Category Archives: نەزەرىيەلەر

مۇتەللىپ ئىقبال   مەۋجۇدىيەتچىلىك دېگەن نېمە؟ بۇ سوئالغا ھازىرغا قەدەر بېرىلگەن جاۋابلار ھەرخىل. ئەمما ئۇقۇمغا بېرىلگەن تەبىرلەرنىڭ قانداق بولۇشىدىن قەتئىينەزەر، مەۋجۇدىيەتچىلىكنىڭ ئاساسلىق دائىرىسىنى بېكىتىش بىزنىڭ بۇ ئۇقۇمغا مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارغا ئىگە بولۇشىمىزدا ئىنتايىن مۇھىم. مەۋجۇدىيەتچىلىك پەلسەپەسى ھەققىدە بۇ پىكىرنىڭ ئوتتۇرىغا قويغۇچىسى(سارتېرى)مۇ مەلۇم بىر ئېنىقلىما بەرمىگەن.[1] مەۋجۇدىيەتچىلىك فىرانسىيەلىك يازغۇچى سارتېرى(Jean Paul Sartre) نىڭ 1946-يىلى فىرانسىيەدىكى بىر كۇلۇبتا سۆزلىگەن نۇتۇقىدىن تەرەققىي قىلغان پەلسەپە بولۇپ، سارتېرى ”مەۋجۇدىيەتچىلىك بىر ئىنسانچىلىقتۇر“ دېگەن كىتابى ئارقىلىق مەۋجۇدىيەتچىلىك پەلسەپەسىنى چۈشەندۈرۈشكە ئۇرۇنىدۇ. ئۇنداقتا مەۋجۇدىيەتچىلىك دېگەن

داۋامى

-گوفمان ۋە ”يۈز ئىشى“[1] مۇتەللىپ ئىقبال يۈز نۇرغۇن كىشىلەر ئۈچۈن مۇقەددەستۇر. بۇ سەۋەبتىن قوغدىلىشقا ۋە ئېتىبار قىلىنىشقا موھتاج . يۈز ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتلەردىكى قالقاندۇر. بۇ سەۋەبتىن ، قارشى تەرەپ ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتلەردە بىزگە خالىغانچە دەخلى-تەرۇز قىلالمايدۇ. يۈزگە ئېتىبار بېرىش ئىنساننىڭ ئۆزىنى ھۆرمەتلىشى ھېسابلىنىدۇ . شۇڭلاشقا ئۆزىنى ھۆرمەتلەش مەۋجۇت يەردە باشقىلارنىڭ بىزگە ئېتىبار قىلىشى ئوتتۇرىغا چىققان بولىدۇ . يۈز ئىككى كىشى ئارىسىدىكى ھەمكارلىق ۋە مەنپەئەتچان مۇناسىۋەتلەردە ساقلىنىدۇ ۋە داۋاملىشىدۇ. بۇ سەۋەبتىن، بىز باشقىلارنى ھۆرمەتلەيمىز، بۇنىڭ نەتىجىسىدە باشقىلارنىڭمۇ بىزنى

داۋامى

-يۈرگىن خابېرماسنىڭ ”ئاممىۋى ساھەنىڭ قۇرۇلمىلىق ئۆزگىرىشى“ ناملىق كىتابى ھەققىدە مۇتەللىپ ئىقبال ئاممىۋى ساھە دېگەن بۇ ئوقۇم بىزگە ناتونۇشمۇ ئەمەس. تىلىمىزدا جامائەت ساقلىقى، ئاممىۋى مائارىپ، جامائەت پىكىرى، جامائەت ئىگىدارچىلىقى، جامائەت خەۋپسىزلىكى… قاتارلىق ئىجتىمائىي ئۇقۇملار ناھايىتى ياخشى ئومۇملاشقان. بۇ يەردە جامائەت، ئاممىۋى ياكى كوللىتىپ دەپ ئېلىنىۋاتقان ئوقۇم ئەسلىدە ئىنگلىزچىدىكى ئاممىۋى ياكى جامائەت دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدىغان public سۆزىگە تەڭداش مەنىلەرنى بىرىدۇ. مەن بۇ يەردە ئاممىۋى ساھە ھەققىدە ئاددىي شەكىلدە ئىزاھلاش ئېلىپ بارىمەن. ئىنگلىز تىلىدىكى ئاممىۋى ساھە(public shpere) دېگەن

داۋامى

            مۇتەللىپ ئىقبال ”تامغا“ گوفماننىڭ سىمۋوللۇق ئالاقە چۈشەنچىسى ئەكس ئەتكەن يەنە بىر مۇھىم كىتاب ھېسابلىنىدۇ. گوفمان تامغا نەزەرىيەسى ئارقىلىق تامغىلانغان ئىنساننىڭ كىملىكى ۋە ئۆزلۈكىنىڭ قانداق شەكىللىنىدىغانلىقى، تامغىلانغان ئىنساننىڭ باشقىلار بىلەن ئىجتىمائىي ئالاقىسى قاتارلىقلارنى تەھلىل قىلغان. تامغا چۈشەنچىسى ئەسلىدە، گوفماننىڭ بېركىرلىي ئۇنىۋېرستىتىدە ”تاپتىن ياكى يولدىن چىقىش“ ھەققىدىكى دەرسىدە ئاڭلاتقان خاتىرىلىرىدىن ئىبارەت. گوفمان 1963-يىلى دەرس خاتىرىسىنى كىتاب شەكلىگە كەلتۈرۈپ ئېلان قىلغان. ئالدى بىلەن گوفمان ”تامغا“ ھەققىدىكى بارلىق چۈشەنچىلەرنى رەت قىلىدۇ. ئۇنىڭ قارىشىچە،

داۋامى

مۇتەللىپ ئىقبال جەمئىيەتشۇناسلىقتىن ئىبارەت بۇ پەن غەرپتە گۈللىنىپ بۈگۈنكى كۈندە نەزەرىيە يارىتىش جەھەتتىن بىر ئاز پەسكويغا قاراپ يۈزلەنگەن بولسىمۇ، ئەمما، پەن ئىسمىنىڭمۇ كىشىلەرنىڭ كاللىسىدا ئومۇملاشمىغانلىقىدىن بىزنىڭ ئىلمىي ھاۋايىمىزنىڭ خەلقئارالىق پەن تەرەققىياتىدىن تۇلىمۇ چەتتە قالغانلىقىنى بىلىش مۇمكىن. ئەمەلىيەتتە، جەمئىيەتشۇناسلىقنىڭ پەن سۈپىتىدە ئوتتۇرىغا چىقىشىدا غەرپتە يۈز بەرگەن جەمئىيەت ئۆزگىرىشلىرى مۇھىم رول ئوينىغان. جەمئىيەتشۇناسلىق بىرەر مۇتەپەككۇر ياكى پەيلاسوپنىڭ جەمئىيەت ۋە ئادەملەر ھەققىدىكى سوبىكتىپ پىكىر قىلىشىدىن شەكىللەنگەن بولماستىن، بەلكى غەرپتە يۈز بەرگەن سىياسىي، ئىقتىسادىي ۋە ئىجتىمائىي ئۆزگىرىشلەرنىڭ تۈرتكىسى بىلەن

داۋامى