دوكتور ھەبىبۇللا توختى: گۈلەن يازمىلىرىغا ئەسكەرتمە

jimsary

گۈلەنگە رەددىيە بېرىپ ھۆددىسىدىن چىقالايدىغان «مۆلەن» تېخى تۇغۇلمىدى. گۈلەننىڭ ئەسەرلەرىدىن ھېس قىلىشىمچە، ئۇنىڭ يازغانلىرى، بىز كۆرىۋاتقان، ئوقۇۋاتقان رىۋايەت، قىسىسە، ئوبزور، تارىخى ئەسەرلەرگە ۋە ۋەز نەسىھەت، ئۆگۈتلەرگە ئوخشاش مەزمۇنلار بولسىمۇ، ئۇلارغا پەقەتلا ئوخشاش بولمىغان بىر تەرەپى، ئۇنىڭ شۇ رىياللىقتا ياشاپ، كۈزۈتۈپ، ئورتاق بولغان مەسەلىلەرنى رىيال ئەمەلىيەتتىن تاپقانلىقىدا ھەم دىگەنلىرىنىڭ راستلىقىدا. گۈلەنننىڭ يازغانلىرى، ئويدۇرما ئەمەس، مۇبالىغە قىلىنغان ئەمەس، بۇرمىلانغانمۇ ئەمەس. ئۇنى بىر رىيالىزىم رىۋايەتچىسى، قىسىسەچىسى، تارىخچىسى، زىيالىسى دەپ قارايمەن. گۈلەن، ئۆزىنىڭ دىمەكچى بولغان مەرگەزى ئىدىيەسىنى ئىپادىلەشتە، قوللانغان بەزى ئىبارەلەرى، دىگەندەك توغرا ياكى جايىدا بولماغان  يىتەرسىزلىكى بار. بۇنى، مۆلەنلەرنىڭ رەددىيەلەرىدىن بىلگەلى بولۇدۇ. ئەمما، بۇلار، ئۇنىڭ مېغىزىغا تەسىر كۆرسۈتەلمەيدۇ. گۈلەن ئەسەرلەرى، خۇددى بىر چوڭ قۇرۇمتاشقا ئوخشاش ئوتتۇرىغا چىقىپ قالدى. بۇ قۇرۇمتاشنى باھالىغۇچى مۆلەنلەر، ئۇنىڭ كاۋاك، پۇچۇلغان، يېرىلىپ قالغان يەرلىرىگە ئالماس ئۈشكىلەر بىلەن ئۈشكىلەپ، ئۇنىڭ پوستىدىن قۇسۇر تاپتى. ئەمما، بۇنىڭ بىر ئېسىل قۇرۇمتاش ئىكەنلىكىنى ئىنكار قىلالمىدى. گۈلەن ناملىق قۇرۇمتاشنى رەت قىلىش ئۈچۈن، مۆلەن ناملىق يەنە بىر قۇرۇمتاشنى ئۇنىڭ يېنىغا ئەكىلىش زۆرۆر. ئۇنداق قۇرۇمتاشنى ئوتتۇرىغا چىقارماي تۇرۇپ، ئالدىمىزدا تۇرغان قۇرۇمتاشنىڭ ئۇ يەر-بۇيەرلىرىگە قاراپ ئۇنى رەت قىلىش، بويى يەتمىگەن ئۈزۈم ئاچچىق دىگەن خۇلاسەنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئوتتۇرا شەرقتىكى ھازىرقى رىياللىققا كۆز يۇمساق بولمايدۇ. گۈلەن، ھېچكىمنى ماختىغانى ياكى چۆكۈرگەنى يوق. پەقەتلا مەۋجۇد شەيئىلەرنى، ھادىسىلەرنى  گىرىم قىلماستىن ئەينەنرەك بايان قىلدى. دىمەك، ئوتتۇرا شەرقتىكى رىياللىق ئۆزگەرمەي تۇرۇپ، بىزنىڭ تەپەككۇر ئۇسولىمىز ئۆزگەرمەي تۇرۇپ، گۈلەن ئەسەرلەرىنى  رەت قىلىش ئەسلا مۇمكىن ئەمەس. ئوتتۇرا شەرق رىياللىقى ياخشى تەرەپكە ئۆزگەرىپ كەتكەن كۈنى، خۇدايىم ئۆمۈر بەرسە، گۈلەن يەنە يېزىپ قېلىشى مۇمكىن. ئۇ چاغدا، ئۆزىنىڭ ھازىرقى ئەسەرلەرىنىڭ ۋاقتى ئۆتكەنلىكىنى، رىياللىققا ئۇيغۇن ئەمەسلىكىنى، رەت قىلىشنىڭ زۆرۆرلىكىنى، شۇ چاغدا دۇنياغا ئۆزى جاكارلايدۇ. گۈلەننىڭ ھازىرقى يازغانلىرىنى رەت قىلىش ئۈچۈن، ئوتتۇرا شەرق رىياللىقىنى ياخشىلاشقا تىرىشىش كېرەك. بۇنىڭغا ئاز بولسا 25 يىل، كۆپ بولسا، يەنە 50 يىل كېتىشى مۇمكىن. دىمەك، گۈلەننىڭ دىگەنلىرى، يەنە 50 يىل كۈچكە ئىگە بولۇدۇ، 50 يىلغىچە ھېچكىم نىمىلا دىگەن بىلەن رەت قىلالمايدۇ دىگەن گەپ. شۇڭا، دەيمەن، گۈلەننى رەت قىلىپ ھۆددىسىن چىقالايدىغان مۆلەن تېخى تۇغۇلمىدى. گۈلەن بۇرادەرنىڭ ئەسەرلىرى، ھەر قايسى كىشىلەرىمىزنىڭ دىققەت ئېتىۋارىنى قوزغاپتۇ، ئۇيقۇسىنى ئېچىپتۇ. يەنە تېخى ئۇخلاپ ياتقان مۆلەنلەرنىڭ ئۇيغۇنىشى ئۈچۈن، داۋاملىق يازىپ تۇرۇشىنى ئۈمۈد قىلىمەن.

زىرەك

ئەسسالامۇ-ئەلەيكۇم دوكتور ئۇستاز ياخشىمۇسىز !مىنىڭ چۈشىنىش قابىلىيىتىم تۆۋەنمۇ ياكى سىلەر بەك تېمىنى بەك چوڭقۇر مەنالارغا تولدۇرۇپ يازامسىلەر بۇنى بىلمىدىم .مەن سىلەر يازغان تېمىدىن مىسىر ۋە مائارىپ دىن ئوقۇتۇش ھەققىدە ھېچقانداق ئۇچۇر ئالالمىدىم ھەم سوئاللىرىمنىڭ جاۋابىنى ئازراقمۇ تاپالمىدىم ،سىزدىن ۋە باشقا ئۇستاز ۋە تالىپلاردىن تۆۋەندىكى سوئاللىرىمغا ئەستايىدىل ھەم ھەقىقىي دەلىللىرى بىلەن جاۋاب بېرىشىڭلارنى سورايمەن !
1.مىسىردا قانداق دەرسلەر بار ؟ئۇلارنى ئۆگىنىپ قانداق خىزمەتلەرنى قىلغىلى بولىدۇ ؟
2.توغرا مىسىر ئىسلام ئىلىم مەركىزى ھېسابلىنىدۇ ،ئادەتتىكى بىر يېڭى ئۆگەنچى نورمال ئەھۋال ئاستىدا مىسىر مەكتەپلىرىدە قانچىلىك ئوقۇسا ئىمامەتچىلىك ياكى مەزىنلىك ۋەزىپىسىنى ئۆتۈگىدەك بولالايدۇ ؟
3.مىسىر ئانا تىلىمىزغا قانداق قارايدۇ ؟بىز ئىسلامى ئەھكاملارنى ۋە ئايەتلەرنىڭ تەبلىغلىرىنى ئانا تىل بويىچە چۈشىنىش چۈشەندۈرۈش شارائىتىغا قانچىلىك ئىگە بولالايمىز ؟
4.مىسىردا دىنى ئوقۇش بىلەن پەننى ئوقۇشنى بىرگە ئىلىپ بارغىلى بولامدۇ ؟پەننى ئوقۇش مۇھىتى ۋە سەۋىيەسى قانچىلىك ؟تالىپلار ئوقۇش پۈتتۈرگەندىن كىيىن مىللەتكە پايدىلىق ئوقۇغۇچى بولالامدۇ ؟
5.مىسىردا ئىشسىزلىق ئېغىرمۇ ؟ئوقۇش پۈتتۈرگەنلەر ئاساسەن قانداق جان باقىدۇ ؟
6.دىندا ئوقۇغانلار نورمال شارائىتتا قانچىلىك ۋاقىت ئوقۇغاندىن كىيىن ئوقۇش پۈتتۈرىدۇ ؟
7.مىسىردا ئوقۇغان ئۇيغۇرلار بىلەن باشقا يەردە ئوقۇغان ئۇيغۇرلار ئوتتۇرسىدا قانداق پەرق بار ؟

dikkat

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم دوكتۇر ھەبىبۇللا توختى ئەپەندى!

ئا.ئايۇپ يازمىلىرى ۋە سىز باشچىلىققا تەكلىپ قىلىنغان رەددىيە يازمىلىرىدىكى ساقلىنىۋاتقان مەسىلىلەرنى كەمىنە مۇنداق يىغىنچاقلاشقا تىرىشىپ باقتىم.

1-ئا.ئايۇپ تۇنجى  ھىسسى بىلىشىنى قىسمەن ئومۇمىلىققا كۆتىرىپ، ئىپادىلەشكە ئۇرۇنۇشتەك مەسئۇلىيەتسىزلىگىنى-سىز ئوخشاش ئۇسۇل بىلەن مەيداندا ئورۇنلاپ (ئا.ئايۇپ مىنىستىرلىكتە ئىشلەيدىغان بىر ئادەم بىلەن كۆرۈشسە، سىز مائارىپ ئىشلىرى مەسئۇلى بىلەن كۆرۈشكەنلىكىڭىزدەك غەمناك ھىسسى ئىسپات) بىلەن ئوخشاش سەۋەنلىك تەكرارلاندى.

2.ئا.ئايۇپ مۇنازىرە پىلتىسىگە ئوت تۇتاشتۇرغۇچى تۇنجى ئادەم بولۇش سۈپىتى بىلەن يازمىلىرىنىڭ  جېنى سۈپىتىدە يۇرۇتۇلۇپ كەلگەن ‹‹ئابدىقادىر داموللامچە جەدىتلىك ۋە ئۇنىڭ ئەھمىيىتى ››مەزمۇن قىلىنغان تەۋىسيلەر نەزىرىڭىزدىن داۋاملىق  جاۋاپسىز قالغان.

3.تىمىڭىزدە سۆز ئىشلىتىش گۈزەللىكى  ئادەمنى قايىل قىلسىمۇ،‹‹ئەرىزدار››لىرىڭىزنىڭ يەتكۈزگەنلىرى بويىچىلا رەددىيەگە تۇتۇش قىلىش(دوكتۇرغا خاس سالماقلىقنى كۆرمىدىم) ئۇشبۇ ماقالىڭىزنىڭ نېگىزلىك كەمچىلىكىگە ‹‹دونكىخوت››لارچە يول ئېچىپ،رەددىيەڭىزدە يىغىنچاقلىغان ‹‹ئالغا قاراپ قېچىش›› خاھىشى ئا.ئايۇپتىن سىرىت ،سىزدە يەنە بىر قېتىم مۇۋاپىقيەتلىك ئىسپاتلانغان.

4.ئا.ئايۇپنىڭ مۇناسىۋەتلىك يازمىلىرىنىڭ تاشقى پوستىغا ئېسىلىۋېلىپ ئىچكى مەۋجىنى يوشۇرۇشقا ئالدىراشتەك<<ئاسماننى قاسقانغا قىياس قىلىش خاھىشى
>>تا بەستلىشىش بىر دوكتۇردا كۆرۈلۈشكە تېگىشلىك مەسئۇلىيەتسىزلىك ئەمەس.

nursiz

yatmix يوللىغان ۋاقتى  2016-2-24 08:16
باغداش ۋە شۇنىڭغا ئوخشاش تور بىكەتلىرى دىنى ساھدىكى ما ...

بىلىمخۇمار ئاكىمىز يېزىۋاتىدۇغۇ، باغداش تەستىقلاۋاتىدىغۇ

زىرەك

mahdi99u يوللىغان ۋاقتى  2016-2-24 12:57
قايتا  ئوقۇسىڭىز  ئەزھەر توغۇرلۇق يازما پات ئارىدا يو ...

مەن ئۇلارنى قوللايمەن بۇسۇئاللارنى ئۇلار بىلەن قىرىشىش ئۈچۈن يازمىدىم ،چۈنكى ئۇلارمۇ مۇسۇلمان بىزنىڭ قېرىنداشلىرىمىز (ئاللاھ ھەممىمىزدىن رازى بولسۇن !)ئەمما ئىنىق سانلىق مەلۇماتلار بىلەن يوللىغان بولسا شۇيەرگە چىقىپ ئوقۇش خىيالىدا بولۇۋاتقانلار ئىددىيە تەييارلىق بىلەن چىقسا دىمەكچى .تېمىسىنى تەقەززالىق بىىلەن كۈتىمەن !

digz

murt يوللىغان ۋاقتى  2016-2-24 12:54
دوكتۇر ھەبىبۇللا توختى ئۇيغۇرلاردىن چىققان ئۇلۇغ ئەۋل ...

Achyol

مۇشۇ مۇنازىرىگەقاراپ بىزگە ھەقىقى قىممىتى بار نەرسىلەرنى بىرەلەيدىغان كىشىمىز پەقەت بىلىمخۇمار ،گۈلەن قاتارلىقلار ئىكەن.چەتئەلگە چىقىپ دىن ئوقۇۋاتقانلاردىن ئاساسەن ئۈمىدسىزلەندىم. ۋەتەندە بولسۇن سىرتتا بولسۇن ،سىلەردەك ئازراق دىن ئوقۇغانلار ئورتاقلىق بارئىكەن يەنى   ھاكاۋۇر،كىبىرلىك كېلىسىلەر. يۇرتقا قايتسام دائىم دىن ئوقۇغان تەڭتۇشلارنىڭ بىزنى ياراتماي غادىيىپ تۇرۇپ بىزگە يەر ئاستىدىن يېگۈدەك
قارايدۇ. سىلەردەك ئاقنانچى دوكتۇرلارنىڭ تەسىرىمىكىن دەيمەن. ئەگەر قايىل قىلارلىق نەرسە يازماقچى بولسا بىلىمخۇماردەك چۈشىنىشلىك ئومومى خەلق مەنپەئەت ئالالىغۇدەك يازمامدۇ. يادلىۋالغان گەپلەرنى سىرلىقلاشتۇرۇپ بىلىمىڭلارنى پەش قىلىپ.سىلەر دىن ئوقۇغاندىكىن بىزگە شۇ دىننى تەرەپتىن باشلىمامسىلەر. ياق سىلەر قارىغاندا ئۇنداق قىلالمايسىلەر. چۈنكى گۈلەندەك كىشىلەرنىڭ بىزنىڭ ئارىمىزدىكى تەسىرى سىلەرنى بىسىپ چۈشسە ئۇ كاللاڭلاردىن ئۆتمەيۋاتىدۇ. ھازىرچە دەپ تۇراي،بىلىمخۇمار بىلەن گۈلەننىڭ تەسىرى ھىساپتا بىرئاز ئالدىدا ،چۈنكى ئۇلارتەسىر تالاشمايدۇ. بېشىنى ئىچىگە تىقىۋالمىدى. بىلىمخۇمارنىڭ گۈلەن توغرىسىدا يازغان ماقالىسى ۋە بىلىمخارنىڭ ئالدىنقى يىلىدىكى پەيلاسۇپ مۇنازىرىسىدىكى يازمىنى ئوقۇساڭلا رەدىيە ماقالىسىنى مۇنداق يازسىمۇ بولىدىكەنغۇ دەپ قالىسىلەر. ئۇنىڭدا دەل ئىسلامدىكى باشقىلارنىڭ ھۆرمىتىنى ساقلاش ئاساسىدا ئىلمىي كەڭ قورساقلىق ئادىللىق بىلەن رەدىيە بىرىش ئىپادىسىنى تاپقان. دىننى بىلىمڭلارغا كۆز يۇممايمەن ئەمما ئۇبىلىمنىڭ سىلەرگە ئىسىلامدىكى ئىسىل ئەخلاقلاردىن نىسىۋە بەرمىگىنىگە ھەيرانمەن. دىن ئوقۇغانلاردىن خەلقىمىز ئىتراپ قىلىدىغان ھۆرمەت قىلىدىغانلاردىن مۇھەممەد يۈسۈپ ۋە ئابدۇلئەزىزلەر بار. ئۇنىۋىرسال يول كۆرسىتىپ كېلىۋاتقانلاردىن بىلىمخۇمار،گۈلەن بار... پەن مائارىپىدا تەسىر كۆرستىۋاتقان ئابدۇقادىر جالالىدىن دېگەندەكلەر بار.... ئۇلار ھىچ بولمىسا بىزگە بىر نەرسە يەتكۈزۈپ تۇرىدۇ. يەتكۈزمىدى دېگەندىمۇ كەمتەر ئادىمىيلىك پەزىلىتى بىلەن ھۆرمەتلىنىپ كەلدى. بىراق سىلەرچۇ... قاينايسىلەر. بىز چۈشەنمەيدىغان ئىبارىلەر بىلەن ئۇنى مەنپەئەتسىز بىلىمگە ئايلاندۇرۇپ قويىسىلەر. بۇنداق ئەخلەتنى يېزىپ يۈرگىچە خەلقىمىز دۇچ كەلگەن مەسىلىلەرنى غايىۋىزىم بىلەن ئەمەس ئەمىلىيەتنى چىقىش قىلىپ دىنىمزغا توغرا كەلگەن شەكىلدىكى يولنى يەتكۈزسەڭلار دەل بۇ سىلەرنىڭ ئىشىڭلار.
بولدى... ئىشىقىلىپ....ئۈمىدسىزلىك شەيتاننىڭ ئىشى ،ئەمما سىلەر مېنى مەجبۇرلىدىڭلەر. ئۈمىد سىزلەندىم...

ghamkin

Talipchaq يوللىغان ۋاقتى  2016-2-23 22:49
بارىكاللا !  اللە ئىلـمىڭىزنى تىخىمۇ زىيادە قىلسۇن دوك ...

تۈۋەندىكى پۇتىن دىگەننىڭ ئ‍ىنكاسىكەن،ھەقىچان گۈلەن بىلەن كارىڭىز بولغان بىلەن بۇنداق ناچار ئ‍ىنكاسلارغا  سۈكۈت قىلىسىزغۇ دەيمەن،قېىنى ئ‍ەمىسە ئ‍ۇقۇپ بىر نىمە دەڭ!سىزنى ساقلايمەن!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
    نۇرغۇنلىغان كىشىلەر‹ئىسلام دىنىنىڭ مەغلۇبىيىتى ›دىگەن ئۇقۇمنى ئىنكار قىلىدۇ .
بۇ قاراشقا قارشى تۇرىدۇ .لىكىن،ئىسلامىيەت ئەمىلىيىتى بىلەن كىشىلەر نەزىرىدىكى
ئىسلام قانۇنىيەتلىرى ۋە ئىسلام ماھىيىتى ئىچىدە زىدىيەتلەرنىڭ بولىشىنى چوڭ دۆلەتلەر ئويۇنى
،يەھۇدىلار ،خىرىسىتىيانلار نىڭ دۈشمەنلىكى دەپ ئۆز كۆڭلى ۋە رىئاللىققا تەسەللىي ئىزدەيدۇ .
    ئىككىنجى خەلىفە ئۆمەر ئىبىن ۋە ئۈچىنجى خەلىفە ئوسمان ئىبىن ئىسلامىيەتنىڭ پارچىلىنىشى
ئىككى مەزھەپنى مەڭگۈلۈك دۈشمەن قىلىشقا  سەۋەب بولدى .سۇننىيلەر ھەدىس ئارقىلىق شىئەلەرنىڭ ئىسلام ۋە ھاكىمىيەت ،جەمىئەت تۈزۈلمىسىنى ئىنكار قىلىپ كەلدى .بۇنىڭ بىلەن <قۇرئان كەرىم>دىن باشقا مۇسۇلمانلارغا ئازغۇن كىتاب ھەدىس مۇسۇلمانلار ئارىسىدا بىدئەتلىككە يىتەكلىدى .
1.نۇرغۇنلىغان كىشىلەر ئىسلام دىنىنى تەرەققىياتىلا بار ،چىكىنىشى يوق دەپ قارايدۇ .ئەلۋەتتە ،بۇ بۇ ئىسلام دىنىغا ئىتىقاد قىلغۇچى كىشىلەر ئۈچۈن ئالەمچە خۇشاللىق بۇ يەردىكى تەرەققىيات ئىسلامنىڭ دىنىنىڭ ئىجدىمائى تۈزۈلمىسى قىممەت
قارىشىنىڭ تەرەققىياتى بولماستىن ،بەلكى تۇغما ئىسلام دىنىغا ئىتىقاد قىلىدىغان مۇسۇلمانلارنىڭ ساننىنىڭ تەرەققىياتىغا قارىتىلغان .مۇسۇلمان ئائىلىسىدە تۇغۇلغان بالىنىڭ ئىتىقاد تاللاش ئەركىنلىكى يوق بولغاچقا مۇسۇلمانلار سان جەھەتتىن ئىزچىل ئاشقان .
2.ئىسلام دىنىنىڭ ھازىرقى ھالىتى سانغا ئەھمىيەت بىرىپ ،سۈپەتكە سەل قاراش .ياراتقۇچىنىڭ ئەڭ ئاخىرىقى ئەلچىسىگە ئىمان ئىيتقان ،ئەگەشكەن كىشىلەرنىڭ باھادىر بىلىمدا ،تەرەقىىي پەرۋەر كىشىلەردىن بولغان .شۇنىڭ بىلەن خەلقنىڭ ئىشەنچىسى ۋە ھۆرمىتى ئىشىپ ،مۇسۇلمانلارنىڭ نوپۇسى ئاشقان ھەم ئەڭ تەسىر كۈچى بولغان دىنغا ئايلانغان ،كىشىلەر ئىسلام كىڭەيتىش
ئۇرۇشلىرىغا ئۆزىنى  ئاتىغان .
3.ئىسلام دىنىي  ھاكىمىيەت قۇرۇلمىسىنىڭ ئۆزگۈرىشى .تۆت خەلىفە ئەرەبلەرنىىڭ تارىخىدىكى شانلىق ئالتۇن مەزگىللەرنى ياراتتى .ئەمما پۇتۇن دۇنيا مۇسۇلمانلىرىغا ساقايغۇسىز  يارا ئىزى قالدۇردى .كەربالا ۋەقەسى ،شىئەلەرنىڭ مەزھەپ بولۇپ ئايرىلىپ چىقىشى ،سۇننىيلەرنىڭ ھەدىسكە بولغان چوڭقۇر ئىزدىنىشى قاتارلىق ئىشلار  پۇتۇن دۇنيا مۇسۇلمانلىرىنىڭ كىيىنكى ئىجدىمائى تۈزۈم تەرەققىياتىغا قاراڭغۇ سايە بولدى .
4.ئەرەب چوڭ مىللەتچىلىكى ۋە ھەدىس .ھەدىس ئادەتتە ،سۇننىيلەردىن بولغان مۇسۇلمانلارنىڭ قۇرئاندىن باشقا ئۇلۇغلايدىغان ئەڭ چوڭ دىنى كىتابى بولۇپ ،ھەدىسكە ئىشىندىغان كىشىلەر ئۈچۈن ئۇنىڭ رولى
كىچىك ئەمەس .يەنە كىلىپ سۇننىيلەر ئاساسەن ئەرەبلەردىن تەركىب تاپقان يەنە ئوتتۇرا ئاسىيادىكى بىرقىسىم مىللەتلەرمۇ بار .ئەرەبلەر ھەدىس ئارقىلىق ئەرەبلەرنىڭ دىننى قۇرال قىلىش ئارقىلىق ،باشقا ئىتىقاچى ئاممىغا ئۇلۇغ ئەرەپچىلىكنى تەرغىب قىلغان .نۇرغۇنلىغان ئەرەب بولمىغان مىللەتلەر ئەرەب مەدىنىيىتىنىڭ تەسىرىگە ئۇچراپ ،ئۈزلۈك كىرىزىسىغا دۈچ كىلىپ قالغان .
1. ھازىر مۇسۇلمانلاردا ئاغرىنىش كۆپ ،ئۆزى ئۈستىدە ئويلىنىش ئاز .
2.يات ئىتىقادنى دۈشمەن قاراش كۆپ ،ئوخشاش ئىتىقادتىكىلەرگە ئىشەنچ ئاز .
3.ياۋروپاغا بىقىنىش كۆپ ،تەرەققىيات ئىزدىنىشى ئاز .
4.مەدىنىيەتلەرگە بولغان بۇزغۇنچىلىق كۆپ ،مەدىنىيەت تەرەققى زىچلىقى ئاز .
5.زورىغا دۈشمەن تاپىدۇ ،ئۆز- ئارا ئىتىپاقلاشمايدۇ .
6.سانى كۆپ ،دىنىي سەۋىيىسى ۋە ساپاسى تۆۋەن .
7.ئەسەبىيلىل بىلەن نۇرمال ئىتىقاد قانۇنىيتىنىڭ پەرق چىگىرىسى ئىنىقسىز .
8.ئىتىقاد ئىغىز گۈزەللىقى يۇقىرى ،ھەرىكەت سالمىقى تۆۋەن .
9.ئەرەب ئۇلۇغ ئىدىيىسى يۇقىرى ،ئۈزلۈك ئىتىقادى تۆۋەن .
10ياسالمىلىق يۇقىرى ،ئەمىلىيەت ئاز .