تۇرسۇنئاي ھۈسەيىننىڭ تەرجىمھالى

تۇرسۇنئاي ھۈسەيىن (1944-2007) قەشقەر كونىشەھەر ناھىيەسىنىڭ بەشكېرەم يېزىسىدا زىيالىي ئائىلىسىدە تۇغۇلغان. 1958-يىلىدىن 1962-يىلىغىچە سابىق شىنجاڭ پېداگوگىكا ئىنستىتۇتىنىڭ تىل-ئەدەبىيات فاكۇلتېتىنى پۈتكۈزۈپ، 1972-يىلىغىچە كونىشەھەر ناھىيەلىك 1-ئوتتۇرا مەكتەپتە، 1972-يىلىدىن 1976-يىلىغىچە خوتەن ناھىيەلىك دارىلمۇئەللىمىندە تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى بولۇپ ئىشلىگەن.

ئەدىبلەر نېمە ئۈچۈن پۇشايمان قىلىدۇ
يالقۇن روزى

قەدىمكى زاماندا ئۆتكەن مەشھۇر پەيلاسۇپ سوقرات«ھەقىقەتنى بىر ئادەم سۆزلەيدۇ ، پىتنە –پاساتنى مىڭ ئادەم سۆزلەيدۇ» دېگەن ئىكەن ھەقىقەتنى قۇغداش مەيدانىدا مۇستەھكەم تۇرۇپ دارغا ئىسلغان سوقرات ئۆز زامانداشلرى ئىچىدە ھەقىقەتنى سۆزلىگەن ساناقلىقلا كىشلەرىنڭ بىرى بىرى ھىساپلىندۇ . ئۇنىڭ ئافىنا سوتىدا سۆزلىگەن چاغدىكى جاراڭلىق ئاۋازى تاكى ھازىرغىچە ياڭراپ تالاي كىشلەرنىڭ قەلىبىنى لەرزىگە سالماقتا ، ئەلۋەتتە ھەقىقەتلا ئىجازەتسىز ساياھەت قىلىدىغان قۇدرەتلىك كۈچكە ئىگە.

شېئىر ۋە ئۇنى چۈشىنىش
غەيرەت ھوشۇر

شېئىر ھەرقانداق ئىنساننىڭ قايسى مىللەت، قايسى ئىرق، قايسى دىنغا ئېتىقاد قىلىشىدىن قەتئىينەزەر ۋۇجۇدىدا تەبىئىي بولىدىغان، ئۆچمەس ۋە كۆمۈلمەس سېھىرلىك سۆيگۈ. ئۇ ھەر ۋاقىت ئادەمنىڭ روھىي دۇنياسىدا مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ. بىراق، شېئىرنى ھېس قىلىش، ۋۇجۇدىدىن قېزىپ چىقىش، ئۇنى ئىپادىلەش، تەپەككۇر ئالىمىدە رەڭ بېرىپ روياپقا چىقىرىش شائىرلارنىڭلا قولىدىن كېلىدىغان ئىش. ئومۇمەن ئېلىپ ئېيتقاندا، شېئىرىي تۇيغۇ بارلىق ئىنسانىيەتتە ئوخشاشلا مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ.

«تارىم» ژۇرنىلىنىڭ 2011-يىللىق 3-سان مۇندەرىجىسى

پوۋېست

يىلان مۈڭگۈزى ................................. تۆلەندىن ئەزىم زۇليارى

ھېكايىلەر

ئەپلاتوننىڭ گۈرجىكى..................................................پەرھات تۇرسۇن

نامازشام گۈلى.......................................................رەشىدە سېيىت

ئۆمەر مەھمۇد شېئىرلىرى ئۈستىدە ئىككى كەلىمە

ئايسىمە ئىدىرىس

ئۆمەرنىڭ شېئىرىنى ئوقۇۋاتقاندا قوبۇللىغۇچى ئىختىيارسىز ھالدا سۆزلىگۈچىنىڭ ئارقىسىغا ئەگىشىپ ناھايىتى مۇڭلۇق بىر كەيپىيات ئىچىگە كىرىپ قالىدۇ.يەنى شائىرنىڭ چوڭقۇر ھىسىيياتىنىڭ (تۇتاشتۇرغۇچى)نىڭ ئارقىسىدا شېئىرنى يۆلەپ تۇرغان بىر قەلبنى(شائىرنى)ھىس قىلغىلى بولىدۇ.

بابۇر تەۋەللۇتىنىڭ 528 يىللىقىغا قۇت بولسۇن

بۈگۈن يەنى 2001-يىل 14-فىۋرال ئەدىب زەھىرىددىن مۇھەممەد بابۇرنىڭ تەۋەللۇتىغا 528 يىل تولدى. شۇ مۇناسىۋەت بىلەن ئۇنى ياد ئىتىمىز.

تۈركى مىللەتلەر ئەدەبىياتىدىكى مۇھىم نامايەندە شائىر، زامانىسىنىڭ ئالىمى، دۆلەت ئەربابى، سىياسىئون زەھىرىددىن مۇھەممەد بابۇر(1483-1530) ئەمىر تۆمۈرنىڭ بەشىنچى ئەۋلادى بولۇپ،  1483-يىلى 14-فىۋرالدا فەرغانە ھۆكۈمدارى ئۆمەر شەيىخ ئائىلىسىدە ئەندىجاندا دۇنياغا كەلگەن.

 ئانام ئاپپاق ئەتىرگۈل ئىدى

مەسئۇد ئىيسا

سىرتتا تۇرۇپ سەپسالدىم

ھۇررەك باسقان قوللىرى بىلەن

ئوتتۇز يىللىق سېكىلىكى بىلەن

ئاشماقتا جىلتە

مۇتەپپەككۈرشائىرىمىز ئەلشىر نەۋائىي تەۋەللۇتىنىڭ 570يىللىق خاتىرە يىغىنى بېيجىڭدا ئۆتكۈزۈلدى

شەرق شېئىرىيىتىنىڭ ئاجايىپ جىلۋىدار گۈلتاجى بولغان ، ئىجادى بىلەن جاھانغا تونۇلغان ئۇيغۇر ئەدەبىياتى تارىخىنىڭ شانلىق ئىپتىخارى ئۇلۇغ مۇتەپەككۇر شائىر نىزامىدىن ئەلىشىر نەۋائى 1441-يىلى 2-ئاينىڭ 9-كۈنى ھىراتتا تۇغۇلغان ۋە يەتتە يېشىدىن باشلاپ شېئىر يېزىشقا كىرىشكەن . ئەلىشىر نەۋائىنىڭ ئەسەرلىرى ناھايىتى كۆپ بولۇپ ، بۇلارنىڭ ئىچىدە « خەزائىنۇل مەئانى » ناملىق دىۋانى بىلەن « خەمىسە » ناملىق داستانلار توپلىمى ئالاھىدە ئورۇن تۇتىدۇ . ئەلىشىر ناۋائىي گەرچە نۇرغۇن تەڭدىشى يوق مۇھەببەت مىسرالىرىنى يازغان بولسىمۇ ئۆمرىدە ئۆيلەنمىگەن. 1501 يىلى 1 – ئاينىڭ 3 – كۈنى 60 يېشىدا ھېراتتا ۋاپات بولغان .

ﺷﯧﺌﯩﺮدﯨﻜﻰ　ﺋﯩﻤﺎگ

ﺷﯧﺌﯩﺮ　ﺷﻪﻛﯩﻞ　ﺟﻪﮬﻪﺗﺘﯩﻦ　ﺳﯚز　-　ﺋﯩﺒﺎرﯨﻠﻪر　ۋە　ﻣﯩﺴﺮالارﻧﯩﯔ　ﻗﯘراﺷﺘﯘرۇﻟﻤﯩﺴﻰﺑﻮﻟﻐﯩﻨﻰ　ﺑﯩﻠﻪن،　ﻣﻪزﻣﯘن　ﺟﻪﮬﻪﺗﺘﯩﻦ　ﺋﯘﻧﯩﯔ　ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﻲ　ﺗﻪرﻛﯩﺒﯩﻨﯩﯔ　«ﺳﯩﻤﯟول»　ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ　ﺑﺎﻳﻘﺎﻳﻤﯩﺰ.　ﺷﺎﺋﯩﺮﻧﯩﯔ　ﺋﺎرزۇ　-　ﺋﺎرﻣﯩﻨﻰ　ﺋﯘﻧﯩﯔ　ﺷﯧﺌﯩﺮﯨﺪا　ﺳﯩﻤﯟوﻟﻨﻰ　ﺗﯘﻏﯩﺪۇ.　ﺑﯘ　ﺋﺎۋۋال　ﺷﺎﺋﯩﺮﻧﯩﯔ　ﺧﯩﻴﺎﻟﯩﺪا　ﺋﻪﻛﺲ　ﺋﯧﺘﯩﺪۇ.　ﺋﯘﻧﯩﯔ　ﺧﯩﻴﺎﻟﯩﺪا　ﺋﻪﻛﺲ　ﺋﻪﺗﻜﻪن　ﺳﯩﻤﯟوﻟﻠﯘق　ﻣﻪﻧﯩﮕﻪ　ﺋﯩﮕﻪ　ﺋﺎﺷﯘ　ﺳﯜرەت ﻳﺎﻛﻰ ﻣﻪﻧﻪ ﻣﯘﮬﯩﺘﻠﯩﺮى　ﺷﯧﺌﯩﺮﯨﻴﻪﺗﺘﻪ　ﺋﯩﻤﺎگ　دﯦﻴﯩﻠﯩﺪۇ.　

ﺷﯧﺌﯩﺮﻧﻰ　ﺑﺎﻳﻘﺎش  

ﻓﺮاﻧﺴﯩﻴﯩﻠﯩﻚ　ﮬﻪﻳﻜﻪﻟﺘﯩﺮاش　رودﯦﻦ:　«ﮔﯜزەﻟﻠﯩﻚ　ﮬﻪﻣﻤﻪ　ﻳﻪردە　ﺑﺎر.　ﻛﯚزﯨﻤﯩﺰﮔﻪ　ﮔﯜزەﻟﻠﯩﻚ　ﻛﻪم　ﺋﻪﻣﻪس،　ﺑﻪﻟﻜﻰ　ﺑﺎﻳﻘﺎش　ﻛﻪم»　دﯦﮕﻪن.　ﺋﯘﻧﺪاﻗﺘﺎ،　رودﯦﻦ　ﺋﯧﻴﺘﻘﺎن　ﮔﯜزەﻟﻠﯩﻜﻨﻰ　ﺑﺎﻳﻘﯩﻴﺎلاﻳﺪﯨﻐﺎن　ﻛﯚز　ﻗﺎﻧﺪاق　ﺑﻮﻟﯩﺪۇ؟　ﻣﺎﻧﺎ　ﺑﯘ　ﺑﯩﺰ　ﺗﯚۋەﻧﺪە　ﺋﺎﻳﺪﯨﯖلاﺷﺘﯘرﯨﺪﯨﻐﺎن　ﺳﻮﺋﺎل.　ﺷﯧﺌﯩﺮﻧﻰ　ﺑﺎﻳﻘﺎش　ﺋﯜﭼﯜن　ﺗﯚۋەﻧﺪﯨﻜﯩﺪەك　ﺷﻪرت　-　ﺷﺎراﺋﯩﺘلار　ﮬﺎزﯨﺮﻟﯩﻨﯩﺸﻰ　ﻛﯧﺮەك.

ﺷﯧﺌﯩﺮدﯨﻦ ﮬﯘزۇرﻟﯩﻨﯩﺶ

ﺷﯧﺌﯩﺮﻳﻪت دۇﻧﻴﺎﺳﻰﮬﻪﻗﯩﻘﻪت، ﻣﯘﮬﻪﺑﺒﻪت ۋە ﭘﺎﺳﺎﮬﻪت دۇﻧﻴﺎﺳﯩﺪۇر. ﺷﯧﺌﯩﺮ ﻣﯘﮬﻪﺑﺒﻪت ﺗﺎرﯨﺪﯨﻦ ﭼﯧﻜﯩﻠﮕﻪن ﮬﺎﻳﺎﺗﻠﯩﻖ ﻧﺎۋاﺳﯩﺪۇر. ﻛﯩﺸﯩﻠﻪر ﺷﯧﺌﯩﺮ ﻛﯚﻛﯩﺪە ﭘﻪرۋاز ﻗﯩﻠﻐﺎن ﭼﯧﻐﯩﺪا ﮔﺎھ ﻣﯘﯕﻠﯩﻨﯩﭗ، ﮔﺎھ ﮬﯘزۇرﻟﯩﻨﯩﺪۇ؛ ﮔﺎھ ﭘﻪرﯨﺸﺎن ﺑﻮﻟﯘپ، ﮔﺎھ ﭼﯚﭼﯜﻳﺪۇ... ﺗﯩﻠﺴﯩﻤﺎت ﺋﺎﻟﯩﻤﯩﺪە ﻏﺎﻳﻪت زور ﺑﻪدﯨﺌﯩﻲ ﺳﯧﮭﺮﯨﻲ ﻗﯘدرەﺗﻜﻪ ﺋﻪﺳﯩﺮ ﺑﻮﻟﯩﺪۇ. ﻗﻪﻟﺒﻰ ۋە ﺟﯩﺴﻤﻰ ﻧﺎزۇك ﺑﯩﺮ ﺧﯩﻞ ﺳﯧﺰﯨﻤلار ﺋﯩﻠﻜﯩﺪە ﻟﻪرزﯨﮕﻪ ﻛﯧﻠﯩﺪۇ

رىسالەت مەردان شېئىرلىرى توغرىسىدا ئىككى كەلىمە سۆز

( رىسالەت مەرداننىڭ ‹ شېئىر بولۇپ قايتىمەن ئاستا › ناملىق بىر يۈرۈش شېئىرلىرىنى ئوقۇغاندىن كېيىن )
ھەلىمە تۇردى

مەن بىر شېئىرىيەت ھەۋەسكارى ،دائىم شېئىر ۋە شېئىرلار ھەققىدە يېزىلغان ئوبزورلارنى ئوقۇپ تۇرىمەن.ئوبزور ئوقۇش تولىمۇ پايدىلىق. ئۇ شېئىرنى يەنە بىر قەدەم چۈشىنىشىمىزگە، ئاپتۇرنىڭ ئىدىيىسىدىكى شېئىر بىلەن تەنقىدچىنىڭ كۈزىتىش نۇقتىسىدىكى شېئىرلارنىڭ ئارىلىقىنى يېقىنلاشتۇرىدۇ، ئوقۇرمەنلەرگىمۇ شېئىرلارنى ياخشى تونۇشتۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ بىر پىكىر تاۋلاش ،ئۆز ئارا  تەجىرىبە ئالماشتۇرۇش سەھنىسى.

«بەختسىزلەر» رومانىنىڭ بەدىئىي قاتلاملىرى ۋە ئۇنىڭ بىر قانچە ئالاھىدىلىكلىرى ھەققىدە ئويلىغانلىرىم

مۇھەممەتجان ئەيسا

      يېقىندا ياش يازغۇچى يۈسۈپجان قىيۇمنىڭ تۇنجى رومانى «بەخىتسىزلەر» شىنجاڭ ياش-ئۆسمۈرلەر نەشىرياتى تەرىپىدىن نەشىر قىلىنىپ تارقىتىلدى. «بەخىتسىزلەر» رومانىدا بۈگۈنكى زامان ئىلى ئۇيغۇرلىرىنىڭ ئۆرىپ-ئادەت، تۇرمۇش خۇسۇسىيەتلىرى، مىللىي پىخسىكىلىق ئالاھىدىلىكلىرى ۋە 

قىرغىزىستان ئەدەبىياتىدا ئاتنىڭ قاشقىسىدەك كۆزگە كۆرۈنگەن، ئاقىن بايئابدۇللا سارنوغايېۋ 1932-يىلى تالاستا تۇغۇلغان. 13 ياش ۋاقتىدا «باھار كەلدى» دېگەن شېئىرى بىلەن ئەدەبىياتقا كىرىپ كەلگەن. 1951-يىلى ئۇنىڭ «شۇڭقار»، 1955-يىلى «دوستلىرىمغا»، 1956-يىلى «باياز»، 1961-يىلى «ئاق قالپاق»، 1970-يىلى «سۆزلىشىش» دېگەن شېئىر توپلاملىرى

بىر خاتا سان مىڭلاپ يىللار تۇرار ئۆچمەي

 تەرجىمان : يۈسۈپ ئىگەمبەردى

بالىلاردەك ئويۇندا چۇرۇلدىغان،

كېڭەيگەندە شەھەر چېتى مامانلانغان.

دۇنيانىڭ ئەشۇ چەكسىز تۈزلەڭلىرىدە،

قىيقىرساڭ قىيقىرىقىڭ ئۇقۇلمىغان.

ﺗﯩﻠﯩﻤﯩﺰﻏﺎ ﻏﻪﻳﺮﯨﻲ ﺗﯩﻠﻼﺭﺩﯨﻦ ﺳﯩﯖﯩﭗ ﻛﯩﺮﮔﻪﻥ ﺳﯚﺯ - ﺋﺎﺗﺎﻟﻐﯘﻻﺭﻧﻰ ﭘﻪﺭﻕ ﺋﯧﺘﯩﺸﻨﯩﯔ ﺋﺎﺩﺩﯨﻲ ﺋﯘﺳﯘﻟﻰ

 ﺋﺎﺑﻼ ﺋﻪﮬﻤﯩﺪﻯ

ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﺍ « ﺳﺎﭖ ﻗﺎﻧﻠﯩﻖ ﻣﯩﻠﻠﻪﺕ » ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻧﺪﻩﻙ ، « ﺳﺎﭖ ﺗﯩﻠﻠﯩﻖ ﻣﯩﻠﻠﻪﺕ»ﻣﯘ ﻳﻮﻕ ، ﺑﯘ ﻧﯘﻗﺘﯩﻨﻰ « ﺩﯨﯟﺍﻧﯘ ﻟﯘﻏﻪﺗﯩﺖ ﺗﯜﺭﻙ »(ﺗﯚﯞﻩﻧﺪﻩ ﻗﯩﺴﻘﺎﺭﺗﯩﻠﯩﭗ « ﺩﯨﯟﺍﻥ » ﺩﻩﭖﺋﯧﻠﯩﻨﺪﻯ )ﺩﯨﻨﻤﯘ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﺋﯧﻨﯩﻖ ﺑﯩﻠﯩﯟﺍﻟﻐﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ . ﻣﻪﮬﻤﯘﺩ ﻛﺎﺷﻐﻪﺭﻯ ﺑﻪﺯﻯ ﺷﯩﯟﯨﻠﻪﺭﻧﻰ « ﺳﺎﭖ ﺗﯜﺭﻛﭽﻪ » ﺩﯦﺴﻪ ، ﺑﻪﺯﻯ ﺳﯚﺯ - ﺋﯩﺒﺎﺭﯨﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﻣﯩﻠﻠﻪﺕ ، ﻗﺎﻳﺴﻰ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﻨﯩﯔ ﺗﯩﻠﯩﺪﯨﻦ ﻛﯩﺮﯨﭗ ﺋﯚﺯﻟﻪﺷﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰﺋﺎﻻﮬﯩﺪﻩ ﺋﻪﺳﻜﻪﺭﺗﯩﺪﯗ .

نەۋائى داستانلىرىدىكى مۇھەببەت تراگېدىيىسى

ئاپتور: مۇھەممەد ئىمىن(سەبۇرى(

ئەلشىر نەۋائى (1441-1501)ئۇيغۇر كلاسسىك ئەدەبىياتىنىڭ ئەڭ بۈيۈك ۋەكىللىرىدىن بىرى. ئۇنىڭ ئەسەرلىرى بەش يېرىم ئەسىردىن بۇيان خەلقىمىزگە ئىزچىل ھەمراھ بولۇپ كەلدى ۋە پەن – مەدەنىيەت، سەنئەت، مائارىپ ئىشلىرىمىزنىڭ تەرەققىياتىغا زور تەسىر كۆرسەتتى. نەۋائى يەنە جاھان ئەدەبىياتى مۇنبىرىدىمۇ بۈيۈك مۇتەپەككۇر ۋە مەشھۇر گۇمانىستىك شائىر سۈپىتىدە پەخىرلىك ئورۇنغا ئىگە بولۇپ كەلدى.

جولۇن مەھمۇدوۋ شېئىرلىرى

تەرجىمان : يۈسۈپ ئىگەمبەردى

ئۇيغۇر ئەدەبىيات ھەۋەسكارلىرىغا تونۇش قىرغىزىستان قىرغىز يازغۇچىسى جولۇن مەھمۇدوۋ قىرغىزىستاننىڭ توختىقۇل نامىدىكى قىرغىز مەملىكەتلىك ۋە سابىق س.س.ر قىرغىز مەملىكىتى لېنىن كومسومۇلى مۇكاپاتىنىڭ ساھىبى بولۇپ، 1940-يىلى 4-ئايدا قىرغىزىستاننىڭ ئوش ئوبلاستى تۆكەپقان ئاۋۇلىدا تۇغۇلۇپ، 1988-يىلى 7-مارت 48 يېشىدا ۋاپات بولغان. ئاقىن جولۇن مەھمۇدوۋنىڭ «ئوتنى سۆيىمەن»(1969)، «يېشىل ئالەم»(1971)، «ۋاقىت»(1973)، «مەزگىلنىڭ سىماسى»(1977)، «ئاقۇچ تاڭنىڭ چۆچىكى»(1980)، «سۇنىڭ ئۆمرى»(1981)، «دولقۇن يارغان سۇلار»(1983)، «ئاتقا توقۇم سالايلى»(1986)، «يۈز ياشقا تول ئەسر!»(1987)، «مەنبە ۋە مۇھىت»(1990)، قاتارلىق ئەسەرلىرى ئېلان قىلىنغان.

رېئالىزىمدىن «ماناس»قا نەزەر

ئابلىمىت ئابدىراخمان

ئەسسىلامۇ ئەلەيكۇم! ئۇستازلار،تەتقىقاتچىلار، مۇتەخەسسىلەر ياخشىمۇ سىلەر!

مەن بۈگۈن ئانا مەكتىۋىم شىنجاڭ پىداگوگىكا ئۇنۋىرستىتىدا ئىسانىيەتنىڭ غەيرى مەدىنىي مىراسلىردىن بولغان «ماناس» داستانىنىڭ قۇتلۇق تويىغا ئاتاپ ئۆتكۈزۈلگەن بۈگۈنكىدەك مەملىكەتلىك ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىدا