 |
يەتتىسۇدا سوۋېت ھاكىمىيىتىنىڭ تىكىلىنىشىبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 b2 z7 z# B% r0 n3 C, `
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, R. ?) E5 G; q W! S
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @% `$ Q5 B( g i6 i1 [9 }% ?
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @( ?1 w7 O8 k' Z( G9 j% a9 A) ?1 X نەزەر خوجا تارىخ تەتقىقاتىغا كىرىشىپ كەتكەندىن كېيىن، جەمئىيەتتىكى ئىشلارغا چوڭقۇر چۆكۈپ كېتەلمەي قالغانىدى. چۈنكى ئۇنىڭ ھەل قىلىشقا تېگىشلىك، ئېنىقلاشقا تېگىشلىك ئىشلىرى ناھايىتى كۆپ ئىدى. جەمئىيەتتە بولۇۋاتقان سىياسىي گەپ - سۆزلەر قۇلىقىغا كىرسىمۇ ئەمما ئۇنىڭغا كۆڭۈل بۆلىدىغانغا ۋاقتى يوق ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇلارنىڭ نەزەر خوجا شۇغۇللىنىۋاتقان تارىخ بىلەن، ئۇ كۆڭۈل بۆلۈۋاتقان «ئۇيغۇر» نامى بىلەن ھېچقانداق ئالاقىسى يوق ئىدى. شۇڭا ئۇ باش چۆكۈرۈپ ئۆزى ئەڭ مۇھىم دەپ تونۇغان «ئۇيغۇرلار» مەسىلىسىگە، ئۇلارنىڭ تارىختىكى نامىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئىشىغا بېشىچىلاپ كىرىشىپ، قالغانلىرىنى — مۇشۇ ئىشقا ئالاقىسى بولمىغان ئىشلارنى ياكى مۇشۇ ئىشقا ياردىمى تەگمەيدىغان ئىشلارنى مېڭىسىنىڭ ئارقىسىغا چۆرۈۋەتكەنىدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 X3 Q. ^: H/ }: q7 ?1 R ئەمەلىيەتتە رۇسىيىدىلا ئەمەس يەتتە سۇدىمۇ بولشىۋېكلارنىڭ پائالىيىتى مەخپىي تۈردە باشلانغىنىغا خېلى يىللار بولغانىدى. بۇنىڭغا تارانچى ياشلىرىدىنمۇ قاتناشقانلار بار ئىدى. بولشىۋېكلار پارتىيىسىنىڭ ئەزالىرى رۇسىيىدىن ۋەزىپە بىلەن ئالمۇتىغا ئەۋەتىلگەن ئىلغار رۇس ئىنقىلابچىلىرى يەرلىك خەلقلارنىڭ ساۋادىنى چىقىرىش بىلەن بىرگە سىياسىي ئىنقىلابىي تەربىيە بېرىشكە كىرىشكەنىدى. مەسىلەن 1914 - يىلىنىڭ كۈز ئايلىرىدىن باشلاپ تالغىر پوسۇلكىسىدا ۋىنوگىرادوۋ ۋە ئىۋانوۋ دېگەن مۇئەللىملەر كۈندۈزى يېزا مەكتىپىدە ئوقۇتقۇچىلىق قىلىپ، كەچتە شۇ يەرلىك چوڭلار ئۈچۈن كەچلىك مەكتەپ ئاچتى. مۇشۇ مەكتەپتە ئۇلار سىياسىي ئىشلارنىمۇ ئېلىپ باردى. بۇ ئىشقا تارانچى مۇئەللىم ئىلى ئەكبەر روزىباقىيىۋمۇ جەلپ قىلىندى ... ۋىنوگىرادۋو، ئىۋانوۋ، ئىلى ئەكبەر يەتتە سۇدىكى يېزىلارغا پات - پات بېرىپ، يوشۇرۇن ئىش ماڭغۇزاتتى. ئۇلارنىڭ تەشۋىقاتى ۋە ئويغىتىشى بىلەن شۇ كۈنلەردە يەتتە سۇدىكى مىلىيونېر ۋەلى باي يولداشېۋنىڭ ئىلى دەرياسىدا ماڭغۇزغان پاراخوتلىرىنىڭ ئىشچىلىرى قوزغىلاڭ كۆتۈردى. ئەمما قوزغىلاڭ پادىشاھ ئەمەلدارلىرىنىڭ قوراللىق ياردىمى بىلەن باستۇرۇلدى. يەتتە سۇدىكى بولشىۋېكلارنىڭ يوشۇرۇن پائالىيىتى بۇنىڭلىق بىلەن توختاپ قالمىدى.، ئۇلارنىڭ يول كۆرسىتىشى بىلەن نۇرغۇنلىغان تارانچى يېزىلىرىدا بايلارنىڭ ئېتىزلىرىغا ئوت قويۇش، بايلارنى «نامەلۇم» كىشىلەرنىڭ دۇمبالاشلىرى، بولۇسلارغا ۋە ئۇلارنىڭ تەرەپدارلىرىغا ھۇجۇم قىلىش ۋەقەلىرى ئۈزلۈكسىز كۆپەيدى. چۈنكى ئۇ كۈنلەردە يەتتە سۇ خەلقىنىڭ بېشىغا چۈشۈۋاتقان سېلىقلار، ئۇرۇشقا دەپ ئات ۋە باشقا نەرسىلەرنى ئېلىش ۋەھاكازالار خەلقنىڭ ئۇنىڭسىزمۇ ناچار تۇرمۇشىنى تېخىمۇ ناچارلاتتى. دېھقانچىلىقنىڭ، تىجارەتنىڭ، ئىگىلىكنىڭ تايىنى قالمىدى. رۇسىيىدىكى يېزىلار، شەھەرلەردە ئارقا - ئارقىدىن كۆتۈرۈلۈۋاتقان رۇس پرولتارلىرىنىڭ پادىشاھ ھۆكۈمدارلىرىغا قارشى ئىنقىلابىي كۈرەشلىرى يەتتە سۇدىكى خەلقلارنىڭ مىللىي ئازادىلىق كۈرەشلىرىگە ئىلھام بەردى. ئۇلارمۇ چار پادىشاھقا قارشى كۆتۈرۈلۈشكە تەييارلاندى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 o v# z# ~& u4 j
1916 - يىلى ئۇرۇشنىڭ ئارقا سەپ ئىشلىرىغا لاشمان (ئىشلەمچى) ئىشلى توغرىلىق پادىشاھنىڭ 25 - ئىيۇن پەرمانى چىققاندا، بۇنىڭغا قارشى چىققان نارازىلىق ئۇچقۇنلىرى كېيىن چوڭ يالقۇنغا ئايلاندى. بۇ يالقۇن پۈتكۈل ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە قازاقىستاندا ئەۋىج ئالدى. قازاق خەلقىنىڭ سادىق ۋە باھادىر پەرزەنتى ئامانگىلىدى ئىمانوۋ باشچىلىقىدا تورغاي ئوبلاستىدا باشلانغان قوراللىق قوزغىلاڭ ئەتراپتىكى نۇرغۇن ئوبلاست ۋە ئويېزلارغا قانات يايدى. قوزغىلاڭچىلار بايلارنىڭ ئاتلىرىنى، قوراللىرىنى تارتىۋالدى. زالىم بولۇس ۋە باشقا ئەمەلدارلارنى ئۆلتۈردى. ئاچ - يالىڭاچ نامراتلارغا ياردەم قولىنى سۇندى. پادىشاھ ھۆكۈمدارلىرى قوزغىلاڭنى باستۇرۇشقا ئەۋەتكەن جازالاش ئەترەتلىرىنى ئامانگىلدى لەشكەرلىرى بىلەن ھۇجۇم قىلىپ تارمار قىلدى. ئۇلارنىڭ ھېسابىغا قوراللىنىپ ئاۋۇللارنى ئازاد قىلدى. ئۆزلىرىگە يېڭىدىن كۈچ توپلىدى. شۇنداق قىلىپ ئامانگىلدىنىڭ ئاز سانلىق ئەترىتى تېزدىن كۆپىيىپ سېنتەبىر، ئۆكتەبىر ئايلىرىدا قوزغىلاڭچىلارنىڭ زور قوشۇنىغا ئايلاندى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 |# }# n# G+ G; T' O2 k+ p
26 - نويابىردا پادىشاھ گېنېرالى ساندىنىسكىي پادىشاھقا يازغان مەلۇماتىدا: «قوزغىلاڭغا 50 مىڭ ئادەم قاتناشتى» دەپ مەلۇم قىلغانىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ P2 B+ i* L; }2 E* M" \) Z
ئامانگىلدى باشلىغان قوزغىلاڭچىلار دۈشمەنگە قاتتىق زەربە بەردى. لېكىن ئۇلارنىڭ قورال - ياراقلىرى يېتەرلىك بولمىدى. قوزغىلاڭچىلار مۇستەھكەم تەشكىللەنمىگەنىدى. يەرلىك ئەمەلدارلار، بايلار، قوزغىلاڭچىلارغا ئورا كولاپ پادىشاھ ئەسكەرلىرىگە ياردەملەشتى. ئۇنىڭ ئۈستىگە قازاق خەلقىنىڭ سانائەت پرولتارىياتى يوق دېيەرلىك ئىدى. ئاقىۋەت قوزغىلاڭ باستۇرۇلدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 _2 A9 |9 m$ |, I; t
1916 - يىلى مىللىي ئازادلىق قوزغىلاڭ تارانچى يېزىلىرىدىمۇ يۈز بەردى. پادىشاھ پەرمانىغا قارشى نارازىلىق ۋە قوزغىلاڭلار تارانچىلار ئارىسىدىكى زۇلمەتكە قارشى نارازىلىق ھەم غەزەپ - نەپرەت كۈچىيىپ كەلگەنلىكىنىڭ بىر كۆرۈنۈشى ئىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, w* v" h( I4 o9 a( r
تارانچى يېزىلىرىدىكى يەرلىك بايلار ۋە ئەمەلدارلار، پادىشاھ ھۆكۈمىتىنىڭ ھىمايىسىگە تايىنىپ ئۆزلىرىنى ۋە بالىلىرىنى ئەسكەرلىكتىن، ئىشلەمچىلىكتىن قۇتۇلدۇرۇپ قالاتتى ياكى ئۇلار ئەمەلدارلارغا پارا بېرىش يولى بىلەنمۇ قۇتۇلۇپ قالاتتى. بايلار ئۆز ئورنىغا باشقىلارنى ياللاپ ئەۋەتىشكە، تۇتۇپ بېرىشكە ھوقۇقلۇق ئىدى. بۇ ھەقتە خەلق ئارىسىدا مۇنداق قوشاقلار پەيدا بولغانىدى:بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 H7 ]! } ]1 `8 \
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @2 e4 G: L! s9 z/ V e) W
ھاۋاد ئۇچۇپ يۈرگەن،
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @* L5 [, T( Z$ I8 C1 K) D; ?& Cبوڭ - بوڭ قوڭغۇز ئەمەسمۇ.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" f* X. u' g( d2 d$ Bيوقسۇلنى تۇتۇپ بەرگەن،
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @) O9 p: v6 N- A$ J( Jئازات توڭگۇز ئەمەسمۇ.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 V& H# I/ L' G& l6 U" _: Y$ D' g9 ~
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @. H3 w4 }; g" G" uبۇ زالىمنىڭ دەستىدىن،
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 d6 d _' I5 ? s8 a cقەۋمى قېرىنداشلار قېنى؟!بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @* d; _& e- `2 [
بىللە ئۆسۈپ چوڭ بولغان،بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' H& n3 Y, ^5 A% i# N+ P" f
يارۇ - بۇرادەرلەر قېنى؟!
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, h. u9 e" N- k, C- X/ K+ \* O
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! y; l1 E1 M8 f8 ]! Q6 Q6 y تارانچى يېزىلىرىنىڭ ئىچىدە ئىشلەمچى ئېلىشقا قارشى بىرىنچى بولۇپ ئاقسۇ - چارىن بولۇسىدىكى تارانچىلار كۆتۈرۈلدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! I( S; o8 A# B4 Z; K ئاقسۇ - ئاۋات يېزىلىرىنىڭ ئەمگەكچىلىرى ئىشلەمچىلىككە تۇتۇلغانلارنىڭ تىزىملىكىنى بولۇس، ئاقساقاللاردىن تارتىپ ئېلىپ كۆيدۈرۈۋەتتى ھەم ھەم ئىشلەمچىلىككە بارمايدىغانلىقىنى بىلدۈردى. بولۇسنىڭ خەتچىسى ئىككى سولدات بىلەن تىزىملىكنى ئېلىشقا بارغاندا، تاياق - توقماق بىلەن قوراللانغان خەلق ئۇلارنى قورشاپ، تاش - كېسەك بىلەن دۇمبالىدى. ئارقىدىنلا خەلق قوراللىق قوزغىلاڭ كۆتۈردى. قوزغىلاڭ باشلىقى توختىنىياز دېگەن كىشى ئىدى. چۈنجىدىن ئەۋەتىلگەن باشلىق بىر توپ قوزغىلاڭچىلارنى قاماققا ئالدى. ئۇلارنى ھەيدەپ قۇيقا داۋىنىغا كەلگەندە سولداتلار ئۇلارنىڭ ھەممىسىنى ئېتىۋەتتى. خەلق مەنپەئىتى ئۈچۈن كۈرەشكەن 14 قەھرىمان قۇيقىدا ئەنە شۇنداق قۇربان بولدى. ئۇلار: توختىنىياز، مۇسا ئەزىزوۋ، جارۇللا سادىقوۋ، مەڭسۇراخۇن، كېرىماخۇن ئادىلوۋ، ئەلا، ئىلەك يەھياروۋ، توقسۇن، سېركىباي ۋە باشقىلار ئىدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @; k+ e0 e+ ~8 w- }; \" b9 U1 b بۇلار توغرىسىدا ھەم شۇ چاغدىكى ھادىسىلەر توغرىسىدا خەلق قوشاقلارنى قاتتى. خەلق شائىرى ئولاتېنىڭ قوشاقلىرىدا ئۇ ھەقتە مۇنداق مىسرالار بار ئىدى:
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @) c o1 u$ {( D6 V: Q& nبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 D: F; m3 ^# z" w- ^
قۇيقا داۋان تاغلىرى،
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: ~( \* P+ _3 s1 _تۆكۈلەەندۇر قانلىرى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 n r1 G. |3 v3 @
ھالاك بولغان ئەرلەرنىڭ،بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" r3 d" J. p' |% U/ ^- U! b+ p
يېتىم قالدى بالىلىرى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @2 {: \/ J& |% D: `$ O
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @# n5 q; B1 l, A3 u7 oچۆل قايقىنىڭ بېشىدا، بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: h* k) k c1 b3 X6 ~3 y
قار كۆچمەي يېتىپ قالدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' R) W& H/ n. @مەزلۇملارنىڭ قېنىنى،
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 Y( T! H- [* i8 }" p8 F. ]; {3 rزالىملار تۆكۈپ ئالدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 n) f% b4 u3 f5 {. z
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 l4 {# s, }$ T2 P* sئاتا - ئانا يىغلىشىپ،بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 h, \7 S% l; x0 D* q( {1 h2 \
ياغلىقلارمۇ ھكل بولدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @8 z$ i: J8 D8 ~; h2 yياش ئۆسىملەر كېتىشىپ،
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @. e+ }" v/ j9 j/ D( {, t% i dمەلە ئىچى چۆل قالدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 u" G ?% \- }
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 h, l1 L, p& x5 e+ d باشقا تارانچى يېزىلىردىمۇ ئىشلەمچى ئېلىشقا قارشى كۆتۈرۈلۈشلەر كۈچەيدى. بولۇپمۇ يەركەت يېزىلىرىدىكى تارانچىلارنىڭ كۆتۈرۈشلىرى كەڭ قانات يايدى ھەم بۇنىڭغا قازاق، تۇڭگان ئەمگەكچىلىرىمۇ قوشۇلدى. يەركەت يېزىسىنىڭ ھەممە يەرلىرىدە ھەم شەھەردىمۇ خەلق ئىشلەمچى ئېلىشقا قارشى چىقىپ تىزىم تۈزدۈرمىدى. كۆپ جايلاردا تۈزۈلگەن تىزىملىكلەرنى كۆيدۈرۈۋەتتى. بۇ سەۋەب بىلەن نۇرغۇن كىشىلەر قاماققا ئېلىندى. شۇڭلاشقا ئۇيېز ناچالنىەى يۇقىرىغا: «پەقەت ھەربىي كۈچ بىلەنلا بۇ ئىشنى ئەمەلگە ئاشۇرغىلى بولىدۇ» دەپ مەلۇمات يازغانىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 M# T- e# H, z8 [
يەركەت ئەتراپىدا ۋە بارلىق يېزىلاردا مىلتىق، نەيزە، تۆمۈر ئارا، تاياق - توقماق، ئۇزۇن ساپ بېكىتىلگەن ئورغاق ۋە باشقا ئەسۋابلار بىلەن قوراللانغان تارانچىلار كۆتۈرۈلدى. 1916 - يىلى 12 - ئاۋغۇسىتتا ئۇلار تۆمۈرلۈك پوچتا سىتانىسيەسنى قولغا ئالدى، قارقىرا يەرمەنكىسىگە بەش مىڭ قوراللىق قوزغىلاڭچى ھۇجۇم قىلىپ ئۇ يەرنى ئىشغال قىلدى. ئۇلار يەنە شۇ يىلى 17 - ئاۋغۇستتا سانتاش يېزىسىنى ئېلىپ، 20 - ئاۋغۇسىت كۈنى غالجات يېنىدا خەزىنىگە يىغىلغان 50 مىڭ قوينى تاتىۋالدى. شۇنداق قىلىپ، سېنتەبىر ئېيىدا يەركەت ئەتراپىدا يەتتە قېتىم كۆتۈرۈلۈش بولدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 `5 K, C1 S8 f8 ?( p* g* m
1916 - يىلى 12 - ئىيۇن ئەتىگەندە قورام يېزىسىنىڭ ئادەملىرى چوڭ مەسچىت يېنىغا توپلىنىپ، ئۇ يەردىن بولۇس ئارۇپ ئابدۇرۇسۇلنىڭ ھەم ئۇنىڭ خەتچىسى گىرگورى سوكولوۋنىڭ يېنىغا كېلىپ: «سىلەر لاشمانغا (ئىشلەمچىلىككە ئەۋەتىلىدىغانلارنىڭ تىزىملىكىنى بىزدىن يوشۇرۇن ئۆز پايداڭلارنى كۆزلەپ ناتوغرا تۈزۈپسىلەر. تىزىملىكنى بىزگە كۆرسىتىڭلار، تەكشۈرۈپ كۆرەيلى» دېگەن تەلەپنى قويدى. توپنىڭ ئىچىدىن قەمىردىن رەخمىتۇللايىۋ مەيدىسىگە ئۇرۇپ تۇرۇپ ۋارقىراپ تىزىملىكنى تاپشۇرۇشنى تەلەپ قىلدى. خەتچى «مەن ھازىر تىزىملىكنى ئېلىپ چىقاي» دەپ ئۆيگە كىرىپ كەتكەندە، توپلانغانلار يوپۇرۇلۇپ كېلىپ، ئارۇپ بولۇشقا ھۆرپىيىشتى. بولۇس خەتچىنىڭ كەينىدىن كىرىپ قورۇنىڭ ئىشىگىنى ئېتىۋالدى. توپلانغانلار ئىشىك - دېرىزىلەرنى چېقىشقا باشلىدى. 20 - 30 چە ئادەم دەرۋازىنىڭ يان ئىشىگىنى ئېچىپ كىرىپ قورۇدا يوشۇرۇنۇۋالغان ئارۇپ بولۇسنى تېپىپ شۇ يەردىلا ئۆلتۈردى. بۇ ھەقتە شۇ ۋەقەگە قاتناشقان تىيىپجان سابىتوۋ مۇنداق دەيدۇ: «ئارۇپ بولۇس تەخمىنەن 1905 - يىللاردىن باشلاپ ئەللىك بېشى، ئاقساقال بولۇپ 1908 - يىللاردا بولۇس بولدى. ئىككى توپقا بۆلۈنگەن ئىدى. ئۇلار ئارۇپ بولۇس ۋە ھوسمان بولۇس گۇرۇپپىلىرى بولۇپ ئۇلار خەلقنى ئىككىگە بۆلۈپ ئۇزۇن مۇددەت بىر - بىرى بىلەن جىدەللەشتى. ئارۇپ ھىيلىگەر ئادەم بولۇپ، ئاستىرىتتىن پادىشاھنىڭ ھۆكۈمدارلىرىنى پارا بىلەن ئۆزىگە مايىل قىلىۋېلىپ ئۆز خاھىشىغىچە ھۆكۈم سۈردى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @ {3 {: h: p+ i n
ئارۇپ بولۇس سايلامدا بولۇس سايلايدىغان ئەللىك بېشىلىرىنى سېتىۋېلىپ، سېتىلمىغانلىرىنى بىر ياقلارغا ئەۋەتىۋېتىپ، سايلام ئۆتكۈچە شۇ ياقتىن كەلتۈرمەي (مەسىلەن، لاۋارنىڭ ئەللىك بېشى جەمەن دېگەن ئادەمنى شۇنداق قىلغان)، ئاۋازنىڭ كۆپچىلىكىنى ئۆزىگە قارىتاتتى ... قورام بولۇسى قورام دېھقانلىرىنىڭ ئۈچتىن بىرىنى ئوتاقچىلىق ۋە باشقا يوللار بىلەن ئېزەتتى. شۇڭلاشقا خەلقنىڭ نارازىلىقى كۈچىيىپ ئۇلارغا قارشى كۆتۈرۈلگەنىدى. خەلقنى شۇ كۈنى توپلىنىشقا دەۋەت قىلغانلار مەسۇم ئەبۇ شەمىيۋ، تېيىپھاجى سابىتوۋ ۋە باشقىلار بولدى. بولۇسنى ئۆلتۈرگۈچىلەر ئىسمائىل ھەمراخونۇۋ، مىجىت قۇربانوۋ، ئىسمائىل ھەمرا ھاجىيۋ، تاھىر ئابدۇرۇسۇلوۋ ۋە باشقىلار ئىدى. كېيىن بۇنىڭغا قاتناشقۇچىلاردىن 56 كىشى قامالدى» .بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ Q$ i- q0 ?8 X! \& O2 R( Q9 z
1916 - يىلى ئۆتەبىردە پادىشاھ ھۆكۈمىتى كۆپ ئەسكەر توپلاپ قورال كۈچى بىلەن قوزغىلاڭچىلارنى قانغا پاتۇردى. ئوتتۇرا ئاسىيا شۇنداقلا قازاقىستاندىكى مىللىي ئازادلىق قوزغىلىڭىنى باستۇردى. شۇنىڭدىن كېيىن ياشلارنى زورلاپ ئىشلەمچىلىككە ئەۋەتىشكە باشلىدى. شۇ چاغدا پەقەت يەركەت بولۇسىدىلا 1000 كىشى ئەۋەتىلگەنىدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @8 W* K( v) u0 F0 k' C8 E يۇرت ۋە قەۋم - قېرىنداشلىرىدىن ئايرىلىپ، نامەلۇم يۇرتلارغا، ئۇزاق يەرلەرگە بېرىش، قايغۇ - ھەسرەت ۋە غەزەپ - نەپرەتنى تېخىمۇ كۈچەيتىۋەتتى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 l8 p" ^8 S# ?) V p6 B `$ w. X
بۇ ھەقتە ھەم بارغان جايلاردىكى ئازابلىق، ئېغىر ئىشلار توغرىسىدا تارانچى لاشمانلىرى مۇنداق قوشاقلارنى قاتقانىدى:
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @/ B; r6 I0 ?/ _بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 X& o* k4 ~& F4 w8 z r/ Q" P
يۈزۇۋكىغا ھەيدەلدۇق،
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @5 N' }/ x6 ?, n( J+ Aياقا يۇرتقا پالاندۇق.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 a# u+ n2 H4 d. h: N* K- Q
خاڭنىڭ ئىچى قاراڭغۇ،بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 a1 L. S; P2 I
يورۇق كۈندىن ئايرىلدۇق.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 F. p' X0 k* o. ?/ m+ k
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, Y9 n d/ ]2 X0 U lكېچە - كۈندۈز ئىشلەيمىز،بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 N' L7 Q3 O! i
قاپقارا نان چىشلەيمىز.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ M& K/ }7 U4 H$ h" k t
سېغىندۇق بىز ئەل - يۇرتنى،
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @3 k% N" k P" ~9 S1 c8 Mقۇلۇنلاردەك كىشنەيمىز.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @' G/ r0 _) g; b! L7 _ b) g9 A5 @
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @; G* v; V- Q9 m" p/ [9 k2 Kئازادلىققا ئەل چىقسا،
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @1 O( B/ y3 i' y9 C' Q% gبىزگە يورۇق كۈن چۈشسە.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! G1 k; H8 d" a
قېرىنداشلار كۆرۈشۈپ،بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @) g. p% A# S$ o! U5 x# y9 v0 _
دىدارلىشىپ كۈلۈشسە.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" k( Z4 u8 ^& h5 wبۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 ?' B, T" ~% L, u- m3 H' p
ئىشلەمچىلىككە تۇتۇلغان يەتتە سۇ تارانچىلىرى بارغان يېڭى جايلىرىدا يېڭى ئىقتىسادىي مۇناسىۋەتلەر ھەم تۇرمۇش شارائىتى نەتىجىسىدە سىنىپلارغا بۆلۈندى. يەرسىزلەشكەن، نامراتلاشقان تارانچى دېھقانلىرى شەھەرلەرگە، سانائەت كارخانىلىرىغا بېرىپ ئىشلىدى. مانا شۇ تەقلىدتە سىنىپ ۋە مىللىي ئازادلىق كۈرەشلىرىدە رۇسىيىدىكى بارلىق مىللەتلەرگە ئوخشاشلا تارانچىلارمۇ تاۋلىنىپ، جەڭلەرگە تەييارلاندى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @+ V9 {. e. ^$ [. m9 g% o9 V 1917 - يىلى 2 - ئايدا رۇسىيىدە بۇرژۇئا ئىنقىلابىي چار پادىشاھ ھۆكۈمىتىنى ئاغدۇرۇۋەتتى. مەركەزدە بىر تەرەپتىن بۇرۇژئازىيە ھۆكۈمىتى (ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت)، ئىككىنچى تەرەپتە ئىشچى ۋە سولدات ۋەكىللىرى سوۋېتلىرى قۇرۇلۇپ، بۇلار ئۆز ھاكىمىيىتىنى ئورناتتى. رۇسىيىدە ئىككى ھاكىمىيەتلىك ئەھۋال پەيدا بولدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 q; ]+ H/ r: c& \' Y. e شۇ يىل، شۇ ئايلاردا يەتتە سۇدىمۇ بايلار ئۆز ئالدىغا، ئەمگەكچىلەر ئۆز ئالدىغا ئىككى خىل ھاكىمىيەت ئورناتتى. ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت ئۆزىنىڭ سىياسىتىنى كۈچەيتتى. 1917 - يىلى 3 - ئايغا كەلگەندە يەركەت گارنىزونى ۋاقىتلىق ھۆكۈمەتكە قارشىلىق قىلغىنى ئۈچۈن ئۇنىڭ باشلىقلىرى قامالدى. 12 - مارتتا ئالمۇتىدا ئەمگەكچىلەر يىغىنى ئېچىلىپ ئۇنىڭدا مۇسۇلمان خەلقلەر ۋە ئاز سانلىق مىللەتلەر بىلەن رۇسلار قېرىنداشلىق مۇناسىۋەت ئورنىتىش توغرىسىدا توختام چىقىرىلدى، شۇ يىلى 17 - مارتتا تاتار بايلىرى يىغىن ئېچىپ «قۇرۇلتاي كومىتېتى» قۇردى. ئۇ قازاق، قىرغىز، تارانچى، تۇڭگانلارنىڭ ئىجتىمائىي ھەرىكىتىگە يولباشچىلىق قىلىشقا ھەرىكەت قىلدى. ئۇنىڭ باشلىقى زەينىدىن خوجا بولغانىدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, A' i D- J( Y, z0 }8 m' a ۋاقىتىلىق ھۆكۈمەت دەۋرىدە يەتتە سۇدا بولشىۋېكلار يوشۇرۇن تەشكىللىنىپ ۋاقىتلىق ھۆكۈمەتنىڭ ئەمگەكچىلەرگە قارشى ھەرىكەت ۋە تەدبىرلىرىنى پاش قىلىپ، ئىنقىلابىي تەشۋىقات ۋە تەرغىبات يۈرگۈزدى. نەتىجىدە مارت ئېيىدا يەتتە سۇنىڭ ئالمۇتا، يەركەت، پىشپەك ۋە باشقا جايلىرىدا ئىشچىلار ۋە سولداتلار ۋەكىللىرىنىڭ سوۋېتلىرى قۇرۇلدى. 13 - ئاپرېلغا كەلگەندە ئىشچى ۋەكىللەر سوۋېتى بىلەن سولدات ۋەكىللەر سوۋېتى بىرلەشتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @0 J/ _, {+ V+ p D7 r7 ] بۇ چاغدا ئۇرۇش مەيدانىدىن لاشمانلىقتىن يانغانلار مەركىزى رۇسىيىدىن لېنىننىڭ ۋە بولشىۋېكلارنىڭ نېمە مەقسەت بىلەن قانداق ئىشلارنى قىلىۋاتقانلىقى توغرىسىدا كۆپچىلىككە خەۋەرلەر تارقاتتى. ئۇلارمۇ يوشۇرۇن ھالدا بولشىۋېكلار تەشكىلاتلىرىنى قۇردى. ئۇلار بولشىۋېكلار پارتىيىسىنىڭ گېزىت، ژۇرنال، كىتابلىرىنى ئامما ئارىسىغا تارقاتتى. تەشۋىقات ئىشلىرىنى يۈرگۈزدى. شۇ يىلى كۆكلەمدە ئىشچىلار تەشكىلاتلىرى قۇرۇلۇپ ئىشچىلارنىڭ سىياسى ئاڭ سېزىمىنى كۆتۈرۈشكە پائال كىرىشتى. 1917 - يىلى 4 - مايدا ئالمۇتىدا مۇسۇلمانلار ۋەكىللىرى يىغىنى ئېچىلىپ، مۇسۇلمان ئىشچىلىرىنىڭ بىرلەشكەن سايۇزى قۇرۇلدى. ئۇنىڭغا غابىتدىنوۋ رەئىس، نىغمەتوۋ خەزىنىچى، ئابدۇللا رۇزىباقىيىۋ سېكرىتار بولۇپ سايلاندى. سايۇز ئۆز ئالدىغا : «سوتسىيالىستىك تۈزۈمنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش» نى مەقسەت قىلىپ قويدى. ئۇ تەشكىلات تېز تەرققىي قىلدى. ئىيۇن ئېيىغا كەلگەندە تەشكىلاتنىڭ ئەزالىرى 600 گە يەتتى. ئۇلارنىڭ كۆپىنچىسى تارانچىلار ئىدى. ئۇنىڭ ئىشىنى ماڭغۇزغانلار ئىچىدە ئابدۇللا روزىباقىيىۋ، سوپى زەرۋاتوۋ، تېيىپجان سابىتوۋ، قۇربان توختىمەمەتوۋ، مۇھەممەت رۇزىيىۋ، مۇسا رۇزىيىۋ، يۈسۈپ ئەخمەتوۋ، ئېلى ئەكبەر رۇزىباۋقىيۋ، ھەمرا فەرىدىنوۋ ۋە باشقىلار بار ئىدى. بۇ سايۇزغا تۆمۈرچىلەر، ھۈنەرۋەنلەر، خۇمدان ئىشچىلىرى ۋە بىر نەچچە مۇئەللىملەر كىردى. ئۇلار ئاچقان يىغن ۋە چوڭ مەجلىسلەرگە مىڭلىغان كىشىلەر قاتنىشاتتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @& M: N% f2 S" o 1917 - يىلى مارت ئېيىدا يەركەتتە تارانچى، رۇس، قازاق ئىشچىلىرى ۋەكىللەر يىغىنى ئېچىپ، «ئىشچىلار سايۇزى» قۇردى. سايۇزنىڭ ئەزالىرى 400 دىن ئاشقان ئىدى. ئۇنىڭ باشلىقلىرى غاپپاروۋ ۋە باشقىلار بولدى. يى. غاپپاروۋ ئۆزىنىڭ خاتىرىسىگە مۇنداق دەپ يازغانىدى: «بىز يەركەتتە بىرىنچى ماي نامايىشىنى ئۆتكۈزگەندە مىللەتچى ئەكسىلئىنقىلابچى ئۇنسۇلار نامايىشچى ئىشچىلارنى قوغلاپ تارقاتماقچى بولغاندا، بىز قەئىي قارشى تۇرۇپ بوي بەرمىدۇق. بۇ ھال ئەمگەكچى خەلق ئالدىدا بىزنىڭ ئابرۇيىمىزنى كۆتۈردى. شۇنىڭدىن كېيىن سايۇز چاپسان ئۆستى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @* J2 k: \, M9 U/ t; m& W7 o سايۇز كەمبەغەللەر بىلەن ئالاقە ئورناتتى. يەركەت ئويېزىدا سوۋېت ھاكىمىيىتىنى ئورنىتىشتا سايۇز ھەل قىلغۇچ رول ئوينىدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @* f7 D. |+ t& O8 d/ P% @ ئالمۇتا ئويېزى قورام بولۇسىدا 1917 - يىلىنىڭ 28 - ماي كۈنى توقاش بوكىن ۋە باشقا يەرلىك ئەمگەكچىلەرنىڭ تەشەببۇسى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن ئەمگەكچى خەلق يىغىنىدا بولۇسنى ھەم ئۇنىڭ يېقىنلىرىدىن توققۇز ئادەمنى قاماققا ئېلىشنى قارار قىلغانىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, I* _+ X- [5 h/ m3 V p; q
ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت ئورۇنلىرىغا قارشى كۆتۈرۈلۈش ئالمۇتىدىمۇ كەسكىن بولدى. ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت تەرەپدارلىرىنىڭ رەھبەرلىرى: «قىرغىز، قازاق ھەم تارانچى گراژدانلىرىغا!» دېگەن مۇراجىئەت جاكارلاشقا مەجبۇر بولدى. ئۇنىڭدا ئەركىنلىك، تەڭ ھوقۇقلۇق ۋەھاكازالار توغرىسىدا يالغان ۋەدىلەر بېرىلگەن ۋاقىتلىق ھۆكۈمەتنى ھىمايە قىلىشقا چاقىرغانىدى. بىراق ۋاقىتلىق ھۆكۈمەتنىڭ مىللىي سىياسىتى پادىشاھ ھۆكۈمىتىنىڭ مىللىي سىياسىتىدىن ھېچقانداق پەرق قىلمىدى. ئۇ ھۆكۈمەتنىڭ كومىسسارلىرى ۋاقىتلىق ھۆكۈمەتنىڭ باش مىنىستىرى كىرنىسكىينىڭ نامىغا يازغان دوكلاتىدا: «مۇسۇلمانلار دىنى ۋە قەبىلىۋى ياقتىن باشقىلارغا ئۆچمەنلىك قىلىدۇ. شۇڭلاشقا تۈ*ركىستان رۇس تەرتىپ - تۈزۈمى بويىچە قىلىش كېرەك» دەپ يازغانىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 L: U7 ]2 b6 q7 k5 i p, E
ئالمۇتىدا 1917 - يىلى قۇرۇلغان ھەم ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت ئورۇنلىرىنىڭ تەستىقىدىن ئۆتكەن (باشلىقلىرى ئاسىموۋ، نەبىيىۋ، يۈسۈپوۋ ۋە باشقىلار) «مەركىزى تارانچى مىللىي ئىجرائىيە شۇراسى» 1918 - يىلىنىڭ بېشىدا ئۆزىنىڭ بىرىنچى قۇرۇلتىيىدا پروگرامما قۇبۇل قىلىپ سىياسىي ۋە يۇرت سوراق ئىشلىرىنى دىنىي ئاساستا ماڭغۇزۇش، ۋاقىتلىق ھۆكۈمەتكە ياردەم بېرىش توغرىسىدا تۈرلۈك «قائىدىلەر» نى تەستىقلىدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @" Z) P, D# X# P$ e1 O9 z يەنە بىر تەرەپتە پادىشاھ ئەمەلدارلىرىغا، بايلارغا قارشى كەمبەغەل ۋە نامراتلار ھەرىكىتى كۈچەيدى. چېلەك قاتارلىق يېزىلاردا خەلق يىغىلىشلىرى بولۇپ، زالىملارغا قارشى شۇئارلار توۋلاندى. بايلار مال - مۈلۈكلىرىنى، زاپاس ئاشلىقلىرىنى يۇشۇرۇشقا باشلىدى. قىممەتچىلىك، قىسچىلىق بولۇپ كەتتى. 30 - 40 تىيىن بولغان بىر پۇت ئۇن بىراقلا 15 سومغا كۆتۈرۈلدى. بۇ ھل خەلقنىڭ غەزىپىنى تېخىمۇ كۈچەيتتى. شۇ كۈنلەردە ئېچىلغان بولشىۋېكلەر پارتىيىسىنىڭ 2 - يىغىنى ئالاھىدە ئەھمىيەتلىك يىغىن بولدى. بۇ يىغىن پارتىيىگە، پرولتارىياتقا سوتسىيالىستىك ئىنقىلابنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن ھاكىمىيەتنى سوۋېتلەر قولىغا تولۇق ئېلىش زۆرۈرلىكىنى كۆرسەتتى. بۇنىڭ بىلەن ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت كۈچلىرىنى تارمار قىلىش باشلاندى!بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ T0 s. J+ D" s* x2 V
يەتتە سۇ ئوبلوسىنىڭ شەھەر ۋە يېزىلىرىدا ئەمگەكچىلەرنىڭ ئىنقىلابى قوزغىلاڭلىرى ئەۋىج ئالدى. نۇرغۇن جايلاردا قوزغىلاڭچى ئىشچى ۋە دېھقانلار سوۋېتلەر كومىتېتى قۇرۇپ، زېمىندارلارنىڭ يەرلىرىنى تارتىۋالدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @, i7 I6 m7 n. P" q' [ 1917 - يىلى 15 - نويابىردا سوۋېت ھۆكۈمىتىنىڭ ۋ . ئى . لېنىن ئىمزاسى بىلەن «رۇسىيەدىكى خەلقلەر ھوقۇقلىرى توغرىسىدا خىتابنامە» جاكارلاندى. بۇ تارىخىي خىتابنامە ۋە ھۆججەت رۇسىيە خەلقلىرىنىڭ ھوقۇقتا باراۋەرلىكى، ئەركىن ھالدا ئۆز تەقدىرىنى ئۆزى ھەل قىلىشى ۋە ئۆز ئالدىغا دۆلەت قۇرۇشقىچە ھوقۇقلۇق بولىدىغانلىقى، مىللىي ئىمتىياز ۋە چەكلەشلەر يوقۇتۇلۇپ، ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭمۇ كۆپ سانلىق مىللەتلەر بىلەن باراۋەر تەرەققىي قىلىشقا ھەقلىق ئىكەنلىكى تەنتەنىلىك جاكارلاندى ۋە كاپالەتلەندۈرۈلدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 s \) O+ L9 i& P1 X( j
يەتتە سۇدىكى ۋە پۈتكۈل سوۋېت زېمىنىدىكى تارانچىلار ئۆكتەبىر ئىنقىلابىنىڭ نەتىجىسىدە يېڭىۋاشتىن تۇغۇلۇپ، رۇسىيىدىكى باشقا خەلقلەر باشقا مىللەتلەر بىلەن بىلللە تەڭ ھوقۇقلۇق بولۇپ، شۇلار بىلەن قولغا قول تۇتۇشۇپ سوۋېت ھۆكۈمىتىنى مۇستەھكەملەشكە كىرىشتى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 A9 ?/ Y8 g6 C' A' B8 F6 y; U
1918 - يىلى يانۋارنىڭ باشلىرىدا ئالمۇتىدا دېھقانلارنىڭ ئوبلاستلىق يىغىنى ئېچىلدى. ئۇنىڭدا تارانچى يېزىلىرىدىن نۇرغۇن دېقانلار قاتناشتى. يىغىندا: «بولشىۋېكلارنىڭ، ئىشچى - دېھقانلار ھۆكۈمىتىنىڭ يولى بىلەن مېڭىش يەتتە سۇدا پومىشچىكلار، كاپىتالىستلار ھاكىمىيىتىنى ئاغدۇرۇپ ئۇنىڭ ئورنىغا سوۋېت ھۆكۈمىتىنى ئورنىتىش زۆرۈر» دەپ توختام چىقاردى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @$ N6 ]4 w6 T, K! H, x
ئالمۇتىدا دەسلەپ 1917 - يىلى تەشكىل قىلىنغان پارتىيە تەشكىلاتى ئاۋۋال يوشۇرۇن ھالدا ئىشلىدى. ئۇلار تېخى ئاجىز ئىدى. تارانچى ئەمگەكچىلىرى ئارىسىدا ئابدۇللا روزىباقىيۋ، سوپى زەرەتوۋ، يۈسۈپ ئەخمەتوۋ ۋە باشقىلار پارتىيە تەشكىلاتىنىڭ رەھبەرلىك ئىشلىرىنى يولغا قويدى. بىراق ئەكسىلئىنقىلابچىلارنىڭ تولۇق تارمار قىلىنماي قالغان كۈچلىرى ھەر خىل جايلاردا باش كۆتۈرۈپ، سوۋېت ھۆكۈمىتىگە قارشى قوراللىق ھۇجۇملار باشلاندى. كازاكلار جايلاشقان ئالمۇتىدىكى بالشايا ئالمۇتا ۋە مالاستا ئالمۇتا (چوڭ ئالمۇتا، كىچىك ئالمۇتا)، ستاق، خەش، تالغىر، ئىشىكتە، قاپال، قارابۇلاق، لېپىسكى، ئورجار ۋە باشقا جايلاردا ئەكسىلئىنقىلاب كۆتۈرۈلدى. يەتتە سۇدىكى كازاك ئورۇس ئاق گۋاردىيىچى ئەسكەرلىرىنىڭ ھەربىي سوۋېتى تالغىردا 1918 - يىلى 12 - مارتتا مەجلىس ئۆتكۈزۈپ، سوۋېت ھاكىمىيىتىگە قارشى ئۇرۇش پىلانىنى تەستىقلىدى. ئاق گۋاردىيىچى ئوفېتسىرلار ئۆز ئالدىغا سوۋېت ھاكىمىيىتىنى يىقىتىش ۋەزىپىسىنى قويدى. ئاشلىق ۋە باشقا تەمىنات كەلتۈرىدىغان يوللار ئۇلار تەرىپىدىن توسۇلۇپ، شەھەر خەلقى ئاچلىقتىن قىينالدى. ئاچ قالغان شەھەر خەلقىگە ئاشلىق ئېلىپ كېلىش ئۈچۈن ئەۋەتىلگەن قىزىل گۋاردىيە ئەترەتلىرىنى ئاق گۋاردىيىچىلەر قىرغىن قىلدى. ھەمدە ئاق گۋاردىيىچىلەر ئۆزلىرى مۇھاسىرىگە ئالغان، ئالدانغان تارانچىلار توپىنى ئالدىغا سېلىپ ھەيدىگىنىچە ئالمۇتا شەھىرىگە ھۇجۇم قىلدى. قىزىل گۋاردىيىچىلەر شەھەر سېپىلىغا بېكىنىۋالدى. ئاق گۋاردىيىچىلەر غالجىرلارچە ئەدەپ كەتتى. ئۇلار ئۆز قارمىقىدىكى جايلاردىكى رۇس ۋە تارانچى دېھقانلىرىنى قورقىتىش ۋە ئالداش، بولشىۋېكلارنى يامان كۆرسىتىش يوللىرى بىلەن ئۆز تەرىپىگە مايىل قىلىشقا كىرىشتى. يېزىلاردىكى ئەكسىيەتچى يۇقىرى قاتلاملار ئاق گۋاردىيىچىلەرنى ھىمايە قىلىپ خەلق ئارىسىدا «ئاق پاشانىڭ قايتا تەختكە ئولتۇرۇشى» يولىدا جان پىدالىق بىلەن كۆرسىتىشكە تەشۋىقات ماڭغۇزدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @% X5 ]/ ^9 L3 d+ z* ~
تاياق - توقماي، تۆمۈر ئارا، نەيزە ۋەھاكازالار بىلەن قوراللانغان، ئالدانغان بىر مۇنچە تارانچىلار كازاك ئوفېتسىرلىرى قوي ھەيدىگەندەك ھەيدەپ سېپىلنى ئىشغال قىلىشقا ماڭدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @ D* l* O" M; M
يېڭىشەھەر بولۇسى جامالىدىن، كېيكىۋايلىق مۇسا داموللا، ئۇنىڭ ئىنىسى ئىبراھىم يۈسۈپوۋ ۋە باشقىلار ئالدانغان ھەم مەجبۇرلىنىپ ئاق گۋاردىيە ئوفېتسىرلىرىنىڭ مىلتىق، قىلىچلىرىدىن قورقۇپ ماڭغان، ئالمۇتا ئەتراپىدىن توپلانغان بىر توپ تارانچىلارغا: «ئۆلسەڭلار شېھىت، قالساڭلار غازى بولىسىلەر، ‹لائىلاھە ئىللەللا› دەپ جەڭگە كىرسەڭلار ئوقمۇ تەگمەيدۇ، دۈشمەننىڭ كۆزىگە قان تولۇپ، سىلەرنى كۆرەلمەيدۇ ۋەھاكازا» دەپ تەشۋىق يۈرگۈزۈپ روھلاندۇرۇشقا تىرىشتى. ئۇلارغا ئىشەنگەن بىر توپ تارانچىلار يۈگۈرگىنىچە سېپىلغا ياماشقاندا، پىلىموت ئوقىغا دۇچار بولۇپ 157 كىشى ئۆلدى، نۇرغۇنلىرى يارىدار بولدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @4 S. L/ p, g/ q1 o- e ئاق گۋاردىيىچىلەر چېكىندى. ئۇلارغا قوشۇلۇپ ئاق پادىشاھپەرەس جامالىدىن بولۇس ۋە باشقا تارانچى چوڭلىرىمۇ غۇلجىغا قاراپ قۇيرۇقىنى خادا قىلدى. ئاق گۋاردىيىچىلەر يەركەت ئارقىلىق غۇلجىغا قاچقاندا ئۇلار بىلەن بىر توپ تارانچىلارمۇ بىللە قاچتى. ئۇلارنىڭ بىر مۇنچىلىرى مۇسا داموللا، ئۇنىڭ ئىنىسى ئىبراھىم يۈسۈپوۋ ۋە باشقىلار قوراللىق ئىككى كازاك ئورۇس ئوفېتسىرىنى ئەگەشتۈرۈپ قورام، چېلەك، مالۋاي بولۇسلىرىغا بېرىپ، ئۇ يەردە ھوسمان بولۇس ئۇنىڭ ئىنىسى ئىسمائىل، تۇرغان غوجى، قورامنىڭ ئالتە ئاخۇنى، مالۋاينىڭ يۇرت چوڭلىرى بىلەن بىرلىشىپ خەلق ئارىسىدا ئاق پادىشاھنىڭ سادىق ساقچىلىرى ئاق گۋاردىيىچىلارنى ياقىلاپ: «بولىشىۋېكلار دىننى يوق قىلىدۇ، مال - مۈلۈكنى، خوتۇن بالىنى تالايدۇ ۋەھاكازا» دەپ تەتۈر تەشۋىقاتنى كۈچەيتتى. يەركەت ئەتراپىدىمۇ كازاك ئورۇس ئاق گۋاردىيىچىلىرى ۋە تارانچى ئەكسىيەتچىلىرى شۇ خىلدا تەشۋىق يۈرگۈزۈپ خەلقنى ئەنسىزچىلىككە چۈشۈرۈپ پاراكەندىچىلىك پەيدا قىلدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! w$ p/ ], F* a4 ]4 y; Z, V8 u- }0 c
ئاخۇنلار خەلقنى «غازات» (مۇقەددەس ئۇرۇش) قا دەۋەت قىلىپ، «بۇنىڭغا قارشى بولغانلارنىڭ ئۆزى كاپىر، خوتۇنى تالاق» دېگەن پەتىۋالارنى جاكارلىدى. ئۇلار يەنە قاپال - لېپسا تەرەپتىن نۇرغۇن ئاق ئەسكەرلەر كېلىۋاتىدۇ. جامالىدىن بولۇس غۇلجىدىن ئەسكەر ئېلىپ كېلىۋاتىدۇ، دېگەن يالغان گەپ تارقاتتى. قورامدا ۋە مالۋايدا بولۇسلار باشلىق توپلانغان تارانچىلار ئالدانغان ھالدا تاياق - توقماق، تۆمۈر ئارا، پالتا، نەيزىلەر بىلەن بىر نەچچە قارا مىلتىق ۋە بەردەڭگىلەر بىلەن قوراللىنىپ، تۆت كازاك ئورۇسنىڭ كەينىگە كىرىپ چېلەك ئورۇسلىرىنى يېڭىپ چېلەكنى ئالىمىز، دەپ چېلەككە قاراپ ماڭدى. چېلەكلىكلەر ياخشى قوراللانغان ھالدا قارشى ھۇجۇمغا چىققاندا بۇ تەرتىپسىز توپ پىتىراپ قاچتى. شۇنىڭ بىلەن ئىش تۈگىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @2 Q6 |+ x. q$ ?# E' N
خەلق ئارىسىدا ئەنسىزلىك، ئالاقزادىلىك يەنە ھۆكۈم سۈردى. ئاخىرى ئاق گۋاردىيىچىلەرنىڭ ئاخىرقى قالدۇقلىرى قىزىل گۋاردىيىچىلەر ۋە قىزل ئەسكەرلەر تەرىپىدىن تارمار قىلىندى. ئۇلار قاچتى. ئۇلارغا ئەگىشىپ تارانچى بايلىرى، ئەمەلدارلىرى ۋە باشقىلارمۇ قاچتى. لېكىن يەتتە سۇدىكى تارانچى خەلقى ئۆز ئاتارمەن - چاپارمەنلىرىنىڭ ئېغۋاسىنىڭ كاساپىتىدىن ھۆكۈمەتسىز باندىتلارنىڭ، كولاكلارنىڭ ئۆچ ئېلىش نىيىتى بىلەن تۇغدۇرغان قانلىق پاجىئەلىرىدىن نۇرغۇن قىرغىنچىلىققا، ۋەيرانچىلىققا دۇچار بولدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @. e7 v& p6 S% M# W: f7 k W
ئاق گۋاردىيىچىلەر بىلەن تارانچىلارنىڭ ھۇجۇمىنى تارمار قىلغان قىزىل گۋاردىيىچىلەر 1918 - يىلى ماي ئېيىدا تارانچى يېزىلىرىغا قاراپ «ئۆچ ئېلىش» قا ئاتلاندى. بەزى تارانچى چوڭلىرىنىڭ ئاقلارغا، يەنى كازاك ئورۇسلارغا يان بېسىشى قىزىل گۋاردىيىدىكى بۇ كاللا كېسەرلەر باھانە بولدى. مانا شۇ قوراللىق قانخور، مەست باندىتلار تىنچ ياتقان تارانچى يېزىلىرىغا ھۇجۇمغا ماڭدى. لېكىن تارانچى تېزىلىرىدا خەلقلەر بولشىۋېكلارنىڭ، لېنىننىڭ ھەقىقەتەن ئىشچىلار ۋە ئەمگەكچى دېھقانلارغا غەمخورلۇق قىلىدىغانلىقىنى ئاڭلاپ، سوۋېت ھاكىمىيىتىنىڭ يېزىلاردا مۇستەھكەملىنىشى يولىدا ھەرىكەت باشلىغانىدى. شۇڭلاشقا ئۇلار كەلگەن ئەشۇ قىزىل گۋاردىيىچىلەرگە ئىشىنىپ، ئۇلارنىڭ ئالدىغا قىزىل بايراقلار كۆتۈرۈپ چىقتى ھەم مال سويۇپ، تائام ھازىرلاپ داقا - دۇمباق بىلەن قارشى ئالدى. تارانچىلار ھازىرلىغان تائامنى يەپ تويۇپ، ھاراق ئىچىپ مەست بولۇۋېلىپ، خەلقنى «يىغىن ئۆتكۈزىمىز» دەپ يىغىپ، ئەتراپىغا قوراللىق ئەسكەر تۇرغۇزۇپ، پىلموت ۋە مىلتىق ئوقىغا تۇتۇپ قىرىۋەتتى. ئاندىن ئۆيمۇ - ئۆي كىرىپ، كۆزگە چېلىققان تارانچىنىڭ ھەممىسىنى قېرى - چۆرە، ئاجىز - مېيىپ، خوتۇن - بالىلارغىچە قالدۇرماي رەھىمسىزلىك بىلەن ئاتتى، نەيزىلىدى، چاپتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: ?% ?& n: c: c5 z: h% A4 [ چىرايلىق قىز - جۇۋانلارنى قوراللىق باندىتلار زورلىدى، مال - مۈلكىنى تالىدى. ئۆيلەرگە ئوت قويدى. قېچىپ كەتكەنلەر ئاز - تولا قۇتۇلدى. ئاشۇ قىزىل باندىتلار تىرىك مالنى، نۇرغۇنلىغان چىرايلىق خوتۇن - قىزلارنى ئۆز يېزىلىرىغا ۋە باشقا يېزىلارغا «ئولجا» قىلىپ ئېلىپ كەتتى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @9 x. v6 S0 y. @ k) @+ S- I8 p' P
بەزى چوڭ يولدىن چەتتىكى يېزىلارغا ئەترەتنىڭ 7، 8 مەست باندىتلىرى بېرىپ ئەنە شۇنداق ۋەھشىيانە ۋە قانلىق ئىشلارنى قىلدى. ئالمۇتا ئوبلاستىغا قاراشلىق قورام، لاۋار يېزىلىرىدا «ئاتو» بولغان كۈنى ئولجا ئېلىپ يانغان قوراللىق سەككىز گۋاردىيىچى قاراتورۇققا كەلدى. قارا تورۇقتىن 300 گە يېقىن كىشى يېزا چېتىگە چىقىپ، مال سويۇپ داستىخان يېيىپ بۇلارنى قارشى ئالدى. غىزاغا ئېغىز تەگكۈزگەندىن كېيىن توپلانغان تىنچ خەلقنى ھەيدەپ ئەمەت دېگەننىڭ قوي قوتىنىغا سولاپ ئىشىكنى تېشىدىن بېكىتتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @% B: q \9 @$ Z n3 m( b خەلق بۇنىڭغا ھاڭ - تاڭ بولۇشۇپ قاراپ تۇردى. ئۇ مەسلەر بۇ ئۈستى ئوچۇق قوتاننىڭ تاملىرىغا خاتىرجەم چىقىپ تۇرۇپ بىردىنلا سەككىز تەرەپتىن ئوق ياغدۇردى. خەلق ئۈستى - ئۈستىگە يىقىلدى. تىرىكلەرنى نەيزىلىدى، چاپتى، ئۇنىڭغىچە كەچ كىردى. يامغۇر باشلاندى. قىزىل باندىتلار ئۇلارنى بۇلاڭ - تالاڭ قىلىپ، گاي بىر ئۆيلەردە ئۇچراپ قالغانلارنى ئېتىپ تاشلاپ، پادىدىكى ماللارنى، تىرىك قالغان تارانچىلارغا ھەيدىتىپ غەربكە، ئۆز يېزىلىرىغا قاراپ مېڭىپ كەتتى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @7 M; H" r$ D, c L3 |4 ^! j9 f) M قوتاندىن ئۆلۈكلەرئاستىدا تىرىك قالغانلار چىقتى. شۇ كېچىسى خەلق پىيادە ياكى ئېشەكلەرگە ئەسكى كۈدە - كۆرپىلىرىنى ئارتىپ تاغقا قاچتى. «بىر ئاتو قىلغان يەرگە ئىككىنچى كەلمەيدۇ» دېگەن سۆزگە ئىشەنگەنلەر يېزىدا قالدى. ئەمما «قىزىل گۋاردىيىچىلەر» ئەتىسى، ئۆگۈنى يەنە كېلىپ كۆزگە كۆرۈنگەننى قىرىپ، خوتۇن - قىزلارغا زورلۇق قىلدى. تاغقا چىقىپ كۆرۈنگەننى ئېتىپ بۇلاپ - تالىدى. ياش خوتۇن - قىزلارنى «ئولجا» ئالدى. تارانچىلار قاتتىق قىرغىن قىلىنغان ئەشۇ «ئاتو» دا ئالمۇتىدىن تارتىپ تا چارىنغىچە بولغان تارانچى يېزىلىرى ئەنە شۇنداق ئاپەتكە، قانلىق پاجىئەگە دۇچار بولدى. يېزىلار، بوستان باغلار ۋەيران بولدى. تىرىك قالغانلارنىڭ بىر قىسمى غۇلجىغا قاچتى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @! g; M/ s, D1 W2 i. P$ `
قىزىل باندىتلارنىڭ تارانچى يېزىلىرىدىكى «ئوۋچىلىق» ئىشلىرى، كۆزگە كۆرۈنگەننى ئېتىپ - چېپىشلىرىنى بەزى جايلاردا بىر ئايدىن ئوشۇق داۋام ئەتتى. شۇنداق قىلىپ، شۇ «ئاتو» دا ئون مىڭدىن ئارتۇق تارانچى قۇربان بولدى، يارىدارلار ئۇنىڭدىنمۇ جىق ئىدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @2 c3 z4 i$ Z8 e) _7 d" \ 1918 - يىلى ئىيۇننىڭ ئاخىرلىرىدا ئالمۇتىدىن قاتتىق بۇيرۇق چۈشۈرىلىپ ئۇ باندىتلار قورالسىزلاندۇرۇلدى. قىرغىنغا قاتناشقانلار كېيىنسىگە ئېتىلدى.
بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @: w% q7 Q8 \8 X: v7 k4 J تاغلاردا قېچىپ يۈرگەن تارانچىلار ئۆز يېزىلىرىغا يېنىپ كەلدى. غۇلجىغا قېچىپ كەتكەنلەرنىڭمۇ تولىسى قايتىپ كەلدى. سوۋېت ھاكىمىيىتى ئۇلارغا ماددىي ۋە مەنىۋى ياردەم كۆرسەتتى. ھۆكۈمەت تارانچىلارنىڭ بۇلاپ - تالانغان، مال - مۈلۈكلىرىنى تېپىلغان جايلاردىن ئېلىپ ياندۇرۇپ بەردى. تارانچى ئەمگەكچىلىرى سوۋېت ھۆكۈمىتىنىڭ ھەقىقەتەن ئەمگەكچىلەر ھاكىمىيىتى ئىكەنلىكىنى چۈشەندى. ئۆز ئىگىلىكلىرىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش يولىدا ئەمگەك قىلدى، سوۋېت ھاكىمىيىتىنىڭ ئىچكى ۋە تاشقى دۈشمەنلىرىگە قارشى كۈرەشلەرگە دېگۈدەك قاتناشتى ... يەتتە سۇدا سوۋېت ھاكىمىيىتىنىڭ تىكلىنىشى ئەنە شۇنداق بولغانىدى.بۇ مەزمۇنلار پۈتۈنلەي مىسرنىم مۇنبىرىدىن كۆچۈرۈلگەن @( \2 z( e, g" a$ I, d
|
 |
يوللىغان ۋاقتى 2015-3-6 04:25:33 PM
