قاسىم سىدىق :فىزىكىلىق ئالەم

ziya

خارۋارىت ئىلمگەرلىرى:دىنوزاۋىرلارنىڭ نەسلى قۇرۇپ كىتىشىگە قاراڭغۇ ماددا سەۋەپچى بولغان

哈佛科学家称暗物质可能导致恐龙灭绝

暗物质或可能导致恐龙灭绝

تولۇقى بۇ يەردە:

http://news.sciencenet.cn/htmlnews/2014/3/289853.shtm

arkyar

مودېل مىتودى ۋە ئالەم مودېلى ھەققىدە


مەقسۇت ئەمىن ئەركيار


1. ئىلىم-پەندىكى مودېل


ماددىي شەكىل ياكى تەپەككۇر شەكلى بىلەن ئوبيېكىتنىڭ ئەسلى ماھىيتى ئوتتۇرىسىدىكى باغلىنىشتىن پايدىلىنىپ ئىلمىي قانۇنىيەتنى ئېچىپ بىرىش ئۈچۈن تۇرغۇزۇلىدۇ. مودېل تۇرغۇزۇپ تەتقىق قىلىش-ھازىرقى ئىلىم-پەن تەتقىقاتىدىكى بىرخىل مىتود بولۇپ تۆۋەندىكىدەك ئەۋزەللىككە ئىگە:
1) مەلۇم مەسلىنى تەتقىق قىلغاندا مۇرەككەپ مەسلىلەر ئىچىدىن شۇ مەسلىنىڭ "كىرىش ئېغىزى" بىلەن تەمىنلەيدۇ؛
2)قايتا كۆرۈلمەيدىغان ياكى بىۋاستە كۆزىتىشكە قىيىن بولغان مەسلىلەرنى ئوبرازلىق چۈشىنىۋېلىشىمىزغا ياردەم بېرىدۇ؛
مودېلنىڭ كەمچىلىك تەرىپى:
گەرچە مودېل ئارقىلىق مەسلىنىڭ ماھىيتىگە يېقىنلىشىش ئىمكانىيتى تامامەن مۇمكىن بولسىمۇ،لېكىن ئېرىشكىنىمىز ماھىيەتنىڭ ئەڭ يېقىن تەقرىبىي ھالىتى بولۇشى مۇمكىن. كۆپىنچە مەسلىلەردە بۇ تەقرىبىي ھالەت تەجرىبە ئارقىلىق ئىسپاتلاشقا ئېھتىياجلىق بولىدۇ. شۇڭا مودېلنى مۇتلەق بولماستىن بەلكى نىسبىيلىك خۇسۇسىيتىگە ئىگە دەيمىز.ئەمما، بۇ دېگەنلىك ھەرگىزمۇ مودېل تۇرغۇزۇشتىن ۋازكېچىش ياكى ئۇنىڭ توغرا ئەمەسلىكىگە پوزىتسىيە بىلدۈرۈش ئەمەس.
ئەسكەرتىپ ئۆتىدىغان نۇقتا شۇكى،مودېل تۇرغۇزۇپ تەتقىق قىلىش مېتودىنىڭ نەزەرىيۋى يېتەكچى رولىغا ھەرگىزمۇ سەل قاراشقا بولمايدۇ.
ئىلىم-پەن نەزەرىيلىرىگە توغرا مودېل تۇرغۇزۇپ تەجرىبىيۋى تەتقىقات ئېلىپ بارغاندا ئۇنىڭ نەتىجىسى ئەمەلىي ئەھۋالدىنمۇ ئەۋزەلرەك بولىدۇ. مەسىلەن: بىر ئىدىيۋى ئىسسىقلىق ماشىنىسىنىڭ ئۈنۈمى ئەمەلىي ئىسسىقلىق ماشىنىسىنىڭكىدىن يۇقىرى بولىدۇ. بۇنىڭ بىلەن بىزدە ئەمەلىي ماشىنىنىڭ ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈش ئىزدىنىشى تۇغۇلىدۇ.


2.مودېلنىڭ "ئۆمرى"


ئىلىم-پەن تەتقىقاتى جەريانىدا تۇرغۇزۇلغان مودېللار ھەرگىزمۇ مۇتلەق ئۆزگەرمەس"ئىلاھى"نەرسە ئەمەس. ئۇ كىشىلەرنىڭ تونۇشىنىڭ چۇڭقۇرلىشىشىغا ئەگىشىپ يېڭىلىنىپ تۇرۇشقا مۆھتاج. شۇنداقلا ئۇ بىردىنبىر بولمايدۇ.ئوخشاش بىر مەسلىنى چۈشىنىش ئۈچۈن ئوخشىمىغان تەرەپتىن ئوخشىمىغان ئۇسۇل بىلەن چۈشەنسەك تامامەن بولىدۇ ھەم شۇنداقلا شۇنىڭغا ماس ئوخشىمىغان ئىلمىي مودېل تۇرغۇزۇش ئىمكانىيتىگە مۇتلەق ئىگەمىز.
ئىلمىي ئەمەلىيەت داۋامىدا ئۆزلۈكسىز سېلىشتۇرۇشلار ئارقىلىق،شەيئىنىڭ ماھىيەتلىك ئالاھىدىلىكىنى ياخشى ئەكىس ئەتتۈرۈپ بېرىشكە ئاجىز كېلىپ قالغان مودېللار تەبئىي شاللىنىپ قالىدۇ ياكى ئۆزىنىڭ "ئۆمرى"نى ئاخىرلاشتۇرۇشقا مەجبۇر بولىدۇ.
ئالەم مودېلى ھەققىدە
ئالەم مودېلى- ئالەمنىڭ ماكرو ئۆلچەمدىكى زامان-ماكان قۇرۇلمىسى،ھەرىكەت ھالىتى ۋە ماددا ئۆزگىرىشى ھەققىدىكى نەزەرىيۋى تەسۋىرلەشتۇر.
ھازىرغىچە بولغان ئالەم ھەققىدە تۇرغۇزۇلغان ۋاقىت ۋە چۇڭقۇرلۇق جەھەتتىن تۆتكە بۆلۈپ چۈشىنىش مۇمكىن:
1.قەدىمكىلەرنىڭ ئالەم ھەققىدىكى پىكرى مودېلى
بۇ ھەقتە شەرق ۋە غەربتە ئوخشىمىغان نۇرغۇن مودېل بارلىققا كەلگەن.
شەرقنىڭ تىپىك تەلىماتلىرىدىن-(1) "ئاسمان يۇمىلاق ھەم يەرنى قاپلاپ تۇرىدۇ"دەيدىغان تەلىمات(2)ئاسمان-زېمىننى تۇخۇم ۋە تۇخۇمنىڭ ئىچىگە ئوخشىتىپ چۈشەندۈرىدىغان تەلىمات(3) ئاسمان شەكىلسىزھەم چەكسىز،ئاي ۋە كۈن ئەركىن يايلاپ يۈرۈيدۇ ،دەيدىغان تەلىمات.
غەربنىڭ(گىرىتسىيە،رىم) تىپىك تەلىماتلىرىدىن-(1)سۇ-كائىناتتىكى ھەممە نەرسىنىڭ مەنبىيى(تايلوس). (2)پىداگوراسنىڭ ئاسمان-ئوت تەلىماتى.(3) ئارىستوتىلنىڭ كۆپ قەۋەتلىك شارچە تەلىماتى() پىتولمىينىڭ يەرمەركەز تەلىماتى.
2. ئوتتۇرا ئەسىر غەربنىڭ ئالەم ھەققىدىكى تەلىماتلىرى
ئوتتۇرا ئەسىردىن كېيىن،ئەدەبىيات-سەنئەتنىڭ قايتا گۈللىنىشنىڭ ئاخىرقى دەۋىرلىرىدە كوپېرنىڭ ئۇزۇن مەزگىللىك ئاسترونومىيلىك كۆزىتىشلەر ئارقىلىق"ئاسمان جىسىملىرىنىڭ ھەرىكىتى توغرىسىدا"دېگەن كىتابىنى يېزىپ چىقىپ قۇياش مەركەز تەلىماتىنى ئوتتۇرىغا قويدى. برونو تېخىمۇ ئىلگىرلىگەن ھالدا "قۇياش ئالەمنىڭ مەركىزى ئەمەس،ئالەم چەكسىز ،ئۇنىڭ ھېچقانداق مەركىزى مەۋجۇت ئەمەس"دېگەن ئىدىينى ياقىلىدى.   
3.يېقىنقى زامان ئالەم مودېلى
1) كىلاسسىك ئالەم مودېلى- بۇنىڭدا نىيۇتۇن ئەڭ دەسلەپ كىلاسسىك دىنامىكا ئۇسۇلىنى قوللىنىپ ۋە ئېۋكىلىت گىئومېتىرىيسىدىكى ئىدىيلەردىن پايدىلىنىپ مۇتلەق،چەكسىز ئالەم سېستىمىسىنى بەرپا قىلدى.
2) نىسبىيلىك نەزەرىيسى ئالەم مودېلى- 1915-يىلى11-ئايدا ئېينىشتىيىن كەڭ مەنىلىك نىسبىيلىك نەزەرىيسىنى ئوتتۇرىغا قۇيۇپ، "ماكان ۋە زامان ماددىسىز ئايرىم مەۋجۇت بولالمايد"دەپ كۆرسىتىپ،ئالەمنى چەكلىك ئەمما  چېگرىسى بولمايدۇ دەيدىغان تۆت ئۆلچەملىك ئالەم مودېلىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
3)چوڭ پارتىلاش نەزەرىيسى مودېلى-1932-يىلى،بىلگىيلىك ئاسترونۇم ۋە ئالەمشۇناس لىمىترى.گىئورگىس "ئالەم ئىپتىدائىي ئاتومدىن پەۋقۇلئاددە يۇقىرى ئسسىقلىق ۋە يۇقىرى بېسىم ئارقىلىق پارتىلاپ پەيدا بولغان"دېگەن كۆزقاراشنى ئوتتۇرىغا قويغاندىن كېيىن، روسيىلىك گاموف بۇنىڭدىن زور ئىلھام ئېلىپ1948-يىلى ئوقۇغۇچىسى بىلەن بىرلىكتە ئالەمنىڭ چوڭ پارتىلىشىنىڭ نەزەرىيۋى مودېلىنى ئوتتۇرىغا قويدى.20يىل ئۆتۈپ،مىكرو دۇلقۇن ئارقا كۆرۈنۈش رادىئاتسىيسى ئىسپاتلانغاندىن كېيىن ھەم يادرو فىزىكىسىدىكى چۇڭقۇرلاشلار داۋامىدا بۇ نەزەرىيە كىشلەر تەرىپىدىن ئۆلچەملىك نەزەرىيە دەپ قارىلىدىغان بولدى.
4) قىستۇرۇپ ئۆتۈشكە تېگىشلىك يەنە بىر مودېل-ھەرىكەتچان ئالەم مودېلى. 1922-يىلى سوۋىت ئىتتىپاقى ماتېماتىكى فىرىدمان تۇنجى ھەرىكەتچان ئالەم مودېلىنى ئوتتۇرىغا قويدى. ئۇنىڭ قارىشىچە،ئالەم تىنچ (تىنچ ئالەم مودېلىنىڭمۇ ئوتتۇرىغا قۇيۇلغانلىقى مەلۇم) بولماستىن، كېڭىيىۋاتقان،تارىيىۋاتقان ياكى پولىستاتسىيلىك(تۇمۇرسوقۇشىغا ئوخشاش) ھەرىكەت قىلىۋاتقان بولۇشى مۇمكىن ئىكەن.
5)خوردا(بەزىلەر بۇنى خەنزۇچىدىن بىۋاستە ئۆزلەشتۈرۈپ تار،يەنى چالغۇ ئەسۋابنىڭ تارى دېگەن مەنىدە بايان قىلغان. مېنىڭچە بۇنى خوردا،ھالقا ياكى مىكرو ئەگرىلىك دەپ ئالسا تېخىمۇ ئېجرىملىق بولامدىكىن دەيمەن) نەزەرىيسى ئالەم مودېلى- ئالدىنقى ئەسىردە خېلى زور تەرەققىياتلارنى بارلىققا كەلتۈرگەن خوردا نەزەرىيسى ئوخشىمىغان نۇقتىدىن تېخىمۇ چۇڭقۇرلىغان ھالدا 11ئۆلچەملىك ئالەم مودېلىنى تىكلىدى[خوردامودېلى-"تەبىئەت دۇنياسىنىڭ ئاساسى ئېلېكترون،پروتون،فۇتۇن،كۋارك دېگەنلەر بولماستىن،قارىماققا زەررىچىگە ئوخشىشىپ قالىدىغان بۇ نەرسىلەر تولىمۇ كىچىك بولغان خوردا(ئەگرىلىك)لەرنىڭ تۇتىشىدىن ھاسىل بولغان ھالقىسىمان شەكىلدىكى مىكرو بىرلىكلەردۇر"دېگەن ئىدىينى ئىلگىرى سۈرىدىغان ئالەم قارىشىدۇر].
6)يېپىق ئالەم مودېلى- يېپىق ئالەم مودېلىنى چۈشىنىش ئۈچۈن،ئاۋۋال يېپىق ماكاننى چۈشىنىش زۆرۈر. يېپىق ماكان ئىچىدە خالىغان نۇقتىدىن يولغا چىقىپ ئەگىلمىسەكلا ئەسلىدىكى ئورۇنغا قايتىپ كېلىمىز. بۇ خۇددى بىر نۇقتىنى چۆرگىلىگەنگە ئوخشايدۇ. سەۋەبى: يېپىق ماكاندا خالىغان بىر تۈزسىزىق بوشلۇقنى بويلاپ ئېگىلسە ئوخشاش چوڭلۇقتىكى مەركەزداش چەمبەرگە ئايلىنىدۇ. بۇنىڭدىن "خالىغان ئىككى تۈز سىزىق يېپىق ماكاندا ئۆز-ئارا كېسىشىدۇ"دېگەن ھۆكۈم چىقىدۇ.
يېپىق ماكاندا،بىر ئۆلچەملىك ماكان-چەمبەر،ئىككى ئۆلچەملىك ماكان بولسا چەكسىز بىر ئۆلچەملىك ماكانلاردىن تۈزۈلگەن شار يۈزى. ئۈچ ئۆلچەملىك ماكان بولسا چەكسىز ئىككى ئۆلچەملىك ماكانلاردىن تۈزۈلگەن شار يۈزى، مۇشۇ بويىچە داۋاملاشتۇرساق، ئۇلارنىڭ ھەممىسى ئوخشاش بىر مەۋھۇم مەركەزگە رەتلىنىدۇ .  بىز ئۈچ ئۆلچەملىك ماكاندا تۇرىۋاتقانلىقىمىز ئۈچۈن ئېنىقكى،پەقەت بىر ۋە ئىككى ئۆلچەملىك ماكاننىڭ ئۇمۇمىي قىياپىتىنى كۆرەلەيمىز.
يېپىق ئالەم مودېلى مۇشۇ ئىدىيە ئاساسىدا قۇرۇلغان.يېپىق ئالەم مودېلى ھەققىدىكى تېخىمۇ تەپسىلى بايانلار ۋە بۇ ھەقتىكى ماتېماتىكىلىق ئىندوكسىيە ئارقىلىق بىرقىسىم ئىسپاتلاشلار  تەييارلىنىۋاتقان"يېپىق ئالەم مودېلى ۋە ئاق قەغەز مودېلى ئۈستىدە سېلىشتۇرما تەتقىقات" دېگەن ماقالىمىزدە داۋاملىق تۇنۇشتۇرىلىدۇ.
پايدىلانمىلار:
خوككىن:"ۋاقىتنىڭ قىسقىچە تارىخى" ، "بۈيۈك لايىھە"
ۋ.س دەنپىر ئەنگىليە)"ئىلىم-پەن تارىخى"  جۇڭگو خەلق ئۇنۋېرسىتېتى نەشرىياتى خەنزۇچە نەشىرى
بەيدۇ تورى قامۇسى
http://bbs.uyghar.com/forum.php? ... amp;tid=86#lastpost

0bagzat

jok يوللىغان ۋاقتى  2013-12-17 22:13
شەكىل نەزەرىيەسىنىڭ ئاخىرى چىقتىمۇ ؟ خەلىقئارالىق ژۇر ...

سىز شۇنىڭغىمۇ ئېشىنىپ يۇردىڭىزما؟

ziya

ماگىنىت مەيدانىنىڭ  يۇلتۇزلار سېستىمىسىنىڭ شەكىللىنىشىدىكى ھالقىلىق رولى

磁场在星体系统形成中起关键作用

http://wl.zxxk.com/a322270.html

مىكرۇ ئوبزۇر:
ماگىنىت مەيدانى يۇلتۇزلار سېستىمىسىنىڭ شەكىللىنىشىدە بىردىنبىر سەۋەپ بولىشى ناتايىن.

quark3140

^_^

ziya

مۇھاكىمە : مىنىڭ نەزىرىمدىكى ئالەم مودىلى

http://bbs.misranim.com/thread-121046-1-1.html

ziya

فىزىكلارنىڭ يېڭى نەزەريىسى:"بىر ئالەم"دىن ۋاز كېچىپ،"كۆپ ئالەم"نى كۈتىۋىلىش

    物理学家新理论：告别一元宇宙 迎接多元宇宙

2014/4/28

北京时间2014年4月27日消息，据英国每日电讯报道，不无调侃地说，理论物理学家的工作或许就是

تولۇقى بۇ يەردە

http://wl.zxxk.com/a334626.html

ziya

ziya يوللىغان ۋاقتى  2014-4-28 10:08
فىزىكلارنىڭ يېڭى نەزەريىسى:"بىر ئالەم"دىن ۋاز كېچىپ،"ك ...

«كۆپ ئالەم»قارىشى ئېينىشتېيىن كەڭ مەنىلىك نىسبىلىك نەزەريىسىگە،«چەكلىك،چىگىرىسىز ئالەم»ئىدىيىسىگە،«ئېينىشتېيىن بوشلۇغى»غا قىلىنغان خىرىس ھېساپلىنىدۇ.بۇنداق ئالەم مودىلى نىيوتۇن بوشلۇغىنى تەقەززا قىلىدۇ.