سىتراتېگىيە ۋە تاكتىيكا (جاھانگىر123)

jahangir123

     

                          سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمى

       قەدىمدىن تارتىپ ھازىرغىچە، جۇڭگو ۋە چەتئەللەردە بولسۇن، ئۇرۇش قىلىش ئالدىدا تۇرغان ئىككى تەرەپ ئەۋۋەل بىر مەيدان سىياسىي ئويۇن ئوينايدۇ. دۆلەت ئىچىدە، ئۆكتىچەرنىڭ ئاغزىنى تۇۋاقلىسا، خەلقئارادا جامائەت پىكرى پەيدا قىلىدۇ. (سىياسىي ئويۇننىڭ مۇقەددىمىسى). مۇنداى سىياسىي قانلىق، ۋەھششىي، شۇنداقلا ئۇرۇش خۇمار بولمىغان  تەغدىردىمۇ، بۇنداق تۈزۈمنىڭ دۆلەت ئىچىدىكى ئۆكتىچىلەرگە قاراتقان ئاساسىي نىشانى بولسا، ھۈكۈمران گۇروھقا نىسبەتەن ئېيتقاندا، مەجبۇرىي كونتىرول قىلىشنى يولغا قويىدىغان ئاپپاراتىنى ئامال قىلىپ ساقلاپ قېلىش؛ ھاكىمىيەت باشقۇرغۇچىلارنىڭ باشقۇرۇشىغا ئۇچۇراشنى خالىمايدىغان خەلق ئارىسىدىكى باشقىچە سىياسىي قاراشتا بولغۇچىلارغا نىسبەتەن ئېيتقاندا، ئۇلارنىڭ نىشانى ھىلىقىدەك ئاپپاراتنى ئاغدۇرۇپ تاشلاشتۇر. شۇڭا، سىياسىي تۇرمۇشنىڭ ھەرقايسى تەرەپلىرىدە، ھەربىي ھەرىكەت قوللىنىش شەكلى بولىدۇ. ئۆزىنىڭ بىر يۈرۈش ھۇجۇم قىلىش ۋە مۇداپىيە قىلىش، يوشۇرۇن زەربە بېرىش ۋە ئۇشتۇمتۇت ھۇجۇم قىلىش تاكتىيكىلىرى بولىدۇ. خۇددى، ئۇرۇش داۋامىدىكىدەك، يوشۇرۇنىش، مەخپىي ئىش-ھەرىكەت قىلىش ۋە كۆز بويامچىلىق قىلماي قالمايدۇ. مەيلى ھۈكۈمرانلار بولسۇن، ياكى باشقىچە سىياسىي قاراشتا بولغۇچى ئۆكتىچىلەر بولسۇن، ھەممىسى شۇنداق قىلىدۇ. چۈنكى مۇشۇنداق يوشۇرۇنىش ۋە كۆز بويامچىلىق قىلىش ئارقىلىق شۇنداق تۈزۈمنى قوغدايدۇ. شۇنىڭدەك، يوشۇرۇنىش ۋە كۆز بويامچىلىق قىلىش يەنە، پەم بىلەن دۆلەت ئىچى تىنچلىق غەلىبىسىنى قولغا كەلتۈرۈش ھەرىكىتىنى قوللىنىشنىڭ ئالدىنقى شەرتى قىلىدۇ. دائىرىلەرنىڭ قوراللىق ساقچى قىسىملىرى بىر ئامال قىلىپ، باشقىچە سىياسىي قاراشتا بولغۇچىلار تەشكىلىنىڭ ئىچكى قىسمىغا سۇقۇنىپ كىرىدۇ. باشقىچە سىياسىي قاراشتا بولغۇچىلارمۇ، بىر ئاماللارنى قىلىپ، ئۆزىنىڭ مەخپىيەتلىكىنى ساقلايدۇ. چۈنكى ئۇلارنىڭ ئاساسلىق كۈچى ئاشۇ تەشكىلات ئىچىدە بولىدۇ.
        دۆلەت ئىچىدىكى سىياسىي بېسىمنىڭ نورمالسىزلىقى بىلەن سىياسىي تۇرمۇشنىڭ ھەرقايسى قاتلاملىرىدىكى ساختىپەزلىكنىڭ، ئالدامچىلىقنىڭ ئېغىر ئاقىۋېتى ھاكىمىيەت بېشىدىكىلەرنى ئارمىيە ۋە خەلقنىڭ ساداقىتىدىن يېتىم قالدۇرىدۇ. بۇ خىل ھالەت تىنچلىق يىللىرىدا بىلىنمەيدۇ. ئۇرۇش يىللىرىدا ھاكىمىيەت تەۋرىنىپ قالغاندا، بۇ خىل ھالەتنىڭ روشەن ئىپادىلىرى ئاشكارىلىنىشقا باشلايدۇ. تېخىچە ئېنىق ئېسىمدە تۇرۇپتۇ: 2-قېتىملىق پارىس قولتۇقى ئۇرۇشىنىڭ ئالدى- كەينىدە ئىراق پىرىزدېنتى سادم ھۈسەيىن دۆلەت ئىچى ۋە سىرتىغا ئەل رايىنى كۆز-كۆز قىلىش ئۈچۈن بىي غەيرى رەسمىي زۇڭتۇڭ سايلىمى ئۆتكۈزىدۇ. سايلام زۇڭتۇڭ سادم ھۈسەيىننى 100% قوللاش نەتىيجىسى بىلەن ئاخىرلىشىدۇ. 2-قېتىملىق پارىس قولتۇقى ئۇرۇشى رەسمىي پارتلىغاندا، ئىراق ئارمىيىسىنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى سىرلىق ھالدا، ئالدىنقى سەپ ئۇرۇش مەيدانىدىن تارقىلىپ كېتىدۇ. يۇقىرى بېسىملىق سىياسىي ئۆكتىچىلەرنىڭ ئاغزىنى تۇۋاقلىغان بولسىمۇ، سەركىنى قازانغا پاتۇرالماي قالىدۇ.
       سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمىدا، بىر قەدەر تۆۋەن بولغان ھەربىي قاتلاملار ئوتتۇرىسىدىكى ئۆزئارا تەسىر كۆرسىتىش، ھەمكارلىشىش ۋە توقۇنۇشۇش كەڭ خەلقئارا سىياسىي موھىت دائىرىسىدە، دۆلەتلەرنىڭ غەيرىي ھەربىي بېرىش-كېلىش داۋامىدا ئۆزئارا رولىنى ئىلگىرى سۈرۈشكە نىسبەتەن، ئاخىرقى ھېسابتا تەسىر كۆرسىتىدۇ. غەيرىي ھەربىي بېرىش-كېلىش رەسمىي دېپلوماتىك ئالاقە، جامائەتنىڭ تەشۋىقات ئالماشتۇرۇشى، مەخپىي ھەرىكەتلەر، ھۈكۈمەت تەرەپ ۋە غەيرىي ھۈكۈمەت تەرەپنىڭ توپلىغان ئاخباراتلىرىدىن شەكىللەنگەن باشقا دۆلەتكە قارىتا ھاسىل بولغان قاراشلارغا تايىنىش، نوقۇل شەخىسلەر خاراكتىرىدە بولمىغان بارلىق ئىقتىسادىي سودىغا تايىنىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. شۇڭا، بۇنداق تاناسىپسىز ئەڭ يۇقىرى قاتلامدا، سىياسىي جەھەتتىكى بىرلىك ۋە زىتلىق، ھەربىي جەھەتتىكى ئىتتىپاقداشلىق، ئىقتىسادىي جەھەتتىكى ئىمبارگو ۋە دېپلوماتىيا جەھەتتىكى مىسلىسىز يېتىم ئەڭ ئاخىرقى نەتىيجىسى دۆلەتلەر ئوتتۇرىسىدىكى توقتاۋسىز ھالدا بىر-بىرىگە تەسىر كۆرسىتىۋاتقان مەنپەئەت كۈرۈشى داۋامىدا پەيدا بولىدۇ. ھالبۇكى، ھەرقانداق بىر دۆلەتنىڭ ئۆز دۆلىتى ئىچىدىكى سىياسىي تاللىشى باشقا دۆلەتلەر بىلەن بولغان دېپلوماتىيە مۇناسىۋېتىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئەكىس تەرەپىدىن ئانالىز قىلساقمۇ، شۇ دۆلەتنىڭ ھەربىي تاللىشىغىمۇ تەسىر كۆرسىتىپ تۇرىدۇ. ئەمما، مەزكۈر دۆلەتنىڭ خەلقئارا سىياسىيسىنىڭ ئومومىي دائىرىسى ئىچىدىكى قىسمەن تاللاشلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدۇ. كۆپ دۆلەتلەر بىلەن بولغان مۇناسىۋەتتە قارشى تەرەپنىڭ ئۆزىگە ھۇجۇم قىلىشىدىن ئەندىشە قىلمايدۇ. قارشى تەرەپنىڭ ئۆزىنىڭ ئۇرۇش قىلىشىغا ياردەم بېرىشىنى ئۈمۈد قىلىپ، ئۆزئارا مۇناسىۋەتكە تەسىر يەتكۈزۈشنى ئۈمىد قىلمايدۇ. شۇڭا، ئىككى دۆلەتنىڭ ئالاقىسى سىتراتېگىيە لوگىيكىسىنىڭ بىۋەستە چەكلىمىسىگە ئۇچۇرىمايدۇ. بىر تەرەپ بىيتەرەپ دەپ تونۇلغان ، يەنە بىر تەرەپ ئۆز ئالدىغا ھەربىي ھازىرلىقلارنىمۇ قىسقارتقان تەغدىردىمۇ، ئۇلارنى قارشى تەرەپنىڭ يوشۇرۇن دۈشمەنلىكىدىن خالىي قىلالمايدۇ ۋە مەلۇم دەرىجىدە تۈزۈشكەن ئىتتىپاقداشلىقىدا باشقا مۇرەككەپ سىتراتېگىيىلىك مۇناسىۋەت پەيدا بولۇشتىن مۇستەسنا قىلالمايدۇ.

  ( داۋامى بار، ئىنكاس شەكلىدە يوللىنىدۇ.)

jahangir123

  داۋامى:

      ھالبۇكى، بۇنداق ۋاستىلىك مۇناسىۋەتنىڭ ئىككى دۆلەت ئوتتۇرىسىدىكى قوش تەرەپلىك مۇناسىۋەتكە كۆرسىتىدىغان تەسىرى ناھايىتى ئاز بولىدۇ. سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمى خەلقئارا مۇناسىۋەتتە ئەنە شۇ تەرىقىدە مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ. ۋاھەلەنكى، ئۇ يەنە خەلقئارا سىياسىينىڭ دائىرىسى بىلەن بىردەك ئەمەستۇر. خەلقئارا جەمىيەتنىڭ مۇئەييەن تەرەققىيات جەريانىنىڭ قانداقلىقىنى ئۆلچەشتە، سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمىنڭ قانچىلىق مۇھىم سىتراتېگىيىلىك مۇناسىۋېتى بارلىقىغا قاراش ئۆلچەم قىلىنىدۇ. ئەلۋەتتە، پەلقۇلئاددە چاغلاردا سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمى خەلقئارا سىياسىينىڭ دائىرىسىدىن ھالقىپ كېتىدۇ. چۈنكى، ئۇ ئۆزئارا قورال كۈچىنى قالايمىقان ئىشلىتىش ئىقتىدارىغا ئىگە (مەسىلەن روسىيە بىلەن ئامېرىيكىغا ئوخشاش) تەرەپلەرنىڭ ئەڭ يۇقىرى قاتلامدا ئۆزئارا تەسىر كۆرسىتىشىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. دۆلەت ئىچىدىكى ئىشلاردا، مەيلى ئىچكى ئۇرۇش بولسۇن، ياكى قانۇنسىز ئۇنسۇرلار قالايمىقانچىلىق تۇغدۇرسۇن، دۆلەت قورال كۈچىنى مونوپول قىلىۋالمىغانلا بولسا، ئوخشاشلا نورمالسىز لوگىيكىمۇ سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمىدا ئېنىق ئىپادىلىنىدۇ.
      ئەلۋەتتە، سىتراتېگىيەنىڭ سىياسىي قاتلىمىنىڭ نەتىيجىسىنىڭ ياخشى-ياكى يامان بولۇشى سوبېكتىپ ھۈكۈم بويىچە بولىدۇ. مۇستەبىتنىڭ كاللىسىنىڭ قىزىپ قىزىپ كېتىشى، بىيوروكرات ئاپپاراتنىڭ ياقتۇرۇشى، ياكى تەرتىپلەرنى دېموكىراتىك ئاساستا تاللاش ئارقىلىق بەلگىلەنگەن بولسۇن، سىتراتېگىيە لوگىيكىسى بۇ نىشاننى بەلگىلەش داۋامىدا رول ئوينىمايدۇ. سىتىراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمىدا ، بەزى دۆلەتلەر ئالدى بىلەن باشقا دۆلەتلەرنىڭ ھاكىمىيىتىنى ئىلكىگە ئېلىش ۋە زېمىن كېڭئەيمىچىلىكى قىلىشنى قوغلىشىدۇ. (خۇددى ھازىرقى روسسىيىگە ئوخشاش)؛ يەنە بەزى ھۈكۈمەتلەر ئۆزىنىڭ خەلقئارادىكى كۈچى ۋە تەسىرىنى ساقلاپ قېلىشنىلا ئويلايدۇ. شۇنىڭدەك زېھنىنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمىنى دۆلەت ئىچىدىكى ئىشلارغا، يەنە خەلق تۇرمۇشىنى ياخشىلاش، جۈملىدىن ئۆز دۆلىتىنى گۈللىتىپ قۇدىرەت تاپقۇزۇشقا قارىتىدۇ (دۆلىتىمىز جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىگە ئوخشاش)؛ يەنە بەزى دۆلەتلەر خەلقئارا سەھنىدە ئاكتىپ ھەرىكەت قىلىپ ھەرخىل ئىقتىسادىي ياردەملەرگە ئېرىشىشنى ۋە باشقىلار بىلەن ئىقتىسادىي ھەمكارلىق مۇناسىۋەت ئورنىتىشتا يېتەكچى ئورۇنغا ئۆتۈشنى مەقسەت قىلىدۇ. (ياپونىيە بىلەن كورىيەگە ئوخشاش دۆلەتلەر) ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ بۇ جەھەتتە قولغا كەلتۈرگەن نەتىيجىلىرىنى توغرا ھېسابلاپ چىقىدۇ؛ يەنە بەزى دۆلەتلەر ئۆزلىرى قورقىدىغان دۆلەتلەرنى ئۆزىگە قارىتا يېنىكلىك بىلەن ھەرىكەت قىلالمايدىغان قىلىپ قويۇش مەقسىتىدە باشقا دەرىجىدىن تاشقىرى چوڭ دۆلەتلەرنىڭ ياردىمىنى قولغا كەلتۈرمەكچى بولىدۇ. (شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيەدىكى كۆپ دۆلەتلەرنىڭ ئامېرىكىغا تايانغىنىغا ئوخشاش). سىرنى ئاشكارىلىمىغان بىلەن ھەربىر دۆلەتنىڭ ئۆزىگە تۇشلۇق نىشانى بولىدۇ. شۇڭا، ئۇلارنىڭ نەتىيجىگە بېرىدىغان باھاسى ئوخشاشمايدۇ. ئوخشاش بىر نەتىيجىنى، مەسىلەن شۇ چاغدىكى ھالەتنى ساقلاپ قېلىشنى مەلۇم دۆلەتنىڭ  ھۈكۈمىتى غايەت زور مۇۋەپپەقىيەت دەپ قارىسا، يەنە بىر دۆلەتنىڭ ھۈكۈمىتى پاجىئەلىك مەغلۇبىيەت دەپ قارايدۇ.

      ( داۋامى بار، ئىنكاس شەكلىدە يوللىنىدۇ.)

tenha_roh

   ياخشى تېمىكەن ، داۋامىنى كۆرۈشكە تەشتامىز .

jahangir123

     
           داۋامى:

         كىشىلەر يالغۇز مەلۇم دائىرىدىكى پايدا-زىيان ياكى مۇپەپپەقىيەت _ مەغلۇبىيەتكىلا ئوخشاش بولمىغان قاراشلاردا بولۇپ قالماي، يەنە دۆلەت ئىچىدىكى سىياسىي مۇھىت داۋامىدا بەلگىلەنگەن، ئەمما تېخى سىتراتېگىيە توقۇنۇشى باسقۇچىغا كىرمىگەن بارلىق باشقا نىشانلارغا قارىتامۇ ھەرخىل قاراشلاردا بولىدۇ. ناھايىتى روشەنكى، دۆلەت مەنپەئىتى سىتراتېگىيىسى ھېچقانداق رول ئوينىمايدىغان بىر خىل سىياسىي تەرتىپ ئىچىدە، سوبېكتىپ ھالدا بەلگىلىنىدۇ. دۆلەت ئىچىدىكى سىياسىي پائالىيەت جەريانىدا ئۆزئارا رىقابەتلىشىۋاتقان پارتىيە-گۇروھلار ئۆز گۇروھىنىڭ نىشانىنى دۆلەت مەنپەئىتى قىلىپ ئېتىراپ قىلدۇرۇشنى كۆزلەيدۇ. شۇڭا، ئۇلار كۆپ ھاللاردا ئادەتتىكى لوگىيكىلىق تەپەككۈر بويىچە ئىش قىلىشقا ئىنتىلىدۇ. ئاتالمىش لوگىيكىلىق تەككۈر بويىچە، ياخشىسى ياخشى، يامىنى يامەن بولىۋېرىدۇ. ئۈنۈمنىڭ زور بولغىنى كىچىك بولغىنىدىن ياخشى بولىدۇ. دۆلەت بىخەتەرلىكى ئىشلىرىنىڭ قارار قىلىنىشىدىمۇ ئىچكى سىياسىي ساھەنىڭ لوگىيكىلىق تەپەككۈرى تەدبىق قىلىنىدۇ. يەنى كۆپ بولسا كۆپ، ئاز بولسا، ئاز بەلگىلىنىدۇ. بىزنىڭ ئومومىيۈزلۈك زىددىيەت كەلتۈرۈپ چىقارغان بۇ ئاقىۋەتنى نۇرغۇن مىساللار ئارقىلىق چۈشەندۈرىشىمىزنىڭ ھاجتى يوق. ئەگەر تارىختا ئاساسەن ئىنسانلارنىڭ ئەخمىقانە ھەرىكەتلىرى خاتىرىلەنگەن بولسا ئىدى، ئۇنداقتا بۇ خىل تەپەككۈرنىڭ پەرقى ئىنسانلارنىڭ ئەخمىقانە ھەرىكەتلىرىنى پەيدا قىلىدىغان ئاساسىي سەۋەبكە ئايلىنىپ قالاتتى. ئىچكى ئىشلاردا ئاجايىپ خىزمەتلەرنى كۆرسەتكەن نۇرغۇنلىغان سىياسىي رەھبەرلەر دېپلوماتىيە ئىشلىرىغا قەدەم قويغان ھامان، يەنە بىر مۇنچە سالتاڭ قەھرىمان ياكى دېپلوماتىيە ماھىرلىرى بۇ ئىشلارغا ئارىلاشقان ھامان، شۇ نۇقتىنى تونۇپ يېتەلەيدۇ. بىر قانچە پەلقۇئاددە ۋەقە، ياكى بىر قانچە ئەسىر تەكرالىنىۋەرگەن ئوخشاش بىر خاتالىق تىراگېدىيىسى، ئاخىرقى ھېسابتا كىشىلەردە توقۇنۇش بولۇۋاتقان ساھەدە لوگىيكىلىق تەپەككۈرنى تەدبىقلاپ پىلانلاش توغرا بولامدۇ-يوق، دېگەن گۇماننى  پەيدا قىلىشقا باشلايدۇ.
       دۆلەت ئىچىدە دۆلەتكە ئۇرۇش ۋاستىسى ئارقىلىق ھۈكۈمرانلىق قىلىدىغان دۆلەتلەرنىڭ ھۈكۈمەتلىرى خەلقئارا ئىشلاردا، لوگىيكىلىق تەپەككۈرغا ئەمەل قىلىدىغان ئەھۋال بىر قەدەر ئاز كۆرۈلىدۇ. بۇنىڭدىكى سەۋەب، بۇنداق دۆلەتلەرنىڭ رەھبەرلىرىنىڭ نورمالسىز لوگىيكىنى تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشەنگەنلىكىدە ئەمەس. ھەتتا ئۇلار بۇ قائىدىنى زادى بىلمەيدىغان قارا قورساقلاردىن  بولۇشى مۈمكىن. لېكىن، ئۇلار دۆلىتى ئىچىدە تىزگىنلەشنى يولغا قويغاندا، كاززاپلىق قىلىش، ئالدامچىلىق قىلىش، تەھدىت سېلىش ۋە قورال كۈچى ئىشلىتىش قاتارلىق ۋاستىلەرنى قوللىنىشقا ئادەتلىنىپ قالغان، ھەمدە ئۇلار مۇۋەپپەقىيەت ۋە مەغلۇبىيەت ئەندىزىسىدىن سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمىنىڭ ئاددى قىياپىتىنى ماراپ بىلىۋېلىپ، شۇ ئارقىلىق سىتراتېگىيە ئىلمىدىن تەربىيە ئالىدۇ. دۆلىتى ئىچىدە دېموكىراتىيىنى يولغا قويغان ھۈكۈمەتلەر دېپلوماتىيە سىياسىتىدە سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمىنى ئاسانلا تەدبىق قىلالايدۇ. ھالبۇكى، دۆلىتى ئىچىدىكى سىياسىي كىلىيماتتا زورلۇق بىلەن كونتىرول قىلىشنى يولغا قويغان رەھبەرلەر دېپلوماتىيە ئىشلىرىدا ئاسانلا توقۇنۇش لوگىيكىسىنى قوللىنىدۇ. ئەمەلىيەتتە، ئاتالمىش تاجاۋۇزچىلىق تەبىيئىتى مەۋجۇت ئەمەس. دۆلەتنىڭ سىياسىي تۈزۈلمىسى ئۇرۇش قوزغاشقا خۇشتار بولۇش خاھىشى بىلەن مۇناسىۋەتسىز.

     ( داۋامى بار، ئىنكاس شەكلىدە يوللىنىدۇ.)

jahangir123

          داۋامى:

       تارىخىي خاتىرىلەردىن مەلۇمكى، مۇستەبىت دۆلەتلەر باشقا دۆلەتلەر بىلەن ئەپ ئۆتەلەيدۇ. ۋاھەلەنكى دېموكىراتىك دۆلەتلەر ھۈكۈمەتلىرىنىڭ ئۇرۇشخۇمار بولۇشىمۇ ئېھتىمالغا يېقىندۇر. بىر قىسىم دۆلەتلەر دېموكىراتىيەلەشتۈرۈش دەرىجىسىنىڭ ئېشىشىغا ئەگىشىپ، بارغانسېرى تاجاۋۇزچىل بولۇپ كېتىدۇ. ئەكسىچە يەنە بىر قىسىم دۆلەتلەر دېموكىراتلىشىپ بولغاندىن كېيىن، تاجاۋۇزچى دۆلەتنىڭ ئىمپېرىيە كېڭئەيمىچىلىكى بىلەن شۇغۇللىنىشىدىكى ئاساسلىق رىقابەت رەقىبىگە ئايلىنىپ قالىدۇ. بىز مەلۇم مەزگىلدىكى ئالىيجاناب روھ ئارقىلىق ھەممە مەسىلىنى چۈشۈندۈرۈشكە قادىر ئەمەس. بۈگۈنكى كۈندە، پۇرسەتلا بولىدىكەن، ئىككى دۆلەتنىڭ سايلىغۇچىلىرى يەنىلا ئۆز دۆلىتى ھۈكۈمىتىنىڭ چەتئەللەردە قورال كۈچى ئىشلىتىشنى پۈتۈن دىل، پۈتۈن نىيىتى بىلەن قوللايدۇ. بۇنىڭدىن كۆرۈۋېلىشقا بولۇدىكى، دۆلەت پۇقراسىنىڭ ئارزۇسىدا ئانچە چوڭ پەرق بولمايدۇ. پەقەت ھەرىكەتنىڭ ئۈنۈملۈك بولۇش دەرىجىسىدە بەزى پەرقلەر بولىدۇ. بۇنداق پەرق دېموكىراتىك ھۈكۈمەتنىڭ مۇستەبىت ھۈكۈمەتنى چەكلەش كۈرىشىدە ئېنىق ھەم توغرا ئايان بولىدۇ. دېموكىراتك ھۈكۈمەت دۆلەتنىڭ گۈللەپ ياشنىشى ۋە قۇدىرەت تېپىشى ئۈچۈن جان كۆيدۈرىدۇ؛ مۇستەبىت ھۈكۈمەت زومىگەرلىك ھوقوقىغا ئېرىشىشنى كۆزلەيدۇ، جان-جەھلى بىلەن دېپلوماتىيە ئىشلىرىنى دۆلەت ئىچىدە ئىشلىتىپ ئادەتلىنىپ قالغان ۋاستىلەر ئارقىلىق بىر تەرەپ قىلىدۇ. دېموكىراتىك ھۈكۈمەتلەر ئىشلەپچىقىرىش داۋامىدىكى ئىجادچانلىققا ئىلھام بېرىدۇ. پەن-تېخنىيكا ساھەسىدە ھەشەم تارتمايلا ئالدىنقى ئورۇننى ساقلاپ قالالايدۇ؛ كاززاپلىق قىلىش، ئالدامچىلىق قىلىش، تەھدىت سېلىش ۋە قورال كۈچى ئىشلىتىش قاتارلىق ۋاستىلەرنى قوللىنىش جەھەتتە، بۇنداق ھۈنەرگە ئۇستا بولغان مۇستەبىت ھۈكۈمەتكە قارىغاندا ئۈستۈنرەك تۇرىدۇ. ئۇرۇش ئارقىلىق پەرقنى تۈگەتكىلى بولىدۇ. 2-دۇنيا ئۇرۇشىدا ئەنگىلىيە، ئامېرىيكا قاتارلىق دېموكىراتىك دۆلەتلەر ئاشۇ كاززاپلىق قىلىش، ۋە ئالدامچىلىق قىلىش ۋاستىلىرىنى قوللىنىش جەھەتتە دۈشمىنىنى كۆرۈنەرلىك دەرىجىدە بېسىپ چۈشتى. ئەمدى ئەسلەپ كۆرۈدىغان بولساق، تىنچلىق مەزگىلىدىكى خەلقئارا سىياسىي داۋامىدىكى توقۇنىشنى سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمى ئارقىلىق بىر تەرەپ قىلىش _ دېموكىراتىك دۆلەتلەرنىڭ تۈپ ئاجىزلىقى. بۇنداق ئاجىزلىق كۈچ سېلىشتۇرمىسىغا نىسبەتەن ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ.
         بىز ئەمدى كەينىمىزگە سەل يېنىپ، خەلقئارا جامائەت پىكرىنىڭ پەيدا بولۇش جەريانىغا نەزەر سالغاچ ئۆتۈپ كېتەيلى. خەلقئارا جامائەت پىكرى پەيدا قىلىش _ توقۇنۇشۇش ئالدىدا تۇرۇۋاتقان تەرەپلەرنىڭ ھەرخىل بېسىملارغا تاقابىل تۇرۇشتىكى كۆز بويامچىلىق تاكتىيكىسىدۇر. خەلقئارا جامائەت پىكىرىنىڭ كونكىرت ئىپادىلىرى بىز دېمەكچى بولغان مۇنو 4 خىل نۇقتىغا يېغىنچاقلىنىدۇ:
        1. سىياسىي جەھەتتىكى بىرلىك ۋە زىتلىق.
        سىياسىي جەھەتتىكى تەشۋىقات ئۇرۇشى كۆلەم جەھەتتە دۆلەتلەر ئارا بىرلىك ۋە زىتلىقنى كۆرسەتسا، دائىرە جەھەتتە، تاق لېنىيىدە ئۇرۇش قىلىۋاتقان < ئا ...... ب > تەرەپنىڭ بىر-بىرىنى مايىل قىلىش ۋە يەرلىك كۈچلەرنى ئۆزىگە تارتىش سىياسىي مۇددىئاسىنى كۆرسىتىدۇ. دۆلەتلەر ئارىسىدا بولىدىغان سىياسىي ئۇرۇش يەككە دۆلەتلەر ئارىسىدىمۇ كۆرۈلىدۇ، كۆپ دۆلەتلەر بىلەن بىر دۆلەت ئارىسىدىمۇ كۆرۈلىدۇ. ئىككى دۆلەت ئوتتۇرىسىدىكى سىياسىي تەشۋىقات ئۇرۇشى دۆلەت مەنپەئەتىنى چۆرىدىگەن ھالدا ئېلىپ بېرىلىدۇ. زېمىن تارىخىنى سۈرۈشتۈرۈش ئارقىلىق تېرىتورىيە كېڭئەيمىچىىلىكى بىلەن ئىگىلىك ھوقوقى داۋاسىنى قىلىدۇ. تالاش-تارتىشتىكى ئاساسلىق زىددىيەت _ زېمىن ۋە زېمىندىكى تەبىيئىي بايلىقتۇر. قارشى تەرەپتىن كېلىدىغان تەھدىتمۇ مۇشۇ زىددىيەتتىن بىخلىنىپ، دۆلەت بىخەتەرلىكى ۋە رايون بىخەتەرلىكىگە بىۋاستە تەسىر كۆرسىتىدۇ. سىياسىي تەشۋىقات كۈرەشلىرىدىكى بىرلىك نۇقتىئىنەزەرى سوتسىيالىزىم لاگىرىدىكى دۆلەتلەردە، دۆلەت ئىچىدە بىردەك ئاممىۋىي ئاساسقا ئىگە بولسىمۇ، قىزىققانلىقنى ئېنېرگىيە ئورنىدا پايدىلانغان بۇ خىل بىرلىك دۆلەت سىرتىدىكى ئۆزگىچە يېڭى موھىتقا ماسلىشالماي، خەلقئارادىكى ھەرخىل تۈرلۈك چەكلىمىلەر تۈپەيلىدىن ئۆزىنىڭ رىقابەتكە دۇچ كەلگەن ۋە ھەق دەپ قارالغان زىتلىقىنى ئاشكارىلايدۇ. كاپىتالىزىم لاگىرىدىكى دۆلەتلەردە شەخىسنىڭ غايەت زور ئىقتىسادىي گەۋدە ئۈستىگە قۇرۇلغان مەنپەئەت مونوپوللىقى ھامان، دۆلەت مەنپەئىتىدىن غالىپ كېلىپ، بىر قەدەر خەلقئارالاشقان جامائەت پىكىرىنى قوزغىيالايدۇ. بۇ يەردىكى شەخىسنىڭ مەنپەئەت مونوپوللىقى بىلەن دۆلەت مەنپەئىتى تار مەنىدىكى مەنپەئەت ئۇقۇمىنى كۆرسەتمەيدۇ. ھۈكۈمران تەبىيقىلەر ئۆزى تايىنىۋاتقان سىياسىي تۈزۈلمە ئارقىلىق يادىرولىق مەنپەئىتىنى قانداغ قوغداشنى بىلىدۇ. چوڭ دۆلەتلەر كىچىك دۆلەتلەرگە قارىتا؛ كۆپ دۆلەت بىر دۆلەتكە قارىتا، خەلقئارالاشقان سىياسىي بىرلىك بىلەن زىتلىق ھاسىل قىلالايدۇ. بۇ خىل سىياسىي بىرلىك بىلەن زىتلىقنىڭ كونكرت شەكىللىرى يۇقىرى ئېنېرگىيىلىك سىياسىي بېسىم، سىياسىي تەشۋىقات ئويۇنلىرىدىكى سىياسىي تەھدىت، سىياسىي تۆھمەت ۋە ئويدۇرما پاكىتلاردا ئىپادىلىنىدۇ. ئالاھىدە شارائىتتا، ھەرقايسى تەرەپلەرگە خاس بولغان مەلۇم ئاساسلارمۇ يوق ئەمەس. چۈنكى سىياسىي ۋەزىيەتنىڭ قارارگاھى يوقتۇر.
       لوگىيكىلىق تەپەككۈر ئارقىلىق تۈزۈلگەن ئىچكى نىشان بىلەن خەلقئارا سىياسىي توقۇنۇش جەھەتتىكى نىشان بىردەك بولماي قېلىش ئەھۋالى بىر خىل ئومومىيۈزلۈك ھادىسەدۇر. دۆلەت ئىچىدە، دۆلەتكە ئۇرۇش ۋاستىسى ئارقىلىق ھۈكۈمرانلىق قىلىدىغان دۆلەتلەرنىڭ ھۈكۈمەتلىرى خەلقئارا ئىشلاردا لوگىيكىلىق تەپەككۈرگە ئەمەل قىلىدىغان ئەھۋالى بىر قەدەر مۇجىمەل بولىدۇ. ھەرقايسى تاراتقۇ ۋە ئاخبارات ۋاستىلىرى جۇغلىغان پىتنىلەردىن ئايان بولۇشىچە بۇ خىل مۇجىمەللىك تېخىمۇ سىرلىقلىشىپ كېتىدۇ. ئىچكى-تاشقى ۋەزىيەتنىڭ بىردەك بولۇشى ئەمەلگە ئاشمايدىغان ئىش بولغاچقا، سوبېكىت ئاپپاراتنىڭ ئارزۇسى ئوبېكتىپ ئەمىلىيەتتە ھەرىكەت قىلىۋاتقان ۋەزىيەتكە نىسبەتەن خىلاپىي پوزىتسىيىدە بولىدۇ. شۇڭا، ھاكىمىيەت بېشىدا ئىش تەۋرىتىۋاتقان سىياسىيونلار نەزەرىنى تېخىمۇ يىراقلارغا قارىتىپ، بىر دۆلەتنىڭ ئىچكى سىياسىتى بىلەن دېپلوماتىيە سىياسىتىنى ئۆزئارا ماسلاشتۇرۇپ تەڭپۇڭ ھالەتتە تەڭشەپ تۇرۇشى كېرەك. بىر قولىدا توقۇنۇشنى، يەنە بىر قولىدا سۆھبەتنى تۇتۇپ تۇرالىغان ھۈكۈمەت ئاپپاراتىلا سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمىغا سىڭىپ كىرەلەيدۇ.

          ( داۋامى بار. ئىنكاس شەكلىدە يوللىنىدۇ. )

sak

ﻣﯘﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﺧﺎﺭﺍﻛﺘﯧﺮﻟﯩﻖ ﻳﺎﺯﻣﯩﻼﺭﻏﺎ ﺗﻪﺷﻨﺎﻣﯩﺰ. ﺋﺎﭘﺘﻮﺭﻏﺎ ﻛﯚﭖ ﺭﻩﮪﻤﻪﺕ. ﻣﯘﺑﺎﺭﻩﻙ ﻗﻪﻟﯩﻤﻰ ﮪﺎﺭﻣﯩﻐﺎﻱ!

jahangir123

       داۋامى:

                  2. ھەربىي جەھەتتىكى ئىتتىپاقداشلىق.

        سىياسىي ئۈنۈم ھاسىل قىلالمىغاندا، قوراللىق كۈچكە تايىنىشقا توغرا كېلىدۇ. قوراللىق كۈچ _ بىر دۆلەتنىڭ ئەمەلىي بولغان جانغا ئەسقاتىدىغان كۈچىدۇر. چوڭ ۋە كۈچلۈك دۆلەتلەر خەلقئارادىكى سىيياسىي، ھەربىي ۋە ئىقتىسادىي ئۈستۈنلۈككە تايىنىپ، ئاسانلا ئىتتىپاقداش قوشۇن تەشكىللىيەلەيدۇ. تەرەپلەر ئاخىرقى نەتىيجە ئۇرۇش باسقۇچىغا قەدەم قويۇشتىن دەقىيقە بۇرۇن نەسىھەت خىزمىتىنى ئىشلەيدۇ. نەسىھەت قىلىشنى دۈشمەن ياكى دوست تەرەپلەرگە تەڭ قوللىنىشقا بولىدۇ. قوراللىق نەسىھەت بىلەن قوراللىق توسۇش پەقەت دۈشمەنگىلا قارىتىلىدۇ. قوراللىق نەسىھەت زوراۋانلىققا ئوخشاشلا ئۇزاق تارىخقا ئىگىدۇر. ئەگەر زوراۋانلىققا تايىنىدىغان ئادەم زوراۋانلىققا تايىنىپ ياخشىلىققا ئېرىشىشنى كۆزلىمىسە، ئۇنىڭ ئۈستىگە زوراۋانلىق قىلىنغۇچى زوراۋانلىقنىڭ زىيىنىدىن قورىقمىسا، زوراۋانلىقنىڭ قىلچە رولى قالمايدۇ. قوراللىق نەسىھەت قىلىش بىلەن قوراللىق توسۇشنىڭ مۇناسىۋېتى _ بىر دۆلەتنىڭ ئۇنىۋېرسال كۈچىنىڭ مۇناسىۋېتىگە تەڭدۇر. ئۇرۇشتىن كېيىنكى غايەت زور زىياننى ئەسلىگەندە شۇنداق تەڭداش مۇناسىۋەتتە كېلىدۇ. توسۇش _ كۈچنىڭ پاسسىپ شەكلى بولسا، نەسىھەت قىلىش _ كۈچنىڭ ئاكتىپ شەكلىدۇر. بىز بۇ يەردە تىلغا ئېلىۋاتقان <كۈچ> دۆلەتنىڭ ئۇنىۋېرسال كۈچىدىكى يوشۇرۇن ۋە ئاشكارا بولغان ئاكتىپ ھەم پاسسىپ كۈچلەرنى كۆرسىتىدۇ. قوراللىق توسۇش دۈشمەننىڭ ئۆز ھەرىكىتىدىن پايدىلىنىپ، دۈشمەننى توسۇشنى كۆرسىتىدۇ. قوراللىق نەسىھەتنىڭ ئەھمىيىتى مەلۇم خىلدىكى قوراللىق كۈچنى ساقلاپ قېلىشتا ئەمەس، بەلكى، بۇنداق قوراللىق كۈچ ئارقىلىق باشقىلاردا ئىنكاس قوزغاپ، ئۇلارغا چىقارغۇزغان قارار ئېلىپ كېلىدىغان نەتىيجە. بۇ خىل قارار-نەتىيجە قوراللىق كۈچكە بولغان قارىشى، ئۇرۇش پارتلاشنىڭ ئېھتىماللىقىغا ۋە ئۇرۇش ئەھۋالىغا بولغان مۆلچەرى ھەم باشقىلارنىڭ قورال كۈچى ئىشلىتىپ ئۆزلىرىنى قوللىشى ياكى زەربە بېرىشنىڭ ئېھتىماللىقىغا بولغان قىياسىنى ئەكىس ئەتتۈرىدۇ. قوراللىق نەسىھەت بىلەن قوراللىق توسۇش كار قىلمىغاندا، ئۇرۇش قىلىشتىن ساقلانغىلى بولمايدۇ. چۈنكى، ئۇرۇش يوشۇرۇن كۈچىنى پەقەت ئەمەلىي ئۇرۇش داۋامىدىلا ئۆلچىگىلى بولىدۇ. ئۇرۇش پارتلىشىمۇ، پارتلىماسلىغىمۇ مۈمكىن. شۇنداق پارتلىغان تەغدىردىمۇ، زامان،ماكان ۋە ۋەزىيەت قاتارلىق قىياس قىلغىلى بولمايدىغان نۇرغۇن ئامىللار ئۇرۇشنىڭ ئاقىۋېتىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ.
      "11-سېنتەبىر" ۋەقەسىدىن كېيىن ئامېرىيكا ئافغانىستان تالىبان ھۈكۈمىتىگە بىنلادىننى تاپشۇرۇپ بېرىش ھەققىدە نەسىھەت قىلىدۇ. مۇشۇنىڭغا ئوخشاش مىسالدىن يەنە بىرنى كەلتۈرسەك 2-قېتىملىق پارىس قولتىقى ئۇرۇشى پارتلاشنىڭ ئالدى-كەينىدە ئامېرىكا ئىراقنىڭ سابىق زۇڭتۇڭى سادام ھۈسەيىننى ئىراق تېرىتورىيىسىدىن چىقىپ كېتىشكە نەسىھەت قىلىدۇ. قوراللىق نەسىھەت دىيىلىشتىكى سەۋەپ شۇكى، نەسىھەتنىڭ كەينى تەرەپىدە قورال بەتلەگلىك ھالەتتە تۇرىدۇ. ھەر ئىككى نەسىھەت ئوخشىمىغان زامان-ماكاندا ئۇرۇشتىن ساقلىنالمايدۇ. قوراللىق نەسىھەت پايدا-زىيان ئوتتۇرىسىدىكى ئاقىۋەتنى توقتىماي ئەسكەرتىپ تۇرىدۇ. چۈنكى، سىتىراتېگىيە تەپەككۈرىنىڭ ھەرىكىتى مەڭگۈ توقتىمايدۇ. ھېچبولمىغاندا، مۇشۇ تەپەككۈرنىڭ ئايلىنىش مېخانىزىمى ئىچىدە، ھايات قالغان كىشىلەر ئۈچۈن ئېيتقاندا، شۇنداق بنولىدۇ. شۇڭا، بارلىق ئاقىۋەت، جۈملىدىن رەسمىي كېلىشىم ھاسىل قىلىنغان غالىبىيەت ۋە مەغلۇبىيەت ۋاقىتلىق نەتىيجىدىنلا ئىبارەت بولىدۇ. ئۇلار جەزمەن ئۆزگىرىش ياسايدۇ، ھالبۇكى بۇنداق ئۆزگىرىشنى دەل ئاشۇ نەتىيجە كەلتۈرۈپ چىقارغان ئەكىس تەسىر پەيدا قىلىدۇ. مۇشۇ مەنىدىن ئېيتقاندا، سىتراتېگىيىنىڭ سىياسىي قاتلىمىدا نورمال ئەھۋالدا بارلىققا كەلگەن نەتىيجە، يەنى ئۇرۇش بىلەن قارىمۇ-قارشى بولغان قوراللىق نەسىھەت قىلىشنىڭ ئۆزى ئەمەلىي كۈچ، ياكى تېخىمۇ توغرىراق قىلىپ ئېيتقاندا، دۆلەتنىڭ ھەربىي ئەمەلىي كۈچتىن ئېرىشكەن ئاشۇ بىر قىسىم دۆلەت كۈچىدىن ئىبارەتتۇر. ئەمەلىي ۋە يوشۇرۇن ھەربىي كۈچكە بولغان قاراش نەسىھەت قىلىش رولىنى پەيدا قىلىدۇ. ئۇرۇشنىڭ داۋاملىشىش ۋاقتىغا بولغان تەسەۋۋۇر ۋە دۆلەتنىڭ ئۇرۇش سەپەرۋەرلىكى ئېلىپ بېرىشى ئۈچۈن كېتىدىغا ئىقتىساد،ئادەم جەھەتتىكى ئەمەلىي كۈچكە بولغان پەرەز ئوخشاش بولمىغاچقا، ئۇنىڭدىن بارلىققا كېلىدىغان نەسىھەت رولى ئەمەلىي ئەھۋالغا ئۇيغۇن كېلىشى مۈمكىن، ئەمەلىي ئەھۋالدىن تۆۋەن تۇرۇشى مۈمكىن، ياكى ھېچقانداق نەسىھەت رولى بارلىققا كەلمەسلىكىمۇ مۈمكىن.
       رايون ئوتتۇرىسىدىكى سىياسىي توقۇنۇش رايون سىرتىدىكى كۆلىمى بىر قەدەر چوڭ بولغان سىياسىي كۈچلەرنىڭ بېسىمىغا ئۇچۇرايدۇ. ساراسىمە ئىچىدە توقۇنۇش پاتقىقىغا پېتىپ قالغان دۆلەتلەر ئوتتۇرىسىدا ئورتاق مەنپەئەت بولمىغاچقا ئىختىلاپ تۇغۇلىدۇ. ئامېرىيكا بىلەن روسىيەنىڭ ئوتتۇرا شەرقتىكى مەنپەئەت كۈرۈشى بۇ نۇقتىغا بىر قەدەر جانلىق مىسال بولالايدۇ. قوراللىق نەسىھەت قىلىش مەغلۇپ بولۇشنىڭ ئالدى-كەينىدە مەخپىي سىياسىي ھەرىكەت بىلەن غەيرىي رەسمىي ھەربىي ھەرىكەت بىردەك قوللىنىدۇ. بۇ خىل مەخپىي ھەرىكەتلەر ئىگلىك ھوقوقىغا ئىگە بولغان باشقا دۆلەت زېمىنىگە قارىتا ئېلىپ بېرىلغان بارلىق دۈشمەنلىك ئاساسىدىكى تاجاۋۇزچىلىق ھەرىكەتلىرىنى كۆرسىتىدۇ. بىرىنچى خىلدىكى مەخپىي ھەرىكەت _ ئېلان قىلىنمىغان مالىيە ياردىمى، ئالداش تەشۋىقاتى ۋە جاسۇس كىرگۈزۈشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئىككىنچى خىلدىكى مەخپىي ھەرىكەت بولسا، شۇ جايدىكى يەرلىك توپىلاڭچىلارنى قوللاشنى ۋە كېيىنكى چاغلاردا تايىنىشقا بولىدىغان بارلىق ۋاستىلاردىن پايدىلىنىشنى يەنى، داھىينى قورقۇتۇش ۋە چوڭ كۆلەملىك ئۇرۇش قوزغاشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. تاجاۋۇزچىلىق، ئاغدۇرمىچىلىق ھەرىكەتلىرىدە يۇقىرىدا ئېيتىلغان ئىككى خىل مەخپىي ھەرىكەت تاللاپ قوللىنىدۇ. ئىچكى-تاشقى سىياسىي  ۋاستىلەر بىردەكلىك ھاسىل قىلىپ، شەرت-شارائىت پىشىپ يېتىلگەندە ئىككى دۆلەت ياكى كۆپ دۆلەت  بىلەن بىر دۆلەت ئارىسىدىكى ھەربىي مۇداخىلە رەسمىي باشلىنىدۇ.

      ( داۋامى بار، ئىنكاس شەكلىدە يوللىنىدۇ. )

tpa

تولۇق ئوقۇۋاتىمەن، تېما ئىگىسىگە رەھمەت