|
«kelgindilerni qoghlap chiqirish yarliqini qayturuwélish
Xususida nesihet:
Wezirliri li si shol xususta mundagh melumat qilurler: xeqlerdin wezirlerning aliylirigha kelgindilerni qoghlap chiqirish yarliqi chüshürüsh xususida teklip bergenlikini anglidim, aliylirining kelgindilerni qoghlap chiqirish xususida yarliq chüshürgenliki memliketni idare qilishtiki nabab tedbirdur we tola zor sehwenliktur! chin memlikitini qudret tapquzush ishi peqet qabil-cheberlerni ishqa qoyush bilenla ishqa ashurler.Ötmüshte chinning buzrukwar padshahi mugung danishmenlerni izdep kün pétishtiki runglar élidin yuyukni aldurup kelgeniken, kün chiqishtiki wendi, dégen yerdin beyli shi, dégen danishmenni tapqaniken; Sung memlikitidin jyen shu dégen zati mubarekni élip kelgeniken; Jin élidin pi baw, gungsün jilarni③chaqiritip kelgenlik xususida pütükler bardur. Bu besh ölima-danishmenning héchqaysisi chinliq emestur. Lékin buzrukwar mugung ularni etiwarlap ishletkechke, ular arqiliq yigrime elni özige qaram qilip, kün pétishtiki runglar élige xoja bolghanler. Chin shyawgung shang yangning chare-tedbir qollinip yasaq özgertkenlikidin paydilan’ghanler hem buning bilen awam-re’iyet béyip, dölet ronaq tépip kücheygenler. Awam-re’iyetmu padshah üchün janpidaliq bilen ishleshke razi bolghanler, bashqa padshahlarmu uninggha yéqinliship qulluq bildürgenler. Chin xuywang jang yi, sima soning tedbir-rijeler körsitishi bilen üch derya wadisi bilen töwen künpétishtiki sichüenning ba we shu wilayetlirini, shimaliy chégra terepte shangjün wilayitini, jenubiy chégra tereptiki xenjungni teserrupigha alip, kün chiqish tereptiki yat qebililerni bash egdürdiler. Xuywangning bu karamet töhpisi ta hazirgha qeder dawam etmekte.Chin jawwang bolsa padshah jemetining hoquq-imtiyazini kücheytip, töre-tarxanlarning menpe’et da’irisige chéqilip, ularning küchini ajizlashturush arqiliq alte memliket üstidin ghalib kélishte ewweli rang törisidin, andin fen süydin obdan paydilan’ghanler. Yuqiriqi bu töt höküma shunchiwala zor nusret quchushta pütünley kelgindi emeldarlarning töhpisidin paydilan’ghanler. Chin shyawwén, chin juangshyangdin ibaret ikki padshah zor dawalghushtin aman-ésen ötüp memliket weziyitini turaqlashturup, chin élining qudritini saqlap qélishta lü buwéy bilen sey zéni ezizligenler. Chin dölitining chin shyawgungdin buyanqi alte padshahning ewladmu ewlad ronaq tépishining sewebi nedur? Qilche shübhe-guman yoqturlerki, ashu kelgindilerning töhpisi alamet zor bolghanler. Meshrqliq qabil-cheberlerning zaman-zamanlardin béri chin teserrupigha kirip chin teminatidin behrmen-menpe’etdar bolushi chin’gha sadiq bolup töhpe yaritip, öz iqtidar-istédatlirini namayish qilish üchündurler, ular chin’gha yüz kélelmigidek néme qildi? Ashu kelgindilerning chin memlikiti aldida qandaq til qisinchiliqi bar? Tola epsus, chin éli mana shu qatardiki töhpikar kelgindilerni qoghlimaqtaler! alte ewlad chin padshahi özlirige ixlasmenlik bilen sadaqet bildürüp kelgen ashu töhpikar kelgindilerni yekligen, iqtidar-istédatliridin paydilanmighan bolsaler, chin élining herqanche mukemmel yasiqi bolghan teqdirdimu padshahliq bay-parawan bolmighan, qudret tapmighan, chin shahliri shanu-shewket sahibliridin bolalmighan bolattiler.
Kemine wezirlirining chin teserrupigha kirip körgenlirim shu boldilerki, aliyliri qaraqurum yaruqtashlirigha (qashtashlirigha) kömülüp yashawétiptila, süy törisining héqiq-marjanliri, xéshi tarxanining durri-gewherliri, ünche-merwayitliri xeziniliride taghdek döwilinip nur chéchip turuptu. Belliride ésil shemsher-zulpiqar qilichlar, astilirida uchqur ghuz tulparliri, leshkerliride yéshil qush peyliri bilen bézelgen kimxab tughlar lepildep, timsah tériside kérilgen dumbaqlar ret-réti bilen gümbürlep turuptu. Bu qimmet bahaliq nersilerning birersimu chin memlikitidin chiqmaydighanliqi aliylirigha besh qoldek ayan bolsimu, emma aliyliri eksiche shulargha ziyade hérismen. Bu zadi néme üchün? Eger choqum chin memlikitidin chiqqan nersilernila ishlitidighan ish bolsaler, u chaghda zulmet qarangghusida nur chaqnap turidighan gewherlerni ordini zinnetleshke ishlitishke bolmaydu; Kerkidan münggüzi hem pil chishidin ishlen’gen eswablarnimu körüp hozurlan’ghili bolmaydu; Jéng, wéy ellirining nazininlirimu ordubaliqni tolduralmaydu; Uchqur ghuz tulparlirimu padshahliq atxanilirini tolduralmaydu; Töwen iqlimning altun yapraqchilirinimu tapqili bolmaydu; Kün pétish shu wilayitining reng-boyaqliri bilen resim sizghili bolmaydu. Eger ordubaliqni zinnetlesh, xezinini toldurush üchün lazim bolidighan bayliqlar, dilberlirining könglini alidighan zibuzinnet buyumliriningmu hemmisi choqum chin memlikitidin chiqqan bolushi kérek bolsa, u chaghda wen, dégen yerdin chiqidighan merwayitlardin ishlen’gen chachqadaqlar, ünche közlük halqilar, dung’é nahiyisining durdun-tawarliridin tikilgen kiyim-kéchekler, kimxab we güllük ipek buyumliridin ishlen’gen libas bézeklirimu közge körünmeydu, resm-yosun adetliri boyiche nazaketlik, körkem, güzel yasiniwalghan jaw memlikitining nazininlirimu yanlirida turalmaydu. Chin élining küy-qoshaqliri soqma kahish, chekme küp we yigrimebeshtargha tengkesh qilinip qulaqni yarghidek warqirap-jarqirap éytilurler. Halbuki, zamanimizdiki chinda alqishlinidighan küy-qoshaqlar, neghme-nawalarning beri meshrq elliridin kirgen «jéng küyliri», «wéy küyliri», «ériq boyidiki üzhmezarliqta», «jaw küyliri», «yö küyliri», «wu ussulliri», «shyang ussulliri» kebi nahayiti yéqimliq, ishq qozghighuchi neghme-nawalardur. Buning sewebi nedur? Chünki bular köngülge aram bexsh étip, janni rahetlendüridu. Meshrqning malu-dunya, neghme-nawaliri shundaq qarishi élin’ghan iken, ademler némishqa yeklinidu? Buning muwapiq yaki namuwapiqliqi sürüshte qilinmidiler, yaxshi-yaman adem bolushidin qet’iynezer chin memlikitige kelgindi bolsila qoghliwétildiler. Nersisini etiwarlap adimini qoghlash neqeder pit közlük-he! bu,memliketlerni boysundurup, büyük xushyani birlikke keltürüshning aqilane tedbiri emestur.
Keminiliri zémin keng bolsa ambar ashliqqa tolur, memliket chong bolsa ahale köp, leshker küchlük, qabillar yétük bolur, dep angliwidim. Bu xuddi teyshen téghi tupraq tallap olturmay yükseklikte tengdashsiz atalghinigha; Déngiz derya-éqin, köl-sazliq, ériq-östenglerning özige qoshulishini ret qilmay ulughluq-chongqurluq tapqinigha; Memliket qurmaq bolghan adem awam-re’iyetni qedirlep pazil-erdemlerdin bolalighan’gha oxshashturler. Démekkim, zéminni yuqiri-töwen, meshrq-meghrb iqlim, awam-re’iyetni yat-öz, dep ayrimighandila töt pesilning hemmisi bahar libasigha pürkinip, tengri pütkül iqlimgha inaq-ijilliq, bay-bayashadliq ata qilurler, mana bu besh padshah, üch aqsaqalning tengdashsiz atalghanliqining timsalidurler. Hala bügün’ge yetkende aliylirining kelgindi- qabillarni qoghlap chiqirishi reqiblerni quwwetlendürüp, meshrqtiki memliketlerni béyitidu, shuning bilen pütkül iqlimdiki ölima-danishmenler chin’gha öchlük qilip chin teserrupigha yéqin yolimaydu. Peqirliri aliylirining éhtiyat bilen obdanraq oylinip béqishlirini teklip qilimen!»
|
ئىگىسى: putin
يوللىغان ۋاقتى 2015-2-1 23:36:51
