جۇڭگو تارىخىدىكى ئاتالمىش «ئۇلپان» مۇناسىۋىتى توغرىسىدا ــــــــ

oghuzkhan

tikan يوللىغان ۋاقتى  2014-10-16 13:14
تارىمى ئەپەندى تىمىلرىڭىز ئۈزۈلۈپ قالمىغاي.
مۇشۇ ماقا ...

بۇ كىتاپلارنىڭ ھىچقايسىسى تەرجىمە قىلىنمىدىغۇ دەيمەن .
“新唐书”， “旧唐书”， “资治通鉴” دەپ توردىن ئىزدىسىڭىز بۇ كىتاپلارنىڭ خەنچىسىنى تاپالايسىز .

ahmatjantarimi

«تىكەن» نىڭ سۇئالىغا جاۋاپ: ماقالىدە پايدىلانغان خەنزۇچە ماتېرىياللاردىن « ئەلنى ئىدارە قىلىشقا پايدىلىق ئۇمۇمىي ئۆرنەكلەر » ،  «سۇڭ سۇلالىسىگە دائىر مۇھىم خاتىرىلەر»نىڭ ئۇيغۇرچىسى تېخى چىقمىدى، قالغان كىتابلارنىڭ ئۇيغۇرچىسى بار، يەنى «24 تارىختىكى غەربىي يۇرت تارىخىغا ئائىت ماتېرىياللار » دېگەن نام بىلەن «تارىخىي خاتىرىلەر» تارتىپ «مىڭ سۇلالىسى تارىخى» غىچە جەمئىي 9 كىتاپ نەشىر قىلىندى، ئەمما بۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە تەرجىمىسىدە «مەركىزىي ھاكىمىيەت» دېيىلىۋاتقان ھاكىمىيەتلەرنىڭ ئوبرازىغا زىيان يەتكۈزىدىغان بەزى نازۇك تەپسىلاتلار چىقىرىپ تاشلانغان، شۇڭا ياخشىسى ئەسلى خەنزۇچىسىنى ئوقۇغانغا يەتمەيدۇ. بولار كىتابخانىلاردىمۇ بار ھەم توردا پ د ف نۇسخىسىمۇ بار. بۇلارنى كۆرۈشتىن ئەلۋەتتە پايدا بار، ئەمما بۇنىڭغا ھەق-ناھەقنى پەرىقلەندۈرىدىغان تارىخىي نەزەر، مۇئەييەن قەدىمكى خەنزۇتىلى سەۋىيەسى بولمىسا بولمايدۇ. ماقالىدە پايدىلانغان خەنزۇچە ماقالىلەرنى شۇ ژورناللاردىن ياكى توردىن تاپقىلى بولىدۇ، ئالىي مەكتەپلەرنىڭ تورىدىن تاپماق ئاسانراق.
     نەنجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتنىڭ تارىخ فاكۇلتېتىدا «يۈەن دەۋرى تارىخى تەتقىقات كافېدىراسى»(يەنە «جۇڭگو چېگرا رايون-مىللەتلەر تەتقىقات مەركىزى» دېگەن ۋىۋىسكىسىمۇ بار) دېگەن بىر كافېدىرا بولۇپ، ھازىر دۆلەت ئىچىدە چېگرا رايون-مىللەتلەر تەتقىقات ساھەسىدە ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدۇ، ئۇلارنىڭ يەنە چەتئەلدىكى ، مەسىلەن ئامېرىكىدىكى جون خوپكىنىس ئۇنىۋېرسىتېتى قاتارلىق ئىلىم ئورگانلىرى بىلەن ئۇزاقتىن بۇيان زىچ ئىلمىي ئالاقىسى بار ئىكەن، ئىلمىي تەتقىقاتتىكى نىشانى ___ خەلقئارادىكى مۇشۇ ساھەدىكى ئىلمىي ئورگانلار بىلەن ئىلمىي تەتقىقاتتا پاراللىل ھالدا مېڭىش ئىكەن(ئەلۋەتتە دۆلەت سىياسىتىدىن چەتنىمىگەن ئاساستا). بۇلار ئاساسلىقى ئىسلامىيەتتىن كېيىنكى چېگرا رايون ۋە مىللەتلەر تارىخىنى تەتقىق قىلىشنى ئاساسىي يۆنىلىش قىلغان ئىكەن(بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتىتى ئاساسەن ئىسلامىيەتتىن بۇرۇنقى تارىخنى تەتقىق قىلىشقا كۈچىگەنىكەن)، گومىنداڭ دەۋرىدە ۋە ھازىرقى دەۋردە يېتىشىپ چىققان ، ۋاپات بولغان ياكى ھازىرمۇ ھايات تۇرۇۋاتقان، ئاساسەن شىنجاڭ ۋە ئۇيغۇر تارىخىنى تەتقىق قىلىدىغان، دۆلەت ئىچى-سىرتىدا مۇئەييەن تەسىر قوزغىغان  تارىخچىلارنىڭ بىرمۇنچىسى مۇشۇ مەكتەپتىن چىققانىكەن(نەنجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ تەكتى گومىنداڭ دەۋرىدىكى «مەركىزىي ئۇنىۋېرسىتېت» بولۇپ، 1930 -يىللاردا خەلقئارادا ۋە جۇڭگو ئىچىدە يۈزبەرگەن بىرقاتار ۋەقەلەر ، جۈملىدىن شىنجاڭدا كۆتىرىلگەن قوزغىلاڭلار سەۋەبىدىن خەنزۇ تارىخچىلىرىنىڭ ئۇيغۇر قاتارلىق مىللەتلەرنىڭ تارىخىنى تەتقىق قىلىشى يېڭى بىر دولقۇنغا كۆتىرىلگەن، شۇ ۋاقىتتا  «مەركىزىي ئۇنىۋېرسىتېت» ۋە بېيجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتى قاتارلىق ئۇنىۋېرسىتېتلاردا مۇشۇ جەھەتتىكى تەتقىقات ئەۋج ئالغان ھەم ئۈزۈلمەي داۋاملاشقانىكەن، ھازىرقى  نەنجىڭ  ئۇنىۋېرسىتېتى تارىخ فاكۇلتېتىنىڭ مۇشۇ جەھەتتىكى تەتقىقاتنىڭ ئالدىنقى ئور

nurqi

نۇرغۇن تارىخى پاكىتلار ئايدىڭلىشىپتۇ.سىزگە تىنىچ ئامانلىق يار بولسۇن.

ahmatjantarimi

ئورنىدا مېڭىشىمۇ مۇشۇنداق بىر ئاساس ۋە ئەنئەنىدىن بولسا كېرەك).مەسىلەن ، «قاراخانىلار تارىخىدىن بايان »، «يەركەن خانلىقىنىڭ تارىخىدىن بايان»(بۇ كىتابلارنىڭ ئۇيغۇرچە نەشرى بار) قاتارلىق كىتابلارنى يازغان ۋېي لياڭتاۋ، 8-10-ئەسىرلەردىكى غەربىي يۇرت تارىخى ھەققىدە تەتقىقات » (بۇ كىتابنىڭمۇ ئۇيغۇرچىسى بار) دېگەن كىتابنى يازغان خۇاتاۋ، «چاغاتاي خانلىقىنىڭ تارىخى ئۈستىدە تەتقىقات »( بۇكىتاپ تېخى ئۇيغۇرچە نەشىر قىلىنمىدى) دېگەن كىتابنى يازغان ليۇ يىنشېڭ ئەپەندىلەر ھازىر مۇشۇ مەكتەپتە.
     مەن ئۆزىمىز ۋە يۇرتىمىز تارىخىغا ھەقىقەتەن ئىشتىياق باغلىغان ۋە بۇ مېنىڭ ئۆزگەرمەس تاللىشىم، نىشانىم.مۇشۇ مەكتەپكە دوكتۇرلۇققا كېلىشىمنىڭ سەۋەبىمۇ مۇشۇ.ئەلۋەتتە، تارىخىمىزغا ئائىت مەلۇماتلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى دەۋرلەردىن بۇيان خەنزۇچە تارىخنامىلەردە قالدۇرۇلغان بولغاچقا ( بۇنى چەت ئەل ئىلىم ساھەسىدىكىلەرمۇ ئېتىراپ قىلىدۇ)، بۇ ماتېرىياللارنى كۆرمەي ، تەتقىق قىلماي تۇرۇپ ، مۇشۇنداق تەتقىقات بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلارنىڭ قانداق يېتەكچى ئىدىيە، قانداق ئۇسۇل، قانداق مەقسەت بىلەن تارىخىمىزنى تەتقىق قىلىدىغانلىقىنى چۈشەنمەي ۋە ئىگىلىمەي تۇرۇپ ، تارىخىمىزنىڭ ئىنچىكە، زىل ، نازۇك، شۇنداقلا ئەڭ ماھىيەتلىك تەرىپىنى بىلەلىشىمىز قىيىن .
    بىلىشىمچە، نەنجىڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ تارىخ فاكۇلتېتىدا مەن بىلەن قۇشۇلۇپ ئۈچەيلەن ئوقۇماقتىمىز، يەنى شىنجاڭ ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادېمىيىسىدىكى مەخمۇتجان ئابدۇۋەلى، شىنجاڭ پېداگوگىكا ئۇنىۋېرسىتېتىدىكى ئابلىكىم ئەپەندى چېگرا رايونشۇناسلىق كەسپى بۇيىچە 2010 -يىلى دوكتۇرلۇققا كەلگەن، يېتەكچى ئۇستازى خۇا تاۋ ئەپەندى، مەنمۇ بۇيىل (2014-يىلى) مۇشۇ كەسىپ بۇيىچە مۇشۇ مۇئەللىمدە دوكتۇرلۇقتا تەربىيەلىنىش ئۈچۈن كەلدىم.
      يۇقىرىقى ماقالەم ۋە بۇنىڭدىن ئىلگىرى يوللىغان گەنجۇ ئۇيغۇرلىرىغا ئائىت ماقالىلىرىم يېقىندا نەشرىياتقا تاپشۇرغان «گەنجۇ ئۇيغۇر خانلىقىنىڭ قىسقىچە تارىخى» دېگەن كىتابىمنىڭ مۇناسىۋەتلىك مەزمۇنلىرى بولۇپ، ناۋادا كىتاپ نەشىردىن چىقىپ قالسا، قىزىققۇچىلارنىڭ كۆرۈپ بېقىشىنى تەۋسىيە قىلىمەن، ناۋادا چىقماي قالسا  ، مۇشۇ توردىكى ماقالىلىرىمنى بىرلەشتۈرۈپ كۆرۈپ بېقىشىنى ئۈمىد قىلىمەن.بۇنىڭدىن ئىلگىرى نەشىر قىلىنغان(2014-يىلى 3-ئايدا)«ئۇيغۇر تارىخشۇناسلىق تارىخىدىن بايان » دېگەن كىتابىمدا ئۆز تارىخچىلىقىمىز، تارىخچىلىرىمىز ۋە بەزى تارىخىي ئەسەرلىرىمىز ھەققىدە مەلۇمات بەرگەن ئىدىم ، قىزىققۇچىلارنىڭ بۇ كىتابنىمۇ كۆرۈپ بېقىشىنى تەۋسىيە قىلىمەن.

tikan

ئەخمەتچانىكا،جاۋابىڭىزدىن تۇلىمۇ مىننەتدار مەن.
ئۆزۈم بىلمىگەن سۇئالنى سوراشقا ئامراقمەن.بولسا سىز بىلگەن ھەم پايدىلانغان خەنچە ھەم ئىنگىلىزچە بۇلامدۇ تارىخى بىلىم بار بىكەتلەرنى ،ئىلىككىتاپ چۈشىرىدىغان كىتاپلارنى
چۈشىرىدىغان بىكەتلەرنى قالدۇرۇپ قويسىڭىز؟

tikan

بولسا مۇشۇ يېڭى تارىخى بىلىملەر ،ئاشكارلانغان ئىچكى سىرلار(بىز بىلمىگەن ئەمما ھۆكۈمەتمۇ قوللىغان)ئۇچۇرلار بولسا ۋاقىت چىقىرىپ بىزگە سۇنسىڭىز دېگەن ئۈمىتتە
مەن.

ahmatjantarimi

بولىدۇ، مەن ئۆتكەندە ئۇيغۇر ھەم شىنجاڭ تارىخىنى بىلىش ئۈچۈن چۇقۇم ئوقۇشقا تېگىشلىك ئۇيغۇرچە، خەنزۇچە ۋە چەتئەل يېزىقلىرىدىكى  تەخمىنەن 160 نەچچە پارچە كىتابنىڭ تىزىملىكىنى مۇشۇ تورغا يوللىغان ئىدىم ، نېمە سەۋەبتىنكىن تەستىقتىن ئۆتمەپتۇ، ئۇ تىزىملىك خەنزۇ يېزىقىدا ئىدى، بۇنداق بولۇشىدىكى سەۋەپ ماتېرىياللارنىڭ كۆپىنچىسى خەنزۇچە ماتېرىياللار بولغاچقا، ناۋادا ئىسمىنى تەرجىمە قىلسام  مەنىسىنىڭ يۈز پىرسەنىت توغرا چىقىشى ھەم شۇ ماتېرىياللارنى ئىزدىگۈچىلەرنىڭ ئۇيغۇرچە تەرجىمە ئىسمىگە قاراپ خەنزۇچە ئەسلى ئىسىمىنى تېپىپ ئىزدىيەلىشى سەل قىيىن بولغانلىقىدا ئىدى. شۇنداقتىمۇ مەن ئىنكاس شەكلىدە بۇ يەرگە يوللاپ قۇياي،

ahmatjantarimi

维吾尔族历史文化参考书
                           (1950 - 2011)


一、        汉文资料：
1、        冯家升等  《维吾尔族史料简编》 [M] (上、下)  民族出版社 1981年版。
2、        冯家升等人编写  《维吾尔族史料简编》 [M] (上、下)  民族出版社 1958年版。
3、        刘志霞  《维吾尔族历史》 上、下册 民族出版社 1985年 ，1996年。
4、        杨圣敏   《回纥史》 吉林教育出版社 1989年，1991年。
5、        杨圣敏   《资治通鉴：突厥回纥史料注》 天津古籍出版社 1991年，1992年。
6、        冯志文等  《回鹘史编年》 新疆大学出版社 1992年。
7、        林干等   《回纥史》 内蒙古人民出版社 1994年。
8、        林干  《突厥与回纥史论文选集》（上、下） 中华书局 1989年。
9、        林干  《突厥史》 内蒙古人民出版社 1988年。
10、林干  《匈奴通史》 人民出版社 1986年。
11、魏良弢  《喀喇汗王朝史稿》 新疆人民出版社 1986年。
12、魏良弢  《叶儿羌汗国史纲》 黑龙江教育出版社 1994年。
13、程溯洛  《唐宋回鹘史论集》 人民出版社 1993年，1994年。
14、杨富学  《沙州回鹘及其文献》 甘肃文化出版社 1995年。
15、杨富学  《回鹘之佛教》 新疆人民出版社 1998年。
16、段连勤  《丁零，高车与铁勒》 上海人民出版社 1988年。
17、刘美崧  《两唐书回纥传回鹘传疏证》 中央民族学院出版社 1989年。
18、刘义棠  《维吾尔研究》 台北正中书局 1975年。
19、刘义棠  《突回研究》 台北 1990年。
20、耿世民  《维吾尔族古代文化和文献概论》 新疆人民出版社 1983年。
21、郭应德  《维吾尔史略》 东方书社 1952年。
22、齐清顺等 《维吾尔族》 新疆美术摄影出版社 1996年。
23、华涛  《西域历史研究》 （8-10世纪） 上海人民出版社 2000年。
24、万桶书  《维吾尔族乐器》 新疆人民出版社 1986年。
25、马长寿  《突厥人和突厥汗国》 上海人民出版社 1957年。
26、谷苞  《新疆历史人物》 新疆人民出版社 1982年。
27、谷苞  《古代新疆的音乐舞蹈与古代社会》 新疆人民出版社 1987年。
28、岑仲勉  《突厥集史》 中华书局 1958年。
29、上同   《西突厥史料补阙及考证》 中华书局 1958年。
30、陈高华  《元代维吾尔、哈剌鲁资料辑录》 新疆人民出版社 1987年。
31、苏北海  《哈密、吐鲁番维吾尔王历史》 新疆大学出版社 1993年。
32、苏北海  《西域历史地理》 新疆大学出版社 1988年。
33、苗普生  《伯克制度》 新疆人民出版社 1995年。
34、田卫疆   《蒙元时期维吾尔人的社会生活》 新疆美术摄影出版社 1995年。
35、田卫疆 、苗普生  《新疆史纲》
36、田卫疆  《高昌回鹘汗国史稿》
37、巴尔托德  《中亚简史》 新疆人民出版社 1980年。
38、林梅村  《西域文明：考古、言和宗教新论》 东方出版社 1995年。
39、林梅村  《沙海塞古卷》 文物出版社 1988年。
40、孟凡人 《北庭史地研究》 新疆人民出版社 1985年。
41、王炳华 《吐鲁番的古代文明》 新疆人民出版社 1992年。
42、王炳华 《乌孙研究》
43、穆舜应等  《楼兰文化研究论文集》 新疆人民出版社 1995年。
44、张星煷 《中西交通史料汇编》 （1-6册）中华书局 1977，1979年。
45、王治来 《中亚史纲》 湖南教育出版社 1986年。
46、王治来等 《中亚通史》 （1-4卷）新疆人民出版社 2004年。
47、刘锡淦 《龟兹古国史》 新疆大学出版社 1992年。
48、张碧泊等 《中国古代北方民族文化史》 黑龙江人民出版社 1993年。
49、薛宗正 《突厥史》 中社会科学出版社 1992年。
50、W﹒M﹒麦高文 《中亚古国史》 中华书局 1985年。
51、项英杰等 《中亚：马背上的文化》   江人民出版社 1993年。
52、田继周  《先秦民族史》 四川民族出版社 1996年。
53、申友良  《中国北方民族及其政权研究》 中央民族大学出版社 1998年。
54、余太山  《塞种史研究》
55、余太山  《西域通史》 中州古籍出版社 1996年。
56、钱伯泉  《新疆民族史》 新疆人民出版社 1996年。
57、刘应胜  《察合台汗国及元代西北民族史》
58、司马光  《资治通鉴》 中华书局 1956年。
59、王薄  《唐会要》 商务印刷局馆
60、杜佑  《通典》 中华书局 1988年。
61、耶律楚才 《西游录》 中华书局 1981年。
62、胡振华等 《高昌馆课》 新疆热您出版社 1981年。
63、王茜等  《维吾尔族：历史与现状》 新疆大学出版社 1989，2005年。
64、牛汝极  《维吾尔古文字与古文献导论》 新疆人民出版社 1997年。
65、牛汝极  《回鹘佛教文献》 新疆大学出版社 2000年。
66、陈慧生等 《民国新疆史》 新疆人民出版社 1999年。
67、维吾尔族简史编写组  《维吾尔族简史》 新疆人民出版社 1989年。
68、自治区社科院 《新疆简史》 （共三册） 新疆人民出版社 1980年。
69、自治区博物馆 《新疆历史文物》 文物出版社 1977年。
70、新疆社科院  《西域史论丛》（一至三） 新疆人民出版社 1985年。
71、自治区考古所 《新疆考古三十年》 新疆人民出版社 1983年。
72、自治区考古所 《新疆古代民族文化》 文物出版社 1985年。
73、新疆社科院中亚所  《世界境域志》
74、官修历代正史  《二十五史》 中华书局 1974年。
75、《历代突厥文，回鹘文碑铭资料极出土文书》
76、王钦若  《册符元龟》 中华书局 1960年。
77、《吐鲁番出土文书》 1-9册  文物出版社 1981-1990年。
78、袁大化修 《西域图志》 上海古籍出版社 1972年。
79、新疆社科院民研所 《新疆地方历史资料选辑》 人民出版社 1987年。
80、国家民委  《维吾尔族简史》1 新疆人民出版社 1988年。
81、《新疆三区革命大事记》 新疆人民出版社 1994年。
82、《新疆三区革命史》 民族出版社  1998年。
83、新疆社科院  《疆简史》 1-3册 新疆人民出版社 1980年。
84、新疆社科院  《准格尔汗国史略》
85、自治区教育厅 《新疆地方史》
86、刘锡淦 《突厥汗国史》 新疆大学出版社  1996年6月。
87、《高昌回鹘王国物质文化史》
88、魏良弢  《西辽史纲》

二、        维文史料：
1、        马赫木德﹒喀什噶里  《突厥语词典》 1-3卷  新疆人民出版社 1981-1984年。
2、        玉素甫﹒哈斯﹒哈吉甫 《乐智慧》  新疆人民出版社  1986年。
3、        阿合买提﹒玉格乃克  《真理的入门》  新疆人民出版社  1981年。
4、        毛拉穆萨﹒塞拉密  《安宁史》   新疆人民出版社  2000年。
5、        毛拉穆萨﹒塞拉密  《伊米德史》 新疆人民出版社  1986年。
6、        毛拉穆萨﹒塞拉密  《安宁史》 新疆人民出版社  。
7、        米尔咱﹒海答儿  《拉失徳史》 新疆人民出版社  1983年。
8、        毛拉﹒伊斯买拖拉﹒穆吉孜  《乐师传》  民族出版社   1982年。
9、        阿不都克尤木﹒和卓等  《古代维吾尔族文献选》  新疆人民出版社  1983年。
10、        阿吉﹒努尔阿吉  《简明喀喇汗王朝史》  新疆人民出版社
11、        阿吉﹒努尔阿吉  《回鹘与喀喇汗王朝》  新疆人民出版社
10、穆汗买德﹒萨德克  《和卓传》  喀什维吾尔出版社  1988年。
11、毛拉﹒阿吉 《布格拉汗列王传》  喀什维吾尔出版社  1988年。
12、阿吉﹒努尔阿吉  《叶儿羌汗国简史》  新疆人民出版社    1993年。
13、《毛拉那﹒艾尔西传记》  自治区古籍出版社  1994年。
14、王治来  《中亚史》   新疆人民出版社   1993年。
16、库尔班外里  《我们使用过的文字》  新疆青少年出版社  1986年。
17、包尔汉  《新疆五十年》 新疆人民出版社 1984年。
18、阿合买提•苏来曼《鄂尔浑回鹘汗国简史》新疆人民出版社 2006年。
19、阿合买提•苏来曼《丝绸之路与维吾尔人》新疆人民出版社 2011年。

三、        外文史料：
1、[日] 安部健夫 《西回鹘国史的研究》 新疆人民出版社 1985年。
2、[日] 羽田亨  《西域文化史》  新疆人民出版社 1981年。
3、[日] 松田寿男  《古代天山历史地理学研究》  中央民族学院想出版社  1987年。
4、[法]  J﹒R﹒哈密顿 《五代回鹘史料》 新疆人民出版社 1982年。
5、[法]  勒内﹒吉罗 《东突厥汗国碑铭考释》 自治区社科院历史所1984年。
6、[法]  沙畹  《西突厥史料》 中华书局 1958年。
7、[法]  莫﹒玛雅尔 《古代高昌王国物质文明史》 中华书局 1995年。
8、[法]  格鲁塞  《草原帝国》 青海人民出版社 1991年。
9、[英]  包罗杰（Demetrius Charles Boulger,1853--1928）  《阿古柏伯克传》 新疆人民出版社 1998年。
10、[德]  冯﹒佳班  《高昌回鹘王国的生活》 吐鲁番地方志编室 1989年。
11、[土耳其] 热夏提﹒干吉 《喀喇汗王朝国家组织》 新疆人民出版社 1990年。
12、[苏联] 吉洪诺夫 《10至14世纪高昌回鹘王国的经济社会结构》 新疆人民出版社 1993年。
13、[苏] 马良乌金 《9至12世纪的维吾尔国家》 新疆人民出版社 1993年。
14、哈萨克斯坦科学院 《维吾尔及西域诸突厥语民族简史》 新疆人民出版社 2000年。
15、[波斯] 拉施特著，余大钧等译 《史集》 北京商务印书馆1983年。
16、[俄]巴托尔德《蒙古入侵时期的突厥斯坦》新疆人民出版社2010年。
17、[俄]巴托尔德《中亚突厥史十二讲》民族出版社2011年。
15、[俄]A﹒N﹒库罗怕特金  《喀什噶利亚》  新疆人民出版社  1984年。