زۇلپىقار بارات ئۆزباش: چىكاگو ئەسلىمىسى

otyurak99

tengriqamchisi يوللىغان ۋاقتى  2014-2-6 23:42
سالام زۇلپىقار مۇئەللىم، ئەسىرىڭىزدىن سۆيۈندۈم، لىكى ...

   بۇنى يالغۇز ئىرقىي كەمسىتىش نوقتىسىدا تۇرۇپ ئويلىنىۋالساق راسلا خاتا ھۆكۈم چىقىرىپ قويىمىز ، بۇنىڭدا ئاپتۇرنىڭ دىمەكچى بولغانلىرى خىلى باردەك قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ يازما تېخى تولۇق مۇكەممەللەشتۇرۈلمەپتۇ ھەم تولۇق نوسخىسى بىلەن بىللە ئېلان قىلغاندا ئاندىن بىر نېمە دىسەكمۇ ئۈلگىرىمىز.

otyurak99

niku يوللىغان ۋاقتى  2014-2-7 00:11
زۇلپىقار بارات ئۆزباش مۇئەللىم، ۋەتەنگە قايتىپ كېل ...

زۇلپىقار مۇئەللىمنىڭ ۋەتەنگە قايتىپ كىلىشى ئۇنىڭ يازمىلىرىنىڭ پۇچەكلىشىشىدىن دىرەك بەرمەيدۇ. ھىسسى نوقتىدا تۇرۇپ چىقىرىلغان يەكۈندىن ھەممە ئادەم پۇشايمان قىلىدۇ. ۋەتەن ئىشتىياقى ئۇ باشقا ئىشتىياق، ۋەتەندە تۇرۇپ قالالمىغان ئىشلار ئەلۋەتتە يات بىر زىمىندا تۇرۇپ ئەمەلگە ئاشمايدۇ. ۋەتەن ئۇ ۋەتەندۇركى باشقا ھەرقانداق نەرسە ئۇنىڭ ئورنىنى باسالمايدۇ.

alsuyer

دوكتۇر زۇلپىقار بارات ئۈرۈمچى تېلېۋىزىيەسىدە

ياش مۇتەپپەككۇر، ناتىق، دوكتۇر زۇلپىقار بارات ئۆز بىلەن شىنجاڭ قانۇنچىلىق گېزىتىنىڭ مۇخبىرى، ياش قەلەمكەش ئەسقەرجان ئەنۋەر ئەلسۆيەر زىيارەت قىلىنغان «چىن يۈرەكتىن چىن سۆزلەر» پىروگراممىسى ئۈرۈمچى تېلېۋىزىيەسىدە ئۈرۈمچى ۋاقتى جۈمە (يەنى بۈگۈن) كەچ 5:35 ، شەنبە چۈش 11:41 ، سەيشەنبە چۈش 14:49 ، چارشەنبە كەچ 7:35 تە كۆرسىتىلىدۇ. بۇ سۆھبەتنىڭ كۆرگۈچىلەرگە ئۆزگىچە ئىلھام ۋە يېڭىلىق بەخش ئېتىدىغانلىقىغا ئىشىنىمىز. ۋاقتىدا كۆرۈشۈڭلارنى ئۈمىد قىلىمىز.
سۆھبەت ئىشتىراكچىلىرىنىڭ قىسقىچە تەرجىمھالى
دوكتۇر زۇلپىقار بارات ئۆزباش 1975 – يىلى ئۇچتۇرپان ناھىيەسىدە تۇغۇلغان. 1996 – يىلى شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ جۇڭگو تىللىرى فاكولتىتىنى پۈتكۈزۈپ، تاكى 2007 – يىلىغىچە ئاپتونوم رايونلۇق دۆلەت باج ئىدارىسىدە ئىشلىگەن. 2007 – يىلى «فورد خەلقئارالىق ئوقۇش مۇكاپاتى» غا ئېرىشىپ، ئامېرىكىغا ئوقۇشقا چىققان. ئۇ ئەدەبىي ئىجادىيەت، ئەدەبىي تەرجىمە، ئۇيغۇر خەتتاتلىقى، نۇتۇقشۇناسلىق، ئىنگىلىز تىلى ئوقۇتۇشى ۋە تەتقىقاتى، جەمئىيەتشۇناسلىق قاتارلىق ساھەلەردە كۆپ قىرلىق ئىقتىدار يېتىلدۈرگەن بولۇپ، ھازىرغىچە بۇ ساھەلەردە بىر مۇنچىلىغان نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈرگەن. ئۇ 2007 – يىلىدىن بۇيان ژۇرنىلىمىز ۋە باشقا مەتبۇئاتلاردا «ياغلىق قاپاق ۋە بۇلغانغان كىملىك»، «بەدەن، مودا ۋە كىملىك»، «شەھەرلىشىش ۋە كىملىك كىرزىسى»، «مۈجمەل ئادەم ۋە زىدىيەتلىك كىملىك»، «ئۇيغۇرلاردا ئىجتىمائىيەت، ئادىمىيەت پەنلىرى مەسلىلىرى»، «بىز قانداق چاكىنلىشىمىز» قاتارلىق بىر قاتار ماقالىلەرنى ئېلان قىلىپ ئوقۇرمەنلەر ئارىسىدا قىزىق نۇقتىغا ئايلانغان. «ئۆزلۈك گىرۋەكلىرىدە»، «جەمئىيەتشۇناسلار نېمە دەيدۇ» ناملىق ئىككى كىتابى نەشردىن چىقىپ ئوقۇرمەنلەر ئارىسىدا ياخشى ئىنكاس قوزغىغان. دوكتۇر زۇلپىقار بارات ئۆزباش يېقىندا ئامېرىكا ھاۋاي ئۇنىۋېرسىتېتىدا جەمئىيەتشۇناسلىق پەنلىرى بويىچە دوكتۇرلۇق ئۇنىۋانىنى ئېلىپ، ۋەتەنگە قايتىپ كەلدى.


ئىزدىنىشچان مۇخبىر، ياش قەلەمكەش ئەسقەرجان ئەنۋەر ئەلسۆيەر 1986-يىلى 16 – دېكابىر كۇچا ناھىيىسىدە تۇغۇلغان. باشلانغۇچ ۋە ئوتتۇرا مەكتەپنى كۇچا ناھىيەلىك 1 – باشلانغۇچ ۋە كۇچا ناھىيەلىك 1 – ئوتتۇرا مەكتەپتە تاماملىغان. 2005-يىلى سېنتەبىردە شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى ئىقتىساد ۋە باشقۇرۇش ئىنىستىتۇتىغا قوبۇل قىلىنىپ 2010 - يىلى ئىيۇلدا باشقۇرۇش پەنلىرى ۋە ئۇيغۇر تىل ئەدەبىياتى پەنلىرى بويىچە قوش باكلاۋېرلىق ئۇنىۋانىغا ئېرىشكەن. ئۇ شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئوقۇۋاتقان مەزگىلىدە شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى گېزىتىدە ئېلان قىلىنغان «ئىستۇدېنتمۇ سىز» ناملىق ماقالىسى بىلەن ئىجادىيەتكە قەدەم باسقان. ئۇنىۋېرسىتېتنىڭ 2 – يىللىقىدىن باشلاپ ئۇدا ئۈچ يىل شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى گېزىتىنىڭ مۇخبىرى بولغان. 2010 – يىلى ئوقۇش پۈتكۈزگەندىن كېيىن ئىلگىرى - كېيىن بولۇپ شىنجاڭ تېلېۋىزىيە ئىستانسىسنىڭ ئىقتىساد – تۇرمۇش قانىلى، «تەڭرىتاغ ئېكرانى» ژۇرنىلى تەھرىر بۆلۈمى قاتارلىق ئورۇنلاردا ئىشلىگەن، 2011 – يىلى 4 – ماي شىنجاڭ قانۇنچىلىق گېزىتىگە خىزمەتكە چۈشكەن. ئۇ ھازىر شىنجاڭ قانۇنچىلىق گېزىتى ئۇيغۇر مۇخبىرلار بۆلۈمىدە مۇخبىرلىق خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىۋاتىدۇ.
ئەسقەرجان ئەنۋەر ئەلسۆيەر ھازىرغىچە «شىنجاڭ مەدەنىيىتى»، «شىنجاڭ ياشلىرى»، «جۇڭگو مىللەتلىرى»، «پەن ۋە تۇرمۇش»، «بىلىم كۈچ»، «تەڭرىتاغ ئېكرانى» قاتارلىق ژۇرناللاردا، «شىنجاڭ گېزىتى»، «شىنجاڭ قانۇنچىلىق گېزىتى»، «ئۈرۈمچى كەچلىك گېزىتى»، «ئاسىيا كىندىكى گېزىتى» قاتارلىق گېزىتلەردە ھەر خىل ژانىردىكى 300 پارچىدىن ئارتۇق ئەسەر ئېلان قىلدۇرۇپ كەسپداشلىرى ۋە ئوقۇرمەنلەرنىڭ ھۆرمىتى ھەم ئېتراپىغا ئېرىشتى. ئەسەرلىرى كۆپ قېتىم مەركىزىي خەلق رادىيو ئىستانسىسى، شىنجاڭ خەلق رادىيو ئىستانسىسى ۋە باشقا يەرلىك رادىيو ئىستانسىسلىرىدا ئاڭلىتىلدى. ئۇ يەنە ياش مۇتەپپەككۇر، جەمئىيەتشۇناسلىق پەنلىرى دوكتۇرى زۇلپىقار بارات ئۆزباشنىڭ تەشەببۇسى بىلەن باشلانغان، سورۇن مەدەنىيتىمىزدىكى يېڭى يۈزلىنىش سۈپىتىدە بارلىققا كەلگەن «ئىلىم چېيى» دا ماسلاشتۇرغۇچلىق ۋەزىپىسىنى ئۆتەپ جەمئىيەتتە ياخشى باھاغا ئېرىشتى. شىنجاڭ گۈزەل سەنئەت - فوتو سۈرئەت نەشرىياتى ۋە شىنجاڭ ئېلېكترون ئۈن - سىن نەشرىياتى ئۇنىڭ «ھاياتلىق ئۈچۈن»، «گۆدەكلەر دۇنياسى» قاتارلىق 5 پارچە تەرجىمە كىتابىنى نەشر قىلدى.

alsuyer

  




      ئۇيغۇرلارنىڭ ھازىرقى ئىجتىمائىيىتىنى چوڭقۇر تەھلىل ۋە مۇھاكىمە قىلىشنىڭ نېمە ئەھمىيىتى بار؟ مېنىڭچە چوڭ ئەھمىيىتى يوق. چۈنكى تەھلىل ئۈچۈن ئېلىپ بېرىلغان تەھلىلنىڭ، مۇھاكىمە ئۈچۈن ئېلىپ بېرىلغان مۇھاكىمىنىڭ ئوبيېكتىنى ئۇيغۇر جەمئىيىتىدىكى ئىجتىمائىي مەسىلىلەر دەپ بېكىتىۋېلىش زۇلپىقار مۇئەللىمگە ئوخشاش جەمئىيەتشۇناسلارنىڭ بىكارغا ئۇپراپ كېتىۋاتقانلىقىنى ئۇقتۇرىدۇ.
      
        بۇنداق مەسىلە بايقاش ئۈچۈن ئېلىپ بېرىلغان مۇھاكىمىلەر جەمئىيىتىمىزدە خېلى بولدى داۋاملىشىۋاتىدۇ، بايقالغان مەسىىلەر يېڭى مەسىلە ئەمەس، يېڭى بولغىنى مۇھاكىمىدە تايىنىدىغان نەزەرىيەۋى ئاساس خالاس.
      
        ئەگەر جەمئىيەتشۇناسلىقنىڭ ۋەزىپىسى راستىنلا جەمئىيەتكە دىئاگنۇز قويۇش بولسا، بۇنداق پەننىڭ ئۇيغۇر جەمئىيىتىدە قىلچە ئەھمىيىتى يوق، بولۇپمۇ زۇلپىقار مۇئەللىم سىز بۇساھەدە ئۆزىڭىز ئويلىغاندەك نەتىجىگە ئۇيغۇر جەمئىيىتىدە ئېرىشەلمەيسىز.  چۈنكى بىر ئادەمگە سەن پالانى كېسىلىكەنسەن دەپ دىئاگنۇز قويۇپ، ئۇنى داۋالىمىغان دوختۇر خۇددى كېسەل بايقاش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان تىببىي ئۈسكىنىلەرگە ئوخشاپ قالىدۇ. بۇنداق ئۈسكىنىلەر بايقىغان كېسەلنى داۋالايدىغان ئاپراتلار بولمىسا بىمارنىڭ ئۈلۈپ كېتىش ئېھتىمالى چوڭ بولۇپلا قالماي، يەنە بالدۇر ئۆلۈپ كېتىشى مۇمكىن. بۇ يەردە دىئاگنۇز قويۇپ داۋالىمايدىغان دوختۇرلار ئەكسىچە كېسەلنىڭ ئېغىرلاپ كېتىشىگە سەۋەبچى بولۇپ قېلىش ئېھتىمالى چوڭ بولىدۇ.
---------------------------------------------

نىكۇ ئەپەندى، سىز جەمئىيەتشۇناسلىقنىڭ تەبىرى ۋە ماھىيىتىنى پەقەت چۈشەنمەيدىكەنسىز. يۇقرىدىكى بىرمۇ گېپڭىز توغرا ئەمەس. بولسا سىز زۇلپىقار مۇئەللىمنىڭ «جەمئيتشۇناسلار نېمە دەيدۇ؟» ناملىق كىتابىنى ئەستايىدىل ئوقۇپ، بۇ پەننىڭ ئالاھىدىلىكىنى، ماھيىتىنى چۈشىنىپ ئاندىن گەپ قىلسڭىز.

ئۇيغۇرلاردا «ئۆزۈڭ بىلمىگەن ھەقىقەتنى كەمىستىمە» دېگەن گەپ بار. بىلمىگەن نەرسىنى تىللاشنىڭ لەززىتى شېرىن بولسىمۇ ، ئۆزىمىز چۈشەنمىگەن ساھە ھەققىدە گەپ قىلىش ۋە قارىسىغا ھۆكۈم قىلىش نادانلىقىمىزنى ئاشكارىلاپ قويىدۇ.

جەمئ.يتشۇناسلىق ئىنتايىن مۇھىم پەن، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ پەن بىزدە بىخ ھالىتىدە پەيدا بولۇۋاتىدۇ. ئۇيغۇر جەميتىدىكى مەسلىلىلەرگە نۇربەكرىمۇ ئامالسىز. بۇنى بىر جەمئيتشۇناسقا ئارتىپ قويۇش توغرا ئەمەس.
جەمئيەتشۇناسلىق ساھەىسدە زۇلپىقار مۇئەللىمنىڭ تۆھپىسى ئىنتايىن زور.ئۇنىڭ بىلىم قۇرۇلمىىسغا گەپ كەتمەيدۇ.  تۆۋەن مۇقاملىق ئىنكاسلىرىمىز ۋە ئادالەتىسىز باھالىرىمىز بىلەن ئۆزىمىزدىن بىلىم ۋە پىكىردە ئۇزاپ كەتكەن ئۇستازلارغا ئەقىل ئۆگىتىش ئەقىلسزلىكىڭ يەنە بىر ئىپادىسى.

ئىنكاسىڭىزغا رەھمەت، ئەمما، سىز مەن دېگەن كىتابنى ئاۋۋال ئوقۇپ ئاندىن بۇ پەن ھەققىدە پىكىر قاتناشتۇرسىڭىز. يەنە كېلىپ چىكاگو ئەسلىمىسى جەمئيەتشۇناسلىق ماقالىسى ئەمەس. بۇ بىر ھېسبايان. بۇ گەپلەرنى بۇ يەردە دېيىش مۇۋاپىق ئەمەس.

alsuyer

زۇلپىقار مۇئەللىمنىڭ «شىنجاڭ مەدەنيىتى»نىڭ 2014-يىللىق 1-سانىغا بېسىلغان «مەدەنيىلىشىش قىلتىقى: دورالغان مەدەنىيەت ۋە شەكلەن زامانىۋىلىق»ناملىق ماقالىسى" زامانىۋلىشىش دېگەن نېمە؟ قانداق زامانىۋلىشىمىز؟» دېگەن مۇھىم سوئال ھەققىدىكى تۇنجى بولۇپ يېزىلغان سېستېمىلىق ماقالە. ماقالىنىڭ خۇلاسە قىسمىنى ئوبدان ئوقۇساق، ئاپتورنىڭ مەسىلىنى ئانالىز قىلىپلا قالماستىن يەنە ھەل قىلىش تەدبىرىنىمۇ مۇھاكىمە قىلغانلىقىنى بايقايمىز. ماقالىنى تولۇق ئوقۇماي تۇرۇپ باھا، ئىنكاس يېزىشقا ئالدىراپ كەتمىسەك دەيمەن.

alsuyer

ئەسلىمىنىڭ داۋامى

       كولۇمبىيە ئۇنىۋېرستىېتى ئامېركىدىكى ئەڭ داڭلىق، ئەڭ مۇنەۋۋەر، ئەڭ كونا ئۇنۋېرستىلارنىڭ بىرى . تۆۋەنكى مانخاتتون رايونىغا جايلاشقان بۇ ئۇنۋېرستىېت  ئامېرىكىدىكى دوستلۇق ئورناتقان  داڭلىق ئونچە ئۇنۋېرستىېتنىڭ بىرى بولۇپ تىبابەت، ئاخباراتشۇناسلىق، قانۇن ئسىنتتولىرى دۇنياغا داڭلىق. پۇلتزىر مۇكاپاتى مۇشۇ يەردە تارقىلىدۇ، ھازىرىغىچە بۇ مەكتەپتە ئوقۇغانلاردىن 50 دىن ئارتۇق كىشى نوبېل مۇكاپاتىغا ئېرشكەن. دۇنياغا داڭلىق تەبئىي پەن ئالىمى ئىساك ئاسىمۋو، "قارانچۇق" ناملىق داڭلىق روماننىڭ ئاپتورى(ئۇيغۇرچىغا مەريەم مەمتىمىن تەرپىدىن تەرجىمە قىلىىنغان) سەيلىنگىر مۇشۇ مەكتەپتە ئوقۇغان.  تۈرك يازغۇچىسى ئورخان پاموك 2000-يىللارنىڭ بېشىدا بۇ مەكتەپنىڭ ئېگلىزتىلى ئەدەبياتى فاكۇلتېتىدا بىر  زىيارەتتىكى ئىلىمگەر بولۇپ ئشلىگەن. بۇ ئۇنۋېرستتېتىنىڭ ئوتتۇرا ئاسيا فاكۇلتىېتىدا  1990-يىللارنىڭ ئوتتۇرلىرىغىچە ئۇيغۇر تىلى دەرسى ئېچىلغان.
           نيويوركتا بىز ساھايەت قىلغان ئىككىنچى ئورۇن ۋول سىترت كوچىسى.  ۋول سترت كوچىسى دېگەن نام تارىختا ئدىنئانلار بىلەن بولغان ئۇرۇشتا جەڭگاھنى ئايرىپ تۇرۇش ئۈچۈن سېلىنغان  بولۇپ، ھازىر بۇ يەر دۇنيا كاپىتالىزىم سسىتمىسىنىڭ  يۈرۈشىشىگ تەسىر كۆرستىدىغان مەركەز بولۇپ قالدى. بۇ يەرنىڭ نامى بېرىلگەن "ۋول ستېرت ژۇرنىلى" دۇنايدىكى ئەڭ نوپۇزلۇق پۇل-مۇئامىلە ژۇرنىلىدۇر. ۋول ستېرت كوچىسىنىڭ نېرىسىدا فېدراتىسيە  دلەتلىك خاتىرە سارىيى بار، ئۇ يەرگە ئامېرىكىنىڭ تۇنجى پرېزدېنتى ۋاشىنگتوننىڭ مىس ھەيىكلى ئورنتىلغان. ۋول ستېرت كوچسىنىڭ ئۇ چېتىدە ئۈچ تۇتاش چېركاۋى قەد كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ. 1846-يىلى سېلىنغان بۇ چېركاۋ بۇ دۆلەتتىكى ئەڭ چوڭ چېركاۋلارنىڭ بىرى. كوچىنىڭ يەنە بىر تەرىپىدە دۇنيا پۇل-مۇئامىلە مەركىزى دەپ قارىلىدىغان نيويورك ئاكسىيە ئالماشتۇرۇش مەركىزى بار. بۇ 17قەۋەتلىك بىنا بولۇپ 1903-يىلى سېلىنغان. ۋول سترت كوچىسدا دۇنيا كاپىتالىزىمنىڭ سىمۋولى ھېسابلانغان بۇقىنىڭ مىس ھەيكلى قەد كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ. مەن ساياھەتچىلەرنىڭ بۇقىنىڭ يېلىنىغا تەقلىد قىلىنپ بۆرتۈپ چىقرىلغان  ئاستا تەرىپىنى  سىلاپ رەسىمگە چۈشۈۋاتقىنىنى كۆرۈپ ھەيران قالدىم.
--نېمە دەپ  ساياھەتچىلەر بۇقىنىڭ يېلىنىنى سىلاپ رەسىمگە چۈشىدۇ، بىلەمسىز؟-- دېدى ئۇيغۇر ئاكا.
. ياق، بىلمەيدىكەنمەن،-دېدىم .
---نۇرغۇن كارخانىچىلار بۇقىنىڭ يېلىنىنى سىلىساق سودىمىز يۈرۈشىدۇ دەپ ئشىنىدىكەن،-دېدى ئۇ.
--بۇمۇ زامانىۋي خۇراپاتلىقنىڭ بىر ئالامىتىكەن،—دېدىم بۇقىنىڭ ھەيكىلى ئالدىدا ئۆچىرەتتە تۇرغان كشىلەرگە قارىغاچ.
          ئاندىن  ئمىپىريىە بىىناسى، دەۋر مەيدانى، روكفېللېر مەركىزىنى ئايلاندۇق. ئىمپىرىيە بىناسى  2001-يىلدىكى 11-سېنتەبىر ۋەقەسىدىن كېيىن نويووركىتكى ئەڭ ئىگىز  بىنا بولۇپ قالغان.   1931-يىلى سېلىنغان، جەمئىي  103 قەۋەت. كېچىچە يېنىپ تۇرىدۇ. زيىيارەتچىلەرگە ئېچۋېتلىگەن بولۇپ بالىغا 13 دوللار، چوڭلارغا 17 دوللار ئالىدىكەن.  86 -قەۋەت بىلەن 103-قەۋەت ئارلىقىدىن شەھەرنىڭ ئەڭ چىرايلىق يەرلىرىنى كۆرگىلى بولىدىكەن. 73 لېفت مەخسۇس مۇشۇ بىنا ئۈچۈن خىزمەت قىلىدىكەن. دەۋر مەيدانى يىراق ئەمەس بولۇپ، شەھەردىكى ئەڭ چوڭ ھەم قايناق بازار ھېسابلىنىدىكەن. 1899-يىلدىن بۇيان بۇ جاي شەھەرنىڭ تىياتىر مەركىزى بولۇپ قاپتۇ. ئانچە يىراق بولمىغان ئارلىقتا روكفېللېر مەركىزى كۆزگە تاشلىنىدۇ. شەھەر ئىچىدىكى شەھەر دەپ نام ئالغان  بۇ جايغا داڭلىق باي روكفېللېر مەبلەغ سالغان بولۇپ يېمەك-ئچىمەك، سودا-سېتىق، باغچا بىر گەۋدە قىلىنغان سودا مەركىزى ئىكەن. 1931 -يىلى پۈتكەن بۇ جاينىڭ جەمئىي كۆلىمى  جەمئىي  12 گېكتار كېلىدىكەن.چۈشتىن كېيىن سائەت ئۈچلەر بىلەن   نۆليەر دەپ نام بېرىلگەن 11-سېنتەبىر خاتىرە  رايونىغا يېتىپ كەلدۇق. خاتىرە  رايونىدىكى قوشماق بىنا  ئۆرۈلۈپ چۈشكەن يەردە قوشماق كۆلچەك ئورنىتىلغان. كۆلچەككە قوشماق  بىنا ۋەقەسىدە قازا تاپقان 2983 كىشىنىڭ ئسىمى ئويۇلغان ھەم "يوقلۇق ھەققىدىكى ئويلىنىش" دەم نام بېرىلگەن.ئۇ يەردىن يېنىپ پاراخوت ئارقىلىق ئەركىنلىك ھەيكىلىنى كۆرگىلى باردۇق. ئەركىنلىك ھەيكىلى بىر قولى يوق ۋىناسنىڭ ھەيكىلى بولۇپ، ئۇنىڭدا ۋىناس قولىنى كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ.  بۇ ھەيكەل  نيويورك شەھرىنىڭ سىمۋولى. ئۇ 1886-يىلى ئامېركىنىڭ شۇ غاغدىكى پرېزدېنتى   تەرپىدىن"ئەركىنلىك ھەيكىلى" دەپ  نام بېرىلىپ سرتقا  ئېچۋېتلىگەندىن بېرى ساياھەتچىلەرنى جەلپ قىلىپ كەلمەكتە.ھەيكەلنىڭ بىر قولىدا مەشئەل، يەنە بىر قولىدا 1774-يىلى يېزىلغان بىر كىتاب تۇتۇلغان. ئۇنىڭ باش كيىمىدىكى نۇر يەتتە قىتئەگە ۋە يەتتە دېڭىز ئوكيانغا ۋەكىللىك قىلىدۇ. بۇ خاتىرە ساىرىيى 2001-يىلدىكى 11-سېنتەبىر ۋەقەسىدىن كېيىن ئېتلىپ 2009-يىلى قايتا ئېچۋېتلىگەن. كىرىش بېلىتى ئۈچۈن چوڭلارغا 10 دوللار، بالىلارغا 5 دوللار ئالىدىكەن. بىر بىىنانىڭ ئىچىگە كىرىپ، بىخەتەرلىك تەكشۈرۈشىدىن ئۆتۈپ، پاراخوت ئارقىلىق بارىدىكەنمىز.
     دەۋر مەيدانىدىن ئىمپىرىىيە بىناسىغا كېتۋاتاتتتۇق. مەن تەتقىقاتچى ئاكىمىز بىلەن پاراڭلاشقاچ ئالدىدا كېتۋاتاتتتىم، ئايالىم بالامنىڭ قولىدىن يېتىلەپ ئارقامدىن كېلەتتى.
-دادا،دادا، قاراڭ،-دەپ چاقىردى بىر چاغدا بالام،-بۇلار ئۆيى يوق كشىلەرمۇ؟ نېمشىقا تالادا ياتىدۇ؟
قارىسام، بالام يولنىڭ سول تەرىپىدە  ۋاقتىلىق چىدىر تىكىپ،  يوتقان -كۆپىلىرىنى ىسېلىپ ياتقان بىر توپ ئادەمنى كۆرستىپ تۇرۇپتۇ. مەن بايا قىزغىن پاراڭ بىلەن بولۇپ  بۇ كۆرۈنۈشلەرگە دىققەت قىلمىغان ئىكەنمەن.
بىر يوتقاندا بىر ئايال بىلەن بىر ئەر قۇچاقلىشىپ ياتىدۇ. نېرىدا كاۋكاز چىراي  بىر كىشى كارتون قەغىزىگە يېزىلغان "ئاچ قالدىم، شەپقتىڭىزگە مۇھتاجمەن" دېگەن خەت يېزىلغان تاختىنى كۆرستىپ تۇرۇپتۇ. ئۇنىڭ يېنىدا  تۇرقىدىن سەنئەت ھەۋەسكارىدەك كۆرۈنىدىغان بىر قارا تەنلىك يېگىت گىتارىنى تىرىڭشىتىپ ئولتۇرۇپتۇ. بۇلارنىڭ كەيندىلا كشىلەر دەم ئالىدىغان مىكرو باغچا، مىكرو باغچىنىڭ ئەتراپى ھەيۋەتلىك ئاسمان-پەلەك بىنالار بىلەن قورشالغان. كوچىنىڭ سۆلىتى ۋە سۈرلۈك بىنالار بايىقى ماكانسىز كشىلەر توپىسى بىلەن روشەن سېلشتۇرما ھاسىل قىلغان. يېنىمدىن ئازراق پارچە پۇل چىقىرىپ ئوغلۇمغا بەردىم ۋە "ئاچ قالدىم" دەپ خەت يېزىلۋالغان كىشىگە ئاپىرىپ بېرىشنى تاپىلىدىم. بالام سەل قورۇنۇپراق بېرىپ،  كۆزىگە تىكىلىپ تۇرۇۋەتكەندىن كېيىن ئۇ كىشىنىڭ ئالدىدىكى قاچىغا پۇلنى سالدى-دە، ھېلىلا بىرسى تۇتۇۋالغاندەك ئەلپازدا  يۈگۈرگىىنچە كېلىپ ئانىسىنىڭ قولىنى تۇتۇۋالدى. يېنىمدىكى تەتقىقاتچى ئاكىمىزمۇ، مەنمۇ كۈلۈپ كەتتىم.
---بۇنداق ماكانىسىز كشىلەر توپى خېلى كۆپمۇ؟-دەپ سورىدىم يېنىمدا قاتارلىشىپ كېتۋاتقان ئۇيغۇر ئاكىمىزدىن.
--خېلى بار. بولۇپمۇ يېقىنقى ئىقتسادىي كىرزسىتىن كېيىن ئىشسزلار، ماكانسىزلار كۆپيىپ قالدى.
بەلكىم ئېسڭىزدە بولسا كېرەك،-دېدىم مەن،--2012-يىلى يىلى دۇنيا ئايپېك يىغىنى (ئاسيا-تنچ ئوكيان دۆلەتلىرى باشلىقلىرىنىڭ ئۇچرشىشىش يىغىنى) ئېچىلش ھارپىسىدا ئامېرىكا مىقياسىدا "بىز 99% كىشى نامرات" شوئارى ئاستىدا قوزغالغان نارازلىق نامايىشلىرىنى تېلېۋىروزىدىن كۆرگەنىدىم. ۋول سترت كوچىسدا كاپتىالىزمنىڭ ئېزىشىگە قارشى  تۇرۇشنى مەقسەت قىلغان نامايىشىلار كۆپ بولدى. ئۇ ئشىلارنى كۆرۈپ خېلى جىق ئشىلارنى ئويلىغانىدىم. ئەلۋەتتە نامرات، ماكانسىز ئادەم ھەممە شەھەردە بار. ھونولۇلۇدىمۇ تېخىمۇ كۆپ. نېمشىقىكىن، ئامېىرىكا كوچىلىرىدا مۇشۇنداق ماكانسىز، ئشىسز كشىلەر توپىنى كۆرسەم يۈرىكىم ئېچىشدۇ. گويا ئامېرىكا زېمىنىدا تىلەمچىلەر، ماكانسىزلار بولماسلىققا تېگشلىكتەك.
يېنىمدىكى تەتقىقاتچى ئاكىمىز كۈلۈمسىرەپ تۇرۇپ جاۋاب بەردى:
-ئامېرىكا دۇنيا بويىچە باي-كەمبغەللىك پەرقى ئەڭ چوڭ شەھەر. نيويورك .ئەمەلىيەتتە بۇ جەھەتتىكى مەسلىلەرنى ئەڭ مۇۋەپپقىيەتلىك ھەل قىلغان شەھەرلەرنىڭ بىرى.ئەمما، سىز ئېيتقاندەك نامراتلارمۇ كۆپ. رەھمسىز يەرلىرىمۇ كۆپ.
-مۇشۇنداق رەھمسىز ۋە رىقابەت كەسكىن بىر شەھەردە ئۆي ئېلىپ،  ئۇنىۋېرستېتتا تەتقىقاتچى بولۇپ ئشىلىيەلىگىنڭىزنىڭ ئۆزى بىر غەلبە . بۇ ئۇيغۇر ياشلىرىغا زور ئىلھام بولىدۇ.
ئاكىمىزغا تېېلېفون كېلىپ قالدى. بايىقى مەنزىرە مېنى خىياللار قاينىمىغا غەرق قىلدى.ئۇچتۇرپان ناھيىلىك 1- ئوتتۇرا مەكتەپتە ئوقۇۋاتقان چېغىمدا، ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىمىز، بالىلار ئەدەبياتى يازغۇچىسى مەرھۇم ئابدۇقادىر ھەسەن  مۇئەللىم موپاسساننىڭ "مارجان" ھېكايىىسنى ، بالزاكنىڭ "يېۋگېنى گراندې" ناملىق رومانىدىن پارچە ئېلىپ بېرىلگەن "خەسس" نى  قىزغىنلىق بىلەن ئۆتكەنىدى ۋە شۇ ۋاقىتتىكى قېلىپلاشقان ئوقۇتۇش ئەندىزىسى بويىچە ئەسەرلەرنىڭ مەركىزى ئىدىسيىنى، بەدىي ئالاھىدىلىكىنى چۈشەندۈرۈپ كېلىپ: "كاپىتالىزىمنىڭ رەزىل ئەپتى-بەشىسىرىنى ئېچىپ بەرگەن، كاپىتالىسىك تۈزۈمىنىڭ قاراڭغۇلۇقىنى پاش قىلغان ئەسەر" دېگەنىدى. شۇ يىللاردا  مەيلى سىيساسىي ئىقتساد دەرسىدە بولسۇن، مەيلى ئەدەبيات دەرسىدە بولسۇن، كاپىتالىزىم تەنقىدلىنىدىغان، سۆكۈلىدىغان تېكستلەر ئۇچراپ تۇراتتى. ئەمەلىيەتتە 1989-، 1990-يىللىرىغا توغرا كېلىدىغان ئۇ چاغلار دېڭ شىاۋپىڭنىڭ جەنۇپتىكى ئۆلكىلەردە ئىقتسادىي تەرەققىات رايونى بەرپا قىلىش پلانى ئەمەليىلشۋاتقان، جۇڭگودا كاپىتالىزىم تۈزۈمى سوتىسىيالىزىم رامكىسى ئاستىدا سىناق قىلۋاتقان چاغلار ئىدى.
   ھېلىمۇ ئېسىمدە، 1989-يىلى سىياسىي ئىقتسىاد دەرسىدىكى بىر ئىمتىھاندا  "سوتىسىيالىزىم كاپىتالىزىمنىڭ گوركارى" دېگەن تېمىدا بىر مۇھاكىمە سوئالىغا جاۋاب بەرگەنىدىم. مەن شۇ چاغدا جۇڭگونىڭ قوشنىسى بولغان  سابىق سوۋېت ئىتتپاقىنىڭ  ماركس، لېنىنن كۆرستىپ بەرگەن يول ماس كەلمەي غۇلاپ چۈشكىنىنى بىلمەيتتىم. ئەمدى ئويلىسام ، قانداق چۇقانلارنىڭ سېلىنشىدىن قەتئينەزەر، دۇنيا مىقياسىدا بىر دۆلەتنى  گۈللىنشكە ئېلىپ بارىدىغان ئىقتسادىي سسىتمىلاردىن كاپىتالىزمنىڭ ئورنىنى باسالايدىغان يەنە بىر سىستېما بايقالماپتۇ. قانچلىك تەنقىدلىنىشدىن قەتيىنەزەر، كاپىتالىزىم ئۆز مەۋجۇدلۇقىننىڭ ئۇلىنى پۇختا سېلىپ، دۇنيا مىقياسىدا ئومۇملىشىپ، سوتىسيالىسىتك تۈزۈمدىكى دۆلەتلەرنىڭ جەمئىيەت سىستېمسىىغا تەسىر كۆرستىپ كېلىۋېتىپتۇ. ئەمما،  بىر مۇنچە دۆلەت، نەچچە مىليونلىغان كىشى كاپىتالىزىمنى تىللاپ  ياكى تىللاشقا تەشكللىنىپ  ۋاقتىنى ئسىراپ قىلىپتۇ. بۇ 20-ئەسىر تارىخىدىكى بىر قارا يۇمۇر بولسا كېرەك.
       دەرۋەقە، مانا بايا كۆرگىنىمدەك كاپىتالىزىم تۈزۈمىنىڭ يېتەرسزلىكلىرى ئۆزى بىلەن بىللە. بىر چوڭ كارخانىنىڭ باش كۆتۈرۈشى ۋە كېڭيىشى سانسىزلىغان كىچىك كاراخانىلارنىڭ ۋەيران بولۇشى، نەچچە مىڭلاپ ئىشچىلارنىڭ ئىشسىز قېلىشى  بەدىلىگە بارلىققا كېلىدۇ. كاپىتال كۈرىشى ئاز ساندىكى بايلارنىڭ كۆپ ساندىكى نامراتلارنىڭ ئەمگىكىنى ئېكسىپالاتىسيە قىلىشى بىلەن داۋاملشىدۇ. بولۇپمۇ بۈگۈنكىدەك دۇنيا ئىقتسادى داۋالغۇش تۇرۇۋاتقان، يەر شارى مىقياسىدا بىر خىل ئېنقسزلىق  كۈچىنى كۆرستىپ تۇرۇۋاتقان  بىر دەۋردە كاپىتالىزمنىڭ مەسلىلىرى مانا مەن دەپ ئاشكارىلىۋاتىدۇ. ئادەم سىمىس  "دۆلەتلەرنىڭ بايلىقى" ناملىق كىتابىدا كاپىتالىستىك تۈزۈمنىڭ نەزەريىۋي ئاساسىنى ئەڭ بۇرۇن سالغان كشىلەرنىڭ بىرى ئىدى. كېيىن كارل ماركىس ئۆزىنىڭ "سىياسىي ئىقتسادقا تەنقىد" ، "كاپىتال" قاتارلىق ئەسەرلىرىدە ئادەم سىمىسنى تەنقىدلىدى، كاپىتالىزىم تۈزۈمى پەيدا قىلىدىغان مەسلىلەرنى يورۇتۇپ بەردى ۋە سوتسىيالىستىك تۈزۈمنىڭ نېمشىقا كاپىتالىستىك تۈزۈمىنىڭ ئورنىنى ئالىدىغانلىقى، ئىنسانىيەتنىڭ  كوممۇنىزىمغا قانداق يېتىدىغانلىقى ھەققىدىكى قاراشلىرىنى ئوتترۇرىغا قويدى. بۇ خىل قاراش 20-ئەسىردە كۈچىنى كۆرستىپ روسىيە، جۇڭگو، ۋېيتنام، چاۋشەن، كۇبا، پولشا، چېخسلوۋاكىيە، رومىنيە قاتارلىق دۆلەتلەردە زور ئىنقىلاپلارنىڭ، ئاندىن سوتىيسيالىزم تۈزۈمدىكى دۆلەت تۈزۈلمىسىنىڭ بارلىققا كېلشىگە سەۋەب بولدى. 1989-يىلى سوۋېت ئىتتپاقىنىڭ پارچلىىنىشى، بېرلىن تېمىىنىڭ  ئۆرۈلۈشى بىلەن يۇقىرىدا ئسىمى تىلىنىغان دۆلەتلەردىن جۇڭگو، چاۋشەن، ۋېيتنامدىن باشقا دۆلەتلەر بۇ خىل تۈزۈمدىن ۋاز كەچكەنلىكىنى جاكارلىدى.

tikasohle

داۋامىغا تەشنامىز،داۋاملىق يوللاپ تۇرۇڭ ،

otyurak99

niku يوللىغان ۋاقتى  2014-2-7 17:07
مەن زۇلپىقار مۇئەللىم يازغان ھەربىر ماقالە ۋە كىتا ...

شۇنچە بەتلىك كىتاپتىن مۇشۇ بىر ئىغىز گەپنى تۇتىۋىلىپلا جەمىئىيەتشۇناسلىق توغرىسىدا يەكۈن چىقىرىش مۇۋاپىق ئەمەس، بۇنداق مىسال ۋە ئىستاتا مەنبەسى قىلىش ئۈچۈن ئىلىنغان بىر ئىككى جۈملىنى  كۆتۈرۈپ چىقىپ «جەمئىيەتشۇناسلار نېمە دەيدۇ» دېگەن كىتاپنىڭ ئىدىيىسىنى بۇرمىلاش تىخىمۇ چوڭ خاتالىق. ئىكاس ئىگىسى مىنىڭچە سىز بۇ ساھە ۋە جەمئىيەت توغۇرسىدىكى چۈشەنچىڭىزنى قايتا ئويلىشىپ باقسىڭىز بولغۇدەك.