كۈرىشىمىز، ئۇلارنىڭ قۇلىدىن قېچىپ كەتكەن چېغىڭلاردا چۇقۇم مەن تۇغۇلغان تاغ-تۇرادا پاناھلىنىڭلار، ئىمكان بولسا سىز سول بىلىكىڭىزنى تەكشۈرۈتۈپ بېقىڭ، شۇ بىلىكىڭىز نورمال ئەمەس، چۈشەندىڭىزمۇ؟
تىللاخان ئۇلارنىڭ «ماتېرىيال» ۋە «نورمال ئەمەس» دېگەن سۆزلىرىنى ئاڭلاپ نېمە ئىش ئىكەنلىكىنى سوراي دەۋاتقاندا بەرناخان ئالقىنىنى كارناي شەكىلدە قىلىپ يېقىن تەرەپتىكى قۇرام تاش تەرەپكە قاراپ ئۈنلۈك ۋارقىراپ گەپ قىلدى:
- سىلەرگە لازىمى بىزنىڭ جېنىمىزمۇ ياكى قۇلىمىزدىكى سىتالىننىڭ پولشالىقلارنى ئۆلتۈرۈشكە چۈشۈرگەن تەستىق قەغىزىمۇ؟
- نېمە... نېمە دېدىڭ؟، -دەپ ۋاقىرىدى كاناي.
- ساڭا كاتىن قانلىق قىرغىنچىلىقى ياكى تۈركمەنىستان يادرو سىنىقىنىڭ ئەمىلى ئەھۋالى لازىم ئەمەسمۇ؟،-دەپ ۋاقىرىدى بەرناخان تازا كۈچەپ.
ئالاھىدە قىسىم جىمىپ كەتتى، ئۇلار بۇ دوكلاتنى يۇقىرىغا تىلگىرامما ئارقىلىق مەلۇم قىلىۋاتاتتى، يۇقىرىدىن جىددىي بۇيرۇق كەلدى:
«قانچىلىك بەدەل تۈلەشتىن قەتئىي نەزەر، ماتېرىيال قولغا ساق-سالامەت چۈشۈرۈلسۇن!»
- سىلەر ماتىريالنى تاپشۇرساڭلار، ھاياتىڭلارغا كېپىللىك قىلىمىز، بولمايدىكەن، ھەممىڭلار قىرىپ تاشلىنىسىلەر!،– كاناي يەنە ياڭراشقا باشلىدى.
- ناۋادا بىر پاي ئوقنى بىزگە ئاتىدىكەنسىلەر، ماتېرىيالمۇ يوق، بىزمۇ يوق بولىمىز!، – بەرناخان شۇنداق دىگىنىچە ياندىكى شېھىت يىگىتنىڭ بىر جۇپ ئايىغىنى قۇرسىقى تەرەپكە تېڭىپ ئورنىدىن ئۈرە بولۇپ تۇردى.
- ئاتامدۇق؟،- دەپ سورىدى ئالاھىدە قىسىمنىڭ مەرگىنى بەرناخاننىڭ بېشىنى نىشانغا ئېلىپ تۇرۇپ.
- پوق يىمە ! كۆرمىدىڭمۇ ئۇنىڭ قورسىقىغا تېڭىۋالغان بومبىسىنى!،- دەپ ۋاقىرىدى باشلىق مەرگەنگە،- خالىدە دېگەن مۇناپىق ئەشۇ شۇ، ئۇنىڭدىن ئېھتىيات قىلىڭلار، ئۇنىڭ قۇلىدىن ھەر بالا كېلىدۇ! ۋاقتى كەلسە ئۇ يالغۇز بىزگە تېتىيالايدۇ، بۇنى بىلەمسەن!
بەرناخان ياندىكىلەرگە ئاستا گەپ قىلدى:
- ئۇلار ئەمدى ھېچقايسىمىزغا ئالدىراپ قول سالالمايدۇ، تىللاخان سىز بۇ قېرىندىشىمىزنىڭ كىيىملىرىنى سالدۇرۇپ قورسىقىڭىزغا تېڭىۋېلىڭ! پاششاخان مەن ھە دىگەندە سىز ئالدى تەرەپكە بار كۈچىڭىز بىلەن قېچىڭ، ئالدىڭىزدا تىك كەتكەن بىر يارلىق بار، ئۆزىڭىزنى شۇ يەردىن ھاڭغا ئېتىڭ، ئۇدۇللا ئىران تەۋەلىكىدىكى چوڭقۇر كۆلگە چۈشىسىز، ئامان بولساق تاغ-تۇرادا سىزنى كۈتىمىز پاششاخان! ئەڭ مۇھىمى ماتېرىيالنى ئىگىسىگە تاپشۇرۇش، بۇنى ئۇنتۇماڭ!
شۇ چاغدا يۇقىرىدىن يەنە يېڭى بۇيرۇق ئالغان كارناي ئۈنلۈك ياڭراشقا باشلىدى:
- خالىدە! سەن قاراپ تۇرۇپ بىزگە خائىنلىق قىلامسەن؟ سەن بىزگە ئىز قالدۇرمىغان بولساڭ، سىلەرنى بۇنچە تىز تېپىۋالالامدۇق، سەن نەگىلا بارمىغىن بىزدىن قېچىپ قۇتۇلالمايسەن! دەرھال ھوشۇڭنى تاپ، ك گ ب سىنىڭ ئائىلەڭ خالىدە! بىز سىنى قارشى ئالىمىز!
قەستەن ئىچكى ماجرا پەيدا قىلماقچى بولغان كارنايدىكى بۇ رۇسچە ئاۋازنى تىللاخان ئاڭلاپ چۈشەندى، ئۇنىڭ ئەرۋايى قىرىق گەز ئۆرلەپ قۇيقا چېچى تىك تۇردى.
- ھۇ ئىپلاس خوتۇن، شۇنچە تۇساقلاردىن بىمالال ئۆتكىنىمىز بىكار ئەمەس-كەندە؟ ئەسلى قېرىندىشىمنىڭ جېنىغا زامىن بولغىنى سەنكەن ئەمەسمۇ؟!، – تىللاخاننىڭ ئاچچىقتىن كەلگەن شەيتىنى بارمىقىغا كىلىپ توختىدى، ئۇ شۇنداق دىگىنىچە تاپانچىنى خالىدەگە قارىتىپلا تەپكىنى ئالدىراپ بېسىۋەتتى...
پاششاخان تىللاخاننىڭ چىرايىغا قاراپلا «ياق» دىگىنىچە چاقماق تىزلىكىدە بەرناخاننى قۇچاقلىۋالدى، ئوق پاششاخاننىڭ ئوڭ تەرەپ دۆمبىسىدىن كىرىپ كەتتى...پاششاخان بەرناخاننى قۇچاقلىغىنىچە قۇرام تاشنىڭ كەينىگە يېقىلدى، شۇئان پاششاخاننىڭ ئاغىزىدىن بۇلدۇقشۇپ قان ئېقىشقا باشلىدى.
- ئاكا، مەن ...، – تىللاخان قۇلىدىكى تاپانچىنى تاشلىۋېتىپ ۋاقىرىغىنىچە ئۆزىنى ئاكىسىغا ئاتتى.
- تىللاخان ئۇكام ...، - پاششاخاننىڭ ئېغىزىدىن چىققان قان ئۇنى سۆز قىلدۇرمايۋاتاتتى، بەرناخان ئۆكسۈپ يىغلىغىنىچە ئۇنىڭ لەۋلىرىدىن ئېقىۋاتقان قاننى سۈرتۈۋاتاتتى،- خالىدە ئۇ....ئۇ مەن ساڭا گېپىنى قىلىپ بەرگەن ...ھېلىقى بەرناخان شۇ...
- ئاكا، مەن ...بۇ ...- تىللاخان ھۆڭرەپ يىغلىغىنىچە پاششاخاننى قۇچاقلىۋالدى.
- ئۇكام، مەن بۇلالماي قالدىم...لېكىن سىلەرنى قوغدىيالايمەن، بۇ يەردىن دەرھال ئايرىلىڭلار!
تىللاخان ئاكىسى پاششاخاننىڭ قاتتىق جان تالىشىۋاتقان ھالىتىنى كۆرۈپ ئۇنىڭ بېشىنى قۇچىقىغا ئېلىپ مەڭزىنى ئۇنىڭ يۈزىگە يېقىپ چىقىراپ يىغلاپ كەتتى، ئاندىن ئۆزىچە جىم بولۇپ قالدى...
- تىللاخان!، – دەپ چاقىردى پاششاخان تەسلىكتە كۈزىنى ئېچىپ ئۈزىچە شۇك بولۇپ قالغان تىللاخانغا قاراپ.
تىللاخان ئورنىدا داڭ قېتىپ ئولتۇراتتى، ئۇ پاششاخانغىمۇ بەرناخانغىمۇ قارىماستىن ئالقىنىدىكى قان يوقىغا قاراپ پىسىرلاپ بىرنىمىلەرنى دىيىشكە باشلىدى...
- ئۇكام تىللاخان!، –كۈچەپ ۋاقىرىدى پاششاخان ئۇكىسىنىڭ يوغىناپ كەتكەن كۆز قارىچۇقىغا قاراپ ئۇنىڭدىن ئەنسىرەپ.
تىللاخان ئەمدىلىكتە يىغلاشتىن توختاپ كۈلۈشكە باشلىدى، ئۇ قۇچىقىدا ياتقان ئاكىسىنى يانغا ئىتتىرىۋېتىپ بىخىرامان ھالدا قۇرام تاشنىڭ كەينىگە بېرىپ تىزىنى قۇچاقلاپ ئولتۇرۇپ كاللىسىنى يەرگە ساڭگىلاتقىنىچە بىر نىمىلەرنى دەپ يەرنى جىجىلاشقا باشلىدى...
بەرناخان پاششاخاننىڭ ئوق تەگكەن يىرىنى تېڭىش ئۈچۈن ياندىكى شەھىد يىگىتنىڭ كۆينىكىنى چىشى بىلەن يىرتىۋاتاتتى، ئۇ تىللاخاننىڭ نۇرمالسىز ئەھۋالنى كۆرۈپ قۇلىدىكى پارچە رەختنى تاشلاپ قۇيۇپ ئۆز-ئۈزىگە گەپ قىلىۋاتقان تىللاخاننىڭ يېنىغا يۈگۈرۈپ باردى-دە ئۇنىڭ يېرىم يۇمۇلغان كۆزىنىڭ قاپىقىنى قۇلى بىلەن كەرىپ تۇرۇپ ئۇنىڭ كۆز قارىچۇقىدىن بىرنىمىنى سەزگەندەك بولدى.
- پاششاخان ئۇ...، - دېدى بەرناخان كۆزىگە مۆللىدە ياش ئېلىپ بېشىنى چايقاپ،- ئۇنىڭ نېرۋىسى بۇ بېسىمغا بەرداشلىق بىرەلمەپتۇ! ئۇ سىزنى ھەقىقەتەنمۇ ياخشى كۆرىدىكەن...
- ۋاي ئىسىت ...جېنىم ئۇكام!، – پاششاخان ياتقان يىرىدىن تەسلىكتە ئۆمىلەپ تىللاخاننىڭ ئولتۇرغان يىرىگە كىلىپ ئۇنىڭ قۇلىنى چىڭ تۇتقىنىچە ،- ئەمدى قانداق قىلىمىز بەرناخان؟،- دېدى ئۈمىد بىلەن بەرناخانغا قاراپ.
بەرناخان ئالاھىدە تەربىيە كۆرگەن ك گ ب نىڭ مۈنەۋۋەر ئايال خادىمى بولغانلىقى ئۈچۈن بۇنداق ئىشلارنى نەچچە قېتىم ئۆز بېشىدىن ئۆتكۈزگەن ئىدى، ئۇ بۇنداق ھالقىلىق پەيتتە ھۇدۇقۇپ قالماستىن سالماقلىق بىلەن قارار چىقاردى.
- پاششاخان!، –دېدى بەرناخان كەسكىن ھالدا،- تىللاخان گەرچە مۇشۇ ھالەتكە كىلىپ قالغان بولسىمۇ لېكىن ئۇ تېخى ھايات، ئوقمۇ سىزنىڭ ئەجەللىك يېرىڭىزگە تەگمەپتۇ، سىز ھازىرنىڭ ئۆزىدە قېچىپ كىتەلىسىڭىز تىللاخانمۇ ھايات قالىدۇ، مەنمۇ ھايات قالىمەن، ناۋادا قېچىپ كىتىش قولىڭىزدىن كەلمىسە ئۈچىلىمىزنىڭ ھاياتىدىن ئۈمىد يوق، قارار قىلىڭ پاششاخان!
بۇ قېتىم بەرناخاننىڭ كۆزىدىن قەتئىيلىك چىقىپ تۇراتتى، پاششاخان باشقا گەپ قىلماي بېشىنى لىڭىشتىپ ئورنىدىن تۇرۇشقا تەمشەلدى. بەرناخان دەرھال كىلىپ پاششاخاننى يۈلەپ تىللاخاننىڭ يېنىدا ئولتۇرغۇزدى ئاندىن يەردىكى يىرتىق لاتىلارنى ئېلىپ ئۇنىڭ دۈمبىسىنى ناھايىتى ئۇستىلىق بىلەن تېڭىپ چىقتى.
- بۇپتۇ، بەرناخان مەن قاچاي... سىلەرنى ئاۋۋال ئاللاغا تاپشۇردۇم...،-دېدى پاششاخان بەرناخاننىڭ قۇلىنى چىڭ تۇتۇپ تۇرۇپ ھاسىرىغىنىچە.
- قولىڭىزدىن كېلىدۇ پاششاخان،- خالىدە كۆزىگە ياش ئېلىپ ئاغىزىدىن قان ئېقىۋاتقان پاششاخاننىڭ يۈزىنى كۆكسىگە باستى،- سىزنى كۈتىمەن تاكى سىز قايتىپ كىلىپ مىنى باغرىڭىزغا باسقۇچە پاششاخان!
- مەن چوقۇم قايتىپ كېلىمەن بەرناخان، مىنى ساقلاڭ!
پاششاخان بېشىنى تەسلىكتە كۈتۈرۈپ بەرناخاننى باغرىغا بېسىپ ئۇنىڭ بىلەن خوشلاشتى ئاندىن ئۇكىسى تىللاخاننىڭ پىشانىسىگە قايتىلاپ سۆيۈپ كۆز يېشى قىلغاندىن كېيىن داق يەردە كۈزى ئۇچۇق ياتقان شەھىد يىگىتنىڭ يۈزىگە يۈزىنى يېقىپ ئۇنىڭ بىلەن خوشلاشتى.
ئۇلار مەسلىھەتلىشىۋالغاندىن كېيىن بەرناخان تىللاخاننىڭ قولتىقىدىن يۈلەپ ئۇنى قارشى تەرەپتىكى قۇراللىق ئالاھىدە قىسىم يۇشۇرۇنغان تەرىپىگە ئېلىپ ماڭدى.
ئالاھىدە قىسىمنىڭ باشلىقى بۇ ئىككەيلەننى كۆرۈپ ئۇلارنىڭ ئارسىدا زادى نېمە ئىشلارنىڭ بۇلۇپ كەتكەنلىكىنى بىلەلمەي بىر ئاز جىددىلىشىپ قالدى، چۈنكى يۇقىرىدىن كەلگەن بۇيرۇقتا خالىدەنىڭ «ئالاھىدە جاسۇس» ئىكەنلىكىنى ناۋادا قىلدىن قىيىق سەۋەنلىك ئۆتۈلسە بۇ قىسىمنىڭ خالىدەنىڭ قۇلىدا ھالاك بولىدىغانلىقى ئالاھىدە ئەسكەرتىلگەن ئىدى.
- خالىدە ! ،– دەپ كارنايدا ۋاقىرىدى باشلىق، –بىر ئادىمىڭغۇ بايام ئۆلدى، يارلانغان يەنە بىرى قېنى؟
- بايام ھەممىنى كۆردىڭ، ئۇق ئۇنىڭ جىگىرىنى يېرىۋېتىپتۇ، ئۇ بۇلالمىدى!
- بىزگە لازىملىق ماتېرىيال قېنى؟
- ئۇ قورسىقىمدىكى پارتلاتقۇچنىڭ كەينىگە تېڭىقلىق! ماتېرىيالنىڭ قالغان يېرىمى يېنىمدىكى بۇ يىگىتنىڭ قوينىدا! –ئۈنلۈك ۋاقىرىدى بەرناخان قۇلىنى كارناي قىلىپ تۇرۇپ.
قىسىم باشلىقى يەنە ۋاقىرىدى:
- قولۇڭدىكى قۇرالنى تاشلىۋەت!
- مانا كۆردىڭمۇ ھەممىسى مانا مۇشۇ!
بەرناخان بىلىدىكى قىستۇرۇلغان تاپانچىلاردىن جەمئىي تۆت دانىنى قۇلىدا ئېگىز كۈتۈرۈپ تۇرۇپ ئۇلارغا كۆرسەتكەندىن كېيىن يەرگە بىربىرلەپ قۇيۇشقا باشلىدى.
باشلىق دۇربۇن بىلەن ھەممىنى ئېنىق كۆرۈپ تۇرىۋاتاتتى، ئۇ بەرناخاننىڭ يەرگە قۇيغان تاپانچىلارنىڭ سانىغا قاراپ كۆڭلى بىر ئاز ئارام تاپقاندەك بولدى، شۇنداقتىمۇ ئۇ يەنە تەشۋىش ئىچىدە قۇلىدىكى سائەتكە قاراپ قۇيۇپ يېنىدىكى ياردەمچىسىگە ئېيتتى:
- يۇقىرىدىن كېلىدىغان ياردەمچى قىسىم ئەجەب كەلمىدىيا؟ ھەممىدىن چاتىقى ماۋۇ خالىدە دىگەن نېمە...ھەي!...
- تىك ئۇچارنىڭ كېلىدىغان ۋاقتىمۇ بۇلاي دېدى باشلىق، لېكىن بىز ئالتە ئادەم، ئۇ ئىككىسى ئاسماندا ئۇچسىمۇ بىزگە تېتىيالماس باشلىق!
- ئۇ گىپىڭنى قوي،- دېدى باشلىق قاپىقىنى تۈرۈپ،- باش شتاب بىكارغا ياردەمچى قىسىم ئىۋەتەمتى، ئاۋۇ ئايالدىن ئەنسىرەيمەن، بىلەمسەن؟
ئاڭغىچە بەرناخان بىلەن تىللاخان ئۇلار تۇرغان قۇرام تاشقا يېقىنلاپ كەلدى، تىللاخان قۇلىقى يۇمشاق كىچىك بالىدەك بەخىرامان ھالدا بەرناخاننىڭ قۇلىدىن تۇتۇپ ئەگىشىپ كىلىۋاتاتتى. ئۇلار قۇرام تاشنىڭ يېنىغا كىلىشى تاشنىڭ كەينىدىن ئالتە قۇراللىق خادىم چاقماقتەك ئېتىلىپ چىقىپ ئۇلارنى ئارىسىغا ئېلىۋالدى.
- قۇلۇڭنى بېشىڭغا ئېلىپ يەردە يات!،–بۇيرۇق قىلدى باشلىق ئىككىسىنىڭ بېشىغا ئاپتوماتنى تەڭلەپ تۇرۇپ.
شۇ ئەسنادا بەرناخان قىسىم باشلىقىنىڭ قەدەمنى خاتا باسقانلىقىنى سىزىپ كۆڭلىدە چوتنى سۇقۇپ بولغان ئىدى، ئۇ قۇلىنى بېشىغا قويماقچى بولۇپ ئىككى قۇلىنى كۆتۈرگەندەك بىر قىلىپلا كۆزنى يۇمۇپ ئاچقۇچە تىللاخاننىڭ بەل قىسمىغا يۇشۇرۇپ قويغان تاپانچىنى ئېلىپ چاقماق تىزلىكىدە قىسىم باشلىقىنىڭ مېڭىسىگە بەتلەپ ئۈلگۈردى.
- ھەممىڭ قۇرالنى تاشلاش! بولمىسا بۇنىڭ كاللىسىدىن تۆشۈك ئېچىۋېتىمەن!، – غەزەپ بىلەن ۋاقىرىدى بەرناخان قالغان بەش خادىمغا.
قالغان مەرگەنلەر كۆز ئالدىدىكى بۇ ئىشلارغا ئىشىنەلمەي گاڭگىراپ تۇرغاندا «پاڭ » قىلغان بىر ئاۋاز بىلەن بەرناخاننىڭ قۇلىدىكى تاپانچىدىن بىر پاي ئوق ئېتىلىپ چىقىپ ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى باشلىققا يىراقراق تۇرغان بىرسىنىڭ پىشانىسىدىن تۆشۈك ئېچىۋەتتى، بىچارە خادىم قۇلىدىكى قۇرالنى تاشلاشقىمۇ ئۈلگۈرەلمەي تىزلانغان ھالدا جان تەسلىم قىلدى.
ئاڭغىچە پاششاخان بەرناخان بىلەن ئالدىن دېيىشىۋالغىنى بويىچە ئوق ئاۋازىنى ئاڭلاپلا قۇرام تاشنىڭ كەينىدىن جېنىنىڭ بارىچە چېگرا تەرەپكە قاراپ  يۈگۈردى...ئۇ بار كۈچىنى ئىشقا سېلىپ لىۋىنى-لىۋىگە چىشلەپ يۈگۈرۈۋاتاتتى...
ئۈز خادىمىنىڭ پېشانىسىنىڭ ئوتتۇرسىدىن شۇرقىراپ چىقىۋاتقان قاننى كۆرگەن قىسىم باشلىقىنىڭ قۇلى تىتىرەپ ئاپتوماتى ئىختىيارسىز بەرناخانغا ئۆتۈپ كەتتى، ئۇ كېكەچلەپ قول ئاستىدىكىلەرگە بۇيرۇق قىلدى :
- دەرھال ئۇنىڭ دىگىنىدەك قىلىڭلار!
قالغانلار شۇئان باشلىقىنىڭ دىگىنى بويىچە قۇلىدىكى ئاپتوماتلارنى يەرگە قۇيۇپ ئىككى قۇلىنى بېشىنىڭ ئۈستىگە ئېلىشى بەرناخان «تات...تات...» قىلىپلا قۇلىدىكى ئاپتومات بىلەن كەينىگە كىرىۋالغان بۇ ئالاھىدە قىسىمنى دۇنيادىن پاك-پاكىزە قىرىۋەتتى.
بەرناخان ئىشنى تۈگىتىپ دەرھال پاششاخاننىڭ كەينىدىن چېگرا تەرەپكە مېڭىشقا تەمشىلىۋاتقاندا ئاسماندا بىر تىك ئۇچار ئايروپىلان پەيدا بولۇپ ئۇلارنى مۇھاسىرىگە ئېلىۋالدى، بەرناخان ئامالسىز ئاخىرى قۇرال تاپشۇرۇشقا مەجبۇرى بولدى...
قانسىراپ كەتكەن پاششاخان شۇ يۈگۈرگىنىچە بەرناخان ئېيتىپ بەرگەن ھېلىقى تىك يارغا ئاران يىتىپ باردى، شۇنداق قىلىپ ئۇ كەينىگە قاراشقىمۇ مادارى يوق ھالدا ئۆزىنى ئىران تەۋەلىكىدىكى كۆلگە ئاتتى...

xayhim

                            ئون يەتتىنىچى باب: سۆرە ياسىن

جەننەت يەتتىنىڭ پىرىزدىنىتقا ئېيتىپ بەرگەن گۈلزارلىقنىڭ ھىكايىسى ئاخىرلاشقاندا كەچكى قۇياشمۇ بەش بۇرجەكلىك بىنانىڭ دەرىزىلىرىدىن ئۆزىنىڭ نۇر دەستىلىرىنى ئەگەشتۈرۈپ زىمىننىڭ ئۇ قېتىغا ئاتلىنىشقا تەمشىلىۋاتاتتى.
- پاششاخان ئوغلۇم!، – پېرىزدىنىت ئۇنىڭ قۇلىنى يەنە بىر قېتىم مەھكەم تۇتۇپ ئېيتتى،- كۆپ جاپا تارتىپسىز!
پاششاخان پېرىزدىنىتنىڭ ئاتىلارچە قاراشلىرىدىن، سەمىمىي سۆزلىرىدىن كۆزىگە ياش ئالدى.
- پېرىزدىنىت ئەپەندى، - دېدى پاششاخان بېشىنى لىڭىشتقان ھالدا كۆزىدىن سىرغىغان ياش تامچىسىنى سۈرتۈپ تۇرۇپ،- سىزنى ئۆلتۈرمەكچى بولغان قاتىل ئاددى ئادەم ئەمەس، ئۇ ئاسانلىقچە بولدى قىلمايدۇ!
- قېنى پاششاخان ئېيتىڭە، ئۇ كىم؟،- دەپ سورىدى پېرىزدىنىت بۇ گەپتىن ھەيرانۇ-ھەس قالغان ھالدا ئاڭلاشقا تەقەززا بولۇپ.
- ئېيتىشقا تىلىم كۈيىدۇ ئاليىلىرى...
- بىزگە ھازىرغىچە تۇتۇق بەرمىگەن زادى قانداق ئادەم ئۇ پاششاخان؟
- ئۇ دەل سىزنىڭ مۇشۇ زېمىندىكى ئەڭ يېقىن دوستىڭىزنىڭ دادىسى!
- مىنىڭ ئەڭ يېقىن دوستۇم...ئەڭ يېقىن دوستۇم...،-پېرىزدىنىت بارمىقىنى چىشلەپ ئويلىنىشقا باشلىدى،-ھە، سىز مۇئاۋىن پېرىزدىنىتنى دېمەكچى ئەمەستۇ؟،- پېرىزدىنىت كۈلۈپ كەتتى،- چاقچىقىڭىز ئېغىر كەتتى پاششاخان!
- ياق، بۇ ھەرگىز چاقچاق ئەمەس پېرىزدىنىت ئالىيلىرى!، – دېدى پاششاخان سەمىمىيلىك بىلەن،- بۇ ئىشتىن دوستىڭىزنىڭ پۈتۈنلەي خەۋىرى يوق ئەمما بۇ ئىشنى پەردە ئارقىسىدا پىلانلىغۇچى دەل ئەشۇ مۇئاۋىن پېرىزدىنىتنىڭ دادىسى!
- بۇنداق دىيىشكە نېمە ئاساسىڭىز بار؟ ئۇنىڭ دادىسى مىنىڭ ئونىۋېرسىتېتتىكى مەن ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان ئۇستازىم بولىدۇ پاششاخان؟،- دېدى پېرىزدىنىت پاششاخانغا قايتىدىن سىنچىلاپ قاراپ.
- مەن شۇ قېتىم تۈركمەنىستان چېگىرىسىدىن ئىراندىكى كۆلگە ئۆزەمنى ئاتقاندىن كېيىن شۇ ئىرانلىقلار تەرىپىدىن قۇتقۇزۇلۇپ ئاخىرى بىر قانچە يىلدا مىڭ بىر مۇشەققەت بىلەن دۆلىتىڭىزگە يىتىپ كەلدىم، ئاندىن ھېلىقى ماتېرىيالنى ئالدىنقى نۆۋەتلىك پېرىزدىنىتقا ئۆز قۇلۇم بىلەن تاپشۇردۇم،- دېدى پاششاخان ئۇلۇق-كىچىك تىنغان ھالدا،- بەرناخاننىڭ ئېيتقىنى توغرا ئىكەن، شۇ چاغدا ك گ ب مىنى ھەر تەرەپتىن ئىزدەپ قېزىۋەتتى، مەن ئىراندىكى ۋاقتىمدا رۇس جاسۇسلىرى تەرىپىدىن ئۆلۈپ كەتكىلى تاس قالدىم، ئامېرىكا پېرىزدىنىتى ماتېرىيالنى تەپسىلى كۆرۈپ مەندىن نېمە تەلىپىڭ بار دەپ سورىغاندا مەن ئارتۇقچە شەرت قۇيالمىدىم، شۇ چاغدا ك گ ب دىن ۋاقىتلىق ئۆزەمنى قوغداپ تۇرۇش ئۈچۈن ماڭا نىسبەتەن سىلەرنىڭ«كىراۋىن ھەربىي تۈرمىسى» دە يۇشۇرۇنۇپ تۇرۇشنىڭ ئۈزى ئەڭ ئاقىلانە چارە ئىدى شۇڭا پېرىزدىنىت بۇ تەكلىپىمنى ماقۇل كۆرۈپ ئۆزى شەخسەن بۇنى تەستىقلىدى، شۇنىڭ بىلەن مەن يەنە ئۈچ يىلنى ئەشۇ جايدا بىخەتەر ئۆتكۈزدۈم...
بىر كۈنى سىزنىڭ ۋال سىتىرىت كوچىسىدىكى يىغىلىشتا سۆز قىلىدىغانلىقىڭىزنى تېلېۋىزوردىن ئاڭلاپ قالدىم ، لېكىن شۇ كېچىسى سىزنى چۈشەپ چىقىپتىمەن، ئەتىسى كاللامغا سىز توغرىلىق بىر خىل خىيال كېلىۋالدى، سىزنىڭ تۇغۇلغان كۈنىڭىزنى ئويلىنىۋېتىپ سىز نۇتۇق سۆزلەيدىغان ئەشۇ كۈنى سىزدىكى ئۈچ خىل بىئولوگىيىلىك ھالەتنىڭ بىرلا ۋاقىتتا ئەڭ تۆۋەن نوقتىغا چۈشىدىغانلىقىنى بايقاپ قالدىم...
- قايسى ئۈچ خىل بىئولوگىيىلىك ھالەت بالام؟،- سورىدى پېرىزدىنىت ئۇنىڭ سۆزىگە قىزىقىپ.
- مەن سىزگە سۆزلەپ بەرگەن چىنى ماچىندىكى ھېلىقى قوليازما توغرسىدىكى گەپ ئىسىڭىزگە باردۇ ھەقىچان، ئۇنىڭدا ئىنسان تۇغۇلغاندىن باشلاپ ئۇنىڭ ئەقىل-پاراسىتىنىڭ 33 كۈندە، كەيپىياتنىڭ 28 كۈندە، تەن قۇۋۋىتىنىڭ 23 كۈندە بىر دەۋر قىلىدىغانلىقىنى كۆرگەن ئىدىم، بۇ خىل نەزەرىيەنىڭ ئۆزىنى- ھازىرقى زامان ئالىملىرى تېخى 1930-يىللاردىلا ئوتتۇرىغا قويغان ئىدى ئامېرىكىدا بولسا بۇ تېما توغرىسىدا 1960-يىلى ئاندىن رەسمىي خەلىقئارالىق يېغىن ئېچىلدى، سىزنىڭ نۇتۇق سۆزلەيدىغان بۇ كۈنىڭىزدە مانا بۇ ئۈچ خىل دەۋرىيلىكنىڭ بىرلا ۋاقىتتا ئەڭ تۆۋەن نوقتىغا چۈشۈپ قالىدىغانلىقىنى بايقاپ قالدىم، ئاندىن ئۆزەمچە بۇ ئىشقا قىزىقىپ قېلىپ سىزنىڭ تۇغۇلغاندىكى يۇلتۇز تۈركۈمىڭىزگە قاراپ باقتىم، سىز مەيلى غەرب ئاسترولوگىيىسى ياكى شەرق ئاسترولوگىيىسى تەرەپتىن بولمىسۇن تۇغۇلغان ۋاقتىڭىزدىكى يۇلتۇزىڭىز تۇپراق يۇلتۇزغا تەۋە ھىساپلىنىدۇ، ھېلىقى قول يازما پۈتۈكتە « تۇپراق يۇلتۇزلۇق بۇرجلارغا شامالغا تەئەللۇق كەۋاكىپلار ئېقىپ كىرسە تەبىئەتتە بوران-تۇپا كۆتۈرۈلۈش ھادىسىسى يۈز بىرىدۇ، ھەمدە شۇنىڭغا ماس ھالدا توپراق يۇلتۇزلۇق ئادەمنىڭ بەدىنىدىكى خىلىتلار ئارىسىدا يەنى تۇپراققا ۋەكىللىك قىلىدىغان سەۋدا خىلىتى بىلەن قان خىلىتى ئوتتۇرىسىدا مۇناسىپ ئۆزگۈرۈشلەر كىلىپ چىقىدۇ» دېگەن تەلىماتلارنىمۇ ئوتتۇرىغا قويغان، ئاندىن «ئىنسان بەدىنى ئۆز يۇلتۇزىنىڭ تەبىئىتىگە خاس تەبىئەتلىك كەۋاكىپنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىسا قۇۋۋىتى ئېشىپ، تۈرلۈك ئىشلىرى ئوڭ كېلىدۇ ھەتتا دىنىي ئىبادىتى مەقبۇل بولىدۇ، ئەكسىچە ئۆز يۇلتۇزىنىڭ تەبىئىتىنى ئاجىزلاشتۇرغۇچى كەۋاكىپلارنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىسا بەدەننىڭ تەڭپۇڭلۇقى قالايمىقانلىشىپ تۈرلۈك ئىشلىرى يۈرۈشمەيدۇ ھەتتا ئىبادىتى مەقبۇل بولمايدۇ» دىگەندەك بەزى خۇراپىي تەلىماتلارنىمۇ ئوتتۇرىغا قويغان، ئەمىلىيەتتىمۇ ياۋرۇپادىكى ھازىرقى زامان غەرب ئاستىرولۇگىيىسى مانا مۇشۇ خىل تەلىمات ئاساسىدىكى قەدىمى ئاسترولوگىيەنى تۇتقا قىلىپ كېڭەيگەن.
سىزنىڭ تۇغۇلغان كۈنىڭىزگە قارايدىغان بولساق بۇ كۈنى دەل سائەت ئون ئىككى يېرىمدا ئاسترولۇگلار نەزىرىدىكى ئاتالمىش شۇم يۇلتۇزىڭىز يەنى سىزگە پايدىسىز بولغان كەۋاكىپ سىزنىڭ بېشىڭىزغا ئەڭ تىك ئۇدۇللانغان بولىدۇ. ئەمىلىيەتتىمۇ ھازىرقى زامان ئاستىرونومىيىسىگە قارايدىغان بولساق بۇ كۈنى سائەت ئون ئىككىدىن ئوتتۇز مىنۇت ئۆتكەندە قۇياش سېستىمىسىدىكى بىر سەييارە دەل ۋال-سىتىرت كوچىسىنىڭ جۇغراپىيىلىك ئورنىغا نىسبەتەن ئەڭ تىك ھالەتتە ئۇدۇل كەلگەن بولىدۇ.
ئەمدى شۇ كۈندىكى شامالنىڭ تۇيۇقسىز كۈچىيىشىگە كەلسەك بۇ سائەتتە ئاي شارىمۇ سىز دەسسەپ تۇرغان جۇغراپىيىلىك ئۇرۇنغا نىسبەتەن ئاتالمىش «شامال كۈچىنى كۈچەيتىدىغان مۇناسىۋەتلىك بىر بۇرچقا كىرگەن بولىدۇ» بەلىم بۇ خىل تەلىماتنى پۈتۈنلەي يوققا چىقىرىشقىمۇ بولماس، بۇ توغرىسىدىكى گەپلەر يىراق قەدىمىي شەرىقتىكى ئۇرۇش ئالىمى سۇنزىنىڭ ھەربىي ئىشلار دەستۇرىدىمۇ ئاز تولا ئۇچرايدۇ. دېمەك ئاستىرولوگلار «بۇ كۈندىكى تۇيۇقسىز ئۆزگەرگەن شامال كۈچىنىڭ يۆنۈلىشى ئوقنىڭ تېخىمۇ يىراققا بېرىشىغا تۈرتكە بولىشى مۇمكىن» دەپ قارىغان، سىزمۇ بىلىسىز قاتىلنىڭ مەرگەنلىكىدە شامال كۈچى ئەڭ مۇھىم ئامىلنى ئىگەللەيدۇ.
ئادەتتە مانا مۇشۇ خىل پايدىسىز ئامىللار ئىچىدە سىزگە قول سېلىش دەل ئاتالمىش ئاسترولۇگلارنىڭ كۆرسەتمىسى بۇيۇنچە بولغان بولىدۇ، مەن تۆنۈگۈن بۇيرۇققا ئاساسەن ئاقساراي ئىچىدىكى مۇناسىۋەتلىك دەپ قارالغان مۇھىم شەخىسلەرنىڭ ئارخىپىنى تەپسىلى كۆرۈپ چىقتىم، سىزنىڭ بۇ قېتىمقى نۇتۇق پائالىيىتىڭىزنىڭ كۈن تەرتىپىنى سىزنىڭ ئاقىللار گۇرپىڭىز ئورۇنلاشتۇرغان بولىدۇ ، ئاقىللار گۇرپىڭىزنىڭ مەسئۇلى بولغان ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى مۇھىم شەخس سىتېۋىن بولسا دەل مۇئاۋىن پېرىزدىنىتنىڭ دادىسى دوكتور كالدىيانىڭ خارىۋارد ئونىۋېرسىتېتىدىكى ئەڭ مۇنەۋۋەر ئوقۇغۇچىسى، ئۇلارنىڭ مۇناسىۋىتى ئاتا-بالىلىق مۇناسىۋەتتىنمۇ يېقىن بولۇپ ئادەتتە سىتېۋىن ھەرقانداق ئىشنى ئۇستازى كالدىياغا مەسلىھەت سالماي قىلمايدىكەن، دوكتور كالدىيانىڭ ئەسلى كەسپى جەمئىيەتشۇناسلىق بولسىمۇ ئەمما ئۇنىڭ ئاسترونومىيە ۋە ئاسترولوگىيە جەھەتتىكى بېلىمى تەڭداشسىز، دۆلەت ئىچىدىكى بەزى نوپۇزلۇق ئاسترولوگىيە تەتقىقات ئورۇنلىرى ئۇنى پات-پات دەرس سۆزلەشكە تەكلىپ قىلىدىكەن، شەكسىزكى بۇ ئىشنى دوكتور كالدىيا بىر قوللۇق پىلانلىغان.
پېرىزدىنىت پاششاخاننىڭ بايانلىرىنى ئاڭلاپ ئولتۇرغان يېرىدە ئۇزۇنغىچە ئولتۇرۇپ كەتتى، ئۇ ئاخىرى ئورنىدىن تۇرۇپ پاششاخانغا ئېيتتى:
- سىز بىلمەيسىز پاششاخان، مەن دوكتور كالدىيانىڭ ئالدىدا چوڭ بولغان، مىنىڭ بۈگۈنكى كۈنگە ئېرىشىشىمنى ئۇستازىم كالدىيا ئەپەندىنىڭ ئەجرىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ، ئۇ ئاجايىپ كۆيۈمچان بىر ئاتا، مەسئۇلىيەتچان بىر ئۇستاز ئىدى، ئەمدى قانداق بولۇپ بۇ ئىشقا قول تىققاندۇ؟ زادى ئىشەنگۈم كەلمەيدۇ دەڭا!
- ئالدىغا ئىگىلمەيدىغان قول يوق، ئىشلارنىڭ يەنە يامانغا ئۆزگۈرۈشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن ئەڭ ياخشىسى ھازىرنىڭ ئۆزىدە ئۇنى تېپىپ بۇ ئىشلارنى ئاخىرلاشتۇرۋېتىڭ پېرىزدىنىت ئەپەندى!
- سىزنىڭچە...؟،- بېشى قاتقان پېرىزدىنىت پاششاخانغا ئۈمىد بىلەن قارىدى.
- مېنىڭچە مۇئاۋىن پېرىزدىنىت بۇ ئىشتىن ئەسلا خەۋەرسىز، دوكتور كالدىيامۇ نوپۇزلۇق ئالىم ھەم مۇنەۋۋەر بىر ئاتا، بۇ ئىشنى سىز ئۇڭۇشلۇق ھەل قىلالايسىز پېرىزدىنىت!
- گىپىڭىزنى چۈشەندىم، - دېدى پېرىزدىنىت بېشىنى ئارقا-ئارقىدىن لىڭىشتىپ- ئۇنداقتا ئېغىر كۆرمىسىڭىز مەن ئۇستازىمنىڭ ئۈيىگە بىر بېرىپ كىلەي، ماڭا دەيدىغان گەپلىرىڭىز تېخى تۈگىمىدىغۇ دەيمەن؟،- پرىزدىنىت پاششاخانغا قاراپ مەنىلىك كۈلۈمسىرىدى.
- شۇنداق ھۆرمەتلىك پېرىزدىت، بۇ كۈننى كۈتكىلى ماڭا ساپمۇ-ساق ئۈچ يىل بولدى، غەلبە بىلەن قايتىپ كېلىشىڭىزنى كۈتىمەن!،- پاششاخانمۇ پېرىزدىنتقا جاۋابەن ئىللىق كۈلۈمسىرىدى.
پېرىزدىنتنىڭ سالامەتلىكى تېخى سەللىمازا ئەسلىگە كىلەلمىگەنلىكى ئۈچۈن ئۇ پاششاخاننىڭ ياردىمىدە ناھايىتى تەسلىكتە ئورنىدىن تۇردى، ئۇ باشقىلارغا ئۆزىنىڭ قەيەرگە بارىدىغانلىقىنىمۇ ئېيتماي شەخسى قوغدىغۇچىسى بىلەن بەش بۇرجەكلىك بىنادىن ئايرىلىپ ئۇدۇل دوكتۇر كالدىيانىڭ داچىسىغا يىتىپ كەلدى، ئىشىك باققۇچى پېرىزدىنىتنىڭ ماشىنىسىنى كۆرۈپ دەرھال دەرۋازىنى ئۇلۇغ ئېچىپ ئۇنىڭغا ھۆرمەت بىلدۈردى.
پېرىزدىنىت قوغدىغۇچىسىنى گۈللۈك ھويلىدا قالدۇرۇپ قۇيۇپ قۇلىدىكى ھاسىسىنى تايانغىنىچە ھاسىراپ تۇرۇپ ئىشىكنىڭ قوڭغىرىقىنى باستى، ھايال ئۆتمەي خىزمەتچى ئىشىكنى ئېچىپ پېرىزدىنىتنىڭ تەلىۋىگە ئاساسەن ئۇنى دوكتور كالدىيانىڭ كۇتۇپخانىسىغا ئۇدۇللا باشلاپ ئەكىردى.
ئىشىك يىنىك چېكىلدى.
- كىرىڭ!
يېقىملىق ھەم تونۇش رۇخسەت ئاۋازىدىن كېيىن پېرىزدىنىت ئىشىكنى ئېچىپ كرىسلودا ئولتۇرۇپ ماتېرىيال كۆرىۋاتقان دوكتور كالدىيانىڭ ئالدىغا ئاستا مېڭىپ كەلدى، يەتمىشلەرگە يېقىنلاپ قالغان دوكتور بۇرنىنىڭ ئۇچچىغا چۈشۈپ قالغان يۇقىرى گىرادۇسلۇق كۆز ئەينەكنى بىر قۇلى بىلەن ئوڭشاپ تۇرۇپ بېشىنى كۈتۈرۈپ پرىزدىنىتقا قارىدى.
- كەچلىكىڭىز خەيرىلىك بولسۇن ئۇستاز!،– دېدى پېرىزدىنىت مۇلايىملىق بىلەن بېشىنى ئىگىپ كۈلۈمسىرەپ.
دوكتور كالدىيا تۇرمۇشتا پىشقان تەجرىبىلىك بىر ئۇستاز ئىدى، ئۇ ئۆزىنىڭ ئامراق ئوقۇغۇچىسىنىڭ ئۈلۈمدىن ساق قېلىپ ئالدىدا ئىللىق كۈلۈمسىرەپ تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ ناھايىتى خۇشال بولدى شۇنداقلا بۇ ھۆرمەتكە لايىق پېرىزدىنىتنىڭ ئالدىن خەۋەرلەندۈرۈش قىلماي تۇيۇقسىز ئۈيىگە يالغۇز كىلىپ قالغانلىقىدىن ھەيران قالدى.
- كېلىڭ ئوغلۇم !،-دېدى دوكتور خۇشچىراي ھالدا ئورنىدىن تۇرۇشقا تەمشىلىپ،- قانداق شامال ئەكەلدى ئەمدى سىزنى بۇ يەرگە؟
- سىز بىلەن خوشلىشاي دەپ تۇيۇقسىز كەلدىم ئۇستاز،- پېرىزدىنىت ئورنىدىن تۇرغىلىۋاتقان دوكتۇرنىڭ مۆرىسىنى يىنىك تۇتۇپ ئۇنىڭغا يېقىن ئولتۇردى.
- دېمەكچى بولغىنىڭىز...؟، - دېدى دوكتور پېرىزدىنىتنىڭ سۆزىدىن ئەجەبلىنىپ.
- مەن ئۇزۇن سەپەرگە ئاتلىناي دېگەن، بەلكىم بۇ بىزنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قېتىملىق كۆرۈشۈشىمىز بولۇپ قالار، مەن ئەمدى ئامېرىكا زىمىنىغا قايتا قەدەم باسماسلىقىم مۇمكىن ئۇستاز!
- بۇ نېمە دىگىنىڭىز ئوغلۇم؟،- دېدى دوكتور كۆز ئەينىگىنى ئېلىۋېتىپ پېرىزدىنىتقا بۇيرۇلۇپ قاراپ.
- سۆيۈملۈك ۋەتىنىم ماڭا قۇچاق ئاچمىدى ئۇستاز، ئارقا-ئارقىدىن ئوڭۇشسىزلىقلارغا ئۇچراۋاتىمەن، بۇ يەردە تۇرۇۋەرسەم بالىلىرىم ئاتىسىز قالغۇدەك، ئەمدى ئاخىرقى ئۆمرۈمنى ئائىلەمدىكىلەر بىلەن خاتىرجەم ئۆتكۈزسەم دەيمەن؟
- بۇ سەۋەب ئەمەسقۇ بالام؟،- دېدى دوكتور كۆز ئەينىگىنى سۈرتىۋېتىپ بولغاندىن كۆزىگە ئۇنى قايتا تاقاپ تۇرۇپ.
- شۇنداق بۇ سەۋەب ئەمەس، ئەمما.....،- پېرىزدىنىت گېپىنىڭ ئايىغىنى ئېيتالمىدى.
- ئېيتىڭە زادى نېمە سەۋەب بولدى؟، - دەپ سورىدى دوكتور پېرىزدىنىتنىڭ قۇلىنى چىڭ تۇرۇپ تۇرۇپ.
- ئەمما ...ئەمما مىنىڭ تەلەي يۇلتۇزۇم ماڭا ئالدىنى قىلمايۋاتىدۇ ئۇستاز! ،– پېرىزدىنىت بۇ گەپنى دەپ بولۇپ كۆزىگە مۆللىدە ياش ئالدى.
دوكتور كالدىيا «تەلەي يۇلتۇزى» دېگەن بۇ سۆزنى ئاڭلاپ ھەممە ئىشنىڭ تېگىگە يەتتى، ئو ئورنىدا ئۇزۇن ئولتۇرۇپ ھېچقانداق گەپ قىلمىدى، ئاندىن يېنىدىكى پرىزدىنىتنىڭ مۆرىسىنى ئىككى قوللاپ تۇتۇپ تۇرۇپ ئۇنى باغرىغا چىڭ بېسىپ ئۆكسۈپ يىغلاپ كەتتى.
- ئوغلۇم مىنى ئەپۇ قىلىڭ!، – دېدى دوكتور كۆزىدىن مارجاندەك ياش تۈكۈپ تۇرۇپ،- كىتىدىغان ئادەم سىز ئەمەس مەن بالام!
- ياق ئۇستاز!...
ئۇلار ئۈن-تىنسىز قۇچاقلىشىپ كۆزلىرىدىن ئاققان ياشلىرى ئارقىلىق بىر-بىرىدىن ئەپۇ سۇرىشىۋاتاتتى. بىر ھازادىن كېيىن پېرىزدىنىت مېڭىشقا تەمشەلدى.
- بالام سىزگە دەيدىغان بىر گېپىم بار ئىدى...،- دېدى دوكتور كالدىيا ئىشىك يېنىغا بېرىپ قالغان پېرىزدىنىتنى توختىتىپ.
- قۇلىقىم سىزدە ئۇستاز، - دېدى پېرىزدىنىت كەينىگە بۇيرۇلۇپ قاراپ.
- ئوغلۇمغا بۇ ئىشلارنى ئېيتمىغان بولسىڭىز ،- دېدى دوكتور پۇشايمان ياشلىرىغا تۇلۇپ كەتكەن كۆزلىرىنى سۈرتۈپ تۇرۇپ،- ئالىم بولماقتىن ئادەم بۇلىشنىڭ تەسلىكىنى ئەمدى ھېس قىلىۋاتىمەن...
- خاتىرجەم بۇلۇڭ... ئۇ مىنىڭ دۇنيادىكى ئەڭ يېقىن دوستۇم، ئۇنىڭ ھاياتى مىنىڭ بارلىقىم ئۇستاز!،- دەپ كۈلدى پېرىزدىنىت دوكتورغا ئىشەنچ بىلەن تىكىلىپ قاراپ.
شۇنداق قىلىپ پېرىزدىنىت يېرىم سائەت ئىچىدە دوكتور كالدىيا بىلەن بولغان ھېساب-كىتاپنى بۇغۇپ كۆڭلى ناھايىتى خۇشال ھالدا ئاقسارايغا قايتتى، ياتاقتا ساقلاپ تۇرغان پاششاخان پېرىزدىنىتنىڭ ئۇچۇق چىرايىغا قاراپ ئىشلارنىڭ ئۇڭۇشلۇق بولغانلىقىنى ھېس قىلىپ ئىچىدە خۇداغا مىڭ شۈكۈرى قىلدى.
- قانداق بولدى پېرىزدىنىت ئەپەندى؟،- دەپ سورىدى پاششاخان ئۇسسۇلۇق ئىچىۋاتقان پېرىزدىنىتتىن ئەھۋالنى بىلگۈسى كىلىپ.
- قانداق بۇلاتتى ئوغلۇم،- دەپ كۈلۈپ كەتتى پېرىزدىنىت قۇلىدىكى ئىستاكاننى ئويناپ ئولتۇرۇپ ئۆزىنىڭ يارىلانغانلىقىنى ئۇنۇتقان ھالدا،- ئىشلار سىزنىڭ دېگىنىڭىزدەك بولۇپ چىقتى، ئېيتىڭا ئەمدى مەن سىزگە نېمە قىلىپ بىرىمەن پاششاخان؟
پېرىزدىنىتنىڭ مۇشۇ تاپتا كۆڭلى ناھايىتى خۇشال ئىدى. چۈنكى ئۇ ئۆزىنىڭ يېقىن دوستىدىن شۇنداقلا بۇ يېقىن دوستىنىڭ دادىسى بولغان كالدىيا دوكتوردىنمۇ ئايرىلىپ قالغۇسى يوق ئىدى. شۇڭا پاششاخان پۇرسەتنىڭ يىتىپ كەلگەنلىكىنى بىلىپ گەپنى ئەگىتمەي ئۇدۇللا ئېيتىۋەردى :
- قەدىرلىك پېرىزدىنىت ئەپەندى، ئاللاھ خالىسا مىنىڭ ۋەتىنىمنى رۇسلارنىڭ تۆمۈر تاپىنى ئاستىدىن تارتىپ چىقىرىۋېلىڭ!
پېرىزدىنىتنىڭ خۇشال كۈلكىسى يۇقۇلۇپ چىرايىنى بىر غەم باسقاندەك بولدى، بىر دەمدىن كېيىن چىرايىغا ئاۋالقىدەك خۇشاللىق يۈگۈرتۈپ پاششاخانغا تىكىلىپ قارىدى.
- بولىدۇ بالام،- دېدى پېرىزدىنىت ئۇنىڭ قۇلىنى چىڭ تۇتۇپ تۇرۇپ، – مەن بار كۈچۈم بىلەن تىرىشىمەن، بۇ ئىشقا بىر ئاز ۋاقىت كىتىدۇ، مەن تەلىۋىڭىزنى ھەممە كۈن تەرتىپنىڭ ئەڭ ئالدىغا قۇيىمەن! بۇ مىنىڭ سىزگە قىلغان رەھمىتىم بولۇپ قالسۇن!
- رەھمەت پېرىزدىنىت ئەپەندى! ئۇلۇغ ئاللاھىمدىن سىزگە ئۆمۈرلۈك بەخت-سائادەت تىلەيمەن!، – دېدى پاششاخان ئالقىنى بىلەن تاراملاپ تۈكۈلگەن كۆز ياشلىرىنى سۈرتۈپ تۇرۇپ،- تۈركمەنىستان سىزنى مەڭگۈ ئۇنۇتمايدۇ!
- پاششاخان،- پېرىزدىنىت بېشىنى لىڭىشتىپ تۇرۇپ ئېيتتى،-سىزنىڭ بۇندىن كېيىنكى ھاياتى بىخەتەرلىكىڭىز دۆلىتىمىز تەرىپىدىن قوغدىلىدۇ، سىزنى پات ئارىدا ۋەتىنىڭىزگە قايتۇرىمەن، بېرىپ دوستىڭىز تىللاخان بىلەن بەرناخاننى ئىزدەپ تېپىڭ، ھەرقانداق تەلىپىڭىز بولسا موسكىۋادىكى ئەلچىخانىمىزغا كىرىپ ئەھۋالنى ئېيتىڭ، مەن ھەرقانداق ۋاقىتتا سىزنى قوبۇل قىلىمەن! پۈتۈن رەسمىيەتلىرىڭىزنى ئۆزەم بىر قوللۇق بىجىرىپ بىرىمەن، ھەرقانداق ۋاقىتتا ئامىرىكىغا بىمالال كىرىپ چىقالايسىز شۇنداقلا سىز تاپشۇرغان ماتىرياللارنى ئەتىلا پۈتۈن دۇنياغا جاكارلىۋاتىمىز، شۇنىڭ بىلەن ك گ ب مۇ سىزنى ئىزدەشتىن توختايدۇ، ۋەتىنىڭىزگە قايتىپ بېرىپ ئىشلىرىڭىزنى داۋاملاشتۇرۇڭ، ۋەتىنىڭلارنى مۇستەقىل قىلىشتا ئەڭ مۇھىمى تۈركمەنلەرنىڭ ئۆز ئىچىدىن بىزگە ماسلىشىپ ھەرىكەت قىلىشى ، بىزنىڭ خوشخەۋىرىمىزنى كۈتۈڭ پاششاخان!
بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ ۋەتەن ئىشقىدا يۈرىگى سۇ بولۇپ كەتكەن پاششاخاننىڭ كۆزلىرىدىن خۇشاللىق ياشلىرى ئېتىلىپ چىقىشقا باشلىدى، ئۇ پېرىزدىنىتنىڭ قۇلىنى چىڭ سىقىپ تۇرۇپ ئىسەنكىرەپ يىغلاپ كەتتى، پېرىزدىنىتمۇ تۈركمەنىستاننىڭ بۇ قانۇنلۇق پادىشاھىنى باغرىغا مەھكەم بېسىپ كۆزىگە ياش ئالدى...
شۇنداق، ئامېرىكا پېرىزىنتىدەك بۇنداق ئۇلۇغ ئەرباب ئۆزىنىڭ ۋەتىنى ئۈچۈن ياش تۈكەلىگەن، ئۆزىنىڭ خەلقى ئۈچۈن بارلىغىدىن كىچەلىگەن بۇنداق ئەركەكلەرنى ئۆز ئوغلىدىنمۇ ئۈتە ئەتىۋارلىيالايتتى، قەدىرلەيتتى. ئەي كەرەملىك شاھ ! تاجىڭ بېشىڭدا بار ۋاقىتتا يىتىم-مىسكىنلەرگە، ئىگە چاقىسىزلارغا ئېھسان قىلغىن! مەيلى ئۇ قايسى مىللەت، قايسى ئىرىق، قايسى دىندا بولمىسۇن ئۇنىڭ ياراتقۇچىسى بىلەن سىنىڭ ياراتقۇچىڭ پەقەت ۋە پەقەت بىر، ئالتۇن كۇرسلاردا جاھانغا پاتمىغان نى-نى شاھلارنىڭ ئۈز خەلقىگە قىلغان زۇلۇملىرى سەۋەبلىك بىر قەدەم ئېلىشقىمۇ قۇربى يەتمەيدىغان قۇرسىقى ئاچ ئاجىز گادايلار تەرىپىدىن قۇلاقلىرى سۇزۇلۇپ چالما-كىسەك بولۇپ ئۆلتۈرۈلگەنلىكىنى ئۇنتۇمىغىن ! ئادالەت ئۈچۈن، ھەققانىيەت ئۈچۈن، ئۆزىنىڭ خۇداسىدىن باشقا ھېچنىمىسى يوق ئېزىلگەن بىچارىلەرنىڭ ئاھۇ-زارى ئۈچۈن شەمشىرىڭنى ئېگىز كۆتۈرگىن ! دەھشەتلىك زىندانلار ئالدىدا ئۆز ئوغۇل –قىزلىرىنىڭ قىزىتىلغان تۆمۈرلەر ئازابىدىن چىقىراپ قىلغان يىغا-نالىسىدىن يۈرۈگىنى مۇجۇپ يىغلاپ ئولتۇرغان بىچارە ئانىلارنىڭ شىكەستىلەنگەن يۈرىگى ئۈچۈن، جەينامازلاردا ئولتۇرۇپ قىيىن-قىستاق، تاياق –توقماق ئاستىدىكى كۆز قارىچۇقلىرى ئۈچۈن ياش تۆككەن دەرمانسىز ئاتىلارنىڭ دۇئاسى ئۈچۈن ئادالەت قىلىچىڭنى غىلىپىڭدىن سۇغارغىن ! شۇندىلا سەن بۇ دۇنيادا مەڭگۈ ياد ئېتىلىسەن، مەڭگۈ قەدىرلىنىسەن ئەي ئامىتى ئوڭدىن كەلگەن ئۇلۇغ ئىنسان!

* * * * * * *

ۋاشىنگتوننىڭ كىننىدى ئايدۇرۇمىغا پاششاخان مەخسۇس ماشىنا بىلەن ئېلىپ كېلىنىۋاتاتتى، ئۇ ھەشەمەتلىك ماشىنىنىڭ كەينىدە ئولتۇرۇپ قۇلىدىكى ئامېرىكا پۇقرالىق سالاھىيەتنامىسغا ئۇزۇندىن-ئۇزۇن قاراپ كەتتى، ئاندىن پاسپورت-ۋىزىلىرىغا سىنچىلاپ قاراشقا باشلىدى. يېنىدا ئولتۇرغان تۈرمە باشلىقى مارشال ھايكىر پاششاخاننىڭ ھەركەتلىرىگە زەن سالغاچ ئۇنىڭدىن بىر گەپنى سورىدى:
- پاششاخان، مۇئاۋىن تۈرمە باشلىقى كاپىتان جونسۇن سىزگە سالام ئېيتتى، ئۇنىڭ سىزدىن سورايدىغان بىر ئىشى بار ئىكەن، بىلمىدىم ئېيتسام بۇلارمۇ؟
- قۇلىقىم سىزدە ھۆرمەتلىك مارشال،- دېدى پاششاخان كىنىشكىلەرنى مەيدە يانچۇقىغا سالغاچ ئۇنىڭغا قاراپ.
- ئۇنىڭ بىر ئىشنى بىلگۈسى بار ئىكەن،- دەپ كۈلۈپ كەتتى مارشال يول بۇيىدىكى ئېگىز بىنالارغا سەپ سالغاچ،- تۈرمىدە بىز سىزنىڭ سالامەتلىگىڭىزنى ھەر قېتىم تەكشۈرتكەندە مېڭە قانتۇمۇرىڭىزدا ناھايىتى كېچىك ئۆسمە كۆرىنەتتى، لېكىن قانداق بولۇپ ھازىرغا كەلگەندە يوقاپ كەتتى؟
پاششاخان ئەسلىدە چىن ماچىندىكى سىرلىق كىتاپتىن ئابدىمىلىك زەھىرىنىڭ ئىشىنى بىلىش بىلەن بىرگە يەنە بىر خىل ئۈسۈملۈك ئۇرۇغىنىڭ مېڭە قانتۇمۇرىدا ۋاقىتلىق قانتۇمۇر كۈپۈشۈشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغانلىقىنىمۇ بىلىۋالغان ئىدى، ئۇ ئىراندىكى چېغىدا بۇ خىل ئۈسۈملۈك ئۇرۇقىنى قولغا چۈشۈرۈپ ئۆزىگە سىناپ بېقىپ مۇۋەپپەقىيەت قازانغاندىن كېيىن ئامېرىكىدىكى كىراۋىن ھەربىي تۈرمىسىگە قامىلىشتىن بۇرۇن بۇ خىل زەھەرلىك ئۈسۈملۈك ئۇرۇقىنى يۇمشاق كاۋچۇك پىلاستىر بىلەن ئۇراپ شۇ پېتى يۇتىۋالغان ئىدى. كېيىن تۈرمىدە ئۇنى ياخشى يۇشۇرۇپ ساقلاپ ھەر قېتىم پەسىللىك ياكى يىللىق سالامەتلىك تەكشۈرتكەندە ئۇ بۇ خىل ئۈسۈملۈك ئۇرۇقىنى يەۋالاتتى، ئۇرۇقنىڭ بۇ خىل تەسىرى ئىككى-ئۈچ كۈندە يېنىپ كىتەتتى.
تۈرمە باشلىقىنىڭ بۇ سۇئالىغا پاششاخان ئەينەن جاۋاب بەردى، لېكىن ئۇ خىل زەھەرلىك ئۆسۈملۈكنىڭ ئىسمىنى ئېنىق ئېيتىپ بەرمىدى.
مارشالمۇ ئالى جانابلار بىلەن سۆھبەتلىشىپ كۈنۈپ كەتكەچكە بۇ توغرىلىق پاششاخاندىن بەك ئىنچىكىلەپ گەپ سۇرالمىدى. ماشىنا ئايدۇرۇمغا يىتىپ كەلدى، بىر قاتار رەسمىيەتلەر بېجىرىلگەندىن كېيىن پاششاخان ئايرۇپىلانغا چىقىش ئالدىدا مارشال بىلەن قۇچاقلىشىپ خوشلاشتى، شۇ چاغدا مارشال يەنە بىر ئىشنىڭ ئۇنتۇلۇپ قالغانلىقىنى ھېس قىلىپ پاششاخاندىن چاقچاق ئارىلاش سورىدى:
- دوستۇم، ماڭا ئەمدى بىر ئىشنى دەپ بېرىڭ بولمىسا يەنە مىنىڭ ئۇيقۇمنى قاچۇرىسىز؟
- قايسى ئىشنى دەيسىز تۈرمە باشلىقى؟، -دەپ كۈلۈپ سورىدى پاششاخان.
- سىز ھېلىقى كۈنى ئاخشىمى سۇراق قىلىنغان ۋاقتىڭىزدا كۆرۈنمەس ئەينەك تامنىڭ ئارقىسىدىكى ئادەملىرىمىزنىڭ جەمئىي تۆت نەپەر ئىكەنلىكىنى قانداق بىلگەن ئىدىڭىز؟
پاششاخان بۇ سوئالدىن كۈلۈپ كەتتى:
- ئۇ بىر پەرەز خالاس، سىزمۇ بىلىسىز مەن ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئادەم، قارىسام چۈشلىرىم شۇنداق ياخشى، ئاللاھ ماڭا خۇددى ياخشىلىق ئىلتىپات قىلىۋاتقاندەك، بىزنىڭ ياراتقۇچىمىزمۇ پەقەت بىر ئاللاھ، دىنىمىزنىڭ ئىبادەت ئەھكاملىرىدىمۇ تاق سان ئاساس قىلىنىدۇ، شۇڭا مەن ئۇ كۈنى سوراقخانىدىكى ئادەملەرنىڭ سانى تاق بۇلۇشى مۇمكىن دەپ ئويلىدىم، شۇنىڭ بىلەن ئۇ تۆت ئادەمگە مىنى قاتقاندا ئاندىن بەش بۇلاتتى. ئۇنىڭ ئۈستىگە مىنىڭ كىچىك چېغىمدىن باشلاپ قىلغان بەزى پەرەزلىرىم كۆپىنچە توغرا چىقىپ قالاتتى، ئانام بۇنى كۆرۈپ ھەمىشە «سەن ئاي بىلەن كۈن بىر يەرگە كەلگەندە تۇغۇلغان، بۇنداق كۈندە تۇغۇلغان كىشىلەرنىڭ ئوينىشىپ مۇنداقلا دەپ قويغان گىپىمۇ راستقا چىقىپ قالىدۇ، سەن بىر تۇغما بىشارەتچى بالام!» دەپ ئەركىلىتەتتى. ئۇكۈنى مەن ئېتىقاد قىلغان دىنىمغا ئادەتتىن تاشقىرى ئىشەنگەنلىكىمدىن مەن ئۇ ئۇلۇغ زاتقا تەۋەككۈل قىلىپ ئۇلارنىڭ تۆت ئىكەنلىكىنى ئېيتقان.
- ئۇ زات كىم ئىدى؟
- ئەلۋەتتە سىز بىزنى ياراتقان بىر ئاللاھ!
مارشال بۇ جاۋابتىن رازى بولۇپ كۈلۈپ كەتتى، ئاندىن ئاخىرقى بىر سوئالىنى سورىدى:
- قاتىلنى بىلەمسىز؟
بۇ سۇئالغا پاششاخان ئېغىزاكى جاۋاب بەرمىدى، ئۇ مارشالغا ئاخىرقى قېتىم بېشىنى لىڭىشتىپ بىلىدىغانلىقىنى ئىشارەت قىلدىيۇ ئاندىن يەنە بېشىنى چايقاپ قويدى.
تۈرمە باشلىقى مارشال ھايكىر پاششاخاننىڭ باش ئىشارىتىدىن ھەممىنى چۈشەندى، ئۇ ئالدىدىكى بۇ تۈركمەن يىگىتكە چەكسىز ئىپتىخارلىق نەزىرى بىلەن قاراپ ھەربىيچە سالام قىلىپ ئۇنىڭغا بولغان چەكسىز ھۆرمىتىنى بىلدۈردى. پاششاخانمۇ تۈركمەنچە ھەربىي سالام قىلىپ مارشال بىلەن ئاخىرقى قېتىم خوشلاشتى.

* * * * * * * *

موسكىۋادا ئۇنىڭ تەسۋىرى سۈرىتىدىن باشقا ھېچقانداق شەخسى ئۇچۇرى بولمىغانلىقى ئۈچۈن پاششاخان تۈركمەنىستان زىمىنىغا خاتىرجەم قەدەم باستى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئامېرىكا ھۆكۈمىتى پاششاخاننىڭ سالاھىيىتىنى «ئامېرىكا تۆمۈر-رودا سودىگىرى» قىلىپ ئۆزگەرتىشتىن باشقا ئامېرىكا جاسۇسلىرىنىڭ كۆز قارىچۇق رەڭگىنى ئۆزگەرتىشتىن ئىبارەت ئەڭ يېڭى ئۇسۇلنى ئۇنىڭغا ھەدىيە قىلغان ئىدى، ئۇ بۇرۇنقى ساقالسىز، قوي كۈزلۈك ھالىتىدىن سېرىق ساقال-چاچلىق ھەم كۆك كۆز ھالەتكە ئۆزگەرگەچكە ئۇنىڭدىن موسكىۋا تەرەپ ھېچقانداق گۇمانلىنىشتا بولمىغان ئىدى.
ئۇ بۇ بىر قانچە يىل ئىچىدە ئاستانىنىڭ بۇرۇنقىدىن ئانچە ئۆزگەرمىگەنلىكىنى ھېس قىلدى، كۇچا-كويلاردىكى بىنالاردا يوق دىيەرلىك ئۆزگۈرۈشتىن باشقا شەھەر ئىچىدىكى ئاۋات جايلارنىڭ بۇرۇنقىدەك قىززىپ كەتمىگەنلىكىنى ھېس قىلدى، ئەسلىدە ھېلىقى ئۇقۇغۇچىلار نامايىش ھەركىتىدىن كېيىن ھۆكۈمەت ئاستانىدىكى كۆچمەن تۈركمەنلەرنى يەنى ھەرقايسى ۋىلايەت-شەھەرلەردىن ئاستانىگە تۈرلۈك تىجارەت ئىشلىرى ياكى ئىشلەمچىلىك بىلەن شۇغۇللىنىدىغان تۈركمەنلەرنى تۈرلۈك باھانىلەر بىلەن قولغا ئېلىپ قالغانلىرىنى ئۆز يۇرتىغا قوغلاشنى كۈچەيتكەن بولغاچقا شەھەردىكى تۈركمەنلەر نوپۇسى ھەسسىلەپ ئازىيىپ شەھەرنىڭ ئاۋاتلىقىمۇ بۇرۇنقىدىن خېلىلا چۆلدەرەپ قالغان ئىدى.
پاششاخان شەھەرلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ ئۇدۇلىدىكى زاۋۇتىنىڭ ئورنىنى رۇسلارنىڭ مىھمانخانا بىناسى ئىگىلىگەنلىكىنى كۆرۈپ مېيىقىدا كۈلۈپ قويدى. ئاندىن شۇ مېھمانخانىغا چۈشۈپ ئەتىسى ئەتتىگەن ئانىسى ۋە مومىسىنىڭ قەبرىسىنى يوقلاپ بولغاندىن كېيىن ئۇكىسى تىللاخان بىلەن مەشۇقى بەرناخاننىڭ ئىزدىرىكىنى قىلىشقا باشلىدى، پاششاخان ھەپتىگىچە ئۇلار توغرىلىق ھېچقانداق يىپ ئۇچچىغا ئېرىشەلمىدى.
پاششاخاننىڭ كۆڭلى بىئارام بولۇپ ئاخشىمى يۇشۇرۇنچە «قەلەندەرلەر كوچىسى» دىكى بۇرۇنقى كونا ئۈيىگە بېرىپ باقتى، بو ئۆي شۇ پېتى تۇرغان بولسىمۇ لېكىن ئۆي ئىچىدىكى سەرەمجانلاردىن ئەسەرمۇ قالمىغان ئىدى، ئىشىك-دەرىزىلەرنى تۇغ –توزان قاپلىغان بولۇپ بۇ نەچچە يىل ئىچىدە بۇ ئۆيگە ئادىمىزات ئايىغىنى باسمىغاندەك قىلاتتى.
ئەتىسى پاششاخان ئاخىرقى ئۈمۈدىنى ئۆزى تۇغۇلغان ھېلىقى تاغ تۇراغا باغلىدى، چۈنكى پاششاخان ئۇلاردىن ئايرىلىش ۋاقتىدا بەرناخانغا بۇ جاينىڭ يوشۇرۇنۇشقا ئەپلىك جاي ئىكەنلىكىنى نەچچە قېتىم تاپىلىغان ئىدى، شۇڭلاشقا پاششاخان تاغ-تۇراغا چىقىشنىڭ تەييارلىقىنى قىلماقچى بولۇپ رەستىگە قاراپ ماڭدى...
تومۇز ئىسسىق بولغانلىقى ئۇ ئارغامچا بازىرىدىن قايتىۋېتىپ ئۆستەڭ بۇيىدىكى سۈگەتنىڭ سايىسىدا بىردەم ئارام ئالماقچى بولۇۋاتقاندا بىر توپ بالىلار ئۆستەڭگە سامدىشىپ ماڭىدىغان كىچىك بىر ئېرىقنى بويلاپ ئالا-تۇپىلاڭ ۋاقىرىشىپ كېلىشتى، پاششاخان كۆڭلىدە كىچىك بالىلاردىن بىرەسى ئېرىققا چۈشۈپ كەتكەن بولسا كېرەك دەپ ئويلاپ ئورنىدىن دەس تۇرۇپ ئېرىق بۇيىغا بېرىپ قارىغان ئىدى، بالىلارنىڭ ئېرىق ئىچىدىكى بىر ساراڭغا چالما-كىسەك ئېتىپ «ئاكام كەلدى...ئاكام كەلدى...» دەپ ئويۇن قىلىشىۋاتقانلىقىنى كۆردى، پاششاخاننىڭ چاچ-ساقاللىرى پاخپايغان، كىيىملىرى ھەددىدىن ئارتۇق يىرتىق، يۈزىنى پۈتۈنلەي قارا باسقان بۇ ساراڭغا ئىچى ئاغرىپ بالىلارغا ئاچچىقلىنىپ ئۇلارنى قوغلىۋەتتى، ساراڭ تىزىغا كېلىدىغان ئېقىن سۇنىڭ ئىچىدە تۇرۇپ بايام بالىلار تاش ئېتىپ يېرىۋەتكەن جەينىكىدىكى قاننى ئالقىنى بىلەن سۈرتۈشكە باشلىدى...شۇ ئەسنادا بالىلار يەنە يۈگۈرۈپ كىلىشىپ «ئاكام كەلدى...ئاكام كەلدى....» دەپ يەنە ئۇ ساراڭنى جىلە قىلىشقا باشلىدى لېكىن بۇ قېتىم بالىلار پاششاخاننىڭ ئېرىق لىۋىدىن كەتمىگەنلىكىنى كۆرۈپ يەنە قېچىشىپ نېرىغا بېرىشىپ قاراپ تۇرۇشتى.
پاششاخان بالىلارغا ساراڭنى بوزەك قىلسا يامان بولىدىغانلىقى توغرىلىق تەربىيە قىلماقچى بولۇپ ئۇلارغا ئۈنلۈك گەپ قىلدى:
- ئۇكىلىرىم، بۇ ئادەمگە ئىچىڭلار ئاغرىسۇن، قاراڭلار ئۇنىڭ جەينىكىدىكى زىدىسىگە، ئۇنىڭمۇ سىلىدەك ساغلام بولغۇسى بار، ئەمدى ئۇنى بوزەك قىلماڭلار، ئاخىرەتتە يامان بولىدۇ!
- ياق ئۇ بىر ساراڭ!
- ئۇ بىر ئېرىق سارىڭى!
- ئۇنى بىز «ئاكام كەلدى» دەپ ئاتايمىز!
- ئۇ ئەتتىگەندىن كەچكىچە مەينەت كىيىمى بىلەن ئېرىقتىكى سۇدا يۈرۈپ «ئاكام كەلدى...ئاكام كەلدى...» دەپ ئادەمنى ھۆ قىلىدۇ، ئېقىن سۇنى بولغايدۇ!
بالىلار تۆشمۇ-تۆشتىن پاششاخانغا چۇرقىراشتى، پاششاخان يەنە زېرىكمەي بالىلارغا ساراڭنى بۈزەك قىلسا دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە يامان بۇلىدىغانلىقىنى چۈشەندۈردى. بالىلارغا پاششاخاننىڭ گىپى ياقمىدى بولغاي گەپ تۈگىمەستە ئۇلار سۇغا چۆمۈلگىلى كېتىپ قېلىشتى.
پاششاخان ئېرىق ئىچىدە گاھى «ئاكام كەلدى...ئاكام كەلدى...» دەپ بىرنىمىلەرنى دەۋاتقان گاھى «ھى...ھى...» دەپ ھىجىيىپ تۇرغان بۇ ساراڭغا قاراپ ئۆزىنىڭ ئۇكىسى تىللاخاننى ئىسىگە ئالدى.
«ئۇلۇغ ئاللاھىم ئۇكام تىللاخاننىڭ ئېلىشىپ قېلىشىغىمۇ مەن سەۋەپچى بولغان، ئۇلارنىڭ دۈشمەن قۇلىغا چۈشۈپ قېلىشىغىمۇ مەن سەۋەپچى بولغان، گۇناھىمنى مەغپىرەت قىلغىن ! مەندىن ئېھسانىڭنى ئايىمىغىن ! ئۇلارنىڭ بار يىرىنى ماڭا بىلدۈرگىن! دۈشمەن قۇلىدا بولسا ياكى بىرە جايدا يۈرگەن بولسا ئۇلارنىڭ تۇرغان يىرىنى دىلىمغا سالغىن! مىنى ئەمدى قىينىمىغىن! مىنىڭ سىنىڭ ئىشىكىڭگە بېرىپ ئېسىلىپ يىغلاشتىن باشقا ئىلاجىم يوق! مەن بىر ئاجىز بەندىمەن!»
پاششاخان دىلىدا ئاللاھتىن تىلىدى، ئۇ ساراڭنىڭ «ئاكام كەلدى...» دېگەن سۆزىدىن تەسىرلىنىپ «توۋۋا خۇدايىم مۇشۇ مىنىڭ ئۇكام تىللاخان بولۇپ قالغان بولسا، ئۇ مىنى كۆرۈپ ئاكام كەلدى دەپ ۋاقىرغان بولسا نېمە دېگەن ياخشى بۇلاتتى!» دەپ ئويلاپ كۆزىگە ئىسسىق ياش ئالدى.
پاششاخان ئايىغىنى سېلىۋېتىپ شىمىنى تىزىغىچە تۈرۈپ ئېرىق ئىچىدە كۈلۈپ تۇرغان ساراڭنىڭ قېشىغا يېقىنلاپ باردى، ئاندىن ساراڭنىڭ بىچارە چىرايىغا سەپ سېلىپ قارىدى، پاششاخاننىڭ يۈرىگى قارتتىدە قىلىپ قالدى، چۈنكى كۈلۈپ تۇرغان بۇ «ئېرىق سارىڭى»نىڭ كۈزى ئۇكىسى تىللاخاننىڭ كۆزىگە ئوخشاپ قېلىۋاتاتتى. پاششاخان دەررۇ ئالقىنى بىلەن ئېرىقتىكى سۇنى ئۇچۇملاپ ئېلىپ ساراڭنىڭ كىردىن قارىداپ كەتكەن يۈزىگە چېچىپ ئۇنىڭ يۈزىنى يۇيۇپ كۆرۈپ باقماقچى بولدى.
ساراڭمۇ ئەكسىچە كۈلۈپ ھىجىيىپ پاششاخانغا قارىتىپ سۇ چېچىشقا باشلىدى، پاششاخاننىڭ ساراڭنىڭ يۈزىنى بەكمۇ كۆرگۈسى كىلىپ كەتكەن ئىدى، قېرىشقاندەك ساراڭ ئېرىققا ئىڭىشىپ توختىماي پاششاخانغا قارىتىپ سۇ چېچىپ چىرايىنى كۆرسەتمەيۋاتاتتى. ئاڭغىچە ساراڭنىڭ يۈزىدىكى كىر مەينەتلەر سۇنىڭ چاچرىشى بىلەن يۇيۇلۇپ ئۇنىڭ چىرايى بارا-بارا ئېنىق كۆرۈنۈشكە باشلىدى.
«ئاھ خۇدا ...ئۇكام تىللاخاننىڭ ئۆزىغۇ بۇ! » پاششاخاننىڭ كۆزىدىن ياش ئېتىلىپ چىقىپ ساراڭنىڭ قۇلىنى تۇتىۋالدى، ئاندىن ئۇنىڭ چىرايىغا تېخىمۇ ئىنچىكىلەپ زەن سېلىشقا باشلىدى...«شۇنداق بۇ دەل تىللاخان ئۇكامنىڭ ئۆزى، بىچارە جېنىم ئۇكام !» پاششاخان ساراڭنى باغرىغا بېسىپ ئۇنى چىڭ قۇچاقلاپ ئىسەنكىرەپ يىغلاپ كەتتى...
شۇنداق قىلىپ پاششاخان ياداپ بىر تىرە بىر ئۇستىخان بولۇپ كەتكەن ئۇكىسى تىللاخاننى ساتىراشخانىغا يىتىلەپ ئاپىرىپ ئۇنىڭ ساقاللىرىنى قىرىپ چاچلىرىنى چىرايلىق قىلىپ ياساتقۇزدى، ئاندىن باشتىن ئاياغ كىيىملىرىنى يەڭگۈشلەپ ئەسلىدىكى چىرايلىق كېلىشكەن تىللاخانلىق ھالىتىگە يېقىنلاشتۇردى، لېكىن تىللاخان كۈرۈنۈشتە نۇرمالدەك كۈرۈنسىمۇ يەنىلا«ئاكام كەلدى...ھى...ھى...» دەپ ئاغىزىنى چوڭ ئېچىپ كۈلۈپلا تۇراتتى.
پاششاخان ئۇكىسىنى دوختۇرخانىغا ئاپىرىپ نېرۋا كىسەللىكلەر بۆلۈمىگە كۆرسىتىپ باققان بولسىمۇ دوختۇرلار ئۇنىڭ كېسىلىنى داۋالاپ ساقايتقىلى بولمايدىغانلىقىنى، بەلكىم كۈنلەرنىڭ بىرىدە ئۆزلىگىدىن ئوڭشىلىپ قېلىش ئىھتىماللىقىنىڭمۇ بارلىقىنى ئېيتىپ ئۇلارنى قۇرۇق يولغا سالدى.
پاششاخان ئۇكىسى بىلەن ياتاقتا بىر قانچە كۈن بىللە تۇرغاندىن كېيىن بەرناخاننىڭ ئىزدىرىكىنى قىلش ئۈچۈن ئۆزى يالغۇز تاغ تۇراغا چىقىپ قاراپ باقماقچى بولدى، چۈنكى ئۇ بەرناخاننىڭ دۈشمەنلەرنىڭ قۇلىدىن ك گ ب نىڭ چاڭگىلىغا ئۆتۈپ بولغىچە ئۇنىڭ ئاللاقاچان قېچىپ كېتىدىغانلىقىغا چىن پۈتكەن ئىدى. مېڭىش ئالدىدا ئۇ تىللاخاننى قەلەندەرلەر كوچىسىدىكى كونا ئۆيدە قالدۇرۇپ بىرەسىنى ئۇنىڭغا قاراتقۇزۇپ قويماقچى بولدى، شۇنىڭ بىلەن پاششاخان بىر –ئىككى ھەپتە ئۇيان-بۇيان چېپىپ يۈرۈپ قەلەندەرلەر كوچىسىدىكى كونا ئۆيىنى بۇرۇنقى ھالىتىگە ئوخشاش قىلىپ سەرەمجانلاشتۇردى پاششاخان بۇنداق قىلىش ئارقىلىق ئۆزىنىڭ قەلبىدىكى شەھىد بولۇپ كەتكەن يىگىتلىرىنىڭ سېغىنىش ئۇتىنى باسماقچى بۇلۇۋاتاتتى.
شۇنداق قىلىپ پاششاخانلارنىڭ بۇرۇنقى ئائىلىسى پۈتۈنلەي ئەسلىگە كەلدى، شۇ چاغدىكىگە ئوخشايدىغان زىلچا گىلەم، شۇ چاغدىكىگە ئوخشايدىغان يەتتە كىشلىك يوتقان –كۆرپە، شۇ چاغدىكىگە ئوخشايدىغان ئۆي سەرەمجانلار پاششاخاننى نەچچە يىلنىڭ ئالدىغا باشلاپ بارغاندەك بولىۋاتاتتى، ھەتتا ھويلىغا قۇيۇلغان شۇتىدىن باشلاپ ئۆز ئورنىغا سېلىنغان تونۇر، ئۆگزىدىكى كەپتەرخانىغىچە ھەممىسى ئۆچ يىلنىڭ ئالدىدىكىگە ئۆز ئەينى ئوخشىتىپ ياسالدى.
پاششاخان كونا ئۈيىگە قانماي قارايتتى، ھېلى بۇ ئۆيگە ھېلى ئۇ ئۆيگە كىرىپ باقاتتى، مېھمانخانىدىكى بەش كىشلىك يوتقان كۆرپىگە قاراپ يىگىتلەرنى يادىغا ئېلىپ توختىماي كۆزىگە ياش ئالاتتى...
شۇنداقتىمۇ پاششاخان بەرناخاننىڭ ئىزدىرىكىنى قىلىش ئۈچۈن قەتئىي نىيەتكە كىلىپ ئۇكىسى تىللاخاننى بۇ ئۆيگە باشلاپ ئەكەلدى، ئۆيگە قارايدىغان ئادەمنى ئۇقۇشۇپ ئۇنىڭغا ناھايىتى يۇقىرى ھەق بىرىپ ئۇكىسى تىللاخاننى ئۇنىڭغا تاپشۇردى ھەم شۇ كۈنىلا تاغ-تۇراغا چىقىدىغانغا ياخشى بىر ئۇلاغ تېپىش ئۈچۈن شەھەرگە يېقىن بولغان بىر تاغلىق سەھراغا ئات ئىزدەپ چىقىپ كەتتى.
قاتتىق يامغۇر ياغقانلىق سەۋەبىدىن تاغلىق سەھرا يۇلىدا ئاخشىمى يول مېڭىش خەتەرلىك ئىدى، شۇ سەۋەپتىن پاششاخان ئۇ يەردە بىر كۈن قۇنۇپ قېلىشقا مەجبۇرى بولۇپ قالدى، قايتىشقا ئىنتىزار بولغان پاششاخان ئەتىسى سەھەردىلا سېتىۋالغان نەسىللىك ئېتىنى يورغىلاتقىنىچە يامغۇرغا قارىماستىن شەھەرگە يول ئالدى.
پاششاخان چىڭقى چۈشتىن ئاشقاندا قەلەندەرلەر كوچىسىدىكى ئۈيىگە يىتىپ كەلدى، ئۇ ئۆينىڭ ئالدىغا كىلىپ يورغا ئاتنى ھويلا ئىشىكى ئالدىدىكى كونا سۆگەتكە باغلاپ قۇيۇپ يېرىم يېپىلغان ئىشىك قانىتىنى ئاچقىنىچە ئۇكىسى تىللاخاننى كۆرۈشكە ئالدىرىدى چۈنكى ئۇ كېچىچە تىللاخاننى چۈشەپ ياتالمىغان ئىدى.
پاششاخان ھوجرىسىغا كىرىپ تىللاخاننىڭ يوقلىقىنى كۆرۈپ دەرھال مېھمانخانىغا چىقتى، تىللاخان ئۇيەردىمۇ كۆرۈنمەيتتى، ئاندىن ئاشخانا ئۆيگە قاراپ باقتى، ئاشخانىدا نەچچە يىلنىڭ ئالدىدىكىگە ئوخشاش بىر قازان گۆش پۇرۇقشۇپ قايناپ تۇراتتى.
پاششاخان ئۆيگە قارايدىغان ئادەمنىڭمۇ يوقلىقىنى بىلىپ بەلكىم ئۇلار سىرتقا چىكەتكەن بولسا كېرەك دەپ ئويلاپ ھويلا ئالدىدىكى كوچىغا چىقىپ قاراپ باقتى.
« ياق، ئۇلار سىرىتقا چىقسا ئىشىكنى بۇنداق ئۇچۇق قويماس ئىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە مەن ئۇلارنىڭ سىرىتقا چىقماسلىقىنى ناھايىتى بەك جېكىلىگەن تۇرسام، توختا... ئۆي ئىچى، ھويلا- ئارام ھازىرلا تازىلانغاندەك تۇرىدۇ، قازاندىكى شورپىغا سالىدىغان دورا-دەرمەكنى تىللاخاندىن باشقا ئۆيگە قارايدىغان كىشىمۇ بىلدىغان بولمىغىيتتى!» پاششاخان بۇلارنى ئويلاۋېتىپ يۈرىگى قارتتىدە قىلدى، شۇ چاغدا پاششاخاننىڭ دەرھال ئۆگزىدىكى كەپتەرخانىغا قاراپ باققۇسى كەلدى، چۈنكى تىللاخان بالىلىق چاغلىرىدا ئاكىسىغا قېيدىۋالغاندا كەپتەرخانىنىڭ ئالدىدىكى كونا كارۋاتتا كەينىنى قىلغىنىچە يەرگە قاراپ ئولتۇرۇۋالاتتى.
پاششاخاننىڭ يادىدا بۇنىڭدىن نەچچە يىل ئالدىدىكى ئۆزىنىڭ جۇڭگودىن قايتىپ كەلگەندە ئۇكىسى تىللاخاننىڭ قېيدىۋالغانلىق ھالىتى شۇ پېتى ساقلىنىغلىق ئىدى. شۇ چاغدىكى تىللاخان بىلەن دىيىشكەن گەپ-سۆزلەرمۇ ئۇنىڭ قۇلىقىنىڭ تۈۋىدە ياڭراپ تۇراتتى.
پاششاخان چەكسىز ھاياجانلىنىش ئىچىدە شۇتنىڭ بالدىقىغا پۇتىنى ئالدى، پاششاخانغا ھازىرنىڭ ئۆزىدە ئۆگزە شۇنداق ئېگىز، شۇتنىڭ بالدىقى تۈگىمەس بىلىنىۋاتاتتى...
پاششاخان ئۆگزىگە چىقىپ كۆز ئالدىدىكى مەنزىرىگە ئىشىنەلمەي قالدى، دىگەندەك تىللاخان كەپتەرخانا ئالدىدىكى ئاپتاپ ئىسسىنىدىغان كونا كارۋاتتا كەينىنى قىلىپ بېشىنى يەرگە ساڭگىلىتىپ ئولتۇراتتى...
پاششاخان ئىختىيارسىز كۆزىگە مۆللىدە ياش ئېلىپ شۇ ۋاقىتتىكى ئېيتقان سۆزلىرىنى قايتا تەكرارلاپ سالدى:
- تىللاخان ئۇكام ! مەن كەلدىم! – دېدى پاششاخان كۆزىدىن تاراملاپ ئاققان ياشنى سۈرتۈپ تۇرۇپ.
ئاڭغىچە تىللاخاننىڭ كۆزىدىن ئاققان سېغىنىش يېشى ئۇنىڭ پاكىزە قىرىلغان ساقىلىدىن سىرغىپ ئۆتۈپ كىيىملىرىنى ھۆل قىلىۋەتكەن ئىدى، شۇنداقتىمۇ تىللاخان قىمىرلىماستىن ئولتۇراتتى.
پاششاخان يۈگۈرۈپ كىلىپ ئۇكىسىنىڭ كەينىدىن قۇچاقلىدى، ئۇنىڭ كۆزىدىن ئاققان ياش ئۇكىسىنىڭ مۆرىسىگە يامغۇر كەبى تامچىلايتتى.
- ئۇكام مىنى كەچۈرگىن! – دېدى پاششاخان پەس ئاۋازدا ئىنىكىنى ئۇكىسىنىڭ دۈمبىسىگە يېقىپ تۇرۇپ.
- ئاكا بۇ سەنمۇ؟ - دېدى تىللاخان كۈزلىرىدىن ئاققان ياشنى يېڭى بىلەن سۈرتكەچ ئاكىسىنىڭ قۇلىنى تۇتۇپ تۇرۇپ، – بۇ چۈشۈم ئەمەستۇ ئاكا؟
- ياق ئۇكام، بۇ چۈشۈڭ ئەمەس! ماڭا قارىغىنا تىللاخان!
- ساڭا قاراشتىن قورقىمەن ئاكا، مىدىرلىساملا چۈشۈمدىن ئويغۇنۇپ كىتىدىغاندەك! سەن راست قايتىپ كەلدىڭمۇ ئاكا؟!
- شۇنداق ئۇكام، ئەمدى ھېچيەرگە بارمايمەن، ماڭا قارىغىن چىرايىڭنى بىر كۈرەي!، – دېدى پاششاخان كۆزلىرىدىن ئاققان ياشنى سۈرتۈپ تۇرۇپ.
- ئەمىسە ماڭا ۋەدە بەرگىن!
- ماقۇل ئۇكام، ساڭا ۋەدە بېرەي!
تىللاخان ئۆرۈلۈپ ئاكىسىنى قۇچاقلاپ يىغلاپ كەتتى.
- بۇ كۈنلەرمۇ كىلىدىكەن ئاكا ! ئەمدى بىزنى تاشلاپ كەتمىگىن...
- بولىدۇ ئۇكام، ئەمدى نەگە بارسام سىنى بىللە ئېلىپ ماڭىمەن.
پاششاخان ئۇكىسىنى بەكلا سېغىنغان ئىدى، ئۇلار ئۆگزىدە ئۇزۇنغىچە قۇچاقلىشىپ كۆز يېشى قىلىشتى.
پاششاخان ئۇكىسىنىڭ پۈتۈنلەي ئەسلى ھالىتىگە كەلگەنلىكىنى كۆرۈپ يۈرىگى يېرىلغۇدەك خۇشال بولۇپ كەتتى، ئۇلار ئۆگزىدە ئۇزۇنغىچە قۇچاقلىشىپ كۆز يېشى قىلىشتى.
مانا بۇ ئۇلۇغ ئاللاھنىڭ «ئاللاھ يۇلىدا ئاكا-ئۇكا بولۇشقانلار»غا بەرگەن يەنە بىر قېتىملىق كاتتا سوۋغىتى ھەم بۇ خىل مېھىرلىك كۆرۈشۈشنىڭ كىشى ھەيران قالغۇدەك دەرىجىدە قايتا تەكرارلىنىشى ئىدى.
ئاخشىمى ئۇلار ئۇزۇنغىچە ئۇخلىماي چەكسىز خۇشاللىق ئىچىدىكى بۇ ھاياجانلىق مىنۇتلاردا ئۆتكەن ئىشلارنى ئەسلىشىپ پاراڭلىشىپ ياتتى، پاششاخانمۇ بېشىدىن ئۆتكەن ئىشلارنى يىپىدىن-يىڭنىسىغىچە ئېيتىپ بەردى.
- شۇ قېتىم تاپانچامدىن قانداق بولۇپ ئوق چىكەتكەنلىكىنى بىلمەيمەن،- دېدى تىللاخان ئېغىر ئۇھ تارتىپ- قارىسام ئېغىزىڭدىن توختىماي قان چىقىۋاتىدۇ، بۇ ھالىڭنى كۆرۈپ باشتا سىنى ئۆلۈپ كىتىدىغان بولدى دەپ ئويلاپ ئۆزەمنى ئېتىۋېلىشنى ئويلىدىم، مەن ئۇ ئىشلارغا زادى بەرداشلىق بېرەلمىدىم، كېيىن نېمە ئىش بولغانلىقىنى بىلمەيمەن، كېچىچە پەقەت چۈشۈمدە مۇشۇ ئۆينى كۆرۈپ سىنى ئۆيمۇ-ئۆي ئىزدەپ چىقتىم ئەتتىگەن ئويغانسام مۇشۇ ئۆيدە تۇرۇپتىمەن، لېكىن ئىشلار بىر خىل نورمال ئەمەستەك، دەرھال ئۆيدىكى ناتۇنۇش كىشىدىن بۇ قايسى چاغ دەپ سورىسام ئۇ باشقىچە گەپ قىلىپ يۈرۈيدۇ، شۇنىڭ بىلەن سىرىتقا چىقىپ باشقىلاردىن ئۇقۇشۇپ نەچچە يىلنىڭ بىر مىنۇتتەك ئۆتۈپ كەتكەنلىكىنى ھېس قىلدىم، بۇ جەرياندىكى ئىشلاردىن بىرىمۇ ئىسىمدە يوق ئاكا!
- شۇنداق، سەن خاتىرەڭنى يۇقاتتىڭ ، بۇ جەرياندىكى ئىشلارنى ئېسىڭگە ئالالمايسەن، ئېسىڭگە ئېلىشىڭنى مەنمۇ خالىمايمەن ئۇكام، ئەمدى بىز ۋاقىتنى چىڭ تۇتايلى، بۇ يەردە ئۇزۇن تۇرۇش بىزگە خەتەر ئېلىپ كېلىدۇ، ئۇلار گەرچە مىنى تونىيالمىغان بىلەن سىنى ھەرۋاقىت تونۇۋېلىشى مۇمكىن، شۇڭا ئەتىلا ئىككىمىز ئىككى يولغا ماڭايلى، ھېلىقى بورھانبەگنىڭ يۇرتىدىكى مازارلىققا كۈمۈلگەن ئۈچ ساندۇق ئالتۇن ئىسىڭدە بارمۇ؟
- ھەئە ئىسىمدە بار، تۇغ قادالغان قەبرە ئاستىدىغۇ؟
- توغرا دېدىڭ، سالاسۇنغا«ئەلى شەيخ» دەپ ئۇيۇلغان، ئەمدى ئۇنى ئىشلىتىدىغان ۋاقىتمۇ كىلىپ قالدى، ئارىدىن ئۇزۇن يىل ئۆتۈپ كەتتى، شۇڭا سەن بېرىپ ئۇنىڭ بار-يوقلىقىنى ئۇققىن، مەن ئەتىلا تاغ تەرەپكە چىقىپ باقاي، بەرناخان ماڭا شۇ يەردە باردەكلا بىلىنىدۇ ئۇكام!
- كۆڭلۈڭ بۇنى تۇيغان بولسا دەرھال يولغا چىققىن ئاكا، ئويلاپ باقسام بەرناخاننىڭ بىزگە قىلغان ياخشىلىقى ئاز ئەمەسكەن، سىنىڭ تۇيغۇڭ ئەزەلدىن خاتا چىققان ئەمەس، مېنىڭچە بەرناخان چوقۇم ھايات، ئۇ سىنى شۇ يەردە ساقلىۋاتىدۇ ئاكا!
شۇنداق قىلىپ ئۇلار يېرىم كېچىدىن ئاشقاندا ئاندىن پاراڭلىشىشتىن توختاپ ئۇخلاپ قېلىشتى.

* * * * * * * *

بەرناخان بۈگۈن ئاخشام تاغ-تۇرادىكى بۇ كونا تۇرالغۇسىدا ئۇيان ئۆرۈلۈپ –بۇيان ئۆرۈلۈپ تۈزۈك ئۇخلىيالمىدى، پاششاخان گەرچە بۇ زېمىندىن كەتكىنىگە بىر قانچە يىلدىن ئاشقان بولسىمۇ لېكىن بەرناخانغا پاششاخان ھازىرلا كېلىدىغاندەك بىلىنىپ قېلىۋاتاتتى، ئۇنىڭ يۈرىگى سېلىپ بارغانسېرى ئۇيقۇسى قېچىشقا باشلىدى، ئۇ ياستۇق ئاستىدىكى پوسفۇرلۇق يانچۇق سائىتىگە قاراپ سائەتنىڭ ئۈچتىن ئاشقانلىقىنى بىلىپ ئورنىدىن ئاستا تۇرۇپ ئەينەكلىك ئاسما چىراقنى ياقتى، ئاندىن كۆڭلىدىكى تۇيغۇسىغا ئاساسەن چىراقنى كۆتۈرگىنىچە پۇتىنىڭ ئۇچىدا يىنىك دەسسەپ سىرتقا چىقتى.
«كېچىدىكى غۇي-غۇي تاغ شامىلى بەرناخاننىڭ يېپىنچىسىنى سىلكىپ بوش چىگىلگەن ياغلىقىدىن چىقىپ قالغان سۇمبۇل چاچلىرىنى ھەريانغا پۇلاڭلىتاتتى. ھۇشيار ياتقان ئالا بويناق ئىت ئۇنى كۆرۈپ قۇيرىقىنى شىپاڭلاتقىنىچە ئۇنىڭ يېنىغا كەلدى، بەرناخان ئالا بويناق بىلەن بىرگە ئۇينىڭ ئالدىدىكى قويۇق ئوت باسقان دۆڭلۈككە چىقىپ پاششاخاننىڭ كېلىدىغان يولغا قاراپ تۇردى، ئاسماندىكى تولۇن ئايمۇ خۇددى بەرناخاننىڭ كۆڭلىنى چۈشەنگەندەك پۈتۈن ئەتراپنى كۈندۈزدەك يۇرۇتۇپ تۇراتتى.
بەرناخان يورۇق ئايدىڭغا قارىماستىن چىراقنىڭ پىلىكىنى تېخىمۇ چىقىرىپ ئۇنى بىر قۇلىدا كۆتۈرگىنىچە دۆڭ ئۈستىدە ئۇزۇندىن ئۇزۇن ئۈرە تۇردى، بەرناخاننىڭ چىراغ كۆتۈرىۋالغان بىلىكىدىكى ئىز قوغلىغۇچنى ئۈچ يىلنىڭ ئالدىدا ئوپراتسىيە قىلىپ ئېلىۋەتكەنلىكى ئۈچۈن ئۇنىڭ بۇ بىلىكى ئاسانلا تالىدىغان بولۇپ قالغان ئىدى، ئۇ چىراقنى يېنىدىكى چوڭ قۇرام تاشنىڭ ئۈستىگە مۇقىمداپ قۇيۇپ ئۆزى ياندىكى كىچىك قۇرام تاشقا كىلىپ ئولتۇردى، ئالا بويناقمۇ بەرناخان بىلەن تەڭ قۇيرىقىنى شىپاڭلىتىپ ئۇنىڭ يېنىغا كېلىپ ئولتۇردى، بەرناخان ئۇنىڭ بۇ خىل ئوماق ھەركىتىدىن زوقلىنىپ ئۇنىڭ بېشىنى سىلاپ ئۇنى ئەركىلەتتى. تۇيۇقسىز ئالا بويناق ئالدى تەرەپكە بېشىنى سۇزۇپ بىر ئىككىنى قاۋاپ قۇيدى-دە ئۇچقاندەك يۈگۈرۈپ كەتتى، بەرناخان ئالا بويناقنىڭ بۇنداق يۈگۈرۈپ كىتىشىدىن پاششاخاننى قايتىپ كەلدىمىكىن دەپ ئويلاپ قالدى، چۈنكى ئۇنىڭ نەچچە يىلدىن بىرى پاششاخانغا ساقلاۋاتقان يۈرىگى ئىككى ھەپتىدىن بۇيان مۇشۇنداق رېتىمسىز سوقۇۋاتاتتى، ئۇ خۇشاللىقىدىن قۇرام تاش ئۈستىدىكى چىراقنى قۇلىغا ئېلىپ ئېگىز كۈتۈرۈپ ئىككى يانغا يىنىك پۇلاڭلاتتى.
پاششاخان يىراقتىكى تۈپىلىكتە بەرناخاننىڭ ئۆزىگە ساقلاپ چىراغ كۈتۈرۈپ تۇرغانلىقىنى جەزملەشتۈرۈپ ئېتىغا قامچا سالدى، ئاڭغىچە ئالا بويناق قۇيرىقىنى شىپاڭشىتىپ ئۇنىڭ ئالدىغا كىلىپ بولدى،«ئاللاھنىڭ قۇدرىتى ھەقىقەتەن چەكسىز ئىدى، ئادەم تۇتمىغاننى ئىت تۇنۇيدۇ ئەمەسمۇ؟!» پاششاخان ئاتتىن سەكرەپ چۈشۈپ ئالا بويناقنى قۇچىقىغا ئېلىپ ئۇنى ئەركىلەتتى. ئۆز ۋاقتىدىكى ئىنىك ئانا سېتىۋەتكەن قارا بويناقنىڭ نەسلىدىن بولغان بۇ ئالا بويناق گەرچە پاششاخاننى تۇنجى قېتىم كۆرگەن بولسىمۇ لېكىن ئۇنىڭغا قۇيرىقىنى شىپاڭشىتىپ يېقىنچىلىق قىلىپ ئەركىلىۋاتاتتى، پاششاخان يەنە ئېتىغا مېنىپ سۈرئەتنى تىزلەتتى.
ساقىلى پاكىزە قىرىلغان ئەسلى ھالەتتىكى پاششاخان كۆرۈشمىگىلى نەچچە يىل بولغان مەشۇقى بەرناخاننى يىراقتىن كۆرۈپ ئاتتىن سەكرىگىنىچە ئۇنىڭ ئالدىغا يۈگۈردى، ئاشىقىنىڭ دەردىدە تولا يىغلاپ كۆزىدىن ئايرىلاي دەپ قالغان بەرناخانمۇ ياشلىرىنى مارجاندەك ئاققۇزۇپ ئۆزىنى پاشاخاننىڭ باغرىغا ئاتتى....
پاششاخان بەرناخاننى قۇچىقىغا ئېلىپ توغرىسىغا كۆتۈرۈۋالدى، بەرناخانمۇ ئەركىلىگىنىدىن ئىككى قۇلىنى پاششاخاننىڭ بوينىغا گىرە سېلىۋالغان ئىدى، بەرناخان ئۇنىڭ قۇلىقىغا ئېغىزىنى يېقىپ تۇرۇپ ناماز ۋاقتىنىڭ بولۇپ قالغانلىقىنى ئۆزىنىڭ سۈرە ياسىننىڭ قىرائىتىنىڭ بەكلا ئاڭلىغۇسى بارلىقىنى پىچىرلىدى، بۇنى بىلگەن پاششاخان كۈچكە تولغان بىر قۇلىدا بەرناخاننى قۇچاقلىغىنىچە يەردىن دەس كۈتۈرۈپ ئېلىپ يەنە بىر قۇلى بىلەن كەينىگە كىرىۋالغان ئالا بويناقنى ئېڭىشىپلا ئۇۋىسىغا باغلاپ قويدى. ئاندىن بەرناخاننى كۆتۈرگىنىچە خۇشپۇراق تارقىلىپ تۇرغان ئۆينىڭ ئىچىگە ئەكىردى...
پاششاخان باغىرىغا چىڭ بېسىۋالغان بەرناخاننى سۇپا ئۈستىدىكى تولا ناماز ئۇقۇلۇپ ئۇپىرغىنىدىن يىرتىلىپ كېتەي دەپ قالغان جاينامازنىڭ يېنىدا ئولتۇرغۇزۇپ قۇيۇپ ئۆزى جەينامازدا يۈكۈنۈپ ئولتۇردى...ئاندىن قۇرئاننى مەيدىسىگە تېڭىپ قۇرئاننى ئارقا-ئارقىدىن سۆيۈپ كەتتى...
بۇ بىر جۇپ ئاشىق-مەشۇقنىڭ بىر-بىرىگە بولغان مۇھەببىتى، رەھمەت- شۈكۈرى يۈزىسىدىن ئاللاھقا يىغلىغان كۆز ياشلىرى ساماۋى ئالەمدە يۈرىۋاتقان پەرىشتىلەرنىڭ دىققىتىنى تارتىۋاتاتتى، ئۇلار بەس-بەستە مۇنازىرىگە چۈشۈپ بىر-بىرىدىن سوراشتى : «بۇ جايدا بۇرۇنمۇ بىر جۇپ ياش مانا مۇشۇنداق ئۇسۇلدا كۈرىشەتتى، بۇلارنىڭ گەپ-سۈزىمۇ، ھەركىتىمۇ شۇلارنىڭكىگە ئوخشاپ قېلىۋاتىدۇ، بۇلار زادى كىملەردۇر؟» بۇ چاغدا يەنە بىر پەرىشتە پىخىلداپ كۈلگىنىچە چاڭىلداپ كەتتى: « كىم بۇلاتتى، تۈركمەنىستان خاندانلىقىنىڭ باش سانغۇنى، ئاللاھنىڭ ئەزىزى ئەشۇ پاششاخاننىڭ دوستلىرى- ياۋۇزبەگ بىلەن مەلىكە كۈن چېچەكنىڭ پەرزەنتلىرى ئەمەسمۇ!؟»
ئۇلار شۇئان بۇ خۇشخەۋەرنى بىھىشباغدا سەيلە قىلىۋاتقان ئىككى ئاشىق-مەشۇققا يەنى ياۋۇزبەگ بىلەن مەلىكە كۈنچىچەكنىڭ روھىغا يەتكۈزۈشتى، ئاشىق-مەشۇق روھلار بۇنى ئاڭلاپ دەرھال قول تۇتۇشقىنىچە ئۆزلىرىنىڭ يۈرەك پارىلىرىنى كۆرۈشكە ئالدىرىدى...
ئۇلار پاششاخان بىلەن بەرناخاننىڭ جەينامازدا ئولتۇرۇپ ئاللاھنى زىكرى قىلىۋاتقانلىقىنى كۆرۈشۈپ كۆزلىرىگە ياش ئالدى، ئاندىن ئۆزلىرىنى ئورىۋېلىشقان پەرىشتىلەرگە «ئۇلار بىزنىڭ پەرزەنتلىرىمىز بولىدۇ!» دەپ پەخىرلەنگىنىچە  ئۈنلۈك ئېيتىشتى، شۇ چاغدا ئىنىك ئانىنىڭ روھى قاياقتىندۇر پەيدا بولۇپ كىلىپ «ياق، ئۇلار مىنىڭغۇ !» دەپ كۈلگىنىچە مەلىكە كۈن چىچەكنىڭ پىشانىسىگە سۆيدى...
مۇشۇ تاپنىڭ ئۆزىدە پاششاخاننىڭ كىشىنىڭ يۈرەك تارىنى چېكىدىغان سۈرە ياسىننىڭ مۇڭلۇق قىرائىتى تاغ-دالىلاردىن ئېشىپ پۈتۈن تۈركمەنىستان زىمىنىنى ھەيرەتتە قالدۇرۇۋاتاتتى...
ئېغىر ئۇيقۇدىكى يۈرەكلىرى شىكەستىلەنگەن بۇ خەلق پاششاخاننىڭ قەلبلەرگە راھەت بىرىدىغان قىرائىتىنى تىڭشاپ زۇلمەت قاراڭغۇدا يەنە بىر قېتىم چىراقلىرىنى ئاستا-ئاستا سېلىشتۇرۇشقا باشلىدى...
خاتىمە
شۇندىن ئىتىبارەن دۇنيادىكى ئەڭ رەھىمدىل ۋە ئەڭ رەھىمسىز بۆرە يۈرەك يىگىت پاششاخان باشچىلىقىدىكى «تۈركلەر ئىتتىپاقى» زۇلمەت باسقان تۈركمەنىستان زىمىنىدىكى مۇستەقىللىق ھەركىتىنى بىر مىنۇتمۇ توختاتمىدى...
تۈركمەنىستاننىڭ كوچا-كۇيلىرى ئۆز يۇرتىغا كىتىشنى خالىماي تۈركمەنىستاننى ئەزەلدىن رۇسىيەنىڭ ئۆز زىمىنى دېگەن شۇئارغا ئىشىنىپ كەتكەن ئەخمەق رۇس پۇقرالىرىنىڭ شۇنداقلا مىللەتچىلىكى چېكىدىن ئاشقان رۇس ئەمەلدار-ھەربىيلىرىنىڭ قېنىغا بويالدى...
شەھىدلەرنىڭ قېنى دەريا بولۇپ ئاقتى...
ئۈزىنى دۇنيادا تەڭداشسىز چاغلاپ باشقا مىللەتلەرنى ئۆزىگە بېقىندى قىلىشنى مەقسەت قىلغان بۇ تەكەببۇر رۇس ھاكىمىيىتى مۇستەملىكە رايۇنلاردىكى ئۆزلۈكسىز ئېلىپ بېرىلىۋاتقان پارتىزانلىق ئۇرۇشلارنىڭ زەربىسىدە كۈندىن-كۈنگە ھالسىراشقا باشلاپ بۇلالماي قالدى...
ئۇنىڭ ئۈستىگە سانسىز بىگۇناھلارنىڭ خۇن قەرزىگە بۇغۇلغان سوۋېت ھاكىمىيىتى ئامېرىكىنىڭ ناھايىتى ئۇستاتلىق بىلەن باشلىغان ھەربىي ھازىرلىقلار جېڭىگە بەرداشلىق بېرەلمەي 1990-يىلى پارچىلىنىپ ئاخىرى ئۈزۈل –كېسىل مەغلۇپ بولدى......
شۇندىن كېيىن سابىق سوۋېت ئىتتىپاقى مۇستەملىكە رايونلىرىنىڭ ھەممىسى بىر-بىرلەپ مۇستەقىللىق ئېلان قىلىپ ئىنسانىي ياشاش ھۇقۇقىنى قولغا كەلتۈردى...
2012-يىل 12-ئاينىڭ 20-كۈنى (قاراقاشتا تاماملاندى)

xayhim

قۇشۇمچە:
مەن بۇ روماننى ئەسلى مۇنداققىنا يېزىپ تاماملاپ بىر دوستۇمغا ئۇقۇپ بېقىشقا بەرگەن ئىدىم، ئۇ دوستۇم تۇيۇقسىز:«سىلىنىڭ يازغان رومانىڭلار بىز بىر ئائىلە كىشىلىرىنى كېچىدىن ئۇخلاتمىدى، ھەتتا توققۇز ياشلىق كىچىك بالاممۇ كومپىيۇتېر ئالدىدىن كەتمەي ئۇقۇپ بەرگىنىمىزنى ئاڭلاپ چىقتى!» دەپ تېلفۇن قىپتۇ، شۇنىڭ بىلەن مەن «دوستۇم مىنى مۇبالىغە گەپلەر بىلەن يالغاندىن ئىلھاملاندۇرغان ئوخشايدۇ» دەپ ئويلاپتىمەن. كېيىن ئۇنىڭمۇ دوستلىرى ماڭا رەھمەت سالىمىنى يوللاپتۇ، ئەمەلىيەتتە يازغانلىرىمنىڭ ئۇيغۇر رومانچىلىق تەلىۋىدىن ناھايىتىمۇ بەك-بەك يىراقتا ئىكەنلىكىنى بىلىپ تۇرىمەن...
ئەي ئەزىزىلىرىم!
مەن قەلەم ھەققىگە راستىنلا مۇھتاج ئىدىم لېكىن بۇ روماننى نەشىرگە سۇنۇشتىن كىچىپ سىلەرگە سۇندۇم... چۈنكى بىز ھەممىدىن مۇھىم يەنە بىر نەرسىگە مۇھتاج ئىكەنمىز، ئۇ بولسىمۇ «دوستلىق مىھرى»...
«زۇلمەتلىك تۇپراق» تېخى تۈگىمىدى يەنە ئۇنىڭ  يېزىشقا تېگىشلىك نۇرغۇن –نۇرغۇن ھېكايىلىرى بار ...پاششاخاننىڭ ئىران پەھلەۋى خاندانلىقىدىكى ئاجايىپ ھېكايىلىرى، ئۇنىڭ «كىراۋىن ھەربىي تۈرمىسى» گە كىرىپ پانالانغۇچە بولغان ئارلىقتىكى ئامېرىكا قارا جەمىئىيىتىدىكى خەتەرلىك سەرگۈزەشتىلىرى، ئاخىرىدا دۇنيانى زىل-زىلىگە سالغان سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ كىرودىيىدىكى «چىرنوبىل يادىرو ئېلىكتىر ئىستانسى» ۋەقەسىنىڭ باش جىنايەتچىسى يەنى يەتتە مىڭدىن كۆپرەك كىرودىيىلىك رۇس پۇقراسىنىڭ ئۆلۈمىگە سەۋەپچى بولغان دۇنيادىكى ئەڭ رەھىمسىز ئادەم پاششاخاننىڭ خەلىقئارا سوت تەرىپىدىن سوتلىنىپ ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلىنىشى ۋە ئۇنىڭ يەنە ھايات قېلىشى......ئىشقىلىپ ۋاھاكازالار...
ئۆزەمنىڭ كەسپى دوختۇر، يېشىم قىرىقنىڭ قارىسىنى ئالغان يېگانە بىر شەيخ بولغانلىقىم ئۈچۈن ھەممىسىنى بىراقلا يېزىشقا قۇربىتىم يەتمىدى، ھېلىھەم ئىككىنچى قىسىم روماننى ئاز-تۇلا جىجىلاشنى باشلىۋاتىمەن، ئاللاھ خالىسا پات ئارىدا سىلەرگە سۇنىمەن! شۇنداقلا بۇ يازغانلىرىمنى يازغۇچى ئۇستازلىرىمىزدىن سورىمايلا ئۆزەمچە «رومان» دەپ ئاتىۋالدىم، بۇ باش-باشتاقلىقىمنى ئەپۇ قىلغايسىزلەر، بەلكىم يازغانلىرىمنى كۆرۈپ مىنى زاڭلىق قىلغان بۇلۇشۇڭلارمۇ مۇمكىن ۋەياكى باشقا پىكىردە بولغان بۇلىشىڭلارمۇ مۇمكىن،  قانداقلا بولمىسۇن سىلەرنىڭ بۇ ئەرزىمەس رومانىمغا ئېغىر سۈكۈتتە تۇرۇپ بەرگەن باھايىڭلار يەنىلا ھەممىدىن مۇھىم!
مەقسىتىم:
بىرىنىچىدىن:  يېقىندا توردىكى بىر ياخشى نىيەتلىك قېرىندىشىم بۇ روماننى ئىلكىتاپ قىلىپ تۈزمەكچى بولغان ئىدى، مەن «روماننىڭ مەزمۇنىغا ئاساسەن ئارىسىغا مۇۋاپىق قىستۇرما رەسىملەرنى قىستۇرساق»دىگەن تەكلىپنى بەردىم، ئۇ قېرىندىشىم قۇشۇلدى، شۇڭا ئەزىزىلىرىم مۇشۇ روماندىكى مەزمۇنلارغا مۇۋاپىق كىلىدۇ دىگەن ھەرقانداق  رەسىملەر بولسا مىنىڭ چ چ رىمغا ئىۋەرتىپ بەسەڭلار! بولسا ھەممىمىز كۈچ چىقىرىپ ياخشى بىر ئىلكىتاپ قىلىپ تورداشلارغا سۇنساق...
ئىككىنچىدىن:  يېقىندا ئاقسۇلۇق بىر تورداش قېرىندىشىم مىنىڭ «زىددىيەت» دىگەن ھىجرىيە كالېندارى توغرىسىدىكى بىر ئىلمىي ماقالەمنى توردا كۆرۈپ ماقالە ئاخىرىدىكى ئالاقىلىشىش نۇمۇرۇم ئارقىلىق مەن بىلەن كۈرۈشۈپ باغداشنىڭ «تەرمىلەر» سەھىپىسىگە «جۇڭگۇ مۇسۇلمانلىرى كۆرۈشكە تىگىشلىك يېڭى بىر ماقالە» دىگەن تېمىدا تور بەت ئادىرىسىنى ئىلان شەكلىدە بىرىپتىكەن، ھازىر غىچە يەتتە مىڭدىن ئارتۇق ئادەم كۈرۈپتۇ، بۇنىڭغا قىزىقىدىغان نۇرغۇن كىشىلەر ماڭا تېلفۇن قىلىپ تەشەككۈرىنى بىلدۈرۈشتى ياكى خاتا يېزىپ سالغان يەرلىرىمنى كۆرسىتىپ قويدى...ئۈنۈمى بەكلا ياخشى بولدى...
دىمەكچىمەن، بۇ رومان گەرچە دىگۈدەك ياخشى يېزىلمىغان بولسىمۇ لېكىن كۆپرەك تورداشلارنىڭ بۇلۇپمۇ ياشلارنىڭ بىر قېتىم كۈرۈپ قويىشىغا ئەرزىيتتى دەپ ئويلايتتىم...
شۇڭا قەلەم قۇۋۋىتى ياخشىراق تورداشلاردىن بىرەسى مۇنبەرگە بۇلامدۇ ياكى مۇناسىۋەتلىك تور بەتلەرگە بۇلامدۇ، بۇ رومان توغرىلىق «كاۋاپمۇ-زىخمۇ كۆيمەيدىغان» شەكلىدە ئىلاندەك بىر نەرسە يېزىپ چىقىرىپ قويغان بولسا كۆپرەك تورداشلار بۇ قىزىقتۇرۇش ئىلانغا قاراپ بىرە قېتىم ئۇقۇپ قويغان بولسا، مىنىڭچە يامان بولمايتتى، سىلەرچە قانداق بۇلار؟

كامالى ھۆرمەت بىلەن : ئابلىمىت غۇجابدۇللا قاراقاش(شەيخىم)
چ چ: 1569249255

dawanqi

ئۇيغۇر تور ئەدەبىياتىدا بوز تاغلىقنىڭ «بەخىتلىك يوقسۇللار»پوۋسىتىدىن كىيىن مىنى ئۆزىگە رام قىلغان ئىككنچى ئەسەر مۇشۇ بوپتۇ،ھەر ئىككىلىسى تارىخنى ئۆزىگە خېمىرتۇرۇچ قىلغان ئەسەر،تېما ئىگىسىنىڭ تور ئىسىمى بىلەن ئەسەر ۋەقەلىگى ماڭا بىر مەۋھۇم ئىشارەتلەرنى بىلدۇرگەندەك قىلىدۇ،ئېھتىمال مەن خاتالاشقاندىمەن.تېما ئىگىسىگە ئاللا رەھمەت قىلسۇن.مۆجىزلىك دۇنيا.......

ihsan2

ئاللا ئە جرىڭىزنى بەرسۇن.

yigiyultuz

ئىگەم سىزگە مەدەت بەرگەي