«‹شىنجاڭنىڭ 50 يىلى› توغرىسىدا بىرنەچچە پىكىر» دىكى ئنكاسلارغا تولوقلىما (ئاتتىلا)

attila

«‹شىنجاڭنىڭ 50 يىلى› توغرىسىدا بىرنەچچە پىكىر» دىكى ئنكاسلارغا تولوقلىما

(مەخمۇت ئېلى ئاتتىلا ئونسۇ)

توردا مەرھۇم يازغۇچى خېۋېر تۆمۈرنىڭ « ‹شىنجاڭنىڭ 50 يىلى› توغرىسىدا بىرنەچچە پىكىر» ناملىق ماقالىسى ئېلان قىلىنغاندىن كېيىن نۇرغۇنلىغان كۆرۈرمەن تۈرلۈك ئىنكاسلارنى يېزىپ قالدۇرۇپتۇ. مەن ئۇ ئىنكاستىكى بەزى نائېنىق مەسىلىلەرنى كۆپچىلىككە ئايدىڭلاشتۇرۇش بىلەن بىرگە بەزى تارىخىي ھەقىقەتلەرنى بىلدۈرۈپ قويۇش ئۈچۈن بۇ ئىنكاسنى مەزكۇر تېمىغا يازغان ئىدىم. بۈگۈن يەنە ئايرىم مۇستەقىل تېما قىلىپ يوللاشنى مۇۋاىق تاپتىم. كۆپچىلىكنىڭ توغرا چۈشۈنىشىنى ئۈمۈت قىلىمەن.

ئېھتىرام بىلەن بۇرادىرىڭلار ئاتتىلادىن!

بۆرھان شەھىدىنىڭ قانداق ئادەملىكى بۈۇرۇندىنلا كۆپلىگەن كىشىلىرىمىزگە ئايان.

ئۇنىڭ ئابدۇخالىق ئۇيغۇر، مەمتىلى تەۋپىق، لۇتپۇللا مۇتەللىپ كەبى ئەزىمەتلىرىمىزنى قانلىق قېلىچىدىن ئۆتكۈزگەن، قۇمۇل-تۇرپان ئىنقىلابى، خوتەن-قەشقەرلەردىكى مىللىي كۆتۈرىلىشلەر ۋە ئۈچ ۋىلايەت ئازادلىق ئارمىيسنى باستۇرۇش ئۈچۈن قۇمۇل-تۇرپان ۋادىسى ۋە تەڭرى تېغى ئېتەكلىرىدە، شىخۇ، جىڭ، ماناسلاردا نەچچە مىڭ ئوغلانلىرىمىزنى قانلىق قىرغان، سىتالىن ھۆكۈمىتىنىڭ ھىيلە-مىكىرسى بىلەن قانچە قېتىملىق كۈرەشچان ھاياتىمىزنى قان-ياش دېڭىزىغا غەرق قىلغان ياڭ، جىن، شېڭ دېگەنلەر بىلەن ھەم جاڭ جىژجۇڭ، تاۋ سىيۈ بىلەن ئېغىز بۇرۇن يالاشقانلىقى، بولۇپمۇ شىنجاڭ تىنچ يول بىلەن ئازاد بولۇش ھارپىسىدا ھەققانىيەتنى ياقلاپ، ئۈچ ۋىلايەت ھۆكۈمىتى ۋەكىلى سۈپىتىدە ئەمەس گومىنداڭنىڭ خەلقنى قىرغىن قىلىشتا بىۋاستە قورال كۆتەرگەن گېنىرالى تاۋ سىيۆ بىلەن بىرگە ھەقىقەتكە قايتقانلىقى ھەممىنى ئاشكارىلايدۇ.

بۆرھان شەھىدى ئىلگىرى ئۆزىنى قازان تاتارلىرىدىن دەپ ئاتىغان. بىراق كېيىن ئۆزىنى ئۇيغۇر دەۋالدى. تاتارلارمۇ ناھايتى ئېسىل، بىزگە كۆپ ياردەم قىلغان خەلق. ئەگەر مۇسا جارۇللاھ، ئابدۇللا توقاي، غاسپىرالىغا ئوخشاش تاتار زىيالىلىرىنىڭ روھى تاتارلاردىن بۆرھاندەك بىر ئادەمنىڭ چىققانلىقىنى بىلسە قانچىلىك قورۇلۇپ كېتەر-ھە!

شۈكۈر يالقۇنمۇ ئىلگىرىكى بىرقاتار ئەسەرلىرىدە ئۆزىنى ئۇيغۇر دەپ ئاتىغان، ھەتتا ھازىرقى زامان شىنجاڭ ئۆزبېك ئەدەبىياتىنىڭ شەكىللىنىشى (شىنجاڭ ئىجتىمائى پەنلەر ئاكادېمىيسى چىقارغان مەخسۇس ماتېريال) توغرىسىدىكى كىتابچىغىمۇ كىرگۈزۈلمىگەن ئىدى. ئۆزبېكىستان مۇستەقىل بولغاندىن كېيىن شۈكۈر يالقۇن دېگەن ئىسىمىنى شۈكۈر يارقىنغا ئۆزگەرتتى، ھەتتا «مەن ئۆزبەك، مەن بىر ئۆزبەك يازغۇچىسىدۇرمەن!» دەپ جار سالدى.

ئىسھاقبېك مۇنۇنۇپقا كەلسەك ئەسلى قىزىلسۇنىڭ قىزىلبۇي دېگەن يېرىدىن بولۇپ، يۇرتىدا مەلۇم مەدەنىيەت سەۋىيسى ھازىرلىغاندىن كېيىن سوۋېتقا چىقىپ كەتكەن ھەمدە 30 ياشقا كىرگەندە بېشكەكتە تولوق ئوتتۇرنى پۈتتۈرۈپ قىزىلبۇيغا ھاكىم بولغان. كېيىن ئارمىيىدە ھوقۇق تۇتقان. 1937-يىلى خوجىنىياز ھاجىنىڭ قالدۇق قىسىملىرى ھىمىتنىڭ سېيىدا شىڭ شىسەي قىسىملىرى بىلەن جەڭ قىلغاندا، ئىسھاقبېك قوزغىلاڭنى باستۇرۇشقا كەلگەن 5-بىرگادىنىڭ بىرگادا قوماندانى، لېسكىن تانكا قىسىم قوماندانى ھەم ھەربى مەسلىھەتچى بولغان. پۈتۈن شىنجاڭ تىنچىتىلىپ، شىڭنىڭ ھوقۇقى مۇستەھكەملەنگەندىن كېيىن شىڭ جەمىئىيەتتىكى ئۇقۇمۇشلۇق زىيالىلار، جامائەت ئەربابلىرى، دىنىي ئۆلىمالار، بايلار، يۈزلۈك كىشىلەرنى تۇتقۇن قىلغاندا ئىسھاقبېك مۇھىم رول ئوينىغان. 1939-يىلى ئىسھاقبېكنىڭ ئورنىنىڭ تەدرىجى ئۆسۈشىگە ئەگىشىپ شىڭ ئۇنىڭدىن ئەنسىرەپ قالغان ھەم يوقۇتۇشقا ئۇرۇنۇپ ئۈرۈمچىگە چاقىرتقان. شىڭنىڭ تەبىئىتىنى بىلگەن ئىسھاقبېك سوۋېتكە قېچىپ كەتكەن. 1942-يىلى سوۋېت-گېرمان ئۇرۇشى ھالقىلىق پەيتكە كەلگەندە «ئەمدى سوۋېت تۈگەشتى» دەپ قارىغان شىڭ سىتالىندىن يۈز ئۆرىگەن. سىتالىن شىڭدىن ئۆچ ئېلىش ئۈچۈن شۇ يىلى سوۋېت يېرىدىكى شىنجاڭدىن چىققان ئىشەنچلىك كىشىلەرنى يىغىپ مەخپىي تەربىيلىگەن ھەمدە ئۇلارغا ئۆزبەك، ئۇيغۇر، قازاقلاردىن بولغان سوۋېت قىزىل ئارمىيسى ئەسكەرلىرىنى قوشۇپ شۇ يىلىلا شىنجاڭغا كىرگۈزۈپ ئادەم كۆپەيتىشكە سالغان. 1944-يىلى 9-ئاينىڭ 11-كۈنى نىلقا ئازادلىق ئىنقىلابى پارتلىغاندا مەخپىي كىرگەن سوۋېت كىشىلىرى ۋە سوۋېت ئارمىيسى ئىنقىلابقا سۇقۇنۇپ كىرىپ تېزلا ھوقۇقلۇق شەخسلەرگە ئايلانغان.  ئىسھاقبېك ۋە لېسكىنلەرمۇ ئىنقىلاب سېپىگە كۆز بوياپ كىرىپ، بىرسى گېنىرال لېيتنانت، بىرسى ھەربىي مەسلىھەتچى بولغان. ئەمىلىيەتتە لېسكىن بارلىق ھەربىي ئىشلارنى كونتۇرۇل قىلغان. ئىسھاقبېك ئۇنىڭغا ۋاكالىتەن ھەربىي ئىشلارنى باشقۇرغان. بۇنىڭ بىلەن ئىنقىلابنىڭ ھەقىقىي ئەزىمەتلىرى قورچاققا ئايلىنىپ قالغان. بىز دەۋاتقان ئالتە باتۇرنىڭ ئۈچى دەل سوۋېت قىزىل ئارمىيسىنىڭ ئەسكەرلىرىدۇر.

uyghurzuwan

قايسى مىللەتتىن پايدا ۋە نەپ كۆپ بولسا شۇ مىللەتكە ئېغىپ كېتىدىغانلار بەلكىم ئۆزىنىڭ ئاتا- ئانىسىنىمۇ پايدا ۋە نەپ ئۈچۈن سېتىۋېتىدىغانلاردۇر. ئۇنداقلار تارىختا كۆپ بولدى. شۈكۈر يالقۇننىڭ <<شاڭخەي كېچىسى>> ناملىق دراممىسى ئوتتۇرا مەكتەپنىڭ دەرسلىك كىتاۋىدا بار ئىدى، شۇ دەرسلىك كىتاۋىدىمۇ <<ئۆزبەك>> دەپ قەيت قىلىنمىغانىدى. ئەگەر شۇ چاغدا بۇ <<زات>> ئۆزبەك بولغان بولسا كىتاپقا چۇقۇم مىللەت ئايرىمىسىنى قەيت قىلغان بولاتتى. كېيىن ئۆزىنى ئۆزبەك دەۋالغانلىقىنىمۇ مەن ئاڭلىغانىدىم. مۇستەققىل دۆلىتى بار دەپ شۇنداق دەۋالغان بولىشى ئېھتىمالغا يېقىن. ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ رەئىسى چۇقۇم ئۇيغۇردىن سايلىنىشى كېرەك بولغاچقا بۆرھان شەھىدىمۇ ئۆزىنىڭ تاتارلىقىدىن تېنىپ، ئۆزىنى ئۇيغۇر دەۋالغان بولىشىمۇ ئېھتىمالغا يېقىن. بۇ ئىككىسىنىڭ مىللەت ئايرىش (توغرىسىنى ئېيتقاندا مىللىتىدىن تېنىش) سېلىشتۇرمىسى كىشىنى ھەقىقەتەن شۈركەندۈرىدۇ. ئامېرىكا كۆپ قىسىملىق تېلىۋىزىيە تىياتىرى <<يىلتىز>> دا كونتاكىنتىنىڭ ئىسمى زەھەردەك قامچا ئازاۋىدا <<توبى>> غا ئۆزگىرىدۇ. بۇ ئىككى <<مەشھۇر>> لارغا يۇقۇرىدا مەن تىلغا ئالغان سەۋەپتىن باشقا قايسى بىر سەۋەپ مىللىتىنىڭ ئۆزگۈرىشىگە سەۋەپ بولغاندۇ...........؟

elkelem

بولدىلا، ئۇلارنىڭ گېپىنى تولا قىلىشمايلى، ئاڭلاشلارغا قارىغاندا قەبرىدە  مىللەت ئايرىمىسى يوق ئىكەن، لېكىن ھىلىگەرلىك، مەككارلىق قىلىپ،جان بېقىش ئۈچۈن  خەلقنىڭ كۆزىنى بويىغان ئىككى يۈزلىمىچىلەر ئۈچۈن ھەتتا خۇدانى ئىنكار قىلغانلاردىنمۇ قاتتىق ئازاپ ئوقۇبەتلەر بار ئىكەن. ئۇ يەردە سوغا سالام قوبۇل قىلىنمايدىكەن، نەسەپ،مال-دۇنيا، كۆرسەتكەن خىزمەت، ئالغان پاگۇن.كېلىشكەن بوي بەست،نام-ئاتاق، ئەسقاتمايدىكەن،ئۇ يەردە نە ئېسىل ئۈستەل ئورۇندۇقلار،نە يۇمشاق كىرىسلولار يوق ئىكەن.ھە راست ئۇ يەرگە مەسئۇل خادىملار پارا  قوبۇل قىلمايدىكەن، پۇل خەجىلمەيدىكەن. مىھماندارچىلىققا چاقىرسا چىقمايدىكەن. ئۇلار ئۆزىنىڭ ئىگىسى ئۇلارنى نىمىگە بۇيرۇغان بولسا بەجاندىللىق بىلەن شۇنى ئورۇنلايدىكەن.

tograk

ئەلبېشى ، يۇرتبېشى ، سىياسىسون ، ئەدىپ ......لەرگە ھامان بىركۈنى تارىغ ئادىل ھۆكۈم چىقىرىدۇ . قىلغان- ئەتكەننىڭ سۇرىغى بار جاھان بۇ .

uyghurzuwan

«سىياسىنىڭ رەزىللىكى» دىگەن كىتاپنى ئوقۇپ باقساڭلارلا بولىدۇ، بۇ تېمىدا ئوتتۇرىغا قويۇلغان مەسىلىلەر ئەنە شۇ سىياسىنىڭ رەزىل ئويۇنلىرى بولسا كېرەك.

obdanaza

بۇ مەزمۇن 3قەۋەتتىكى tograkدە2012-01-05 21:50يوللىغان يازمىسىغا نەقىل :
ئەلبېشى ، يۇرتبېشى ، سىياسىسون ، ئەدىپ ......لەرگە ھامان بىركۈنى تارىغ ئادىل ھۆكۈم چىقىرىدۇ . قىلغان- ئەتكەننىڭ سۇرىغى بار جاھان بۇ .  

ئانداقسىگە تارىخ ئادىل ھۆكۈم چىقىرىدۇ دەپ بۇ ئىشلارنى بۆز خالتىغا سېلىپ ئويۇققا قويۇپ قويساق تاڭنا ئاخشاملىققا تارىخ ئاخۇن تۆۋە تۈرنۈكتىن تۇيدۇرماي كىرىپ توغرىسىنى توغرا خاتاسىنى خاتا قىلىپ قويۇپ چىقىپ كەتمەيدۇ،يەنە ئۆزىمىز ئىزدىنىپ نىمە ئىشلار بولغانلىقىنى تاپساق ئاندىن ئادىل ھۆكۈم چىقىدۇ.

heniya

مېنىڭ ئاڭلىشىمدا يۇلتۇز ئوسمان يۇرتىمىزغا ئويۇن قويغۇلى كەلگەندە بىزگە يېققىنچىلىق قىلىپ مەنمۇ ئۇيغۇر، ئاتام قەشقەرلىك دەپ ئۇيغۇرلارنى بەكلا ھاياجانغا سەپتىكەن . يۇرتىغا قايتقاندا بولسا : كىم قەشقەرنىڭ ئۆزىدىن ، كىم غۇلجىنىڭ كۆزىدىن . ئاتام قايدا بولسا - بولسۇن ، مەن ئۆزبېكنىڭ قىزىمەن . دەپ ناخشا ئېيتقان ئىكەن . ئاناڭنى خۇددى بىرسى ئۇنى ئۇيغۇر بولۇشقا تەكلىپ قىلغاندەك .