خالىدە ئىسرائىل ئىلىم چېيىدا

نازىخان

	ئىلىم چىيىنڭ تېخمۇ تەرەققى قىلىپ ياخشى داۋاملىشىنى ئۇمۈد قىلمەن

akbar0997

	ناھايىتى ئەھمىيەتلىك ئىش .مىنىڭچە بولسا بىزدە مەشرەپ ،ناۋا،سەنئەت كىچىلىگى ئازىيىپ مۇشۇنداق ئىلىم چېيى،لىكسىيە،مۇھاكىمە يىغىنى قاتارلىقلار كۆپلەپ ئېچىلغان بولسا ياخشى بولاتتى .

akbar0997

	ناھايىتى ئەھمىيەتلىك ئىش .مىنىڭچە بولسا بىزدە مەشرەپ ،ناۋا،سەنئەت كىچىلىگى ئازىيىپ مۇشۇنداق ئىلىم چېيى،لىكسىيە،مۇھاكىمە يىغىنى قاتارلىقلار كۆپلەپ ئېچىلغان بولسا ياخشى بولاتتى .

otyurak0999

	ھەر قەتىرە ساۋاقتىن(يېڭىلىقتىن) بىر تەجىرىبە، ھەر تەجىرىبىدىن(يېڭىلىقتىن) بىر بۈيۈك نەتىجە بىزنى ھەقىقى تۈردە قانائەت تاپقۇزسا ئىشلىرىمىز تىخمۇ روناقتا بولغۇسى. ياخشى تىلەك مەنىۋىي كۈچ بىرىدۇكى ئەمەلىي تۈردە مەسىلىنى ھەل قىلىپ بىرەلمەيدۇ. تېمىمىزنىڭ باشلانمىسىدىن ھارىزكەمگىچە ئېسىل تىلەكلەر چۈشۈكەچ خۇش بولدۇق، ئەمما تېمىمىزنىڭ مۇنازىرىسىدە سۇغا چۆكۈپ قىلىشى بىزدىن داۋاملىق ئىنكاس تەلەپ قىلىدۇ.   مۇنبەردە ئويلىغانلىرىمىزنى ئوتتۇرغا تاشلاپ دەڭسەپ بېقىش بىزگە بىرىلگەن ئەركىن ھوقۇق. قېنى ئەمسە شۇ ھوقۇقىڭىزدىن يەتكۈچۈ پايدىلىنىڭ. شەيئىلەردە ياندىشىش ۋە سۈركىلىش بولمىسا تەرەققىياتنىڭ بولمىقى تەس.

سەنجەر

	ئىلىم چېيى تېخىمۇ مۇكەممەللىشىپ داۋاملاشسا . تېخىمۇ كۆپ بىلىمدارلىرىمىزدىن  تەلىم ئالساق دىگەن ئمۈتتە مەن . . . ئىلىم چىيىنڭ تېخمۇ تەرەققى قىلىپ ياخشى داۋاملىشىنى ئۇمۈد قىلمەن .

taremogli

	ئىشىڭلارنى ئاسان قىلسۇن!مەڭگۈ داۋام ئەتكىلىي نىسىپ قىلسۇن!

salja

	ئۆزۈمنى چاغلىماي otyurak0999 نىڭ سوئالىغا جاۋاپ بېرىپ باقسام:          1.ئوقۇرمەن ياخشى ئەسەرنى  تاللامدۇ ياكى ياخشى ئەسەر ئوقۇرمەننى تاللامدۇ؟ ئېسىل ئەسەرنىڭ ئېسىللىقى نەدە، بىز ئۇنى قانداق ھېس قىلىپ يىتىمىز؟ ئوقۇرمەننىڭ ياخشى ئەسەرنى تاللاش ھوقۇقى بار، ھەم ئۆز نۆۋىتىدە ياخشى ئەسەر ئوقۇرمەنلەر توپىنى شەكىللەندۈرەلەيدۇ. ئېسىل ئەسەر دەپسىز، ئاۋال ئۆزىڭىزنىڭ كاللىسىدا قانداق ئەسەرنىڭ ئېسىل ئەسەرلىكىنى ئايدىڭلاشتۇرۋېلىشىڭىز كېرەك، سىزنىڭ كۆرسىتىغىنىڭىز ئەدەبىي ئەسەرمۇ ياكى تەتقىقات ئەسەرلىرىمۇ؟ ئوخشىمىغان ساھەدىكى ئەسەرلەرنىڭ ئۆلچىمى ئوخشاش بولمايدۇ، ھەم بۇنىڭغا ئوخشىمىغان ئادەم ئوخشىمىغان جاۋاب بېرىدۇ، دېھقاننىڭ، سودېگەرنىڭ، تارىخچىنىڭ، ماتېماتىكنىڭ، فىزىكىشۇناسلارنىڭ، خىمىكلارنىڭ، ئەدەبىياتشۇناسلار ھەممىسى ئۆز ئالدىغا كۆزقاراشقا ئىگە، ئەدەبىياتنىڭ ئۆزى بىر پايانسىز دېڭىز، ئەخلاق، ئېتىقاد، ئۆرۈپ-ئادەت، تۇرمۇش، سىياسەت قاتارلىق نۇرۇغۇن ئامىللار بىلەن باغلىنىدۇ، بۇنىڭغا ئالدىراپ بىر نەرسە دېگىلى بولماس. مېنىڭ نەزىرىمدە ياخشى ئەسەرنىڭ ئۆلچىمى: 1)        ئىنسان تەبىئىيتىنى نورمال ئەكىس ئەتتۈرۈش، ئىنسانغا ھۆرمەت قىلىپ، پىرسۇناژ ئوبرازى يارىتىش 2)        مىللەتنىڭ ئومومىي كەيپىياتىنى، مىللەتنىڭ بېشىغا كەلگەننى تەسۋىرلىسە 3)        تۇرمۇش چىنلىققا ھۆرمەت قىلىپ، يازغۇچىنىڭ سۇبىيكتىپ ھېسىياتى ئاساس قىلنمىسا. 4)        تىراگىدىيە ئېڭى شەخىسكىلا باغلىنىپ قالمىسا 5)        دۇنياۋى ۋە رايونىمىزدىكى كىرزىسلار تەسۋېرلىيەلىسە 6)        ئانا تېمىدا (باشقىلار يېزىپ باقمىغان تېمىدا) يازسا 7)         بايان سەنئىتى، ئىپادىلەش ئۇسۇلىدا يىڭىلىق يارىتالىسا، بەدئىيلىك ئۈنۈمىنى ئاشۇرالىسا 8)        خەلقىمىزنىڭ ئۆرۈپ ئادەت، مەدەنىيەتلىرىنى ئەكىس ئەتتۈرەلىسە، خەلق ئېغىز ئەدەبىياتىنىڭ تەركىبلىرىنى سىغدۇرالسا 2.پروزىچىلىقتا (بولۇپمۇ رومانچىلىقتا)  نېمە ئۈچۈن بازارغا ئۈلگەرتىلگەن، پۇچەك ئەسەرلەر ئەۋج ئېلىپ كەتتى؟ يازغۇچىلىق ئەخلاقىنىڭ يىمىرلىشى بىز ئۈچۈن قانداق ئاقىۋەت پەيدا قىلىدۇ؟ پروزىچىلىقتا پۇچەك ئەسەرلەر ئەۋج ئېلىپ كەتتى، بۇنىڭ سەۋەبىنى ئىچكى ۋە سىرتقى ئامىللاردىن تەھلىل قىلىشقا بولىدۇ، ئىچكى جەھەتتە يازغۇچى، نەشرىيات، تەتقىقاتچىلار ھەتتا ئوقۇمەنلەردىنمۇ ئىزدەشكە بولىدۇ. سىرتقى ئامىل جەھەتتە «قېرىنداش مىللەت»لەرنىڭ تەسىرىگە ئۇچىرىدى. يازغۇچىلىق ئەخلاقىنىڭ يىمىرلىشى ئاخىرى بېرىپ ئەدەبىياتىمىزنى تۈگەشتۇرىدۇ، بىراق مېنىڭچە بىزدە ياخشى ئەسەرلەر، مەسئۇلىيەتچان يازغۇچىلارمۇ كۆپ. 3. ئەسەر ئىلان (ئېلان) قىلىش ئۇقۇمى بىزدە مۇناسىۋەت بىلەن نەشىرىيات ئورۇنلىرىغا مۇراجەت قىلىشنى كۆرسىتەمدۇ؟ ئەسەر ئىلان (ئېلان) قىلىش ئۇقۇمى ھازىر مۇناسىۋەت بىلەن نەشىرىيات ئورۇنلىرىغا مۇراجەت قىلىشنى كۆرسىتىپ قىلىۋاتقىنى راست، مۇناسىۋەت بولسىلا ناچار ئەسەرلەرمۇ نەشر قىلىنۋاتقانلىقى، مۇناسىۋەت بولمسا ياخشى ئەسەرلەرنىڭ روياپقا چىقىشى تەس بولۇپ قىلىش ئەھۋاللىرى ئەندىزە بولۇپ شەكىللىنىپ قالدى. ئەسلى بۇنداق بولماسلىقى كېرەك. 4. بەزى ئەسەرلەر نېمە ئۈچۈن قۇرۇق تاغارنىڭ سىياقىدا ئوتتۇرغا(ئوتتۇرىغا) چىقىپ تېشى شۇنداق ھەيۋەتلىك لىكىن (لېكىن) ئېچىدە تۈزۈك نەرسە يوق ھادىسە كىلىپ چىقىدۇ؟ بۇنى ئىچكى ۋە تاشقى جەھەتلەردىكى ئامىللارغا باغلاشقا بۇلىدۇ، ئىچكى ئامىلدىن قارىغاندا نەشرىيات ئورۇنلىرىنىڭ مۇناسىۋەتكە باغلىنىپ قىلىشى، يازغۇچىلارنىڭ ئىزدىنىش ۋە ئۈزلۈكىدىن ئۆگىنىش ئىقتىدارىنىڭ يىتەرلىك بولماسلىقى، بەزى ئوقۇمەنلەرنىڭمۇ شۇنداق ئەسەرلەرگە كۆنۈپ قىلىپ، شۇنداق ئەسەرلەرگە ئېھتىياجلىق بولۇشى، ئەڭ مۇھىمى ئەدەبىياتىمىزغا بولغان مەسئۇلىيەتسىزلىكىدىن، تاشقى جەھەتتە «قېرىنداش مىللەت»لەر ئەدەبىياتىنىڭ تەسىرى كۆرۈشكە بولىدۇ. 5.  نەزىرىمىزدىكى ياخىشى ئەسەر قانداق بولۇشى كىرەك (كېرەك) ئىدى؟ بۇ سۇئالغا جاۋابىم بىرىنچى سۇئال بىلەن ئوخشاش. 6. ئەسەرلىرىمىز نېمە ئۈچۈن پەلسەپىۋى چوڭقۇرلۇق ۋە چوڭقۇر ئىدىيەدىكى تېمىلاردىن چەتنەپ كەتتى؟ساقتا (ساختا) ئازاپ تېمىسى باش كۈتۈرۇپ (كۆتۈرۈلۈپ) قالسا بۇ ئەسەرلىرىمىزگە نىسبەتەن يېڭىلىق بولامدۇ؟ ئالدى بىلەن ئۆزىمىزنىڭ تۇرمۇشى پەلسەپىۋى چوڭقۇرلۇقتىن ئايرىلىپ قالدى، كۆپىنچە كىشلەر بىرەر ئىشقا ئۇچرسا ئالدى بىلەن ھېسىي تەپەككۇر بويىچە ئىش كۆرىدۇ، بىزدە كەم بۇلۇۋاتقىنى ئانالىتىك تەپەككۇر، يەنى ئاسانلا ھېسىياتقا بېرىلىپ كېتىپ، ئەقىل بويىچە ئىش كۆرىدىغانلار ناھايىتى ئاز، كىشلەر جان بېقىش ھەلەكچىلىكىدە بولۇپ، تۇرمۇش ھەقىقەتلىرى ھەققىدە ئىزدىندىغانلار ئازلاپ كەتتى، بۇ ئومۇملىشىپ قالغان ھادىسە، بۇنداق ئەھۋال ئاستىدا پەلسەپىۋى چوڭقۇرلۇق ۋە چوڭقۇر ئىدىيەدىكى ئەسەرلەرنىڭ چىقىشى تەس، چىققان تەغدىردىمۇ ھەقىقىي مەنىسىگە يېتىدىغانلار ۋە قەدرىنى قىلدىغانلارمۇ ئاز بولۇپ قالىدۇ. بۇنىداق ئەسەرلەرنىڭ بىزدە ئومۇملىشىدىغىنىغا يەنە بىر مەزگىل ۋاقىت كېتىشى مۇمكىن. ساقتا (ساختا) ئازاپ تېمىسى باش كۈتۈرۇپ (كۆتۈرۈلۈپ) قالسا دېگەندە مېنىڭچە باشقىلار يېزىپ باقمىغاننى، باشقىلار يېزىپ باقمىغان ئۇسۇلدا ئىپادىلسىلا يىڭىلىق دېيىشكە بولىدۇ، بىراق «ساقتا (ساختا) ئازاپ تېمىسى» دىكى ئەسەرلەر تېماتىك مەزمۇن ياكى ئىپادىلەش ئۇسۇلى جەھەتتىن بىر خىل ئەندىزە شەكىللىنىپ قالسا بۇنىڭ ئۆزى قورقۇنۇچلۇق ئەھۋال.    7. تىل ئىشلىتىش ئەسەرلەرنىڭ ھەر تەرەپتىكى قىممىتىنى ئاشۇرۇشتا ئاكتىپ رول ئوينايدۇ دەپ قارايمىز، ئۇنداقتا يازغۇچىلىرىمىزدا نىمە ئۈچۈن يېىڭىچە (يېڭىچە)  تىل ئشلىتىش ۋە چوڭقۇرلۇققا چۆكۈش ئۈستىدە قاتماللىققا بەنىت (بەنت) بولۇپ قالدى؟ «تىل ئىشلىتىش ئەسەرلەرنىڭ ھەر تەرەپتىكى قىممىتىنى ئاشۇرۇشتا ئاكتىپ رول ئوينايدۇ دەپ قارايمىز» سىز شۇنداق قارامسىز ياكى ھەممىمىز قارايمىزمۇ؟ «ھەر تەرەپتىكى قىممىتى» دېگىنىڭىز قايسى تەرەپتىكى قىممەتلەرنى كۆرسىتىدۇ؟؟ بۇ سۇئالىڭىز يۇقارقى تەرەپلەردە مۈجمەللىككە ئىگە. مەسىلەن: سىزنىڭ دېيىشىڭىزچە بولغاندا بىر كىتاپنىڭ سىتىلىش قىممىتىنى ئەسەرنىڭ تىلىغا باغلاپ قويغانلىق بولىدۇ، تەتقىقات قىممىتىنى ئەسەرنىڭ تىلىغا قاراپ ھۆكۈم قىلىغىلى بولىدۇ، بۇ قاراش بىر تەرەپلىمىلىك. يېىڭىچە (يېڭىچە)  تىل ئشلىتىش ۋە چوڭقۇرلۇققا چۆكۈش ئۈستىدە قاتماللىققا بەنىت (بەنت) بولۇپ قالدى دەپسىز، بۇمۇ بىر تەرەپلىمىلىك، نۇرغۇن يازغۇچىلاردا سىز دېگەندەك ھادىسىلەر مەۋجۇد بولسىمۇ، خالىدە ئىسرائىل، مۇھەممەت باغراش، ئەختەم ئۆمەر، مەمتىمىن ھوشۇر، نۇرمۇھەممەت توختى، تۇرسۇن مەخمۇت، رىزۋانگۈل يۈسۈپ، نۇرگۈل ئەبەي، ئەكبەر ئىمام كۆكبۆرە، مۇھەممەتجان ئەمەت كۆنچى، ئالتۇنگۈل رەجەپ، زۇلپىيە كۆلتىگن… قاتارلىق تىل ئىشلىتىشى ئۆزگىچە ھەم مۇئەييەن چوڭقۇرلۇققا يەتكەن يازغۇچىلارمۇ كۆپ، ئۇنداق كېسىپ بىر نېمە دېيىشىكە بولماس. 8.يىلىغا مۇنچە رومان يازىمەن دىگەن (دېگەن) يازغۇچىلىرىمىز نىمە ئۈچۈن سان قوغلۇشۇپ (قوغلىشىپ) سۈپەت بىلەن كارى بولماي قالدى؟ ئۇلارنى قىززىقتۇرۋاتقىنى قانداق بىر رىئاللىق(رېئاللىق)؟ ئۇلارنى قىززىقتۇرۋاتقىنى قانداقتۇر بىر رېئاللىق ئەمەس، ئۇلاردا مەسئۇليەتچانلىقىنىڭ يوقلۇقى، ئەدەبىياتنى جان بېقىش ۋاستىسى قىلىۋالغانلىقى. 9. رومان ئاپىتى دىگەن (دېگەن) ئۇقۇمنى قانداق چۈشىنىمىز؟ بۇنىڭ بىز بىلەن نېمە مۇناسىۋىتى بار؟ رومان ئاپىتى بىر مىللەتنىڭ ئەدەبىياتىدا پۇچەك رومانلىرىنىڭ كۆپىيىپ كېتىشىگە قارىتىلغان بولىشى مۇمكىن، ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا پەلسەپىۋى چوڭقۇرلۇق سىڭگەن رومانلار ئاز بولسىمۇ ياخشى، تەتقىقات قىممىتى بار رومانلارنى كۆپ دېيىشكە بۇلىدۇ، «رومان ئاپىتى» دېگەن بۇ ئۇقۇمنى ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا ئەكىرىش ھازىرقى ئەھۋالغا نىسبەتەن يەڭگىلتەكلىك دەپ قارايمەن. 10.دەۋرىمىزدە ئەدەبىياتتا يېڭىلىق يارىتىش ھەدىسسى (ھادىسسى) بارلىققا كەلدىمۇ؟ بۈيۈك يازغۇچى ئۆز دەۋرىدە ھەم ئۆزىدە ھازىرلاشقا تېگىشلىك تەرەپلەر قايسىلار؟ دەۋرىمىزدە ئەدەبىياتتا يېڭىلىق يارىتىش ھەدىسسى (ھادىسسى) بارلىققا كەلدى، بىراق بۇ يەنىلا يېتەرلىك ئەمەس، داۋاملىق يىڭىلىق يارىتىشقا مۇھتاج. «بۈيۈك يازغۇچى ئۆز دەۋرىدە ھەم ئۆزىدە ھازىرلاشقا تېگىشلىك تەرەپلەر قايسىلار؟» دېگەن سۇئالنىڭ ئۆزى ئانچە توغرا ئەمەس، يازغۇچى ئالدى بىلەن ئادەم، ئۇ ئاۋال ئادىمىيلىك قىممىتىنى ئىشقا ئاشۇرۇشى كېرەك. ئۇنىڭ يازغۇچىلىقىغا كەلسەك، دەۋر قانداق تەلەپلەرنى قويدى؟ دەۋر روھى يۈكلەندىمۇ؟ ئاۋال شۇنىڭغا قاراش كېرەك. كەڭ تورداشلاردىن كۈتىدىغىنم تور مەتبۇئاتى بولسىمۇ ئىملاغا دىققەت قىلساق.

salja

	ئۆزۈمنى چاغلىماي otyurak0999 نىڭ سوئالىغا جاۋاپ بېرىپ باقسام:          1.ئوقۇرمەن ياخشى ئەسەرنى  تاللامدۇ ياكى ياخشى ئەسەر ئوقۇرمەننى تاللامدۇ؟ ئېسىل ئەسەرنىڭ ئېسىللىقى نەدە، بىز ئۇنى قانداق ھېس قىلىپ يىتىمىز؟ ئوقۇرمەننىڭ ياخشى ئەسەرنى تاللاش ھوقۇقى بار، ھەم ئۆز نۆۋىتىدە ياخشى ئەسەر ئوقۇرمەنلەر توپىنى شەكىللەندۈرەلەيدۇ. ئېسىل ئەسەر دەپسىز، ئاۋال ئۆزىڭىزنىڭ كاللىسىدا قانداق ئەسەرنىڭ ئېسىل ئەسەرلىكىنى ئايدىڭلاشتۇرۋېلىشىڭىز كېرەك، سىزنىڭ كۆرسىتىغىنىڭىز ئەدەبىي ئەسەرمۇ ياكى تەتقىقات ئەسەرلىرىمۇ؟ ئوخشىمىغان ساھەدىكى ئەسەرلەرنىڭ ئۆلچىمى ئوخشاش بولمايدۇ، ھەم بۇنىڭغا ئوخشىمىغان ئادەم ئوخشىمىغان جاۋاب بېرىدۇ، دېھقاننىڭ، سودېگەرنىڭ، تارىخچىنىڭ، ماتېماتىكنىڭ، فىزىكىشۇناسلارنىڭ، خىمىكلارنىڭ، ئەدەبىياتشۇناسلار ھەممىسى ئۆز ئالدىغا كۆزقاراشقا ئىگە، ئەدەبىياتنىڭ ئۆزى بىر پايانسىز دېڭىز، ئەخلاق، ئېتىقاد، ئۆرۈپ-ئادەت، تۇرمۇش، سىياسەت قاتارلىق نۇرۇغۇن ئامىللار بىلەن باغلىنىدۇ، بۇنىڭغا ئالدىراپ بىر نەرسە دېگىلى بولماس. مېنىڭ نەزىرىمدە ياخشى ئەسەرنىڭ ئۆلچىمى: 1)        ئىنسان تەبىئىيتىنى نورمال ئەكىس ئەتتۈرۈش، ئىنسانغا ھۆرمەت قىلىپ، پىرسۇناژ ئوبرازى يارىتىش 2)        مىللەتنىڭ ئومومىي كەيپىياتىنى، مىللەتنىڭ بېشىغا كەلگەننى تەسۋىرلىسە 3)        تۇرمۇش چىنلىققا ھۆرمەت قىلىپ، يازغۇچىنىڭ سۇبىيكتىپ ھېسىياتى ئاساس قىلنمىسا. 4)        تىراگىدىيە ئېڭى شەخىسكىلا باغلىنىپ قالمىسا 5)        دۇنياۋى ۋە رايونىمىزدىكى كىرزىسلار تەسۋېرلىيەلىسە 6)        ئانا تېمىدا (باشقىلار يېزىپ باقمىغان تېمىدا) يازسا 7)         بايان سەنئىتى، ئىپادىلەش ئۇسۇلىدا يىڭىلىق يارىتالىسا، بەدئىيلىك ئۈنۈمىنى ئاشۇرالىسا 8)        خەلقىمىزنىڭ ئۆرۈپ ئادەت، مەدەنىيەتلىرىنى ئەكىس ئەتتۈرەلىسە، خەلق ئېغىز ئەدەبىياتىنىڭ تەركىبلىرىنى سىغدۇرالسا 2.پروزىچىلىقتا (بولۇپمۇ رومانچىلىقتا)  نېمە ئۈچۈن بازارغا ئۈلگەرتىلگەن، پۇچەك ئەسەرلەر ئەۋج ئېلىپ كەتتى؟ يازغۇچىلىق ئەخلاقىنىڭ يىمىرلىشى بىز ئۈچۈن قانداق ئاقىۋەت پەيدا قىلىدۇ؟ پروزىچىلىقتا پۇچەك ئەسەرلەر ئەۋج ئېلىپ كەتتى، بۇنىڭ سەۋەبىنى ئىچكى ۋە سىرتقى ئامىللاردىن تەھلىل قىلىشقا بولىدۇ، ئىچكى جەھەتتە يازغۇچى، نەشرىيات، تەتقىقاتچىلار ھەتتا ئوقۇمەنلەردىنمۇ ئىزدەشكە بولىدۇ. سىرتقى ئامىل جەھەتتە «قېرىنداش مىللەت»لەرنىڭ تەسىرىگە ئۇچىرىدى. يازغۇچىلىق ئەخلاقىنىڭ يىمىرلىشى ئاخىرى بېرىپ ئەدەبىياتىمىزنى تۈگەشتۇرىدۇ، بىراق مېنىڭچە بىزدە ياخشى ئەسەرلەر، مەسئۇلىيەتچان يازغۇچىلارمۇ كۆپ. 3. ئەسەر ئىلان (ئېلان) قىلىش ئۇقۇمى بىزدە مۇناسىۋەت بىلەن نەشىرىيات ئورۇنلىرىغا مۇراجەت قىلىشنى كۆرسىتەمدۇ؟ ئەسەر ئىلان (ئېلان) قىلىش ئۇقۇمى ھازىر مۇناسىۋەت بىلەن نەشىرىيات ئورۇنلىرىغا مۇراجەت قىلىشنى كۆرسىتىپ قىلىۋاتقىنى راست، مۇناسىۋەت بولسىلا ناچار ئەسەرلەرمۇ نەشر قىلىنۋاتقانلىقى، مۇناسىۋەت بولمسا ياخشى ئەسەرلەرنىڭ روياپقا چىقىشى تەس بولۇپ قىلىش ئەھۋاللىرى ئەندىزە بولۇپ شەكىللىنىپ قالدى. ئەسلى بۇنداق بولماسلىقى كېرەك. 4. بەزى ئەسەرلەر نېمە ئۈچۈن قۇرۇق تاغارنىڭ سىياقىدا ئوتتۇرغا(ئوتتۇرىغا) چىقىپ تېشى شۇنداق ھەيۋەتلىك لىكىن (لېكىن) ئېچىدە تۈزۈك نەرسە يوق ھادىسە كىلىپ چىقىدۇ؟ بۇنى ئىچكى ۋە تاشقى جەھەتلەردىكى ئامىللارغا باغلاشقا بۇلىدۇ، ئىچكى ئامىلدىن قارىغاندا نەشرىيات ئورۇنلىرىنىڭ مۇناسىۋەتكە باغلىنىپ قىلىشى، يازغۇچىلارنىڭ ئىزدىنىش ۋە ئۈزلۈكىدىن ئۆگىنىش ئىقتىدارىنىڭ يىتەرلىك بولماسلىقى، بەزى ئوقۇمەنلەرنىڭمۇ شۇنداق ئەسەرلەرگە كۆنۈپ قىلىپ، شۇنداق ئەسەرلەرگە ئېھتىياجلىق بولۇشى، ئەڭ مۇھىمى ئەدەبىياتىمىزغا بولغان مەسئۇلىيەتسىزلىكىدىن، تاشقى جەھەتتە «قېرىنداش مىللەت»لەر ئەدەبىياتىنىڭ تەسىرى كۆرۈشكە بولىدۇ. 5.  نەزىرىمىزدىكى ياخىشى ئەسەر قانداق بولۇشى كىرەك (كېرەك) ئىدى؟ بۇ سۇئالغا جاۋابىم بىرىنچى سۇئال بىلەن ئوخشاش. 6. ئەسەرلىرىمىز نېمە ئۈچۈن پەلسەپىۋى چوڭقۇرلۇق ۋە چوڭقۇر ئىدىيەدىكى تېمىلاردىن چەتنەپ كەتتى؟ساقتا (ساختا) ئازاپ تېمىسى باش كۈتۈرۇپ (كۆتۈرۈلۈپ) قالسا بۇ ئەسەرلىرىمىزگە نىسبەتەن يېڭىلىق بولامدۇ؟ ئالدى بىلەن ئۆزىمىزنىڭ تۇرمۇشى پەلسەپىۋى چوڭقۇرلۇقتىن ئايرىلىپ قالدى، كۆپىنچە كىشلەر بىرەر ئىشقا ئۇچرسا ئالدى بىلەن ھېسىي تەپەككۇر بويىچە ئىش كۆرىدۇ، بىزدە كەم بۇلۇۋاتقىنى ئانالىتىك تەپەككۇر، يەنى ئاسانلا ھېسىياتقا بېرىلىپ كېتىپ، ئەقىل بويىچە ئىش كۆرىدىغانلار ناھايىتى ئاز، كىشلەر جان بېقىش ھەلەكچىلىكىدە بولۇپ، تۇرمۇش ھەقىقەتلىرى ھەققىدە ئىزدىندىغانلار ئازلاپ كەتتى، بۇ ئومۇملىشىپ قالغان ھادىسە، بۇنداق ئەھۋال ئاستىدا پەلسەپىۋى چوڭقۇرلۇق ۋە چوڭقۇر ئىدىيەدىكى ئەسەرلەرنىڭ چىقىشى تەس، چىققان تەغدىردىمۇ ھەقىقىي مەنىسىگە يېتىدىغانلار ۋە قەدرىنى قىلدىغانلارمۇ ئاز بولۇپ قالىدۇ. بۇنىداق ئەسەرلەرنىڭ بىزدە ئومۇملىشىدىغىنىغا يەنە بىر مەزگىل ۋاقىت كېتىشى مۇمكىن. ساقتا (ساختا) ئازاپ تېمىسى باش كۈتۈرۇپ (كۆتۈرۈلۈپ) قالسا دېگەندە مېنىڭچە باشقىلار يېزىپ باقمىغاننى، باشقىلار يېزىپ باقمىغان ئۇسۇلدا ئىپادىلسىلا يىڭىلىق دېيىشكە بولىدۇ، بىراق «ساقتا (ساختا) ئازاپ تېمىسى» دىكى ئەسەرلەر تېماتىك مەزمۇن ياكى ئىپادىلەش ئۇسۇلى جەھەتتىن بىر خىل ئەندىزە شەكىللىنىپ قالسا بۇنىڭ ئۆزى قورقۇنۇچلۇق ئەھۋال.    7. تىل ئىشلىتىش ئەسەرلەرنىڭ ھەر تەرەپتىكى قىممىتىنى ئاشۇرۇشتا ئاكتىپ رول ئوينايدۇ دەپ قارايمىز، ئۇنداقتا يازغۇچىلىرىمىزدا نىمە ئۈچۈن يېىڭىچە (يېڭىچە)  تىل ئشلىتىش ۋە چوڭقۇرلۇققا چۆكۈش ئۈستىدە قاتماللىققا بەنىت (بەنت) بولۇپ قالدى؟ «تىل ئىشلىتىش ئەسەرلەرنىڭ ھەر تەرەپتىكى قىممىتىنى ئاشۇرۇشتا ئاكتىپ رول ئوينايدۇ دەپ قارايمىز» سىز شۇنداق قارامسىز ياكى ھەممىمىز قارايمىزمۇ؟ «ھەر تەرەپتىكى قىممىتى» دېگىنىڭىز قايسى تەرەپتىكى قىممەتلەرنى كۆرسىتىدۇ؟؟ بۇ سۇئالىڭىز يۇقارقى تەرەپلەردە مۈجمەللىككە ئىگە. مەسىلەن: سىزنىڭ دېيىشىڭىزچە بولغاندا بىر كىتاپنىڭ سىتىلىش قىممىتىنى ئەسەرنىڭ تىلىغا باغلاپ قويغانلىق بولىدۇ، تەتقىقات قىممىتىنى ئەسەرنىڭ تىلىغا قاراپ ھۆكۈم قىلىغىلى بولىدۇ، بۇ قاراش بىر تەرەپلىمىلىك. يېىڭىچە (يېڭىچە)  تىل ئشلىتىش ۋە چوڭقۇرلۇققا چۆكۈش ئۈستىدە قاتماللىققا بەنىت (بەنت) بولۇپ قالدى دەپسىز، بۇمۇ بىر تەرەپلىمىلىك، نۇرغۇن يازغۇچىلاردا سىز دېگەندەك ھادىسىلەر مەۋجۇد بولسىمۇ، خالىدە ئىسرائىل، مۇھەممەت باغراش، ئەختەم ئۆمەر، مەمتىمىن ھوشۇر، نۇرمۇھەممەت توختى، تۇرسۇن مەخمۇت، رىزۋانگۈل يۈسۈپ، نۇرگۈل ئەبەي، ئەكبەر ئىمام كۆكبۆرە، مۇھەممەتجان ئەمەت كۆنچى، ئالتۇنگۈل رەجەپ، زۇلپىيە كۆلتىگن… قاتارلىق تىل ئىشلىتىشى ئۆزگىچە ھەم مۇئەييەن چوڭقۇرلۇققا يەتكەن يازغۇچىلارمۇ كۆپ، ئۇنداق كېسىپ بىر نېمە دېيىشىكە بولماس. 8.يىلىغا مۇنچە رومان يازىمەن دىگەن (دېگەن) يازغۇچىلىرىمىز نىمە ئۈچۈن سان قوغلۇشۇپ (قوغلىشىپ) سۈپەت بىلەن كارى بولماي قالدى؟ ئۇلارنى قىززىقتۇرۋاتقىنى قانداق بىر رىئاللىق(رېئاللىق)؟ ئۇلارنى قىززىقتۇرۋاتقىنى قانداقتۇر بىر رېئاللىق ئەمەس، ئۇلاردا مەسئۇليەتچانلىقىنىڭ يوقلۇقى، ئەدەبىياتنى جان بېقىش ۋاستىسى قىلىۋالغانلىقى. 9. رومان ئاپىتى دىگەن (دېگەن) ئۇقۇمنى قانداق چۈشىنىمىز؟ بۇنىڭ بىز بىلەن نېمە مۇناسىۋىتى بار؟ رومان ئاپىتى بىر مىللەتنىڭ ئەدەبىياتىدا پۇچەك رومانلىرىنىڭ كۆپىيىپ كېتىشىگە قارىتىلغان بولىشى مۇمكىن، ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا پەلسەپىۋى چوڭقۇرلۇق سىڭگەن رومانلار ئاز بولسىمۇ ياخشى، تەتقىقات قىممىتى بار رومانلارنى كۆپ دېيىشكە بۇلىدۇ، «رومان ئاپىتى» دېگەن بۇ ئۇقۇمنى ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا ئەكىرىش ھازىرقى ئەھۋالغا نىسبەتەن يەڭگىلتەكلىك دەپ قارايمەن. 10.دەۋرىمىزدە ئەدەبىياتتا يېڭىلىق يارىتىش ھەدىسسى (ھادىسسى) بارلىققا كەلدىمۇ؟ بۈيۈك يازغۇچى ئۆز دەۋرىدە ھەم ئۆزىدە ھازىرلاشقا تېگىشلىك تەرەپلەر قايسىلار؟ دەۋرىمىزدە ئەدەبىياتتا يېڭىلىق يارىتىش ھەدىسسى (ھادىسسى) بارلىققا كەلدى، بىراق بۇ يەنىلا يېتەرلىك ئەمەس، داۋاملىق يىڭىلىق يارىتىشقا مۇھتاج. «بۈيۈك يازغۇچى ئۆز دەۋرىدە ھەم ئۆزىدە ھازىرلاشقا تېگىشلىك تەرەپلەر قايسىلار؟» دېگەن سۇئالنىڭ ئۆزى ئانچە توغرا ئەمەس، يازغۇچى ئالدى بىلەن ئادەم، ئۇ ئاۋال ئادىمىيلىك قىممىتىنى ئىشقا ئاشۇرۇشى كېرەك. ئۇنىڭ يازغۇچىلىقىغا كەلسەك، دەۋر قانداق تەلەپلەرنى قويدى؟ دەۋر روھى يۈكلەندىمۇ؟ ئاۋال شۇنىڭغا قاراش كېرەك. كەڭ تورداشلاردىن كۈتىدىغىنم تور مەتبۇئاتى بولسىمۇ ئىملاغا دىققەت قىلساق.

salja

	otyurak0999 يوللىغان ۋاقتى  2013-12-4 12:35 AM ھەر قەتىرە ساۋاقتىن(يېڭىلىقتىن) بىر تەجىرىبە، ھەر تەجى ... ماقۇل،   كەچمىش رومانى ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدىكى نادىر رومان بولۇش سۈپىتى بىلەن ئەدەبىيات ئاسمىنىدا چاقناپ تۇرىدۇ. ئىلىم چىيىنى توردىن كۆرۈپ تولىمۇ خۇش بولدۇم، ئىلىم چىيىىدىكى دوستلارنىڭ مۇنداق بىر نەچچە نۇقتىنى تۇتۇپ سۆزلىگىنى مېنىڭ دىققتىتىمنى قوزغىدى، سىدىقجان غوپۇر بىلەن دوكتۇر زۇلپىقار بارات ئۆزباشنىڭ «كەچمىش» رومانىنىڭ  بايان  گۈزەللىكى ۋە پىرىتسىيەلەنگەن بايان توغرسىدا سۆزلىگىنى بولدى. بۇ ھەقتە مەن ئۆزپىكرىمنى يۈرگۈزۈپ باقسام، يازغۇچى خالىدە ئىسرائىل ئەسەرلىرىگە نەزەر سالساق، «ئوربىتا»، «رەڭدار قۇيۇن»، «مەختۇمسۇلا»، «ھاڭگىت كۆلى» قاتارلىق ئەسەرلىرىنىڭ ھەممىسىنىڭ بايانىدا گۈزەللىك بار، بايانشۇناسلىق نۇقتىسىدىن قارىغاندا بايان گۈزەللىكى يازغۇچى ئەسەرلىرىدىكى ئورتاق ئالاھىدىلىك، كەچمىش رومانىنىڭ ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىكىنى بايانىدا دېيىشكە بولىدۇ، بايانشۇناسلىق ئىچىدىمۇ بايان گۈزەللىكىنى يازغۇچىىنىڭ ئالاھىدىلىكى بولغاچقا، كەچمىش رومانىدىكى ئۆزگىچىلىك دېيىشكە بولمايدۇ، كەچمىش رومانىنىڭ باياندىكى ئۆزگىچىلىك(كەچمىش رومانىنىڭ ئۆزگىچىلىكى دېيىشكىمۇ بولىدۇ ئەمەلىيەتتە.) دەل پىرىتسىيەلىك بايان شەكلى ۋە بايان ئەندىزىسى. پىرىتسىيەلەنگەن ھەربىر بابلار  بايانىنىڭ پىرىتسىيەلىنىشى ھەگىزمۇ قارغۇلارچە بولماستىن ھەربىر بابلار ئوتتۇرسىدىكى بوشلۇق نىسپىي پارالېل، بىر باب بىلەن بىر بابنىڭ ئوتتۇرسىدىكى بوشلۇق چوڭ، يەنە بىر باب بىلەن يەنە بىر بابنىڭ بوشلۇقى كىچىك بولماستىن ھەربىر بابلار ئارسىدىكى بوشلۇق تەڭ  دەرىجىدە. (بۇ مەزمۇنلار چاي سۆھبىتى جەريانىدا ئەسكەرتىلمىگەن) يەنە بىر نۇقتا سىدىقجان غوپۇر يارىلىش ئەپسانىسى توغرسىدا توختىلىپتۇ (يەنى ئەسەردە قوللانغان ئەپسانە توغۇرلۇق) . بۇ پىكىر ناھايىتى ياخشى. دېمەكچى بولغىنىم روماندا خەلق ئېغىز تەركىبلىرىلا ئەمەس، فولكلورلۇق قىممىتىمۇ ئىنتايىن يۇقىرى. روماندىكى توغراقلىقنىڭ مىللى تۈستىكى مەنزىرە تەسۋىرى، كىشلەرنىڭ يىمەك -ئىچمەك ئادىتى، كىيىم -كېچەكلىرى، ئىسىم قويۇش ئادىتى(بىرنەچچە ئەۋلاد ئارىسىدىكى ئىسىملارنىڭ قايتا قايتا تەكرارلىنىشى)، يەرلىك پۇراققا ئىگە تۇرمۇش ئادىتى قاتارلىقلار روماننىڭ يەنە بىر مۇۋەپپەقىيىتى سۈپىتىدە گەۋدىلىنىدۇ. بۇ  يورۇق نۇقتىلار بىزنىڭ تىخمۇ ئىچكىرلەپ پىكىر يۈرگۈزىشىمىزنى كۈتۈپ تۇرماقتا!!!!!