ھەركەت ئەگرىلىكى ۋە تەدبىقلىنىش دائىرىسى

ziya

ئورتاق بىر مەركەزنى ئايلىنىپ چەمبەرسىمان تىرايىكتورىيىدە ھەركەت قىلىۋاتقان بىر سېستىما بار دەپ پەرەز قىلايلى.تېخىمۇ كونكىرىتراق بىر مودىل تۇرغۇزۇپ باقايلى،يەنى:
مەركەزدە سائەت سىتىرلىكىسىغا قارشى ئايلىنىۋاتقان ۋە قاتقان چوڭ بىر نۇر بار.ئۇنىڭ چۆرىسىدە 1-2-“ئوربىتا”لاردا قاتمىغان،لىكىن ،مەركەزنى ئايلىنىۋاتقان ئىككى كىچىك نۇر بار.ئۇلارمۇ ئوقىدا سائەت سىتىرىلكىسىغا قارشى ئايلىنىۋاتىدۇ.ئوربىتىدىمۇ شۇنداق .بۇلار شۇ پېتى كۆزتىلسە ئوربىتا رادىئوسى بارغانسىرى قىسقىراپ مەركەزگە قاراپ سۆرىلىدۇ.
ئەمدى بىز بۇ كىچىك نۇرنىڭ بىرسىنىڭ ئوقىنى سائەت سىتىرىلكىسى بۇيىچە ئايلىنىدىغان قىلىپ قويدۇق دەپ پەرەز قىلايلى،ئەمدى قاندااق ئەھۋال كېلىپ چىقىدۇ؟.ئىككى خىل ئەھۋال كېلىپ چىقىدۇ،يەنى:
1.مەركەزدىن قاچىدۇ ۋە ئوربىتىدىكى ھەركەت يۆنىلىشىمۇ سائەت سىتىرىلكىسى بۇيىچە ئايلىنىشقا ئۆزگىرىپ كېتىدۇ.بۇ كىچىك نۇر ماددى بولمىغان باشقا بىر مەركەزنى ئايلىنىپ ۋە شۇ مەركەزگە قاراپ سۆرۆلۆپ ئاخىرى شۇ مەركەزگە بېرىپ قاتىدۇ،ئۇيۇيدۇ.
2.ئوقىدا ئايلىنىش يۆنىلىشى ئۆزگەرتىلگەن ئەشۇ پەيىتتە ماس قەدەملىك ھالدا ئوربىتا يۆنىلىشىمۇ ئۆزگىرىدۇ ۋە ئوخشاشلا مەركەزگە قاراپ سۆرىلىدۇ.
مانا مۇشۇنداق بىر كىچىككىنە تەجىربىمۇ تارتىش كۈچى ئىدىيىسىنى تەمتىرىتىپ قويالايدۇ.پىلانىتلار ماھىيەتتە ھەممىسىلا بىر نۇر-پېقىرىغۇچ.ھەركەت شەكلى ۋە ئالاقىدار قانۇنلارغا نىسبەتەن ئېيىتقاندا ئاسمان جىسىملىرى بىلەن،كىچىك بالىلار ئوينايدىغان نۇرنىڭ پىرىنسىپال پەرقى يوق!.


ئەسكەرتىش:
بىز بۇ ئۈچ نۇرنى ئۈچ نۇقتىدا قاتورۇۋىلىپ،ئىككى كىچىك نۇرنى ئوخشىمىغان يۆنىلىشتە سىزىقلىق ھەركەت قىلغۇزساق يۇقۇردىكى 2-مودىلغا ئىرىشىمىز.

ziya

ئېينىشتىيىن 1950-يىلدىكى ئوبزورىدا فىزىكىدىكى باشقا ساھەلەر ھەققىدە مۇنداق دېگەن: "ماڭا نىسبەتەن ئېيىتقاندا، فىزىكا ئاساسلىرىنى تېخىمۇ چۈشىنىشتىكى سىناقلىرىمدىن ئېرىشكەنلىرىمنىڭ ھەممىسىدە، ئەگەر بىرەر ئاساسىي ئۇقۇم باشلىنىشىدىنلا كەڭ مەنىلىك نىسپىيلىك نەزەرىيىسى بىلەن ئوخشاش بولمىسا، ھامان بەخىتسىزلىككە دۇچار بولىدۇ.3"

———— سىتىۋېن ۋېنبېرىگ

ھازىر يۇقۇرقى دېيىلگىنىنىڭ دەل ئەكسىچە پاكىتلار مەيدانغا چىقىۋاتىدۇ!.

ziya

گورزىنىتال ئۇقتا ئايلاندۇرۇلۇپ ئەركىن تاشلانغان جىسىمنىڭ ئەسلى نەزەريىلەردە دېيىلگەن ئېغىرلىق كۈچى يۆنىلىشىدىن 29-تىئورمىچە ئېغىپ كېتىشى بىلەن ۋاڭ ياپىڭنىڭ ئالەم بوشلۇغىدىمۇ يەر شارىدىكىدەكلا 74كىلوگىرام كېلىشى،ئېغىرلىقنىڭ جىسىم ئۆزىگە خاس مىقدار ۋە خاراكتىر ئىكەنلىگىنى،ئۇنىڭ تارتىش كۈچى بىلەن ئالاقىسى يوقلىغىنى،ئالمىنى نىيوتۇننىڭ بېشىغا چۈشۈرگىنى يەرنىڭ تارتىش كۈچى ئەمەس بەلكى ئالما ئۆزىنىڭ ئېغىرلىغى، ئالما ئۆزىنىڭ ئېغىرلىق كۈچى يۆنىلىشى ئىكەنلىگىنى ئىسپاتلايدۇ. ئەگەر بۇ تەشەببۇسنى ئىنكار قىلىمىز دېسەك،يۇقۇرقى ھادىسىلەرنى قانداق چۈشەندۆرۆمىز؟

ziya

پەلسەپەدە ماددىنىڭ(ماسسىنىڭ)ھەركىتى مۇتلەق،ھەركەت قىلمايدىغان ماددا يوق،دەپ قارىلىدۇ.دىمەك،چىن ماھىيىتىدىن ئالغاندا ماددا-ماسسا ھەر قانداق پەيىتتە مۇئەييەن بىر ھەركەت يۆنىلىشىگە ئىگە بولىدۇ.شۇنداقلا بۇ ھەركەت مۇئەييەن مىقدارغا ئىگە بولىدۇ.شەرتى قانداق بولىشىدىن قەتئى نەزەر يەنىلا تېزلىك ۋە تېزلىنىشقا ئىگە بولىدۇ.ھەقىقى مەنىدىكى ئىلىمىنتار زەررىچە مەۋجۈت دەپ قارايدىغان ئىدىيە مۇشۇنداق تەپەككۆرگە ئېلىپ بارىدۇ.

فىزىكىدا ماددىنىڭ ھەركەت ھالىتىنى ئۆزگەرتىدىغان شەرىت تاشقى كۈچ،تاشقى تەسىر دەپ قارىلىدۇ.يەنى،تېزلىنىش پەقەت تاشقى تەسىر سەۋىۋىدىنلا يۆز بېرىدۇ،دەپ تەشەببۇس قىلىنىدۇ.ھالبۇكى،29-41-تىئورمىچە ئېغىش بۇنداق قاراشنىڭ چەكلىملىكلىگىنى ،ماددىنىڭ ھەركەت ھالىتى شۇ ماددا ئۆزىدىكى ئىچكى كۈچ،ئۆزىگە خاس سەۋەپلەر تۆپەيلىمۇ ئۆزگىرىدىغانلىغىنى ئىسپاتلايدۇ.مانا بۇلار ئىنىرىتسىيىە قانۇنى ۋە ئىنىرىتسىيىلىك ماسسىنىڭ ھەممىنى بەلگىلەيدىغانلىغاندىن بېشارەت بېرىدۇ.

تارتىش كۈچى ماسسىسى دىگەن بۇ ئۇقۇم ئۇقۇم ئاساسلىرى نۇقتىسىدىن قاتتىق تەپتىش قىلىنسا تەنقىتكە بەرداشلىق بېرەلمەيدىغاندەك قىلىدۇ.
بىز ئادەتتە ئېغىرلىق كۈچى تېزلىنىشى دەيدىغان بۇ تېزلىنىشنى ئىنىرىتسىيىلىك تېزلىنىش دەپ قارىساق قاملاشمىغىدەك زادى نەرى بار؟.ئەلۋەتتە بۇلار نىيوتۇن ئىنىرىتسىيە قانۇنىغا شەكىل نەزەريىسى خارەكتىرلىك تولۇقلاش ئېلىپ بېرىشنى تەلەپ قىلىدۇ.


41-تىئورما مەۋقەسىدە تۇرۇپ قارىغاندا، ماددىنىڭ بۇلۇڭلۇق ھەركىتى 0گە چەكسىز يېقىنلاشسا ئۇنىڭ ھەركىتى تۆز سىزىققا چەكسىز يېقىنلىشىدۇ.قارىغاندا بىز ئادەتتە ئېغىرلىق كۈچ مەيدانىدىكى تۆز سىزىقلىق ھەركەت يۆنىلىشى دەيدىغان بۇ ھەركەت يۆنىلىشى پەقەت ئىنىرىتسىيىلىك ھەركەتنىڭ يەنە بىر شەكلىدىنلا ئىبارەت بولۇپ قالىدىغاندەك قىلىدۇ.بىز بىرلا ماددىغا(جىسىمغا)خاس بولغان ئىككى خىل ھەركەت شەكلىنى ئايرىۋىتىپ،بىرسىنى ئىنىرىتسىيىلىك ماسسىغا يەنە بىرىنى تارتىش كۈچى ماسسىسىغا تالىق ھەركەت شەكلى قىلىۋالغاندەك تۇرىمىز.


بىز نىيوتۇننىڭ ئالمىسىنى مۇئەييەن ئوقتا ئايلانماي ئەركىن چۈشتى دەپ پەرەز قىلساق ئۇ تۆز سىزىق بۇيىچە چۈشىدۇ.گۇرزىنتال ئوقتا يىتەرلىك تېزلىكتە ۋە ئارىلىقتا ئايلىنىۋاتقان ھالەتتە چۈشتى دەپ پەرەز قىلساق ئۇ ئەگرى سىزىق بويىچە چۈشىدۇ.ئالما بىرلا ئالما،شەرتى ئۆزگەرتىلسە ھەركەت شەكلى ئۆزگىرىپ كېتىۋاتىدۇ.لىكىن ماسسا ئوخشاشلا بىر ماسسا ،پىرىنسىپال پەرىق يوق.بۇلارنىڭ ھەممىسى ھەر ئىككى خىل چۈشۈشنىڭ ئالما ئۆزىگە خاس ھەركەت شەكلى ئېكەنلىگىنى ئىسپاتلاپ تۇرۇپتۇ.

نىيوتۇن ئىنىرىتسىيە قانۇنىنىڭ مۇپەسسەل بايانىدا تۆز سىزىقلىق ھەركەت بىلەن ئەگرى سىزىقلىق ھەركەتنىڭ ھەرئىككىسىنى ئىنىرىتسىيىلىك ھەركەت دەپ چۈشەندۆرگەن.بۇ نۇقتىغا دىققەت قىلىش كىرەك.

ziya

ئالەم ئەخلەتلىرى يەرشارىدىن3500كىلومىتىردىن 3800كىلومىتىرغىچە ئىگىزلىكتە ئىكەن.بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىدىكى ئالاقىدار خادىم بۇ ئەخلەتلەرنى قوياشتىن كەلگەن يورۇقلۇق رادىئاتسىيىسى بېسىمى 3يىل ئىچىدە تارقىتىۋىتىدۇ دىگەن ئىكەن.لىكىن ھازىرمۇ بۇ ئەخلەتلەر تازلىنىپ بولماپتۇ.بۇلار ئالەم قاتنىشى ئىشلىرىغا نۇرغۇن ئاۋارىچىلىقلارنى ئېلىپ كېلىدىكەن.بۇنداق ئەخلەتلەر يەر شارىدىن 300 — 450 كىلومىتىر ئىگىزلىكتىكى ئورۇنلاردىمۇ بارئىكەن. مەن يەر شارىنىڭ تارتىش كۈچى نىمە ئۈچۈن بۇ ئەخلەتلەرنى ئۆزىگە تارتىپ،ئاتمۇسفىرا قەۋىتىگە ئېلىپ كېلىپ كۆيدۆرۆۋەتمەيدۇ،دەپ ھەيرانمەن.تېمىدا بەزىلىرى تەساددىپى ئەھۋالدا ئاتمۇسفىرا قەۋىتىگە چۈشۈپ كېتىدۇ،دەپ يېزىلىپتۇ.

_________

惯性力 - 维基百科,自由的百科全书

ziya

نانۇمىتىر ئۆلچىمىدىكى نېپىزئولتىرا ئۆتكۈزگۆچلەردە شەكىللىنىدىغان ئىلىكتىرۇن قۇيۇنى(قاينىمى)

Ultra-thin nanowires can trap electron 'twisters' that disrupt

superconductors

http://phys.org/news/2015-02-ultra-thin-nanowires-electron-twisters-disrupt.html

بۇنداق قۇيۇن -قايناملارنىڭ 29-تىئورمىچە ئېغىش شەرتى ئاستىدا تەبىئى شەكىللىنىدىغانلىغىنى پەرەز قىلغىلى بولىدۇ.قارىغاندا ئىلىكتىروننىڭ سىپىن تېزلىكى پەۋقۇلئاددە چوڭ بولسا كىرەك.

ziya

ئالەمنىڭ قاراڭغۇ يۆزى
The dark side of cosmology
宇宙的黑暗面




http://phys.org/news/2015-03-dark-side-cosmology.html

يۇقۇرقى تېمىدا:

قاراڭغۇ ماددا، قاراڭغۇ ئىنىرگىيەگە ئالاقىدار بايقاشلارنىڭ مۇنازىرىدىن خالى بولالماي كېلىۋاتقانلىغى،ئالەمنىڭ كېڭىيىشىنىڭ سەۋەپكارى قاراڭغۇ ئىنىرگىيە دىگەن بۇنداق چۈشەندۆرۆشنىڭ  قىيىنچىلىققا مۇپتىلالىغى.ھازىر نۇقۇل كۆزۆتۈشنىڭلا كۇپايە قىلمايدىغانلىغى،يېڭى بىر فىزىكا نەزەريىسىنىڭ،تارتىش كۈچىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بىر نەزەريىنىڭ لازىملىغى،يەنى يېڭى ۋە چوڭقۇربولغان كەڭ مەنىلىك نىسبىلىك نەزەريىسىنى بەرپا قىلىش ئارقىلىق بۇ قىيىنچىلىقلارنى بىر تەرەپ قىلىش لازىملىغى قاتارلىقلارئوتتۇرىغا قويۇلۇپتۇ.

مىنىڭ قارىشىمچە نۇۋەتتىكى بۇ قىيىنچىلىقلارنى نىسبىلىك نەزەريىسىنىڭ ئىدىيىۋى رامكىلىرىنى كېڭەيتىش،چوڭقۇرلاشتۇرۇش،ئىسلاھ قىلىش ئارقىلىق ھەل قىلغىلى بولمايدۇ.پەقەت نىيوتۇن ئىنىرىتسىيە قانۇنىنىڭ ئۇقۇم دائىرىسىنى كېڭەيتىش قاتارلىقلار ئارقىلىق ھەل قىلغىلى بولىدۇ.مەن بۇ ھەقتە ئالاقىدار يازمىلىرىمدا توختالغان.بۇ قىيىنچىلىقلارنى مەيدانغا كەلتۆرگەن نەزەريە دەل نىسبىلىك نەزەريىسى.بۇ نەزەريىنىڭ زامان-ماكانغا ئالاقىدار پىرىنسىپال ئىدىيىلىرىدىن ۋاز كەچمەي تۇرۇپ،بۇ قىيىنچىلىقلار ھەل بولمايدۇ.ئۇلاردىن ۋاز كېچىش بەدىلىگە قىيىنچىلىقلارنى ھەل قىلغان نەزەريىنىڭ يەنە نىسبىلىك نەزەريىسى بولۇپ قىلىشىنى ياكى شۇنداق ئاتىلىشىنى پەرەز قىلىشنىڭ ئەھمىيىتى يوق.فىزىكىنى ئىسلاھ قىلىنغان نىيوتۇن مېخانىكىسى ئاساسىدا بىرلەشتۆرگىلى،قىيىنچىلىقلارنى ھەل قىلغىلى بولىدۇ.شەكىل نەزەريىسىنىڭ بۇ ھەقتە ئويلاشقان ئىدىيىۋى لايىھىسى ۋە ئالاقىدار تەجىربە نەتىجىلىرى بار.

___ قاسىم سىدىق

2015.3.6

ziya

ziya يوللىغان ۋاقتى  2015-3-6 23:29
ئالەمنىڭ قاراڭغۇ يۆزى
The dark side of cosmology宇宙的黑暗面

ئەگەر بىز ئېغىرلىقنى جىسىم ئۇزىگە خاس بولغان،تارتىش كۈچى بىلەن ئالاقىسى بولمىغان مىقدار دەپ قارىساق،نەزەريىۋى جەھەتتىن ئالەمنىڭ تىزلىنىشچان سۆرئەتتە كېڭىيىشىنى قاراڭغۇ ئىنىرگىيەسىزمۇ چۈشەندۆرۆپ بەرگىلى بولىدىغان بىر تەپەككۆر ئىمكانىيىتىگە ئىرىشىمىز.بۇ بەكمۇ ئاددى لايىھە.يەنى، ئالەم جىسىملارنىڭ-ماددىنىڭ ئۆزىدە ئەسلىدە بار بولغان ئېغىرلىق كۈچ تېزلىنىشى بىلەن كېڭىيىۋاتىدۇ.
ۋاڭ ياپىڭنىڭ ئالەم بوشلىغىدىمۇ يەر شارىدىكىدەكلا 74كىلوگىرام كېلىشى بۇنداق قاراشنىڭ ئورۇنلۇقلىغىنىڭ تەجىربىۋى ئاساسى.
بۇ ھالدا يەنە،ئىنىرىتسىيە قانۇنىنىڭ ئۇقۇم دائىرىسىنى كېڭەيتىش تەلەپ قىلىنىدۇ.

______ قاسىم سىدىق

2015.3.6

قاسىم سىدىق:چوڭ پارتىلاش ئىنىرىتسىيسى