بىلىمخۇمار: تېز ئەسلىگە قايتىش ئىقتىدارى

bilimhumar

mustabit يوللىغان ۋاقتى  2015-2-16 22:10
مەندە ئەنسىرەش روھى كۈچلۈككەن . مۇشۇ تېمىغا ئىنكاس يېز ...

ئويلىنىش ئىچىدە ئىلگىرىلەش

ئەدەبىي ئاخبارات
مىڭچېبى (موڭغۇل)
لولۇلۇ

./thread-27081-1-1.html

2-قەۋەتتە

LAQIN610

ياخشى تىما بولدى ، ئاۋۇ تەلەپ بويىچە ئۆزۇمگە نۇمۇر قويۇپ باقسام 65 ئالدىم ،  شۇڭا مەنمۇ ئاجىز ئەمەسكەنمەن .

ayqeqaki

ھازىرقى رىئالنى ھاياتىمىزغا تولىمۇ ماس بوپتۇ،بۇنى كۆرىدىغانلار ۋە ئەمىلىيىتىگە تەتبىقلايدىغانلارقانچە كۆپ بولسا شۇنچە ياخشى بۇلاتتى. ئۈمىد ئادەمنى ياشنىتىدۇ ئەمەسمۇ!!!

bilimhumar

ئىلاۋە: يۇقىرىدىكى ماقالىدە تىلغا ئېلىنغان 3 پارچە ماقالە ياكى يازما ھازىر تور بەتلىرىدە يوق بولۇپ، بەزى ئوقۇرمەنلەر ئۇلارنى ئوقۇپ بېقىش ئارزۇسىنى ئىزھار قىلىپتۇ.  شۇڭلاشقا مەن ئۇلارنى تۆۋەندە ئىنكاس شەكلىدە يوللاپ قويىمەن.  «ئويلىنىش ئىچىدە ئىلگىرىلەش» دېگەن ماقالە مەن تەييارلىغان « ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن مۇئەللىم بىلەن ياپوندا بىللە بولغان ۋاقىتلار» (http://bbs.izdinix.com/thread-60825-1-1.html) دېگەن ماقالىنىڭ ئاستىدا بار بولغاچقا، ئۇنى بۇ يەرگە قايتا چىقارمىدىم.
= ============================================ =

ئۈچ خىل مىللەت ۋە مىللىيەتلىكتىكى ئۈچ خىل قىممەت

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن

بىز قەدىمكى يىپەك يولى خارابلاشقاندىن كېيىنكى كەنجى ئوتتۇرا ئەسىر جاھالىتىنى باشتىن كەچۈرۈپ، كۆپ قىرلىق، كەسكىن رىقابەتكە تولغان بۈگۈنكى دۇنياغا نەزەر تاشلىغىنىمىزدا، مىللەتنىڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇش قىممىتى بىلەن راۋاجلان’ غان مىللەتلەر قاتارىدا گۈللەپ راۋاجلىنىش قىممىتى ئۇنىڭ ئۇنىۋېرسال (ئومۇملاشقان) ئەۋزەللىككە ئىگە بولغان رىقابەت ئىقتىدارىغا باغلىق ئىكەنلىكىنى چوڭقۇر ھېس قىلىمىز. ۋاھالەنكى، پۈتۈن ھاياتىي كۈچ ئىقتىدارىنىڭ مەركەزلىشىش، مۇجەسسەملىشىشىدىن تەشكىل تاپىدىغان بۇنداق ئۇنىۋېرسال رىقابەت قىممىتى ھەر بىر ئىنسان ئۈچۈن، ھەر بىر مىللەت ئۈچۈن، ھەر بىر مەملىكەت ئۈچۈنمۇ ئاساسلىق ھايات ۋە قابىلىيەت دەرىجىسىدۇر. ئادەمنىڭ ھاياتىي كۈچى، ئىممونىتېت ھالىتى، مىزاج-خىلىتلىرى ئۇنىڭ ئىچكى ئەزالىرىدا مۇجەسسەملىشىپ، بەدىنىنى ئوراپ تۇرغان نۇر چەمبىرىكى --«ئائۇرا» جىلۋىلىنىدۇ. بىر مىللەتنىڭمۇ ئۆتمۈش تارىخى ئەمەس، ھازىرقى ئائىلە-جەم’ ئىيەت-مىللەت ئەھۋالى، مەنىۋىي، ئىقتىسادىي قۇرۇلمىسى، ئىقتىدار ھالىتى ئۇنىڭ ھاياتىي سۈپەت ئىقتىدارىنى، رىقابەت ئىقتىدارى ۋە ئىجادىيەت كۈچلىرىنى – قىسقىسى، ئۇنىڭ ئۇنىۋېرسال رىقابەت ئىقتىدارىغا مەركەزلىشىشىدىكى سەۋەب شۇكى، يەر يۈزىدىكى نەچچە مىڭلىغان مىللەتنى، تارىختا نامى ئۆچكەن ياكى ھاياتىي ئىقتىدارىنى نامايەندە قىلغان مىللەتلەرنى سېلىشتۇرۇپ ئۆلچەيدىغان، ئۇلارنىڭ كەلگۈسى ھەققىدە «پال» ئاچىدىغان بىرلا مىزان بار، ئۇ بولسىمۇ ئۇنىۋېرسال رىقابەت ئىقتىدارى ۋە ئۇنىڭ سۈپەتلىرىدۇر.

ئېيتىش كېرەككى، ھەر بىر ئادەمنىڭ مەيلى ئۇ تۇغما قابىل ياكى ساھىبجامال بولسۇن، مەيلى ئۇ يۇقىرى دەرىجىلىك سىياسىئون ياكى جامائەت ئەربابى بولسۇن، مەيلى ئۇ ئىقتىساد ياكى ئىلىم-پەن، سەنئەت بىلەن شۇغۇللانغان بولسۇن، ئۇنىڭ كامالەت ياكى مەئىشەت دەرىجىسى، شەخسىي ئىززىتى ۋە رىقابەت كۈچى، بەختى ۋە تەقدىر-قىسمەتلىرى ئاخىرقى ھېسابتا ئۇنىڭ شەخسىي ئىرادىسى ياكى مۇناسىۋەت ئەۋزەللىكى تەرىپىدىن ئەمەس، بەلكى ئۇ ھالقىپ-قاڭقىپ چىقىپ كېتەلمەيدىغان، ئۇ تەۋە ئېتنىك تۈركۈمنىڭ ئومۇمىي ھالەت چەمبىرى تەرىپىدىن بەلگىلىنىدۇ. مانا بۇ شەخس رەقدىرىنىڭ مىللەت ھالىتىگە بېقىنىش قانۇنىدۇر.

ھازىرقى دۇنيا مىللەتلىرىنى ئۇلارنىڭ مەلەكە-كامالەت ۋە رىقابەت ئىقتىدارىغا قاراپ ئۈچ خىلغا بۆلۈش مۇمكىن. ئۇلار: «ئېتنولوگىيىلىك مىللەت»، «ئىجتىمائىي مىللەت» ۋە «سىياسىي مىللەت»تىن ئىبارەت.

«ئېتنولوگىيىلىك مىللەت» دېگەندە، ئومۇمەن مىللەتشۇناسلىق شەرتلىرى بويىچە ئۆلچىگەندە، مىللەتلىك شەرتلىرى تولغان مىللەتنى نەزەردە تۇتىمىز. ئۇيغۇرلار ئۆز تىل-يېزىقى، تارىخى، فولكلور بايلىقى، مائارىپ سىستېمىسى، مۇقام-مەشرەپ خەزىنىسى، كىلاسسىك ۋە يېڭى زامان ئەدەبىياتى، توي-تۆكۈن ۋە ئۆلۈم-يېتىم يوسۇنلىرى، مىللىي مەدەنىيەت ئىرسىيىتى بولغان تىپىك ئېتنولوگىيىلىك مىللەتلىكى سۆزسىز. ئۇلاردىكى كۆپلىگەن ئىپتىخارلىق خاسىيەتلەر بىلەن بىرقاتار ئىللەتلەر، دەل مۇشۇ مۇقامغا يەتكەنلىك، ئەمما ئۇنىڭدىن ئېشىپ كېتەلمىگەنلىك بىلەن توغرا تاناسىپتۇر. كۆپ ھاللاردا ئۇلار مىللەتنىڭ ئىپتىخارى ۋە ئار-نومۇسىغا چېتىلىدىغان نەرسىلەرگە كۈچلۈك غەزەپ-نەپرەت ئىپادىلىسمۇ، ئۇنى ئاقىلانە تەھلىل قىلىش، راست-يالغانلىقىنى پەرقلەندۈرۈشتە ئاجىزلىق قىلىدۇ. مۇشۇ ئاجىزلىقىدىن ئۇلارنى بىر-بىرىگە ھەتتا ئەڭ سۆيۈملۈك كىشىلىرىگە قارشى سۆز-چۆچەككە سېلىش مۇمكىن. مانا بۇ گۇماندا بولۇپ، ئىشەنچتە بولماسلىق، غەزەبتە بولۇپ ئەقىلدە بولماسلىقتۇر.

«ئىجتىمائىي مىللەت» دېگەنلىك ئېتنولوگىيىلىك مىللەتنى «تەبىئىي مىللەت» دەپ قاراشقا سېلىشتۇرما قىلىنغان. ئېتنولوگىيىلىك مىللەتتىن ئۆزىنىڭ بىر بالداق ئۈستۈنلۈكى بىلەن خاراكتېرلەنگەن مىللەتتۇر. ئەگەر بىز ئېتنولوگىيىلىك مىللەتنى ئومۇمىي تۈركۈم ئېڭى ۋە مىللىي ھەمدەملىككە ئېرىشمىگەن مىللەت دەپ قارىساق، ئىجتىمائىي مىللەتنى بۇنداق ئاڭ، بۇنداق ھەمدەملىككە ئېرىشكەن مىللەت دېيىشىمىز مۇمكىن. ئىجتىمائىي مىللەتنى ئېتنولوگيىلىك مىللەتتىن ئۈستۈن قىلغان نەرسە ئۇنىڭ ئۆز-ئۆزىگە بولغان تۈركۈم ئېڭى، كۈچلۈك ئىچكى ئۇيۇشۇش كۈچى، ئاڭلىق ئەن’ ئەنىۋىي مەدەنىيەت ئىزچىللىقى ۋە بۇ ئۈچىدىن مۇجەسسەم بولغان ئۇنىۋېرسال رىقابەت ئۈستۈنلۈكىدىن ئىبارەت. دەرۋەقە، ئىجتىمائىي مىللەتنىڭمۇ بىر قاتار خۇنۈكلۈكلىرى، زەئىپلىكلىرى بولسىمۇ، ئەمما ئۇلاردىن ئۇنىڭ ئەۋزەللىكلىرى ئاللىقانداق ئۈستۈن بولىدۇ. ئۇلار بىكارتەلەپ لايغەزەللىك، تەلۋىلەرچە ھەشىمەتخورلۇق، مىللەتنىڭ ھەمدەملىكىدىن ئېشىپ چۈشكەن يۇرتۋازلىق، ئۆز مەنپەئىتى ياكى گۇرۇھ مەنپەئىتى ئۈچۈن مىللەت گەۋدىسىنى پېتىقلاپ دەپسەندە قىلىشتىن خېلىلا چەتلەشكەن. بىر ياقىدىن باش، بىر يەڭدىن قول چىقىرىپ ئۆز قېرىنداشلىرىغا خەيرخاھلىق-تىلەكداشلىق قىلىش ئۇلارنىڭ دائىمىي ئالامىتى.

«سىياسىي مىللەت» دېگەن ئىبارە مىللەتلەرنىڭ كامالەت دەرىجىسىنى، «ئىجتىمائىي مىللەت» كاتېگورىيىسىدىن پەرقلەندۈرۈش ئۈچۈن قوللىنىلغان بولۇپ، ئادەتتىكى سىياسىي سەلتەنەت مەنىسىگە قارىتىمىغان. «سىياسىي مىللەت» ھازىرقى زامان مىللەتلىرى ئىچىدە ئەڭ يۇقىرى مىللىي-ئەنئەنىۋىي مەدەنىيەت، مىللىي ئاڭ ۋە بىرلىك ھەمدەملىككە، رىقابەت ۋە ئىجادىيەت ئۈستۈنلۈكىگە ئىگە بولۇش بىلەن بىرگە ئۆزىنىڭ بىرقاتار ئۆزگىچە ئالامەتلىرى بىلەنمۇ كۆزگە تاشلىنىدۇ.

ئۇلار يالغۇز پەن-تېخنىكا، تاۋار ۋە سودىدا دۇنياۋىي تەسىر قوزغاپ قالماستىن، شۇنىڭ بىلەن بىللە تۇرمۇشنى تەشكىللەش، تۇرمۇش مەدەنىيىتى جەھەتتىنمۇ باشقا خەلقلەرنىڭ ھەۋىسىنى قوزغىغان.

ئۇلار ئۆز مىللىي تۈركۈمىنى ئەۋزەللىك بىلەن گەۋدىلەندۈرۈپ قالماستىن، يەنە ئۆز-ئۆزىدىن ھالقىغان. ئۆز مىللىتىنىڭ ئىجتىمائىي مىللەت، «تەبىئىي مىللەت» چاغلىرىدىكى غەيرىي ئىنسانپەرۋەر، غەيرىي مەدەنىي ئىللەتلىرىنى ئاشكارا، سىستېمىلىق تەنقىد-مەسخىرە قىلىشقا تۇتۇن’ غان. بۇ ھەقتە ئەسەرلەر نەشر قىلغان، كىنو-فىلىملەر ئىشلىگەن؛

ئۇلار نەزەرىيىۋىي تەپەككۇر ۋە ئاساسىي نەزەرىيە تەتقىقاتىدا، ئىنسانىيەت تارىخىنى كەلگۈسى كامالەتكە ئېرىشتۈرۈش ئىزدىنىشىدە ھەممىنىڭ دىققىتىنى جەلپ قىلدى. توپلىشىپ ياشايدىغان ياپونلار بىلەن تارقىلىپ ياشاش ئازابىنى باشتىن كەچۈرگەن يەھۇدىيلارغا نەزەر سالساقلا كۇپايە. ياپونلار كىچىككىنە ئۈنۈمسىز، تاغلىق ئارالنى ماكان قىلغان، مەدەنىيەت تارىخىغا خېلىلا كېيىن قەدەم قويغان مىللەت. ئۇلاردىكى ياشاش رىقابەت كۈچى، تۈركۈم ئېڭى ۋە مىللەتنىڭ قاتتىق ھەمدەملىكىگە شۇ قەدەر زىچ مەركەزلەشكەنكى، ئۇلار ئۆزىنىڭ ئۆز زېمىنىدىكى ۋە چەت ئەلدىكى ھەر بىر قەدىمى، ھەر بىر سۆزى، ھەر بىر ھەرىكىتىگە مىللىي نومۇس-ئىپتىخارىنى ئۆلچەم قىلغان. ئۇلار خەلق ئىگىلىكى بىلەن خەلق تۇرمۇشىنى يۇقىرى ئۈنۈمدارلىق مۇمكىنلىكى ئۈستىگە ئۇيۇشتۇرغان.

يەھۇدىيلارمۇ شۇنداق خەلق. ئۇلار تارىخىي ھادىسىلەر سەۋەبىدىن چەت ئەللەرگە چېچىلىپ كەتكەن بولسىمۇ، نەدە تۇرمۇش پاراۋان بولسا شۇ يەرگە ئۆزىنى ئاتماي، يەنىلا كىچىككىنە بولسىمۇ، ئانا زېمىنى ئىسرائىلىيىگە تەخىرسىز توپلىنىپ، تېز ئارىدا كۈچلۈك رىقابەت قۇدرىتىگە ئېرىشتى.

ئەلۋەتتە، بىرىنچىدىن، ھازىرقى بۇ ئۈچ خىل مىللەت كاتېگورىيىسى تۇغما ياكى ئۆزگەرمەس قېلىپتا قۇيۇلغان ئەمەس. ھەرقانداق مىللەت ئۆزىنىڭ يېتىلىش تارىخىدا بۇ پەللىلەرنى بېسىپ ئۆتۈشى ياكى چېكىنىپ تۆۋەنلەپ كېتىشى مۇمكىن. ئىككىنچىدىن، ھازىرقى زامان مىللەتلىرى ئىچىدىكى يۇقىرى كاتېگورىيىدە تۇرغان مىللەتمۇ تارىخىي ۋە ئىجتىمائىي ئاجىزلىقلار، بۆھران ۋە زىلزىلىدىن خالىي ئەمەس. ئۇلارنىڭ ئالدىدىمۇ تېخىمۇ يۇقىرى كامالەتكە يۈزلىنىش مەسىلىسى مەۋجۇت.
مانا، ھازىرقى جاھان مىللەتلىرىنىڭ قول ئىلكىنىڭ ئۇزۇن-قىسقىلىقى، تۇرمۇش رىسقى، يۈز-ئابرۇيى، مەتبۇئات نوپۇزى، تونۇلۇش دەرىجىسى، تەسىر دائىرىسىنى بەلگىلەپ تۇرغان ئۈچ تامغا!

مانا ئەمدى ئۆزىمىزگە قايرىلىپ قاراپ باقايلىچۇ!

ئۇلۇغبېك پاجىئەسىدىن كېيىن ئەدىپ-شائىرلىقتىن باشقا بىزدە كۆرۈنگەن ئالەمشۇمۇل ئالىملار چىقمىدى، مەنىۋىي مەدەنىيەت خەزىنىمىز ھېسسىي سەنئەت ۋە ئەدەبىياتنى بىردىنبىر ئىپتىخار پەللىسى قىلىشقا مەجبۇر بولدى. قولىمىزنىڭ يەتكىنى ئۇسسۇل، دېمىمىزنىڭ يەتكىنى ناخشا بولدى! بىز «ئېتنولوگىيىلىك مىللەت» كاتېگورىيىسىدىكى «ناخشا-ئۇسسۇل مىللىتى»، «شېئىرىيەت مىللىتى» بولۇپ قېلىۋەردۇق. بوياقچىدىن ئارتۇقراق خىمىك، تۆمۈرچىدىن ئارتۇقراق فىزىكلىرىمىز بولمىدى
سەنئەتتە داڭق چىقارغان، سەنئەتكە يۆلىنىپ تىرىكچىلىك قىلىدىغان سىگانلارنىڭ ئاقىۋەتتە يۇرت-ماكانسىز جاھان كېزىپ، تىلەپ-تېرىپ ياشاشقا چۈشكەن لاماكانلىقى بىلەن، تارىخ بورانلىرىدا چېچىلىپ، جەڭ-جېدەللەردە قىرىلىپ ھالى قالمىغان يەھۇدىيلارنىڭ نەزەرىيىۋىي تەپەككۇر ۋە ئۆتكۈر پەنلەرگە بولغان يۈكسەك ئېتىبارىدىن «ئالىملار مىللىتى»، قۇدرەتلىك، زامانىۋىي مىللەت كامالىتىگە يەتكەنلىكىنى كۆز ئالدىمىزغا كەلتۈرمىدۇق.

«شېئىر مىللىتى» دېگەن نام بىلەن «تالانتلىق»، «ئاتاقلىق» ئىبارىئىرىگە مەست بولۇپ، بۇ جەھەتتىكى ئۇتۇقلىرىمىز نېمىشقا مىللىتىمىزنى «ئېتنولوگىيىلىك مىللەت»تىن ھېچبولمىغاندا «ئىجتىمائىي مىللەت»لىك مۇقامىغا كۆتۈرمىگەنلىكىنى ئويلاپمۇ كۆردۇقمۇ؟

ھەممىگە مەلۇم، ئۇلۇغبېك پاجىئەسىدىن ئىلگىرىكى ئۇيغۇرلار ھەرگىزمۇ نوقۇل «كەتمەن بىلەن ھوسۇل»، «ناماز بىلەن غۇسۇل»، «دۇتار بىلەن ئۇسسۇل»دىن ئىبارەت بارى-يوقى ئۈچلا شادىلىق پىرقىرىما چاققا بەند بولغان مىللەت ئەمەس ئىدى.

قېنى ئويلاپ كۆرۈڭچۇ، بۈگۈنكى كۈندە مەنسەپ تاپسا ئۆيمۇ-ئۆي زىياپەت، پۇل تاپسا مەككە-مەدىنىگە زىيارەت، بۇ ئىككىسى بولمىغاندا كاللا-پاقالچاق، ئۆپكە-ھېسىپ چاغلىق تىجارەتتىن باشقىسىغا قۇربىتى يەتمىگەن خەلق يەنىلا كونا مۇقامغا يورغىلىسا، ئەسر ئالماشقان بىلەن ئۇنىڭ رىسقى نېسىۋىسى ئالمىشارمۇ؟!

يېقىنقى بەش ئەسر مابەينىدە «ئەۋلىيا چەتتىن، مۇرت بىزدىن» بولۇپ، ئىچكى نىزا ۋە تەپرىقىچىلىكتە ئېرىشكىنىمىز زادى نېمە بولدى؟
يېقىنقى بەش ئەسردىن بۇيان دىنىي مەزھەپچىلىك بىلەن مۇرت-مۇخلىسلىق پىرقىۋازلىقى، يۇرتۋازلىق-مەھەللىۋازلىق، موللام ياكى ئەپەندىلىرىمىزدىكى كىچىك گۇرۇھۋازلىق، ئەل غېمىنى مۇز دەرياغا پىرقىرىتىپ چۆرۈۋەتكەن مەنسەپ-بالداق ھېرىسمەنلىكى، تۈركۈم ئېڭى ۋە مىللىي مەدەنىيەت ئىنكارچىلىقىنىڭ تەلۋە دەبدەبىلىرى بىلەن دەل-دەرەخسىز جەزىرىدىكى قۇيۇنتازدەك مەسئۇلىيەتسىز پىتنە-ئىغۋا تۆھمەتخورلۇقى قاتارلىق ئالتە زەھەر تۈپەيلىدىن «ئوغۇز سۈتىدەك ئۇيىماق» دېگەن مەنىدىكى «ئۇيغۇرلار» ئۇيۇشۇش كۈچىنى «ئېچىغان سۈت»كە ئايلاندۇرۇپ قويدى. نەتىجىدە «ئىسمىمىز ئۇيغۇر، ئىشىمىز ئۇرغۇي» بولۇپ چىقتى.
گەرچە تارىخىمىزنىڭ ئىپتىخارلىق سەھىپىلىرى بىر-بىرىدىن مەلۇم دەرىجىدە پەرقلەنسىمۇ، ئەمما بىر قەدەر كۈچلۈك ئۇيۇشقاقلىق ئۇلىدا جىلۋىلەنگەنىدى. ئۇيغۇرلار دىغار، ھون، تېلې قەبىلىلىرى بىلەن توققۇز ئوغۇزلارنى بىرلەشتۈرۈپ جۇجان ۋە كۆكتۈرك خانلىقىنى غۇلىتىپ، تاڭ سۇلالىسى سەلتەنىتىنى ئۆڭلۈك-سۈيگۈن قوشۇنلىرى بىلەن تۈبۈتلەرنىڭ تالاڭ قىلغۇچ مۇھاسىرىسىدىن قۇتۇلدۇرۇپ، يىپەك يولىنى نەچچە قېتىم ئۈزۈپ قويغان كۈچلەرنى تازىلاپ، سامانىيلارنى مۇنقەرز قىلىپ، ئۆز تەسىرىنى ئەرەب خەلىپىلىكىگىچە كېڭەيتىپ، ئۆز تىلىنى ئىمپىرىيە تىلى—ئەرەب تىلى بىلەن «بەيگىدىكى ئاتتەك» مەرتىۋىگە كۆتۈرۈپ، ئىچكى ئۇيۇشۇش ۋە سىرتقا قارىتا بىرلىك-ھەمدەملىكنىڭ شاراپىتىنى نامايىش قىلغانىدى. ۋاھالەنكى، ئىسكەندەر زۇلقەرنەيننى چېكىندۈرگەن، چىڭگىزخان سەلتەنىتىگە مەنىۋىي ئوزۇق بېغىشلىغان بۇ خەلق كېيىنچە، ئەھمەتشاھ قاراقاشى غەزىلىدىكى «ئات» ھالىتىگە چۈشۈپ قالدى!

بىلىشىمىز كېرەككى، ئىنسانىيەت دۇنياسىدا بىزگە ئەقىل-ئىدراكىمىزدىن باشقا ھېچقانداق خىزىر رەھنەما ئەمەس!
(«شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى» گېزىتىدىن ئېلىندى)

bilimhumar

ھەقىقى قۇدرەت تېپىش دىگەن نىمە؟

سالام دۇنيا

(1)

مەيلى ئىنتېرنىت بولمىسۇن ياكى شىنخۇئا كىتاپخانىسىدىكى كىتابلار بولمىسۇنھەممىسىدە " ئەرلىرى زەئىپلەشكەن مىللەتنىڭ ئاياللىرى پاھىشە بولىدۇ "،" روھىيىتىمىزدىكى ئاجىزلىقلار " دىگەندەك گەپلەر دەۋىر سۈرگىلى خېلى ئۇزۇنبولدى . بۇ ناھايىتى نۇرمال ئەھۋال . چۈنكى ئۈزىنى ئىتراپ قىلىش ، ئۈزىنى تۇنۇش ، تەرەققى قىلىش ھەققىدە ئىزدىنىۋاتقان ئىنسانلار ئىچىدە بىز ئۇيغۇرلار بىرىنچىسىئەمەس شۇنداقلا ئەڭ ئاخىرقىسى ئەمەس . مەيلى تەرەققى قىلغان ياۋروپالىقلار بولمىسۇن ، قەدىمى مەدەنيەتكە ئىگە ئافرىقا ۋە شەرقى ئاسىيالىقلار بولمىسۇن بۇ ھەقتە ئىزلىنىشتوختىماي داۋام قىلىۋاتىدۇ .

تەرەققى قىلغانلار ئالەم بوشلۇقىغا قاراپ يول ئالدى ، تەرەققى قىلمىغانلار ھېلىمۇئات -تۈگە بىلەن سودا يۇلى ئېچۋاتىدۇ ، ئىنساننىڭ شۇنداقلا مەلۇم خىل مىللەت ۋەئادەملەر توپىنىڭ ئۈزىنى مۇكەممەلەشتۈرۈش ۋە شۇ ئارقىلىق ئىلغار مىللەتلەرقاتارىغا قۇشۇلۇپ مېڭىش ئىستىكى بىر مىنۇتمۇ توختاپ قالغىنى يوق .

دوكتۇر ئەسەت سۇلايماننىڭ سۆزى بويىچە ئېيىتساق " ھەر قانداق مىللەتنىڭتەرەققىياتى تۈز سىزىق بويىچە ئىلگىرلىگەن ئەمەس ، بەلكى گاھ ئۆرلەپ گاھ پەسىيىپتۇرىدىغان زەنجىرسىمان ھالقىدا بىر پۈتۈنلىككە ئىگە بولغان ". بىزنىڭمۇتارىختا گۈللەنگەن چاغلىرىمىز بولغان ، ئۇيغۇر مەدەنيىتى سودىگەرلەر ۋە باشقاساياھەتچىلەر تەرىپىدىن دۇنياغا تارقالغان . تەبئى ئاپەت ۋە ئىچكى -تاشقى بېسىمنىڭنەتىجىسىدە يىڭىلىق يارىتىلىشقا ئىمكان بولماي ، بىكىنمىچىلىك سەۋەبىدىن پىكىرقىلىش شەكلى دەۋىرگە ماسلىشالماي ، تەپەككۇر ئۇسۇلى يىڭىلانماي تاكى ئازات بولغان 49 -يىلغىچە جاھالەت ھەر خىل نام ھەرخىل ئېقىم سۈپىتىدە بىزنى ئالداپ بېسىپ كەلدى .

دۇنيادا يېڭى دەپ ئاتالغان نەرسىلەرنىڭ ھەممىسى پەقەت تارىخىنىڭ تەكرارلىنىشى ، باشقىچە شەكىلدە ئىپادىلنىشى خالاس . شۇڭا بىز چۇقۇم باشقىلارنىڭ تەرەققى قىلىش ، قۇدرەت تېپىش جەريانىدىكى ئالاھىدىلىكرىنى ئۆرنەك قىلىشىمىز ، ئۈگىنىشىمىز كىرەك .

مىلادى يەتتىنچى ئەسىردە ئىسلام دىنى بارلىققا كەلگەندىن كىيىن ئىسلام دىنى "قۇرئان " ئارقىلىق ئىنسان ، ئائىلە ، جەمئىيەتنىڭ فونكىسيىسى ۋەبۇرچىنى بەلگىلەپ جاھالىيەت دەۋرىدە قالغان ئەرەبلەرنى بىرلىككە كەلتۈرۈپقۇدرەتلىك ئىسلام ئىمپىريىسى قۇردى . ئابباسىلار خانلىقى " يۈز كۈنلۈك تەرجىمەھەرىكىتىنى " يولغا قۇيۇپ باشقا مىللەتلەرنىڭ ئەدەبىيات ، فىزىكا ، خېمىيە ۋەباشقا پەنلىرىنى ئەرەب يېرىم ئارىلىغا كەڭ تارقىتىپ ، ئالى بىلىم يۇرۇتلىرىنىقۇرۇپ ، ئالىملارنى چىللاپ كىلىپ نەچچە ئون يىل تىرىشىشى نەتىجىسىدە ئەرەب يېرىمئارىلى جوڭگو ۋە قەدىمى يۇنانغا ئوخشاش دۇنيانىڭ مەدەنيەت مەركىزىگە ئايلاندى . سېرىتنىڭ ئىلغار مەدەنيىتىنى قۇبۇل قىلىشى نەتىجىسىدە ئەرەبلەر شۇ قەدەرگۈللەندىكى ئۆز سېڭلىسىنى ئاكىسى ئالىدىغان ياۋايى مىللەتتىن دۇنيانىڭ خۇجىسىغائايلىنىپ خىرىستىئانلار پەقەت يىراقتىن نەپرەت بىلەن قاراپ تۇرسىمۇ باش كۈتۈرۈپ ياقدىيەلمەيدىغان ھالەتكە كەلدى .

بىر مەزگىل مائارىپ ۋە ئىسلاھات ئارقىلىق دۇنيانىڭ خۇجىسىغا ئايلانغان مۇسۇلمانلارنىڭئىمپىراتۇرى ئوردىغا مىڭلىغان گۈزەللەرنى يىغىپ قۇيۇپ يېرىم يالىڭاچ قىزلارنىڭئۇسۇلىنى نىپىز پەردە ئارقىسىدىن كۈرۈپ يۈزلەپ خۇتۇنلارنى ئېلىپ ، ئوخشىمىغانئاپىدىن بولغان پەرزەنىتلەر شاھلىق ئورنىغا كۆز تىكىپ ھىلە -مىكىر پىلانلاۋاتقان ، خەلقنىڭ ئاۋازى پادىشاھقا يەتمەيۋاتقان چاغدا ياۋروپالىقلار ئازاپ ۋە خورلۇقئىچىدىن مۇسۇلمانلارنىڭ گۈللنىش تارىخىنى تەتقىق قىلىپ ھەممە ئىش تەقدىر ۋە ئىلاھنىڭۋەھىيسى ئارقىلىق بۇلىدۇ دىگەن قاراشتىن قايتىپ ئىنساننى ۋە شەخىسنى مەركەز قىلغاننەزىريىۋى ئاساسلارنى ئىلان قىلدى . مۇنداقچە دىگەندە شەيئىلەرنى بىلىش ئۈچۈنكۈزۈتۈش ۋە تەجرىبە قىلىش كىرەك دەپ قارالدى . مۇسۇلمانلار " مەسچىتكەكىرگەندە ئىشتاننىڭ پۇشقىقى ئۇزۇن بۇلۇش كىرەكمۇ قىسقىمۇ " دىگەندەك ئەرزىمەسنەرسىلەر ئۈچۈن قېلىن دىنني كىتاپلارنى ئىزدەپ تالىپلار ئون يىل ئۇقۇپ موللابۇلالمايۋاتقان چاغدا ياۋروپا ئەدەبىيات سەنئەت قايتا گۈللنىش ھەركىتىنى قوزغاپ دىنبىلەن مائارىپنى ئايرىپ تاشلاپ مەكتەپلەرنى قۇرۇپ ھەقىقى قۇدرەت تېپىشنىڭ بىرىنچىقەدىمى ۋە ئاساسى بولغان مائارىپ ۋە مەدەنيەتنى تەرەققى قىلدۇرۇشقا باشلىدى .

ياۋرۇپانىڭ تەرەققىياتىنى تەتقىق قىلىپ خۇلاسىلەپ چىققان جامالىدىن ئافغانى " دەۋىر ئالغا باسىدۇ ، بىر ئىزداتوختاپ قالمايدۇ ، مۇسۇلمانلار مۇشۇ نوقتىنىئۆزلىرىنىڭ دىنىي ئەقىدىسىدىكى ئە جانلىق پىرىنسىپ قىلىش كىرەك ، مۇسۇلمانلاربارلىق پايدىلىق نەرسىلەرنى قۇبۇل قىلىشى ، بارلىق زىيانلىق نەرسىلەردىن ۋازكىچىشى ، غەرىبنىڭ پەن -تېخنىكىسىنى قۇبۇل قىلىش ئارقىلىق ئىسلام دىنىنى قوغدىشىكىرەك ، ھەقىقى ئىمان كونىلارنىڭ ، يۈزلۈكلەرنىڭ شۈبھىلىك تەشەببۇسى ئۈستىدە ئەمەس ، بەلكى ھەقىقى قايىللىق ۋە مۇستەھكەم دەلىل ئۈستىدە بولىدۇ " دەپ ئوتتۇرغاقويدى .

بۇ خىل قاراشنىڭ تەسىرگە ئۇچرىغان ئابدۇقادىر داموللا ، مەمتېلى ئەپەندىلەرشىنجاڭدا يېڭى مائارىپ ھەركىتىنى باشلىدى .

يۇقارقى گەپ شۇ يەردە قالسۇن .

ئوتتۇرا ئەسىردە ئىسلام دۇنياسىنىڭ مەدەنيەت ۋە مەرىپەت ، سىياسى ۋە ئىقتىسادتاچىكىنىشى ، قۇرئان ۋە پەيغەمبەر ھەدىسلىرىگە خاتا ۋە گۇرۇھ مەنپەئەت نوقتىسىدىنتەدبىر بىرلىشى ، خۇراپاتلىقنىڭ ئەۋىج ئېلىشى ئاھالىسىنىڭ ئاساسى قىسمى مۇسۇلمانبولغان ئۇيغۇر رايۇنىغا پاسسىپ تەسىر ئېلىپ كەلدى ، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئوتتۇرائاسىيانىڭ باشقا رايۇنىدا تۇمشىقىغا تىپىك يەپ لالما ئىت كەبى خورجۇن كۈتۈرۈپكەلگەن ئاتالمىش " پەيغەمبەر ئەۋلادلىرى " ئۇيغۇر رايۇنىدا ئەمدىلابېخلىنىپ لېكىن ئىلغار پىكىرلىكلەر ۋە سەئىدىيە خانلىقىدىكى ئىلغار كۈچلەرتەرىپىدىن بېسىلىپ ياتقان تەركى دۇنيا خۇراپاتلىققا كاتالىزاتۇر بۇلۇپ ئەڭ ئاخىردائۇيغۇر دىگەن ئىسىممۇ ئىستىمالدىن قىلىپ بىر پۈتۈن ئۇيغۇر گەۋدىسى يىمىرلىپقەشقەرلىك ، خۇتەنلىك ، ئاقسۇلۇققا پارچىلاندى . ئۇيغۇر شۇ دەۋىردىكى مائارىپىنىڭنىشانىنىڭ بۇرلۇشى ۋە دىنني ئەقىدىنىڭ يۈكسەكلىككە كۈتۈرلۈپ خۇراپاتلىققائايلىنىشى شۇ دەۋىردىكى ئۇيغۇر جەمئىيىتىنى ماددى ئىشلەپچىقرىش ، ساپا ، نۇپۇسجەھەتتىن غايەت زور زىيانغا ئۇچراتتى . تەلۋىلەرچە دىننىي ئىتىقادتىن باشقا ھېچنىمىسىيوق نادان خەلق ئۆز ئارا ئاق تاغ قارا تاغ بۇلۇپ قىرغىن قىلىشىپ ئىنسانىي ھۇقۇق ، كىشلىك قەدىر قىممەت ، نىكاھ ۋە كىشلىك ئەركىنلىك ئىنسانىيەت تارىخىدا ئىبرەتبولغىدەك دەپسەندە قىلىدى . ھەتتا ئادەم بېشىدا قىزىل دەريا بويىدا خاتىرە مۇنارتىكلەندى . شۇندىن كىيىن ئازاتلىققىچە بولغان بىر دەۋىردە ئۇيغۇر دىيارىدا تۈگىمەسئىچكى جىدەل ، ئوخشىمىغان "ئىسلام " گۇروھلىرى ، ئوخشىمىغان ھەم پىشمىغاننەزىريە ھۈكۈم سۈرۈپ ياڭ زىڭشىن دەۋرىگە كەلگەندە كولمىناتسىيە نوقتىسىغا يەتتى
بۇ ھەقتە نەزەر خۇجا ئابدۇ سەمەتوف :" مۇسۇلمانلار ئىچىدە نىمىشقا ئىلىم لازىمدەرىجدە تارقالمىدى ؟ ھەقىقى سەۋەبى بىرلا ، ئۇ بولسىمۇ پۇلنىڭ يوقلىقىدۇر ، كەمبەغەللىكنىڭ سەۋەبى بولسا بەك ئۇچۇق ،مىڭ نەچچە يىللاردىن بىرى داۋاملىشىپكەلگەن ئىچكى نىزا تۈپەيلىدىن بىز ئۇقۇش ۋە باي بۇلۇشقا ئەمەس بەلكى بىر -بىرىمىزنىئۆلتۈرۈش ۋە قىرغىن قىلىشقا ۋاقىت تاپالماي يۈرىمىز ، بۇ يولدا سەرىپ قىلغانبايلىق ۋە كۈچىمىزنى ساۋاب ھىساپلايمىز ، قاراڭلار ئىسلام دۇنياسىغا ! كىم كىم بىلەنسۇقۇشىدۇ مۇسۇلمان مۇسۇلمانلار بىلەن سۇقۇشىدۇ ، مۇشۇ سۇقۇشقا كەتكەن پۇل ئىلىم - پەن ئىشلىرىغا ئىشلىتىلگەن بولسا مۇسۇلمانلار ئارىسىدا ئىلىم يامان ئەمەس تارقالغانبۇلاتتى " دەپ ھەسرەت بىلەن يازدى .

ئۇيغۇر تارىخىدا ھەر بىر دەۋىردە يىراقنى كۈرۈپ ئۆز خەلقى ئۈچۈن قۇربانبىرەلەيدىغان ئالىم ، زىيالى ، شائىر ، يازغۇچى چىقىپ تۇرغان . بىراق ئۇلارنىنغەربىر ئىزدىنىنىشى ، ئۇرۇنۇشى مەغلۇپ بۇلۇپ تۇرغىنىمۇ يالغان ئەمەس . ساتقىن - مۇناپىقلارنىڭ ئىلغارلارغا تۆھمەت قىلىشى ، زىيانكەشلىك قىلىشى تارىخ سەھنىسىدەقايتا - قايتا ئوينىلىپ تۇرغان تىراگىدىيىگە ئوخشاش قايتا - قايتا تەكرارلانسىمۇئۇيغۇر ئانىللىرى ھەرخىل ئىسىمدىكى ئىلغارنى ئۇلاپ تۇغۇپ كىلىۋاتقان ئىدى . ئاۋامخەلق نەچچە يۈز مائارىپسىز قالغان بولغاچقا ئۇلاردا ئەڭ ئاساسى بولغان قارشىلىقكۆرسۈتۈش ئېڭى ، گۇمان ئېڭى ، كىرزىس ئېڭى يۇقىلىپ مەسچىت خانىقانى كۆرسە ، ياكىئەرەبچە ناخشا - مۇناجاتنى ئاڭلىسىمۇ يىغا تۇتىدىغان ، كۆڭلى يۇمشاق ، نادان ، كىمقاياققا تارتسا شۇ ياققا ماڭىدىغان ، ئۆز تەقدىرى ئۈچۈن ئويلىنىشنى گۇناھ دەپقارايدىغان بىر خىل جەمئىيەت مۇھىتى شەكىللەندى . ساياھەت ۋە جاسۇسلۇق ۋەزىپىسىبىلەن كەلگەن چەتئەللىكلەرمۇ " چېكىدىن ئاشقان دىنني تەلۋىلىك بۇ خەلقنىڭئازاپ -ئۇقۇبەتلىرىنىڭ تۈپ يىلتىزى " دەپ قۇيۇپ ئۈتۈپ كەتتى .

نامراتلىق ساتقىن ۋە خائىنغا ئىدىيىۋى دەستەك بولدى ، ئاۋام خەلق ئاق -قارىنى غۇۋابىلسىمۇ گەپ قىلىشقا پېتىنالمىدى ، ئۇيغۇر زىيالىلىرى بەزىللىرى بىر ئۆمۈر تىرىشىپ - تىرمىشىپ بېقىپ ئاخىرى قان قۇسۇپ خۇدا دىگنىچە جەينامازغا يېقىلدى ، يېقىلمىغانلىرى ئابدۇخالىق ئۇيغۇر ، مەمتېلى ئەپەندىدەك ئەلەملىك كۈلۈپ تۇرۇپجادۇغا باش قويدى .

چەتئەل تارىخىغا قاراپ باقساق ھازىرقى دۇنيادىكى يەتتە كۈچلۈك دۆلەتنىڭ ئىچىدەگىرمانىيە ، ئامىرىكا ، فىرانسىيە ، ياپۇنيە قاتارلىق دۆلەتلەردە بىر خىل ئورتاقلىقنىبايقايمىز . نىمە دىگەندە مائارىپ . ھەقىقى قۇدرەت تېپىشنىڭ بىرىچى زۈرۈزر شەرتىئاۋام خەلقنىڭ ساپاسى بۇلۇشى ، بولغاندىمۇ يۇقىرى ساپاسى بۇلۇش كىرەك .

ئەمدى گەپنى قايتۇرۇپ كىلىپ بىزنىڭ ھازىرقى ئەھۋالىمىز بىلەن باغلايلى . بىز ھازىرتەنقىت قىلىۋاتقان ، ئۇيغۇر جەمئىيىتى كۆڭۈل بۈلىۋاتقان مەسلە تەرەققىيات ، ئىقتىساد ، جەمئىيەتتىكى ئەخلاقسىزلىق ، زەھەر چىكىش ، ئەيدىز ، غۇرۇر ، كىرزىسكەئۇچراۋاتقان خاسلىق قاتارلىقلار . نۇرغۇن كىتاپلار يېزىلدى ، زەھەردەك سېسىقئىبارىلەر ئىشلىتىلدى . چېكىدىن ئاشقانلىرىدا ئىنكار قىلىنماسلىققا تىگىشلىكمەسلىلەر ئىنكار قىلىندى . ھەتتا مەسئۇليەتنى ئۇيغۇر زىيالىلار ئۈستىگە ئېلىش كىرەكدەپ زىيالىلارغا تىغ ئۇچى قارىتىلدى . مەسلە ھەل بولدىمۇ ؟ ياق ، ئۆز پېتىكىتىۋەردى . نىمە قىلىش كىرەك ؟

خوش ، ئەمدى ئۈستىدىكى گەپنى قۇيۇپ تۇرۇپ يەنە بىر نوقتىدىن پاراڭلىشايلى . مەركىزى تېلىۋۇزىيە ئىئىستانسى " چوڭ دۆلەتنىڭ باش كۈتۈرۈشى " دىگەن چونغەجىملىك فىلىمنى قويغاندىن كىيىن دۆلەت ئىچى ۋە سېرتىدىكى مۇنبەرلەردە قاتتىقزىل-زىلە قوزغىدى . نەچچە كۈن ئاۋال چىڭخۇئا داشۆنىڭ ياپۇنيىگە تەكشۈرۈشكە بارغانپىروفىسسورى تەكشۈرۈشنى ئاياقلاشتۇرۇپ قايتىپ كەلگەندىن كىيىن بىزنىڭ گدپ ياپۇنيىنىئىككى قاتلىغان بىلەن ئاۋام خەلىقنىڭ ساپاسى ياپۇنيىگە يەتكىلى يەنە ئوتتۇز يىلپەرىق باركەن دىگەن خۇلاسىنى چىقاردى . سىنگاپور سەھەر گىزىتى ئۇزۇن تەھلىلماقالىسى ئىلان قىلىپ جوڭگولۇقلار ئەڭ ئاۋال ئۆز ساپاسىنى ئۆستۈرۈش كىرەك ، ھەربىكۈچنىڭ تەرەققى قىلىشى ،گدپ نىڭ ئېشىشى ھەقىقى قۇدرەت تېپىشنىڭ شەرتى ، لېكىن ئۇھەقىقى قۇدرەت تاپقانلىقتىن دىرەك بەرمەيدۇ ، ئەڭ مۇھىمى ئاۋام خەلقنىڭ ساپاسىچۇقۇم ئۈسۈشى كىرەك دەپ خۇلاسە چىقرىلىپ ، ئارقىدىن گىرمانىيىنىڭ قۇدرەت تېپىش سىرى ، ياپۇنيىنڭ قۇدرەت تېپىش سىرى ، ئامرىكىنىڭ قۇدرەت تېپىش سىرى ، فىرانسىينىڭقۇدرەت تېپىش سىرى دىگەن كىچىك تىمىلاردا ئايرىم - ئايرىم توختىلپ ، ئىنچىكە تەھلىلئېلىپ بېرىش ، سانلىق مەلۇماتلارنى ئانالىز قىلىش نەتىجىسىدە ھەقىقى قۇدرەتتېپىشنىڭ تۈپكى ئاساسى ئۇمۇمى خەلىقنىڭ ساپاسىدا ، ساپانى ئۆستۈرۈشنىڭ ئاساسىئۇسۇلى مائارىپتا ، شۇڭا ھەقىقى قۇدرەت تېپىش ئۈچۈن چۇقۇم مائارىپقا تايىنىش كىرەكدەپ خۇلاسە چىقاردى .

خۇ جىنتاۋ باش شۇجى以人为本，建立和谐社会 دىگەن چاقىرىقنى مۇنداقلا ئوتتۇرغا قويغان ئەمەس ، ئۇزۇن مۇددەتلىك كۈزۈتۈش ، تەتقىق قىلىش ، سېلىشتۇرۇش ئارقىلىق ئوتتۇرغا قۇيغان دەۋىر بۆلگۈچ ئەھمىيەتكەئىگە چاقىرىق . ئۇنى ئۈگىنىپلا قۇيۇش ، تەتقىق قىلماسلىق توغرا پۇزۇتسىيە ئەمەس . ئۇ جوڭگونىڭ ئەمەلىي ئەھۋالى ، تەرەققىيات ئەھۋالى ، جەمئىيەت قۇرۇلمىسىغا ئاساسەنئوتتۇرغا قۇيۇلغان چاقىرىق.

بىز جۇڭخۇئا چوڭ ئائىلىسىنىڭ ئاساسلىق بىر ئەزا مىللىتى بۇلۇش سۈپىتىمىز بىلەنيۇقارقى تەھلىلنى سۇغۇققانلىق بىلەن ئويلىنىشىمىز كىرەك .

ئەگەر ساپا يۇقىرى بولغان بولسا ئەنخۇيدىكى بۇۋاق بالىلار ئۇزۇقلۇق قىممىتى ئىتيېمىنىڭ يۈزدىن بىرىگە تەڭ بولمىغان يالغان سۈت پاراشۇگى بىلەن بېقىلىپ ئۇزۇقلۇقيىتىشمەي بېشى يۇغىناپ كەتمىگەن بۇلاتتى ، سانائەتكە ئىشلىتىلدىغان ئىسپىرىت ، ھەتتا ئادەم سۈيدۈكدىن يالغان ماۋتەي ھارىقى ياسىلىپ سېتىلمايىتتى ، ۋاقتى ئۆتكەندۇرا -ئۇكۇللارغا يېڭى ماركا چاپلىنىپ سېتىلمايىتتى ، ساختا ماشىنا تۇرمۇز مېيىبازارنى قاپلاپ كەتمىگەن بۇلاتتى . نىمىدىن دىرەك بىرىدۇ ؟ ساپا تۈۋەن ، مائارىپ ئۆزبۇرچىنى ئادا قىلالمىغان ياكى ئالدىن كۆزلىگەن مەخسەتكە يەتمىگەن .بۇ ھەقتەشاڭخەيلىك بىر ئادۇۋكات ئالەم كىمىمىز ئاسمانغا چىقتى ، لېكىن بىز پاسكىنانەرسىلەرنى يىيىشتىن ئەندىشە قىلۋاتىمىز ، يىمەكلىكتىن خاتىرجەم بۇلالمايۋاتىمىزدىدى ھەسرەت بىلەن . بۇ خىل مەسلىلەرنى بازر باشقۇرۇش ، سۈپەت باشقۇرۇشئۇرۇنلىرىغا تايىنىپ ياكى ئاممىۋى پاش قىلىش تېلىفۇنىغا تايىنىپ ھەل قىلىپ بۇلۇشمۇمكىن ئەمەس ، پەقەت ئاۋام خەلقنىڭ ساپاسىغا ، مائارىپقا تايانغاندىلا ھەل بولىدۇ .

ئۇيغۇر ئەنئەنىۋى ئەخلاقى ئاجايىپ گۈزەل ئەخلاق ، مەدەنيەت ئىنقىلاۋى مەزگىلدەقېقىلىپ سۇقۇلۇشقا ئۇچراپ ، ھازىرقى دەۋىردە ساپاسىزلار تەرىپىدىن چۆرىۋېتىلگەنبولسىمۇ ئۇ ئۈزىنىڭ گۈزەللىگىنى ، قىممىتىنى يۇقاتقىنى يوق . مىھمان كۈتۈش ، يىمەك -ئىچمەك مەدىنيىتى ، بالىلار تەربىيىسى ، توي ، نەزىر قاتارلىق پائالىيەتلەرنىڭئۈرۈپ -ئادەت ئاساسى جەھەتتىن تەرەققى قىلغان دۆلەتلەر دىن ئۆرنەك ئېلىپ ھازىرخەلقئارا ئۆلچەمگە ئايلانغان قائىدى -يۇسۇن بىلەن كۆپ پەرىقلەنمەيدۇ.

ئەلۋەتتە ، بىزدە پاھىشە يوق ، زەھەر چەككۈچى يوق ، ئوغرى -بۇلاڭچى ، قاتىلپاھىشۋاز يوق دەپ دىيەلمەيمىز . بۇ خىل ئەخلاقسىز قىلمىشلار ئۇيغۇرلار ئەڭ گۈللەنگەندەۋىردىمۇ ، خوجىلار دەۋرىدە خاراپ بولغان ۋاقىتتىمۇ بىر تارىخى ھادىسە سۈپىتىدەمەۋجۇت بۇلۇپ تۇرغان . شۇنداقلا باشقا مىللەتلەردىمۇ مۇتلەق تۈگىتىلگەن مەسلە ئەمەس . ئىنسانلار جەمئىيىتى بولىدىكەن بۇ خىل ھادىسە مەۋجۇت بۇلۇپ تۇرىدۇ ، يۇقىرىساپالىق تەرەققى قىلغان دۆلەتلەردىمۇ بۇ خىل ھادىسە ھازىرغىچە مەۋجۇت ، تۈگىتىلگىنى يوق . لېكىن بۇخىل ھادىسنى سان جەھەتتىن ئازايتىشقا بولىدۇ . ئازايتىشئۈچۈن يەنىلا مائارىپقا ، ئاۋام خەلىقنىڭ ساپاسىنىڭ ئۆستۈرلىشىگە تايىنىش كىرەك . بۇ يەردە ئېيىتىلغان مائارىپ توققۇز يىللىق مەجبۇرى مائارىپ ياكى ئالى مائارىپنىكۆزدە تۇتمايدۇ ، ئۇ 0 ياشتىن باشلىنىلدىغان ئائىلە تەربىيىسى قاتارلىق نۇرغۇنمەزمۇننى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ . ناۋادا بىز يۇقىرقىدەك ئەخلاقسىز قىلمىشلارنى كەسىپقىلىۋالغان ياش -ئۆسمۈرلەرنى ئىز قوغلاپ تەكشۈرسەك ئۇلارنىڭ تۆتتىن ئۈچ قىسمىنىڭئائىلە تەربىيىسگە مۇناسىۋەتلىكلىكىنى بايقايمىز . مائارىپ جوڭگولۇقلارچۈشەندۈرگەندەك ئۇنداق تار دائىرىدە ئەمەس ، ئۇ نۇرغۇن مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ، بۇ بىزنىڭ يەنە بىر قەدەم ئىلگىرلەپ تەتقىق قىلىشىمىزغا ئەرزىيدىغان مەزمۇن .

چىڭ سۇلالىسىنىڭ ئاخىرقى مەزگىلىگە كەلگەندە چىرىك چىڭ خاندانلىقى كۈچلۈك دۆلەتلەربىلەن ھاقارەتلىك شەرتنامىلەرنى ئىمزالاپ چەتئەل پاراخۇتلىرىنىڭ زەمبىرىكى ئىشىكئالدىغا توغۇرلانغاندىمۇ قىلچە نۇمۇس قىلماي ئۇلۇغ خاقان غەرىپ ياۋايىلىرىغا مھىر -شەپقەت ئاتا قىلدى دەپ تارىخىي پۈتۈكلەرنى پۈتۈپ تۇرغان ، كاڭ يۇۋېي لار يۈز يىليېڭىلىققا كۈچۈش ھەرىكىتىنى قوزغاشتىن سەل بۇرۇن جوڭگولۇق زىيالىلار بىلەنياپۇنيىدىكى زىيالىلار دۈمبىسىگە ياۋروپادا گۈرۈچ بولمىسا ئاچ قالمايلى بىرخالتىدىن گۈرۈچنى يۇدۇپ غەرىپنىڭ قىممەت قارىشىنى ئۈگىنىشكە ماڭغان ئىدى . بۇنىڭئىچىدە غەرىپنىڭ ئىلغار ئىدىيىسنى ئېلىپ كىلەلىگىنى ياپۇنيىدىن فۇزى يۈجى بىلەنجوڭگودىن سۈن جۇڭشەن ئەپەندى بولدى .

مىيجى يىلىدىكى يېڭىلىققا كۈچۈشتىن بۇرۇن ياپۇنيە گۈرۈچ تېرىش بىلەن بىلىق تۇتۇشنىئاساس قىلغان ، ياۋروپالىقلار زەمبىرەكنى ئىشىك ئالدىغا توختىتىپ قۇيۇپ ھەر بىر تويقىلماقچى بولغان قىزنى ئاق تەنلىكلەر تۈكلۈك مەيدىسىگە بېسىپ بىر كىچە ياتقاندىنكىيىن كىيوغۇلغا تاپشۇردىغان بىچارە دۆلەت ئىدى . ھۇرۇنلۇق ، قاششاقلىق ، مەينەتلىك ، ياۋايىلىقتىن باشقا ھېچبىر يېڭىلىق يوق ئىدى . فۇزى يۈجى دىگەن ئۇرۇق ، پۈۋلىسە ئۇچۇپ كىتىدىغان بۇ چۇقۇر ئادەم ئامرىكا ، فىرانسىيە ، ئەنگىليە قاتارلىقدۆلەتلەردە مىللەتنىڭ چىقىش يۇلىنى ئىزدىگەندىن كىيىن غەزەپلەنگەن ھالدا قايتىپ كىلىپبۇرۇندىن باشلاپ ياپۇنيە ئۇچراپ كەلگەن ۋە چۇقۇنغان كوڭزى - مىڭزى ئىدىيىسنى جان -جەھلى بىلەن سۆكتى ، ھەتتا ياپۇنيە گەرچە جۇغراپىيىلىك جەھەتتىن ئاسىيا غا تەۋەبولسىمۇ ئۇ چۇقۇم ئاسىيادىن چىقىپ كىتىشى كىرەك دەپ脱亚论 دىگەن نەزىريىنى ئوتتۇرغا قويدى . ھازىرقى ياپۇنيە پۇلىنىڭ ئۈستىدە بۇئادەمنىڭ رەسىمى بار . ئۇنىڭ بەزى قاراشلىرى ئەينى ۋاقىتتكى جالالىدىن ئافغانىبىلەن يېقىنلىشىدۇ ، ئەلۋەتتە يەنە ماھىيەت جەھەتتىن پەرىقلىنىدىغان قىسمىمۇ بار .

بىز ماركىسىزىمچىلار بىز ، ياپۇن بۇرجازىيسىنىڭ ۋەكىلى ، ئەشەددى مىللەتچى ، غەرىپپەرەس ، بىر قېتىملىق دۇنيا ئۇرۇشنىڭ كۈشكۈرۈتكىچىسى بولغان فۇزى نىڭ يەنە بىر تەرىپىنىماركىسىزىملىق نوقتىنەزەردە تۇرۇپ مېغزىنى قۇبۇل قىلىپ شاكىلىنى چىقرىپ تاشلاپ ، بۇلۇپمۇ چەتنىڭ ئىلغار پەن -تېخنىكىسى ۋە مەدىنيىتىنى قۇبۇل قىلىشقا دائىر قىسمىنىقۇبۇل قىلساق بولىدۇ .

كاڭ يۇۋىيلار "يېڭىلىق ئۈچۈن جوڭگودا تېخى قان تۈكۈلمىدى ، بىرىنچى بوپ مىنىڭتۈكۈلسۇن " دەپ مەردانە ھالدا جازا سەھنىسىگە مىڭىپمۇ ، تۇركۈملەپ جوڭگولۇقئۇقۇغۇچى پارخۇتنىڭ ئاستا بۈلۈمچىسىگە مۇكىنىپ غەرىپكە بېرىپمۇ تاكى جوڭگوكومپارتىيىسى قۇرۇلغىچە جوڭگونىڭ چىقىش يۇلىنى تاپالمىدى . نىمىشقا ؟ ئۇلارغەرىپنىڭ ماھىيەتلىك نەرسىلىرىنى بىلەلمىدى ، غەرىپ ئىدىيىسىنى جوڭگونىڭ ئەمەلىيئەھۋالىغا بىرلەشتۈرەلمىدى ، ئەڭ مۇھىمى گىلاستۇك تاقاپ ، كاستىيۇم -بۇرۇلكا ، پەلتۇ كىيىپ كىلىپ، كافىخانىلارنى ئېچىپ ، تاماكىنى چىشلەپ تۇرۇپ شىلەپىسىنى سولقۇلىغا ئېلۋېلىپ چىرايلىق قىزلارنى يىتىلەپ مېڭىشتىن باشقا مەدەنيەت ئەكىلەلمىدى . قىياپەت ئۆزگەردى ، مەردانىلاشتى ، باشقىلار ھەۋەس قىلدى ، قىزلارنى تۆت كۇچىدابوينىدىن قايرىپ تۇرۇپ سۈيەلىدى ، بىراق غەرىپنىڭ جوڭگوغا كىلىشكە تىگىشلىكنەرسىسىدىن بىرىمۇ كەلمىدى .

21 -ئەسىرنىڭ قوڭغۇرىقى چېلىنىش بىلەن دۇنيادىكى مىللەتلەر ئابدۇقادىر جالالىدىندىگەندەك ئۆز تەقدىرى ، تەرەققىياتى ھەققىدە ئويلىنىشقا باشلىدى . دەسلەپتەيەھۇدىيلار بالىسىنى تامدىن سەكرىتىدىكەن ، ياپۇنلار بۇۋاقنى چوڭ يولغا تاشلاپ قۇيۇپئۆزى ماڭمىسا يۈلىمەيدىكەن ، تاماقتىن كىيىن مىۋە يەيدىكەن دىگەندەك قاراشلاربارلىققا كىلىپ ئارقىدىن ئۇيغۇرنى سۈكۈپ تىللاش مودا بولدى . قوي گۆشىدىن باشلاپ چوڭدادىمىزنىڭ ساقىلىغىچە ھەممىسى خاتا بولدى ، ئوغرىنىڭ ، جالاپنىڭ ، ھەزىلەكنىڭ ، ئاقچىنىڭ ھەممىسى ئۇيغۇر بولدى ، خۇددى باشقا مىللەتلەر جەننەتىتىن ئەمدىچىققاندەك . نەتىجىدە ئۇيغۇرلار ئۇيغۇرنى سۈيىمەن دەپ تۇرۇپ بىر قاچا تاماقنىنىسىگە بىرىشتىن قورقىدىغان بوپ قالدى . يەھۇدىي بالىسىنى تامدىن سەكرەتسە ئۆزىنىڭئىشى ، ياپۇن بالىسىنى يۆلىمىسە ئۆزىنىڭ ئۆرۈپ -ئادىتى ، ئۇلارنىڭ قۇدرەت تېپىشنىڭسىرى كۈندۈلۈك تۇرمۇش ئادىتىدىمۇ ؟ ياق ، مائارىپتا ، ساپادا ، ئائىلە تەربىيىسىدە .

ئۇيغۇرنى تىللاش مودا بۇلۇشتىن بارا -بارا قالغانىن كىيىن بىر قىسم ئاقكۆڭۈل ئەمماداۋاملىق كىتاپ ئۇقىمىسا بولمايدىغان كىشىلەر ، نىيىتى خالىس ئەمما كۈزۈتۈشكە ئەھمىيەتبەرمەي ، ماھىيەتنى تاشلاپ يۈزەكى نەرسىلەرنى بەك تەھلىل قىلىدىغان كىشىلەر دىنىيئىتقادىمىز سۇسلاپ كەتكەچكە .......دەپلا گەپ باشلاپ ھەممە گۇناھنى شۇ ياققىلا ئارتىپيەنە بىر يېڭى ئېقىم بارلىققا كەلدى . ئۇنى خاتا دىيەلمەيمىز ، بىراق مەسلىنىڭماھىيىتى شۇ يەردە دەپ كىسىپ دىيەلمەيمىز .

ئامرىكىلىق مۇسۇلمان ئەمەس ، ياپۇنلۇقمۇ مۇسۇلمان ئەمەس ، ئىنگىلىز ، نىمىس ، فىرانسۇزمۇ مۇسۇلمان ئەمەس . ئۇلار قۇدرەت تاپالىدى ، راۋاجلاندى ، ئەيدىزنىكونتورۇل قىلالىدى ، دىمەك مەسلە بىز ئويلىغاندەك ئاددى ئەمەس . ئىتىقاد چۇقۇمبۇلۇشى كىرەك ، ئىتقادسىز ئادەم ھەر قانداق يامان ئىشنى قىلىۋېردۇ ، چۈنكى ئۇنىچەكلەپ تۇردىغان سېرىتقى كۈچ يوق ، ئۇ قۇرقىدىغان ئىلاھىي كۈچ يوق . بىراق خىروئىنيۆتكەشتىن بۇرۇن نەزىر بىرىپ ، يالىڭاچ ئۇسۇلغا چىقىشتىن بۇرۇن بىسمىللا دىيىشتىنقارىغاندا مائارىپ تەربىيىسى كۆرمىگەن ، ساپاسىز ئادەملەرگە نىسبەتەن دىنمۇ چەكلەشكۈچىنى يۇقىتىدىكەن ، چۈنكى ئۇ دىننى بىر ئىتىقاد سۈپىتىدە ئەمەس بەلكى ئۆستەڭكولاشقا چىقىدىغان ھاشار سۈپىتىدە قۇبۇل قىلغان . ئۇنداقتا ھەقىقى ئىتقادنىتۇرغۇزۇش ئۈچۈن قانداق قىلىش كىرەك ؟ يەنىلا مائارىپقا ، مائارىپ بىلەن بارلىققاكەلگەن ساپاغا تايىنىمىز . ساپا بولغاندىلا ئۇ مۇسۇلمانچىلىقنى ، ئىنساننىڭ بۇرۇچۋە ئىتىقادىنى، ئائىلىنىڭ فونكىسيىسىنى چۈشىنەلەيدۇ ، بۇنداق قۇبۇل بولغان ئىتىقادمۇستەھكەم بولىدۇ .

كۆپ نەرسىلەرنى سۆزلەپ كەتتۇق ، لېكىن ھەقىقى قۇدرەت تېپىش دىگەن نىمە ؟ دىگەنمەسلە بىلەن ئۇنىڭ ئالدىنقى شەرتى بولغان ساپا ۋە مائارىپنى تىلغا ئېلىپ ئوتتۇق . بۇنى يەنە ئىنچىكە سۆزلىسەك سەھىپە كەڭىيىپ كىتىپ ئاپتۇرنىڭ خىزمەت بېسىمى ئېشىپكىتىدۇ . خۇددى زوردۇنكام دىگەندەك دۇنيادا يامانلىق بىلەن ياخشىلىق ، گۈزەللىكبىلەن رەزىللىك ، ساختىلىق بىلەن چىنلىق مەڭگۈ كۈرەش قىلىپ تۇرىدۇ ، بىر تەرەپنىڭمۇتلەق غەلىبە قىلىشى مۇمكىن ئەمەس . ھەممىمز ئىزدەنگۈچى ، ئىزدىنەيلى .....

خىروئىن ، ئىپپەت -نۇمۇسىنى سېتىش ، ساختىپەزلىك ، ھاراقكەشلىك قاتارلىقئىللەتلەرنى پۈتۈن مىللەتنىڭ خاتالىقى سۈپىتىدە ئەمەس ، ئىقتىسادىي ئامىل ، جەمئىيەت ئامىلى قاتارلىق تەرەپلەردىن مۇۋاپىق تەھلىل قىلىپ تەنقىد قىلساق بولىدۇ . چۈنكى ئۇيغۇرلاردىمۇ نۇرغۇن ساپالىق كىشىلەر بار ؟ ئۇيغۇر پاھىشە بار يەردەسىچۈئەنلىك ، خېنەنلىك ، گەنسۇلۇق ........ ئوخشاش بار ، بۇ بىر جەمئىيەت ھادىسىسى . ھەتتا ياۋروپا ۋە ئامرىكىدىكى دوكتۇر ، ماگىستىر ئىچىدىمۇ بار . بۇنى مىللىبېسىم قىلۋالساق توغرا بولمايدۇ .

ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر ، زوردۇن سابىر ، ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن قاتارلىقيازغۇچىلىرىمىز ئۇيغۇرنى تىللىغىدەك ئابرۇيغا ، بىلىمگە ، تەجرىبىگە ئىگە ئىدى ، تىللىسىمۇ دۇنيادىكى ئەڭ سېسىق ، ئەڭ ئەدەبىي ، ئەڭ ساترىك تىللار بىلەن تىللىغىلىسەۋىيىسى يىتەتتى ، بىراق دىققەت قىلساق ئۇلار بۇ تەرەپتە بەك ئىھتىياتچان ، بۇلۇپمۇ ، مىللەت ، زىيالىي ، دىھقان دىگەن چوڭ ئۇقۇملارغا كەلگەندە ئۇلار بۇھەقتىكى پاراڭلاردىن قاچىدۇ ياكى كۈيىنىشنى ئاساس قىلىپ گەپ قىلغان . دىمەك ئۇلارمەلۇم نەرسىلەرنى بىزدىن بۇرۇن ئويلاپ يەتكەن . ئۇلار خەلقىمىزنىڭ قەلبىدە ھۆرمەتكەسازاۋەر كىشىلەر ، موتىۋەرلەر ، بەزى گەپلەرنى يەڭگىللىك بىلەن دىمەسلىكىدە چۇقۇمبىر داۋلىسى بار . بۇيەنە ئىزدىنىدىغانبىر يېڭى تىما .

(2)

كونا يېزىق مەنبەسى: http://www.bilik.cn/?dp-bbsthread-21538.html

يېقىندىن بىرى دۇنيادا قۇدرەت تېپىش ، مىللى قايتا گۈللىنىش دىگەن ئاتالغۇلار قايتىدىن تىلغا ئېلىنىشقا باشلىدى . ئۇيغۇرچە مۇنبەرلەردىمۇ مىللەتنىڭ قۇدرەت تېپىشى ھەققىدە پات -پات يېڭى تىمىلار ئېلان قىلىنىپ تۇرۇشقا باشلىدى . بۇ تىمىلاردا قۇدرەت تېپىشقا بولغان قاراشلار ھەرخىل . بەزىللىرى ھېچنىمىگە قارىماي پۇل تېپىش ئارقىلىق قۇدرەت تېپىشنى تەشەببۇس قىلسا بەزىللىرى غەرىپنىڭ مەدەنيىتى بىزنىڭ مىللىي مەدىنيىتىمىزنى يۇقۇتۇپ ياكى ئورنىنى ئېلىۋاتىدۇ دەپ قاراپ شۇڭا بۇ خىل سۈيقەسىتنى ئەمەلگە ئاشۇرماي سەگەك تۇرۇش ئارقىلىق قۇدرەت تېپىشنى تەشەببۇس قىلدى . مەن بۇ قاراشلارنى توغرا ياكى خاتا دەپ ھۈكۈم قىلالمايمەن ، چۈنكى مىنىڭ قىممەت قارىشىمدا توغرا بىلەن خاتا ماتىماتكا پەنلىرىدە بولىدۇ ، نەزىريىۋى مەسلىلەردە ياكى تۇرمۇشتا توغرا بىلەن خاتانىڭ ئىنىق بىر چىگىرىسى ياكى ئىنىقلىمىسى يوق . مۇشۇ ماقالىنىڭ بىرىنچى قىسمىدا مەن كەڭ مەنادىكى مائارىپ ھەقىقى قۇدرەت تېپىشنىڭ ئاساسى ھەم زۈرۈر شەرتى دەپ قارىغان، بۇ ئىككىنچى قىسىم تىمامدا چىرىكلىك ھەقىقى قۇدرەت تېپىشى ئۈچۈن چۇقۇم ھەل قىلىشقا تىگىشلىك بولغان مەسلە دىگەن قاراشنى ئىسپاتلىماقچى .

جوڭگودا چىرىكلىكنىڭ قانچىلىك ئۇزۇن تارىخقا ئىگە ئىكەنلىكى توغۇرلۇق ماتىريال كۈرۈپ باقمىدىم ، ئەمما غەرىپكە ساياھەت دىگەن كىلاسسىك ئەسەردە تەسۋىرلەنگەن ئەھۋالدىن قارىغاندا نەچچە يۈز يىل بۇرۇنلا جوڭگو جەمئىيىتىدە چىرىكلىك خېلىلا ئۇمۇملاشقان ھەتتا بىر نۇرمال جەمئىيەت ھادىسىئى سۈپىتىدە "كەڭ قۇرساقلىق " بىلەن قۇبۇل قىلىنغان . ئىسلاھات ئېچىۋىتىش باشلىنىپ 30 يىل بۇلاي دىگەن كۈنلەردىمۇ بىر قىسىم مۇتەخەسىسلەر " چىرىكلىك مەلۇم تەرەپتىن ئىقتىسادى قۇرلۇشنى ئىلگىرى سۈرۈشكە پايدىلىق " دىگەن ئىنسانىيەت ئەخلاق تارىخىدىكى ئەڭ تېتىقسىز ئەڭ نۇمۇسسسىز نەزىريىنىمۇ ئوتتۇرغا قۇيۇشتى . بۇ خىل قاراشنىڭ پۈتۈن مەملىكەتتىكى ئاۋام خەلق تەرىپىدىن قانچىلىك قۇبۇل قىلىنغانلىقى ياكى ئەيىپلەنگەنلىكىنى بىز تەكشۈرۈپ سىتاستىكا قىلىشقا ئامالسىز ، ئەمما ئۇيغۇر جەمئىيىتى تەرىپىدىن قانچىلىك قۇبۇل قىلىنغانلىقىنى بىز ھىس قىلالايمىز. بۇ گەپ مۇشۇ يەردە تۇرۇپ تۇرسۇن .

سابىق شاڭخەي شەھەرلىك ئەمگەك مۇلازىمەت كاپالەت ئىدارىسىنىڭ باشلىقى يۆتكەپ خىيانەت قىلىۋالغان پۇل 158.56亿 ، بۇ ئەنزە پاش بۇلۇپ خۇلاسىسى چىققاندا 124亿 يۈئەن پۇلنى قايتۇۋېلىش مۇمكىن بولمىغان . 2007 يىلى دۆلەت مالىيسىنىڭ پۈتۈن مەملىكەتنىڭ مائارىپ قۇرلۇشى ئۈچۈن ئاجراتقان مەبلىغى 1076.35亿، داۋالاش ساقلىقنى ساقلاش ئۈچۈن ئاجراتقان مەبلىغى 664.31亿 يۈئەن بولغان . بۇنىڭدىن كۈرۋېلىشقا بۇلدىكى بىر پارىخور پۈتۈن مەملىكەت مائارىپ مەبلىغىنىڭ ئوندىن بىرىنى ، پۈتۈن مەملىكەت داۋالاش ساقلىقنى ساقلاش مەبلىغىنىڭ بەشتىن بىرىنى يەۋەتكەن . بۇ باشلىق قۇدرەت تېپىپتۇ ، تۇتۇلۇپ جازاغا ھۈكۈم قىلنىشتىن بۇرۇن دۇنيادىكى چوڭ بايغا ئايلىنىپتۇ. شۇنىڭ بىر ۋاقىتتا چەت -خىلۋەت يېزىلاردىكى يالىڭاياق مەكتەپكە بېرىپ ئۇقۇش پۇلىنى تۈلىيەلمەي جىگدە دەرىخىگە ئېسىلىپ ئۈلىۋالغان كېرىيىلىك ئۇقۇغۇچى ، گۇيجۇ ، خېنەن ، سىچۈئەن يېزىللىرىدا كۆۋرۈكسىز تاغقا يامىشىپ دوسكىسى يوق سىنىپلاردا ئۇقۇۋاتقان ئۇقۇغۇچىلار قۇدرەت تېپىش دىگەن خەتنى خەنزۇچە يازالامدۇ يازالمامدۇ بۇ بىر مەسلە . بىر قىسىم ئادەمنىڭ ، بىر نەچچە كىچىك رايۇن ، بىر نەچچە توپنىڭ چىرىكلىك بىلەن قۇدرەت تېپىشى بىر چوڭ توپنىڭ قۇدرەت تېپىشىدىن دىرەك بەرمەيدۇ ، ھەتتا بۇ ئىككى خىل توپنىڭ زىديىتى قۇدرەت تېپىشنىڭ يۇلىنى تۇسۇپ قۇيىدىغان يۇشۇرۇن ھەم خەۋىپلىك ئامىلغا ئايلنىدۇ .

ئىقتىسادىي جەھەتتىكى چىرىكلىك مىنىڭچە ئانچە قورقۇنۇچلۇق ئەمەس ، قانۇنغا ، ئىنتىزام تەكشۈرۈش ئۇرۇنلىرىغا ، خەلىق ئاممىسىنىڭ پاش قىلىشىغا تايىنىپ ئىقتىسادىي چىرىكلىك مەسلىلىرىنى كونتورول قىلىشقا بولىدۇ ، ئەڭ قورقۇنۇچلىقى ئىلىم -پەن ۋە تەتقىقاتتىكى چىرىكلىك . ئىلىم-پەن ۋە تەتقىقات چىرىكلىكى ئىلىم -پەننى ئۆزىنىڭ ئەسلىدىكى ئىنسانىيەتكە بەخىت يارىتىشتىن ئىبارەت مۇقەددەس نىشانىدىن ئاداشتۇرۇپ بىر ياكى بىر نەچچە ئەۋلاتقا ، دۆلەتنىڭ كەلگۈسگە تولدۇرۋالغۇسىز زىيانلارنى ئەكىلىدۇ . ئىلىم پەن تەتقىقات چىرىكلىكى سانائەت چىرىكلىكىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ . بۇ خىل چىرىكلىكنى ھەل قىلغۇچ پەيىت يىتىپ كەلمىگىچە ئاۋام پۇقرالار ھىس قىلىپ يىتەلمەيدۇ ، نازارەت قىلالمايدۇ ، چۈنكى پەن -تېخنىكا بىر دۆلەت نۇپۇسىنىڭ ئىنتايىن ئاز بىر قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان ئاق ياقلىقلارنىڭ قولىدا بولىدۇ . جىياۋۇ يىلىدىكى جوڭگو ياپۇنيە ئۇرۇشىدا زەمبىرەك ئۇقىنىڭ ئىچىگە توپا قاچلانغانلىقتىن ئېتىلماي ھەربى قىسىملارنى ئېغىر تالاپەتكە ئۇچرۇتىشى تېخى ھەربىر جوڭگولۇقنىڭ ئىسىدىن چىقمىغان بۇلۇشى مۇمكىن .

چىيۇ چېڭتوڭ خارۋارد ئۈنىۋېرسىتىنىڭ پىروفىسسورى ، رۇسيە پەنلەر ئاكادىميىسىنىڭ پەخرى ئاكادىمىكى ، ئامىرىكا پەنلەر ئاكادىمىيىسىنىڭ ئاكادىمىكى بۇلۇش سۈپىتى بىلەن يېڭى جوڭگو تەربىيەلەپ چىققان ئەڭ مەشھۇر جوڭگولۇق ماتىماتكا ئالىمى بۇلۇشى مۇمكىن . ئالدىنقى قېتىم ۋەتەنگە قايتىپ كىلىپ زىيارەت قۇبۇل قىلغاندا "داڭلىق پىروفىسسورلىرىمىز " يىل بۇيى دۆلەت چۈشۈرگەن تەتقىقات مەبلىغىنى ئىشلىتىپ بىر يىلدا ئۈچ -تۆت ئاي چەتئەللەردە " ئىلمى زىيارەتتە" بولىدۇ ، ئۇلارنىڭ بەزىللىرى ئوتتۇزدىن ئۇشۇق ئاسپىرانىت يىتەكلەيدۇ ، بۇنداق ئاسپىرانىتلارنىڭ قانچىلىك ساپاسى بولماقچىدى ؟ دىدى . مەنمۇ ئۇنىڭ بۇ قارىشىغا قۇشۇلدۇم ، مەن ئون يىل بۇرۇن تۇنۇشقان دوكتۇرلار بىلەن ئون يىلدىن كىيىن تۇنۇشقان دوكتۇرلارنىڭ ئاسمان زىمىن پەرقى بار ، "تارتىپ ئۆستۈرۈلگەن مايسىنىڭ " قانچىلىك ھاياتى كۈچى بولماقچىدى ؟ قانچىلىك ھۇسۇل بەرمەكچى ئىدى ؟ كوچا - كوچىلارغا ، بېيجىڭنىڭ جوڭگۈئەنسۇن كەنىتىدىن باشلاپ چىڭخۇئا داشۆ ھويلىسىغىچە چاپلانغان توردىن نۇمۇرى چىقىدىغان ئۈنۋان كىنىشكىسى بىجىرىمىز دەپ چاپلانغان تىلىفۇن نۇمۇرلىرى يېڭى بىر ئەۋلاتنى قانچىلىك زەھەرلەيدۇ؟

بەلكىم يۇقارقىلار قىسمى ئەھۋال بۇلۇشى مۇمكىن ، ئەڭ مىنىڭ ھىس قىلىشىم جوڭگو جەمئىيىتىدە چىرىكلىك "قىسمىلىقتىن " ئاللىبۇرۇن ھالقىپ كەتتى . مەن جوڭگولۇق بولغىنىمدىن پەخىرلىنىمەن ، ۋەتىنىمنى سۆيىمەن ، جوڭخۇئا مىللەتلىرىنىڭ ھەقىقى قۇدرەت تېپىشىنى كىشلىك غايەم دەپ قارايمەن . شۇڭا چىرىكلىككە قارىغانسىرىم ، ئاڭلىغانسىرىم غەزەپلىنىمەن . مەن قىزىلبايراق ئاستىدا ، ئۇقۇمۇشلۇق زىيالىي ئائىلىسىدە تۇغۇلۇپ چوڭ بولدۇم ، كىچىكىمدىن ۋەتەنپەرۋەرلىك تەربىيىسى ئالدىم . مەن دۇنياغا ئۆزەمنىڭ قىممەت قارىشى ۋە دۇنيا قارىشى بىلەن قارايمەن . بىر قىسىم ئاۋام خەلىقنىڭ ئاغزىدىن بىر نىمە يىمەيدىغان قىزىلپاچاق ئىش بىجرەلمەيدۇ ، يول ماڭايلى ، ئارقا ئىشىك قىلمىساق ھازىرقى جاھاندا قۇرۇق گەپكە مۇشۈك ئاپتاپقا چىقمايدۇ دىگەن گەپلەرنى ئاڭلىغاندا ئۇلارنىڭ چىرىكلىكنى بىر خىل قىممەت قاراش دۇنيا قاراش سۈپىتىدە قۇبۇل قىلىپ كەتكەنلىكىدىن ئازاپلىنىمەن ، ئۇلارنىڭ بۇ گەپلىرى نەچچە مىليۇن ئىنقىلاۋى قۇربانلارغا ھاقارەت قىلغاندەك ئاڭلىنىدۇ .

ئەيدىز ، ئىچكىرى ئۆلكىلەرگە ئالداپ ئېلىپ چىقىلغان ياش -ئۆسمۈرلەرنىڭ جىنايەت ئۆتكۈزىشى ، جەمئىيەتنىڭ ئەخلاق كىرزىسىغا دۇچ كىلىشى تور بىكەتلەر كۆڭۈل بۈلۈپ كىلىۋاتقان مەسلە بولدى . نۇرغۇن ئادەملەر يازدى ، تىللىدى ، ياردەم قىلدى ، ئېچىندى ھەتتا بەزى خەلق ساقچىللىرى ئۆزىنىڭ ھاياتىنى قۇربان قىلدى (ئۇلارنىڭ ياتقان يىرىنى جەننەتتە قىلسۇن ). چوڭقۇرراق ئويلانساق ، تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلساق چىرىكلىكنىڭ كەچۈرگۈسىز مەسئۇلىيىتى بارلىقىنى ھىس قىلالايمىز . خىروئىن ساتىدىغان ئادەم بولمىسا چىكىدىغان ئادەم تەبئىلا تۈگەيدۇ ، ئوغرى -يانچۇقچىلارغا يانتاياق تىل بىرىكتۈرگەن قانۇن سېپىدىكى چىرىك ئۇنسۇرلار بولمىسا ئاقچى ، قىمارۋاز ، ئوغرى -يانچۇقچى قانۇننىڭ جازاسىنى تارتىدۇ ، چىرىكلىك قانۇننىڭ ئىززەت ئابرويىنى يەرگە ئۇرغاچقا جىنايەتچى قانۇننى كۆزگە ئىلمايدۇ ، كاللىسىغا پۇل بولسا تۈرمە دىگەن كىرىپلا چىقىپ كىتىدىغان چايخانا دىگەن ئاڭ سىڭىدۇ .

ئاۋام خەلىقنىڭ كۈزى ئۇچۇق ھەممىنى كۈرۈپ تورىدۇ ، بۇ توغرىدا توردا ، مەنبۇئاتلاردا كۈندە خەۋەر بار ، ھەر بىر بايرام ، ھەر بىر كىچە ، ھەر بىر دوقمۇش ۋە كەيپى ساپا سورۇنلىرىدا چىرىكلىكنىڭ مىساللىرى يىتىپ ئاشقىچە بار ، بۇ توغۇرلۇق ئۇزۇن توختالمايمىز . لېكىن خۇلاسىمىز شۇكى بىر توپنىڭ ، بىر دۆلەت ياكى مىللەتنىڭ قۇدرەت تېپىشنى ئاخبارات ۋاستىللىرىدا كۆپتۈرۈپ ئەمەلگە ئاشۇرغىلى بولمايدۇ . چىرىكلىك قۇدرەت تېپىشنىڭ ئەڭ چوڭ تۇسالغۇسى ، قۇدرەت تېپىش ئۈچۈن چىرىكلىك تازىلىنىش كىرەك ، مۇكەممەل بولغان مىخانىك تۈزۈم ، قانۇننىڭ مۇقەددەسلىكى ، ئادىل خالىس مەيداندا تۇرۇپ نازارەت قىلدىغان ئاخبارات ۋاستىلىئىرى بولماي تۇرۇپ قۇدرەت تېپىش پەقەت شىرىن بىر خىيال ياكى مەۋھۇم قۇدرەت تېپىش بوپ قالىدۇ .

سەنلۇ سۈت پاراشۇكى پاش بولغاندىن كىيىن چوڭ -كىچىك نۇرغۇن زاۋۇتلارنىڭ سۈت مەھسۇلاتلىرىدا مىلامىن ئوخشىمىغان دەرىجىدە بايقالدى ، نۇرغۇن كىشىلەر سەنلۇ شىركىتىگە غەزەپلەندى ، تىللىدى ، سوت ھۈكۈم ئىلان قىلىپ ئېغىر جازالىدى ، ئۈلۈم جازاسىئىمۇ بىرىلدى . لېكىن بۇ مەسلىدە نۇرغۇن كىشىلەر شۇنداق بىر نوقتىغا سەل قارىدى ، نىمىشقا ساختا مەھسۇلات ، زەھەرلىك يىمەكلىك جوڭگو بازارلىرىنى قاپلايدۇ ، بۇنداق ئىشلار شۇنچە قاتتىق زەربە بىرىلىپ تۇرسىمۇ داۋاملىق چىقىپ تورىدۇ ؟ مەسلە ئاددى ، مىنىڭ جاۋابىم شۇكى يىمەكلىك ، دۇرا ، تازىلىق تەكشۈرۈش نازارەت قىلىش ئۇرۇنلىرىغا بىر قىسىم چىرىك پارازىت قۇرۇتلار يۇشۇرۇنغان ، شۇنىڭ بىلەن بۇ ئۇرۇنلارنىڭ ئۆزىنىڭ نۇرمال فونكىسيىلىك رولىنى جارى قىلدۇرىشى چەكلىمىگە ئۇچرىغان ، نەتىجىدە ئۇلار قاياققا ئوت كەتسە شۇ يەرگە بېرىپ ئوت ئۈچىرىدىغان ئوت ئۈچۈرۈش ئەترىتىگە ئايلىنىپ قالغان . سەنلۇ پاراشۇكى شۇنچە يىل بازاردا سېتىلىپتۇ ، يۇزمىڭدىن ئۇشۇق بالا زەھەرلىنىپتۇ ، شۇ چاققىچە نازارەت قىلىش ئۇرۇنلىرى نىمە ئىش قىلدى ؟ چىرىكلەشتى ، پارا يىگەنلىكى ئۈچۈن تەكشۈرۈش دوكلاتلىرى تەكشۈرمەي تۇرۇلۇپ يېزىلىپ تامغا بېسىلدى ، ئىش چۇڭايغاندا مۇشۇ پارازىتلار ئوت ئۈچۈرگەن قەھرىمانغا ئايلىنىپ ئاۋام خەلق رەخمەت ئېيتىشتى .

ئۈزۈلمەي چىقىپ تۇرۋاتقان كۈمۈر كان ۋەقەلىرى ، ساختا دۇرا ۋەقەسى ، يىمەكلىكتىن زەھەرلىنىش پەقەت بىر نەرسىنى چۈشەندۈرۈلەيدۇ ، باشقۇرۇش قالايمىقان ، نازارەت قىلىش يىتەرلىك ئەمەس . سەۋەبى فونكىسيىلىك تارماقلار چىرىكلەشكەن ھېچ بولمىسا ۋەزىپىسىنى ئادا قىلالمىغان . خادىملاردا كەسپىي ئەخلاق ئېڭى تۈۋەن ، قانۇننى كۆزگە ئىلمايدۇ ، چۈنكى قانۇن ئىجرا قىلىش تارماقلىرىنىڭ چىرىكلىشىشى بۇنىڭغا سەۋەب بولغان . ئالدىنقى قېتىم مالايسىنىڭ بىر مىنىستىرى قىلچە تەپ تارتماستىن جوڭگو شەرىقنىڭ تارىخىدا مىسلىسىز زور مەدنيەت ياراتتى ، شۇنداقلا دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ چىرىكلىكنىمۇ ياراتتى دىدى ، فىرانسىيە ئەلچىسى تېخىمۇ ھەددىدىن ئېشىپ جوڭگولۇقلار مۇھىتنى قۇربان قىلىش بەدىلىگە بىر كىچىدە بېيىغان ، ساپاسى يوق ، بىز جوڭگولۇقلار بىلەن سودا قىلساقمۇ ئۇلارنى ئۆيىمىزگە تاماققا تەكلىپ قىلىشىمىز مۇمكىن ئەمەس دىدى . چىرىكلىك دۆلەتنىڭ شان -شۆھرىتگە تەسىر يەتكۈزدى ، چىرىكلىك دۆلەتنىڭ ئابرويىنى تۆكتى. خېمىيىلىك ماتىرياللارنىڭ يىمەكلىك ، دۇرا ، بىناكارلىق قاتارلىق ساھەرلەردە نۇرمىدىن ئارتۇق ئىشلىتىلىشى ، مۇھىتنىڭ بۇلغىنىشى بىلەن جوڭگولۇقلار ھەر كۈنى يىمەكلىككە قۇشۇپ زەھەر يەۋاتىدۇ .قانۇنسىز چىرىك ئۇنسۇلار شەخسى مەنپەتى ئۈچۈن خەلىقنىڭ كۈنى "يىگىنى زەھەر ئىچكىنى نىجاسەت " بوپ قېلىۋاتىدۇ . يېقىندا يەكەن ناھىيىسىدە ئىككى ئادەم ساختا دۇرىدىن زەھەرلىنىپ ئۆلدى ، ناۋادا مۇشۇ ئىش كورىيىدە ، ياپۇنيىدە يۈز بىرىپ قالغان بولسا چۇقۇم سەھيىگە مۇناسىۋەتلىك باش مىنىستىر خەلىقتىن ئەپۇ سۇرايىتتى ياكى ئىستىپا بىرەتتى بىراق يەكەندىكى بۇ ئىش بىرەر مۇناسىۋەتلىك ئەمەلدارنىڭ ئىككى سائەتلىك ئۇيقۇسىغىمۇ تەسىر قىلمايدۇ ، چۈنكى ئارقا تىرەككە ئىشنىدۇ ، بەرگەن پارىسى بۇ پارازىتلارنى مۇشۇنداق ھاللىق خاتىرجەم تۇرمۇشقا ئىگە قىلغان .

چىرىكلىك جوڭگودا ئۇزۇن تارىخ ۋە ئىجتىماھىلىققا ئىگە ، بىر نەچچە ئادەمنىڭ تەنقىت قىلىشى قارشى تۇرۇشى بىلەن چىرىكلىكنىڭ بىر تال مويى تەۋرىمەيدۇ . بىراق ھەر بىر ۋىجدانلىق جوڭگولۇق شۇنى ئىسىدە تۇتۇشى كىرەككى دۈلەت قودرەت تېپىشى ئۈچۈن چىرىكلىك تازىلانمىسا قۇدرەت تېپىش ئەمەس دۆلەت مۇنقەرىز بولىدۇ ، خەلق گۇيا بىر دېڭىزغا ئوخشاش قولۋاقنى لەيلىتىپ تۇرالايدۇ شۇنداقلا دۇم كۆمتۈرەلەيدۇ ، خەلق لەيلىتىپ تۇرۋاتقان ھەربىر ئەمەلدار ، ھەر بىر ھۆكۈمەت خادىمى بۇنى ئىسىدە چىڭ تۇتۇشى كىرەك .

bilimhumar

ئۆتمۈشۈم،كەلگۈسۈم ۋە كومپيۇتېر

مەنبەسى: https://qutbilik.wordpress.com/author/qutbilik/

ئىلاۋە: يۇقىرىدىكى ئۇلىنىشتىكى تېما ئاستىدا مەزكۇر يازما بىلەن مۇناسىۋەتلىك كۆپلىگەن ياخشى ئىنكاسلار بار ئىكەن.  مەن ئوقۇرمەنلەرگە ئاشۇ ئىنكاسلارنىمۇ بىر قېتىم ئوقۇپ بېقىشنى تەۋسىيە قىلىمەن.  

يول مېڭىشنى سورىساڭ پىشقان قەدەمدىن سورىغىن ،
بىلىم ئېلىشنى سورىساڭ  پىشقەدەمدىن سورىغىن .

ئەسسالامۇئەلەيكۇم مۇنبەرئەھلى، مەن شىنجاڭ پىداگوگىكائونۋېرسىتىتىنىڭ  ئوقۇغۇچىسى قۇتبىلىك بولىمەن،  كەسپىم كومپيوتېر 2005- يىلى بۇمەكتەپكە قۇبۇل  قىىلنغاندىن باشلاپ بۇكەسىپ بۇكومپيوتېردۇنياسىغا شۇنداق شۇڭغۇدىمكى ئەيھانناس بۇدۇنيادا يەنەبىر ، يەنەبىر كەسىپكە بۇنداق كۆيمەستىم .مانا كۆزنى يۇمۇپ ئاچقۇچە 2يىل ئۆتۈپ كەتتى ،مەن دەسلەپ كەلگەندىكى QQ نى ئاچالمايدىغان سەۋيەدىن بۈگۈنكى توردا بىمالال مەشۇلات قىلالايدىغان ،كومپيوتېربۇزۇلسا ئوڭشىيالايدىغان ،ھەرخىل سىستىمىلارنى يۇمشاق دىتللارنى بىراۋنىڭ ياردىمىسىز توردىن ئىزدەپ تاپالايدىغان ھەم چۈشۈرۈپ قاچىليالايدىغان ئىشلىتەلەيدىغان بولدۇم ،تۇنجى يىلى كازىۋەنگە كەلگەندىن تارتىپ باشلانغان بۇئىشتىياق مىنى ھەرقىسمەتلەرنى كۆرۈشكە مەجبۇرقىلدى ،باۋيې(包夜) دىگەن بۇنەرسىنى قانداق ئۆگەنگنلىكىمنى بىلمەيمەن ،شۇنەرسىنى ئۈگەندىمما بولدى مەن كومپيوتېرغا مەستانە بوپ قالدىم. كومپيوتېرمىنى ئۆزىگە شۇنداق مەپتۇن قىلدىكى نە تاماق، نەدەرىس ،نە بۇئۈستى بېشىم …ھەمىسىنى ئۇنتۇدۇم ،ھەپتىدە ئازبولغاندا 3قېتىم باۋيې(包夜) قىلىش ماڭا ئۇدۇم بولدى .كىچىسى ھۇقۇش بوپ ئۇخلىماي چىقتىم ،كۈندۈزى كالا بوپ ئويغانماي چىقتىم ،كۈنلەر مانا مۇشۇنداق ئايدا كەلگەن 400كوي يا تاماققا يا باۋيې(包夜) گە يەتمەي بۇكۈنلەر ئۆتۈپ كىتىۋەردى, مىنىڭ بۇكومپيوتېرغا بولغان قىزقىشىم، بۇمەستانىلىقىم ھىچ ئاجىزلىشىدىغاندەك ئەمەس ئىدى ،مىنىڭ كۆيگىنىم ناخشا ئەمەس ،ئويۇن ئەمەس ،كىنومۇ ئەمەس ،چ چ دا پاراڭلىشىشمۇ ئەمەس پەقەت توردىن يۇمشاق دىتال چۈشۈرۈپ ئۇنى تەتقىق قىلىش ئۇنىڭ  نىمگە ئىشلەيدىغانلىقىنى ،نىمىنى كىرگۈزۈپ نىمنى چىقرىدىغانلىقىنى  كۆرۈش ئىدى ،بۇ بەيدۇ تۇرىدىكى مەزمۇنلار تۈگەيدىغاندەك ئەمەس .ئىزدە ئىزدە ..يەنە ئىزدە ….توختىماي ئىزدەش توختىماي باۋيې(包夜) قىلىش ئۇدا داۋاملاشتى …..1ئاي ئەمەس 2ئاي ئەمەس 1يىل داۋاملاشتى ..ساق بىريىل ..نىمەئىش بولغىنىنى بەلكىم پەرەز قىلىپ بولغان بۇلشىڭىز مومكىن بىريىل ئۇدا كومپيوتېرخانىدىن چىقماي كۈن بويى باۋيې(包夜) قىلغان كىشىنىڭ ئۈگۈنۈش ئەھۋالى يەنە نىمە بولماقچى …..ئەتە سەۋىيە سىناش ئىنتاھانى ئالىدۇ دىسمۇ تاس قالدى يەنە باۋيې قىلغىلى ….شۇنداق قىلىپ مىنىڭ 1يىللىق جاپالىق ھالدا تىرشىپ باۋيې قىلىشلىرىم مىنىڭ سىنىپ قېلشىم بىلەن ئاخىرلاشتى .مەن لىيۇجى (留级) قالدىم …..مەن بىلەن بىللە كەلگەن دوست بۇرادەر ساۋاقداشلىرىم ھەممىسى خۇشال ھالدا مەركىزى ئوقۇتۇش رايونىغا(本部) كەتتى ،بىچارە مەن كازىۋەندە يالغۇز قالدىم ..ئاھ بۇقايتا ئوقۇش تۇنۇمايدىغان ئەزەلدىن كۆرۈپ باقمىغان بالىلار بىلەن بىللە ئوقۇش …مىنى كۈتمەكتە ..توختا توختا ئىش بۇلارلام ئەمەس بۇئىشلارنى ئاتا ئانامغا نىمە دەپ چۈشەندۈرۈش بىر يىل ئارتۇق ئوقۇش 5يىللىق ئالىي مەكتەپنى 6يىلدا تاماملاش ..بەزىلەر تىياۋجى(跳级) قىلىپ 5يىللىق ئوقۇشنى 4يىلغا چۈشەرسە مەن ئارقىغا تىياۋجى(跳级) قىلىپ 6يىلدا تاماملايدىغان بولدۇم …كومپيوتېرنىمە؟ تورنىمە ؟بەيدۇ نىمە ؟بۇ رىيانلىقتىكى سىنىپ قېلىش  (留级) قېلىش نىمە ؟مەن ئېغىرئويلاندىم ،مەن بۇبىر يىلدا نىملەرنى قانچىلىك بىرنىملەرنى ئۆگەندىم ؟يەنە نىملەرنى يوقاتتىم ؟مىنىڭ يوقاتقىنىم بىريىللىق ئۆمرۈم ،بىريىللىق ئوقۇش ،خىراجەت ھەققى ،يەنەنۇرغۇنلىغان ئىنچىكە ساۋاقداشلىق مىھرى ….نۇرغۇنلىغان ئىنچىكە ھىسياتقا مۇناسىۋەتلىك نۇرغۇنلىغان ئىشلار ……ئىرىشكىنىم كومپيوتېردۇنياسىدىكى نۇرغۇن مەۋھۇملۇقلار..ئېلىپ چىقىپ بىركىمگە مانا مىنىڭ ئۆگەنگەن نەرسەم دەپ كۆرسەتكىلى بولمايدىغان مەۋھۇملۇقلار ….  مىنىڭ كازىۋەندىكى ئازاپىق بىر يىلىم  شۇنداق قىلىپ باشلاندى ئەمما بۇئىشلارنى ئاتا ئانامغا دىمەسلىك قارارىغا كەلدىم ..ھەم دىمىدىم ،ئاتا ئانام بالام hskئىنتاھاندىن ئۆتتىڭمۇ دەپ سورىغاندا بۇئۆمرۈمدە تۇنجى قېتىم ئاتا ئانامغا يالغان سۆزلىدىم ،مەن ھەئە ئانا مەن ئۆتۈپتىمەن دىدىم ..شۇچاغدىكى ئاشۇ بىر ئېغىز ھە دىگەن گىپىم ئۈچۈن مەن ھازىرغىچە ئازاپلىنىمەن. نىمىشقا دەمسىز؟ شۇنچە يىل ئاتا ئانامغا يالغان سۆزلىمەي ئالىي مەكەپكە چىقىپ ئالىي بىلىم يۇرتىدا تۇرۇپ ئاتا-ئانامغا يالغان سۆزلىدىم …شۇنچە مىھىر بىرىپ باققان ئانامغا يالغان سۆزلەشكە نىمە ھەققىم بارمىنىڭ؟  …شۇئازاپ شۇ ھىسياتلار ئىچىدە مىنىڭ 2-يىللىق خەنزۇتىلى ئۆگنىشىم باشلاندى .بىرىنجى مەۋسۇم كازىۋەندە قالسام بولمايدىغانلىقى ئېنىق بولمىسا باشقا مەكتەپتىكى دوستلىرىم ،ساۋاقداشلىرىم ئېنىقلام بىلىپ قالدۇ .ئۇلاربىلسە بۇگەپ ناھايىتى تىزلا يۇرتقا ئاندىن دوست يارەنلەر ئارقىلىق ئاتا ئانامنىڭ قۇلقىغا يېتىدۇ .بۇئىشلارنى چاندۇرماسلىق ئۈچۈن  مەن بېنبۇغا يېنىپ كەلدىم ،ئاغىناللىرىمنىڭ ياتىقىدا ياتتىم . بىرماۋسۇم ئۇرلۇپ سوقۇلۇپ بەزىدە بوش كاۋات بار بەزىدە يوق دىگەندەك بىردە كىيملىرىم بىلەن ياتسام بىردە دوستلىرىم بىلەن بىر گە يېتىپ دىگەندەك،كازىۋەن بىلەن بېنبۇ (本部) ئوتتۇرسىدا قاتناپ يۈرۈپ  بىرماۋسۇمنى تۈگەتتىم. بۇخىل ئىككى مەكتەپ ئارسىدا پالاقشىپ قاتناپ ئوقۇغان ، خاتىرجەم تۇراي دىسە ياتىقى يوق ئادەمنىڭ ئۆگىنىش ئەھۋالى قانداق بولماقچى ئىدى ،بىرىنچى مەۋسۇم مانا مۇشۇنداق دەرىسلەردە نەتىجىسز ئۆتۈپ كەتتى ،بىرماۋسۇم شۇنداق خارلىق، زارلىق، موھتاجلىق، ھەرخىل ھىسيات توقۇنۇشلىرى ئىچىدە ئۆتۈپ كەتتى .مەن ئاشۇ كۈنلەرنى كۆرۋاتقان ھەربىر ۋقتىمدا ئۆزۈمدىن سورايتىم ،مەن نىمىشقا مۇشۇكۈنگە قالدىم؟نىمىشقا ھەتتا ئاتا ئانامغىمۇ يۈرەكلىك تېلفۇنمۇ قىلالمايدىغان بوپ قالدىم …جاۋابى ئەشۇ كومپوتېر ئەشۇ باۋيې(包夜) ئەشۇ دەھشەت قىزقىشلار ئىدى ……
2-ماۋسۇم ئاتا ئانام ۋە باشقا مەكتەپلەردىكى دوست يارەنلىرىمنىڭ ھىچ قايسىسى بىلمىدى ،شۇنىڭ بىلەن مەن كازىۋەنگە بېرىپ ھىچ يەرگە بارماي ئۆگۈنۈش قارارىغا كەلدم ،5ئاينىڭ 21گىچەتورخانىغا(网吧) دەسسىمەسلىكە قەسەم قىلدىم .ئادەم بۇدۇنيادا قىلمەن دىسە قىلالمايدىغان ئىشى يوق .مەن شۇنچە ياخشى كۆردىغان كومپيوتېرنى ئاشۇ تور ئاشۇ توردىن چۈشىۋاتقان دىتالارنى ئۇنتۇپ دەرىسكە كىرشىپ كەتتىم ،ماڭا بۇ مەن شۇنچىلىك ئامراق بولغان شۇنچە مەستانە بولغان كومپيوتېردىن ئايرىلىش شۇنچە تەس كەلسىمۇ مەن كۆتۈمنى غىت قىسىپ ئولتۇرۇپ خەنزۇتىلى ئۆگەندىم …ئىنتاھان كەلدى… يۈرەك دىگەن سۇ …..ناۋادا يەنە ئۈتەلمىسەمچۇ ؟؟؟  ئاھ خۇدا ئۆزۈڭگە ئامانەت ..نەتىجىمۇ چىقتى .مۇئەلىم نەتىجىنى ئوقۇماقتا ..8دەرجە بولغانلار ..7دەرجە بولغانلار ..ئىسمىم يوق ئاھ خۇدا نىمە كۆرگۈلۈك بۇ ..6دەرجە بولغانلار ..يوق يوق ..ئەڭ ئاخىردا xxxxxx ….ئاھ خۇدا مەن ئۆتۈپتىمەن ..مەن ئۆتتۈم …سىنىپتىكىلەرنىڭ ھەممىسى ماڭا قاراشماقتا ،ھەممىسى مەن ئۈچۈن خۇشال بولماقتا ئىدى …مەكتەپ ئىچى بىنا ئالدى ئالدىنقى يىلى ماڭا سىنىپ مەسئۇلى  (班主任) بولغان مۇئەللىم :xxxxx ئۆتۈپسەنما ..؟؟؟
ھە مۇئەللىم …..
.ھە ئەمدى كەسىپنى تىتىۋىتىسەنغۇ ؟ياخشى ئوقۇغىن ؟مەنچە سەن ئەمدى كەسىپنىڭ ئالدى بوپ ئوقايسەن .ھاراسىت مىنىڭ كومپيوتېرىمدىكى سىستىمىدىن چاتاق چىققان ۋاقىت چىقرىپ ئوڭشاپ بەرگەن بولساڭ ؟؟؟……
مانا بۇمىنىڭ تۇنجى كومپيوتېر بىلگىنىم ئۈچۈن ئىرىشكەن خۇشاللىقىم ..مىنىڭ مۇئەللىم مىنى ئۆزىنىڭ كومپيوتېرنى ئوڭشاپ بىرىشكە تەكلىپ قىلماقتا ..بىر ئالى مەكتەپنىڭ ئوقۇتقۇچىسى تەكلىپ قىلماقتا …..مانا بۇ بىلىمنىڭ ھۆرمتى ،شۇنداقلا ئىززىتى ئىدى …مەن شۇندىلا تېخىمۇ تىرشىشىم لازىم ئىكەنلىكىمنى بوپمۇ بۇبىريىلنى تولۇقلاش ئۈچۈن تىرشىشىم لازىم ئىكەنلىكىنى ھىس قىلدىم .مەن ھازىر 2006يىللىق ئوقۇغۇچىسى ئەمما مەن 2006يىللىتىكى ئوقۇغۇچىلارنى ئەمەس، 2005-يىلىقتىكى ئوقۇغۇچىلارنىمۇ ئەمەس، 2004-يىللىقتىكى ئوقۇغۇچىلارنى ئۆزۈمگە رىقابەتچى قىلىپ تالىشىم كىرەك ….
شۇنداق قىلىپ مەن يەنە بىر قېتىم كومپيوتېرغا ئۆزۈم ئەڭ ياخشى كۆردىغان بۇ ھارامزادىگە يېقىنلاشتىم .ھەم شۇنداق تىرىشتىم ئاساسىي بىلىمدىن تارتىپ سىستىما قاچىلاش ،سىستىمىنى بۇزۇش ،تىزىملاش جەدىۋىلنى پىششىق ئىگەللەش ،ھەرخىل خەنزۇچە ئېنگىلىزچە دىتاللارنى توردىن چۈشۈرۈپ ئىشلىتىش ئۇلارنى يەنە قايتا ئوراپ قاچىلاش پىرگىراممىسى تۈزۈش ،ئاپتوماتىك قاچىلىندىغان ئوپتېك دېسكا ياساش ،Ghost xpتەخسىسى ياساش ،xpتوپلاشتۇرما دېسكىسى ياساش ،قوزغاتقۇچ دېسكا ياساش ،ئۈن سىن يۇمشاق دىتاللىرىدىن پايدىلنىپ ئېلىكتىرونلۇق ئالبوم ياساش قاتارلىق نۇرغۇن بىلىملەرنى ئۆزلىكىمدىن كېچى كىچلەپ باۋيې(包夜) قىلىپ دىگەندەك ئۆگەندىم .بىركىچە باۋيې قىلسام زادى ئۇيقۇم كەلمەيتى ،ئاشۇ ئانام بىلەن دادامنى ئالدىغانلىقىمنى ،بىريىل قايتا ئوقۇغانلىقىمنى ،خەقنىڭ مەندىن ئېشىپ كىتۋاتقىنىنى ئويلىسام زادى ئۇيقۇم كەلمەيتى ،ھامىنى بىر ئۆلۈم ئۆلۈپ كىتىدىغان جانغا نىمىشقا ئۇخلايتتىم ھېلىمۇ يىتە ئۇخلىغىنىم دپ ئويلايتىم …ئۆزۈمگە ئۆزۈمنىڭ بەك ئاچىچىغى بارئىدى شۇڭا ئامال بار كومپيوتېركىتاپنى يېنىمدىن ئايرىمايتىم ،(گەرچە خەنزۇتىلى سەۋيەم يىتىشمەي لىيۇجى(留级) قالغان بولساممۇ ئەمما كومپيوتېرغا ئائىت مەزمۇنلارنى تۇلۇق ئوقۇپ چۈشنەلەيتم )ئەنە شۇنداق ئۆگۈنۈشلەر داۋاملاشماقتا ،تور قۇرۇش ،كومپيوتېرلانى ئۆزئارا تورلاشتۇرۇش ،توربەت ياساش ،بۇنەرسىلەرنىمۇ خېلى بىريەرگە ئاپپاردىم ،تېخى دۆۋلەتلىك 1-دەرجە ئىنتىھانىغا قاتنىشىپ دۆۋلەتلىك بىرىنجى دەرىجە كىنىشكىنىمۇ ئالدىم ،خۇشالىقلار ئەمدى ماڭا ياربولماقتا ،ئاينىڭ 15قاراڭغۇ 15يۇرۇق ،يامغۇردىن كىيىن كۈننىڭ چىقىشى تەبىي ،مىنىڭ باھارىم يىتىپ كەلگەن ئىدى ،مەن يازلىق تەتىلدەكومپيوتېرنىڭ  ئالدىدا كۈنىگە 15سائەتتەك ئولتۇردۇم ،ۋاقىت ماڭا ناھايىتى جىددىي ئىدى 45كۈنلۈك بۇتەتىل مەن ئۈچۈن ئالتۇنغا تىگۈشكۈسىز ئىدى .شۇڭا كىچە سائەت بەشكىچە كومپيوتېرئۈگۈنۈپ ئاتتىگەن سائەت ئونلاردا ئورنۇمدىن تۇرۇپ دىگەندەك ئۈگەندىم ..ئاتا-ئانام بىچارىلەر ئۇخلا بالام ئۇخلىۋال دەپ قاخشايتى مەن بولسام مانا ھازىر ،مانا ھازىر دپ تاڭ ئاتىۇزىۋىتەتتىم ،ھەرقېتىم ئۇخلىۋال بالام دىگەن گەپنى ئاڭلىغاندا ئىچىمدىن ئازاپلىنىپ كىتەتتىم .ياق مەن ئۇخلىمايمەن …ئانا دادا ئەگەر سىلەر ئوغلۇڭلارنىڭ بۇكۆرگەن كۈنلىرىنى بىلسەڭلەر ئىدى ئاندىن مىنىڭ نىمىشقا ئۇخلىماي شۇنچە ئۆگىنىدىغانلىقىمنىڭ سەۋبىنى چۈشنۈپ يەتكەن بولاتتىڭلار …خەيرىيەت .يېپىق قازان يېپىق بويىنچە قېلىۋەرسۇن ،ئاتا ئانامغا نىمە دەپ دەيمەن ،مىنڭ نىمە يۈزۈم بار شۇگەپلەرنى دەيدىغانغا …ئەگەر .ئۇلارمىنىڭ 1يىلنىڭ ياغى ئۇلارنى ئالداپ كەلگەنلىكىمنى بىلسە نىمە بوپ كىتەر .ۋاي داشۆگە ئۆتكەن ئوغلىمىز دەپ چوڭ بىلگەن ئوغلىنىڭ مۇشۇ ئەھۋامىنى بىلسە نىمە بوپ كىتەر …..مەن زادىلا بىلەلمىدىم ..قانداق قىلىشنى زادىلابىلەلمىدىم …..؟؟؟؟؟؟
خۇدانىڭ رەھمىتىدە مىىنىڭ داشۆھاياتىمنىڭ 3يىلى باشلاندى …يېپىق قازان يېپىق …
مەن سىنىپقا شۇنداق تەستە كىردىم ،سىنىپتىكى ساۋاقداشلارنىڭ كۆپچىلكى مىنى بىلدىغان بولۇپ مىنىڭ قايتا بىر يىل ئوقۇغانلىقىمنى ،مىنىڭ كومپيوتېردا خېلى بىرنىملەرنى بىلدىغانلىقىمنى بىلەتتى  ،كىيىن مەن سىنىپ باشلىقى بولدۇم ،ھەممە ئىشلا بىرقاتالىقچە ئىزىغا چۈشكەن ئىدى .ئەمدى خاتىرجەم ئوقۇيدىغان ،تىرشىدىغان پەيىت يىتىپ كەلگەندى …مەن تېرشىۋاتىمەن …مەن بىلىك تورىدىن ئەركىن سىدىق ،پەخىردىن قارلۇق ،قۇدىرەت ياقۇپ قاتارلىق پەخىرلىك ئوغلانلىرىمىزنىڭ  ئىش ئىزلىرىنى كۆرگەندىن كىيىن تېخىمۇ غەيرەتكە ،تېخىمۇ كۈچلۈك بولغان ئىرادىگە كەلدىم …بولۇپمۇ پەخىردىن قارلۇقنىڭ ئۇيغۇركومپيوتېرئىشلىرىنى تەرەققى قىلدۇرۇش ئۈچۈن بىرلىشىش ،ئۆملىشىش ،بىرلىكتە ئىشلەش كىرەك دىگەن شۇئارىنى كۆرگەندىن كىيىن بىزنىڭ مەيلى تارىخ جەھەتتە بولسۇن ،مەدەنىيەت جەھەتتە بولسۇن ،ئىقتىساد ۋەياكى سىياسى جەھەتتە بولسۇن چىقىش يولىمىزنىڭ پەقەت ۋە پەقەت كومپيوتېردا ئىكەنلىكىنى چوڭقۇر ھىس قىلدىم .بىلىم ماكانى بولغان بۇبىلىك تورى مىنىڭ كەلگۈسىمنىڭ بىرقىسمىنى ياراتتى .مەن ھازىر كۈندە سەھەردە ئورنۇمدىن تۇرۇپ بىلىك تورىنى ئاچىدىغان، يېڭى مەزمۇنلارنى كۆرۈپ بولۇپ ئاندىن يۈزۈمنى يۇيۇپ ناشتىغا ماڭىدىغان بولدۇم .مەن خۇددى بۇتوردىن ئاتا-ئانامغا نىمە دىسەم بولدىغانلىقى چىقىدىغاندەكلا ھىس قىلمەن ،چۈنكى مەن ئىشىنىمەن بۇيەردىكى مىللەتپەرۋەرلىك ،كىلەچەك ،ئانام ئۈگەتمىگەن دادام ئۈگەتمىگەن ،مۇئەللىملىرىممۇ ئۈگەتمىگەن ئۈگۈتۈشكە ئامالسىزقالغان ئاشۇ بىلىملەرنىڭ مۇشۇ ئورۇندىن چىقىدىغانلىقىغا ئىشىنىمەن ..مەن كەلگۈسنى قانداق بەلگىلەيمەن ،مەن يەنە نىملەرنى ئۆگىنىمەن ،مەن ھازىر كىم ،بۇرۇن كىم ئىدىم كىمنىڭ ئەۋلادى ئىدىم ،بۇندىن كىيىن كىم بولىمەن كىمنىڭ ئەۋلادى بولىمەن ،مەن بىرلىشىنى نەدىن باشلايمەن (قۇت بىلىك دەپ كومپيوتېرخىزمەت گۇرپىسى قۇرغان ‹بىرلىكتە ئۆگىندىغان ،ئۆگىتىدىغان ھەقسىزمۇلازىمەت قىلدىغان › بىرئايغا بارماي پارچىلنىپ كەتتى ،بەلكىم ياخشى باشلىيالمىغاندىمەن )،كىملەر بىلەن بىرلىشىمەن (مەن بىرلەشكەنلەر كومپيوتېركەسپىدىكى سىنىپنىڭ ئالدى باللىلار ئىدى‹يەنىللا پارچىلنىپ كەتتۇق ،بەلكىم ئوبكىتنى توغرا تاللىمىغان ئوخشايمەن›)،يەنە نىملەرنى ئۆگىنىمەن ،كىملەرگە ئۆگتىمەن (ھازىرچە سىنىپتىكى يېڭى ئۈگەنگۈچى ساۋاقداشلىرىمغا كومپيوتېردىن ئاساس قىسمىنى ھەقسىز ئۆتۈپ بېرۋاتىمەن)،قانداق ئۆگىنىمەن ،قانداق ئۆگىتىمەن ،ئانام ئۈگەتكەن دادام ئۈگەتكەن ئاشۇ ئىسىل خىسلەتلەرنى قانداق قىلىپ ئەجداتتىن ئەۋلاتقا ئۇلايمەن ،قانداق قىلسام ئانامغا دادامغا يۈزكىلەلەيدىغان بولىمەن ؟مانا  بۇ مەن ئىزدىگەن بىلىكتىن تېپىلدىغان بىلىملەر …..
دىن ،مىللەت ،دۆۋلەت ،ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەتلەر ھالا بۈگۈنگە كەلگەندە مىنى ۋە مەندك نۇرغۇن سىتودىنىتلارنى بۇجەميەتتە ئۆزىنى ئىپادە قىلىشنى كىم ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ بىرىشنى تەلەپ قىلماقتا ،مىللەتلەر كەلكۈنسىمان قۇشۇلۋاتقان ،خەنزۇلار مەدەنىيتى ئۆزلىگىدىن غەرىپ مەدەنىيتىگە ئاسىسىمالىتسىيە بولۋاتقان ،ئۇيغۇرلار مەدەنىيتى خەنزۇلار مەدەنىيتى ۋە غەرىپ مەدەنىيتىگە ئاسسىمالتسىيە بوپ كىتۋاتقان بۈگۈنكى بۇدۇنيادا مەن يەنىللا ئانامنىڭ ئوغلى بولالامدىم ،مەن نىمىشلارنى قىلسام قىلسام قايسى يولدا ماڭسام ئانام مەندىن رازى بوپ بالام جاپا چەكتىڭ تېرىشقىن تاللىغان يولىڭدىن ۋازكەچمەي داۋاملاشتۇرغىن‹يولۋاس ئىزدىن ،يىگىت سۆزدىن يانماس › دەيدىغان بولىدۇ ؟؟؟؟؟؟؟
جاۋاپ بەر بىلىك ھەممىسىگە جاۋاپ سەندىن چىقدۇ …جاۋاپ بەر ماڭا ۋە مەندەكلەرگە يول كۆرسەتكىن ……مەندەك ئازغانلارغا يول كۆرسەتكىن ئەمدى ئازمىسۇن …بۇدۇ ئازسا گۇناھ سەندە ….چۈنكى سەن ھازىر مىللەتنى يىتەكلەۋاتىسەن ….
2008-يىلى 1-ئاينىڭ 6-كۈنى

bilimhumar

تەكرارلىنىپ قاپتۇ.

xadlan05

ناھايىتى ياخشى بولغان مول مەزمۇنلۇق تېما ئىكەن ، قەلەم قوۋۋىتىڭىزگە قايىلمەن .