«تۈركچىنىڭ قوشۇمچىلىرى» (Türkçenin Ekleri) ناملىق بۇ تۈركچە ئەسەر ئەسەر پروفېسسور، دوكتور ۋەجىھە خاتىبئوغلى تەرىپىدىن تۈزۈلۈپ، تۈرك تىلى قۇرۇمى نەشرىياتى تەرىپىدىن 1981-يىلى ئەنقەرە بېسىلغان 2-نەشرىدۇر. بۇ ئەسەردە تۈرك تىلىدىكى سۆز ياسىغۇچى قوشۇمچىلار ئېلىپبە تەرتىبى بويىچە كۆرسىتىلگەن ۋە ئۇلاردىن ياسالغان سۆزلەر مىسال ئېلىنىش ئارقىلىق چۈشەندۈرۈلگەن بولۇپ، ئۇيغۇر تىلىنىڭ قوشۇمچىلىرىنى سېلىشتۇرۇپ تەتقىق قىلىشتا بەلگىلىك پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە ئەسەر ھېسابلىنىدۇ.
Türkçenin Ekleri
Latin yeziqida
«تەگمىش تىنلىغلارىغ سۆزلەمىش كەرگەك، ئانى يەمە كۆپ سۈزۈك كۆڭۈلىن ئەشىدىڭلەر» (ئۇچرىغان جانلىقلار ھەققىدە سۆزلەش كېرەك، سىلەر بۇنى ناھايىتى سۈزۈك كۆڭلۈڭلار بىلەن ئاڭلاڭلار) ___ «ئالتۇن يارۇق» تىن ئېلىندى.
تۈركچىنىڭ قوشۇمچىلىرى
12
04
13'
تۈرك تىلى گرامماتىكىسى
08
04
13'
«تۈرك تىلى گرامماتىكىسى» (土耳其语语法) ناملىق بۇ خەنزۇچە ئەسەر سابىق سوۋېت ئىتتىپاقى تىلشۇناسى تېنىشىۋ تەرىپىدىن تۈزۈلگەن، ھەمدە جۇڭگو پەنلەر ئاكادىمىيىسى ئاز سانلىق مىللەتلەر تىللىرى تەتقىقات ئىنىستىتۇتى تەرجىمە گۇرۇپپىسى تەرىپىدىن خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىنىپ، 1959-يىلى پەن-تېخنىكا نەشرىياتى (科学出版社) تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان. بۇ ئەسەر خەنزۇ تىلى ئاساسىدا تۈرك تىلى ئۆگەنگۈچىلەر ئۈچۈن بەلگىلىك قىممەتكە ئىگە پايدىلىنىش ماتېرىيالى بولالايدۇ.
«تۈرك تىلى گرامماتىكىسى»
تۈركىي تىللارنىڭ ئېتىمولوگىيەلىك لۇغىتى
01
04
13'
«تۈركىي تىللارنىڭ ئېتىمولوگىيەلىك لۇغىتى» (VERSUCH EINES ETYMOLOGISCHEN WÖRTERBUCHS DER TÜRKSSPRACHEN) ناملىق بۇ نېمىسچە كىتاب مارتتى رەسەنىن (MARTTI RÄSÄNEN) تەرىپىدىن تۈزۈلۈپ، 1969-يىلى خېلسىنكىدا نەشر قىلىنغان. دۇنيا تۈركولوگىيە ساھەسىدىكى تۈركىي تىللارنىڭ ئېتىمولوگىيەسى ھەققىدە يېزىلغان مۇھىم كىتابلارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.
تۈرك تىلىنىڭ ئېتىمولوگىيەلىك سۆزلۈكى
01
04
13'
«تۈرك تىلىنىڭ ئېتىمولوگىيەلىك سۆزلۈكى» ناملىق بۇ تۈركچە كىتاب ئەنقەرە ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پروفېسسورى ھاسان ئەرەن تەرىپىدىن تۈزۈلۈپ، 1999-يىلى ئەنقەرەدە نەشر قىلىنغان. ھازىرغىچە تۈرك تىلىنىڭ ئېتىمولوگىيەسى ھەققىدە يېزىلغان كىتابلار ئىچىدە ئەڭ ئىناۋەتلىكلىرىدىن بىرى ھېسابلىنىدۇ.
تۈرك تىلىنىڭ ئېتىمولوگىيەلىك سۆزلۈكى
تۈركىي تىللار لۇغىتى
29
03
13'
«تۈركىي تىللار لۇغىتى ___ ئېنگلىزچە: ئەزەربەيجان، قازاق، قىرغىز، تاتار، تۈرك، تۈركمەن، ئۇيغۇر ئۆزبەك تىللىرى» ناملىق بۇ كىتاب كۇرتۇلۇش ئۆزتوپچۇ باشچىلىقىدا تۈزۈلگەن بولۇپ، روئۇتلېج (ROUTLEDGE) نەشرىياتى تەرىپىدىن 1999-يىلى نەشر قىلىنغان. بۇ ئەسەر ئېنگلىز تىلى بىلەن يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان سەككىز ئاساسىي تۈركىي تىل ئوتتۇرىسىدىكى كۆپ تىللىق لۇغەت بولۇپ، ھەر قايسى تۈركىي تىللار بىلەن ئېنگلىز تىلى ئوتتۇرىسىدىكى مۇھىم ئۆگىنىش قورالىدۇر.
«ئېنگلىزچە-تۈركىي تىللار لۇغىتى»
تۈركمەن تىلىنىڭ سۆزكۆكى سۆزلۈكى
29
03
13'
«تۈركمەن تىلىنىڭ سۆزكۆكى (ئېتىمولوگىيەلىك) سۆزلۈكى» ناملىق بۇ ئەسەر سولتانشا ئاتانۇيازوۋ تەرىپىدىن تۈزۈلۈپ، 2004-يىلى ئاشخاباتتىكى «مىراس» نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان، تۈركمەن تىلىنىڭ ئېتىمولوگىيەسىگە ئائىت مۇھىم ئەسەردۇر.
تۈركمەن تىلىنىڭ سۆزكۆكى سۆزلۈكى
ئەزەربەيجان تىلىنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى
28
03
13'
«ئەزەربەيجان تىلىنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى» ناملىق تۆت قىسىملىق بۇ ئەسەر ئەزەربەيجان مىللىي ئىلىملەر ئاكادىمىيىسى نەسىبى نامىدىكى تىلشۇناسلىق ئىنىستىتۇتى تەرىپىدىن پروفېسسور، دوكتور ئەلى ھەيدەر ئورۇجوۋۇن باشچىلىقىدا تۈزۈلۈپ، 2006-يىلى باقى شەھرىدىكى «شەرق-غەرب» نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان.
«ئەزەربەيجان تىلىنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى-1»
«ئەزەربەيجان تىلىنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى-2»
«ئەزەربەيجان تىلىنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى-3»
«ئەزەربەيجان تىلىنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى-4»
ئىلى دېسەم
27
03
13'
ئىلى دېسەم
ئىلى دېسەم ئالما كېلەر يادىمغا،
ئالمىلارغا تولغان گۈزەل باغلىرى.
چۆمۈلىدۇ يۈرەك زوققا، ھېسلارغا،
ئۇرۇلغاندەك بولۇپ خۇشبۇي ھېدلىرى.
ئالما تېرىپ يۈرگەن گۈزەل باغ قىزى،
بۈگۈن يەنە قىلدىمىكىن سەيلىنى.
سالامدىكىن بىلەلمىدىم سېۋەتكە،
ئالما بىلەن قوشۇپ كۆڭۈل مەيلىنى.
چىمەنلىكلەر، يېشىل تاغلار، دەريالار…
تولۇپ تۇرار ئىلى تالاي باغلارغا.
كۈندە قاراپ، كۈندە يايراپ كۈلسەممۇ،
مەن تويمايمەن ئۇنىڭدىكى چاغلارغا.
يۇقىرىقى ئەسەرنىڭ ئۈچ خىل يېزىقتىكى پ.د.ف نۇسخىسى تۆۋەندە بېرىلدى:
ئەرەب يېزىقىدا Latin yeziqida кирил йезиқида
سەن يوق دۇنيا
27
03
13'
سەن يوق دۇنيا
سەن يوق دۇنيا…
قىلالماسمەن تەسەۋۋۇر،
تولار بەلكىم قاراڭغۇلۇق كۆزۈمگە.
سېغىنغاندا سېنى ئويلاپ ياتالماي،
پىچىرلارمەن كېچىلىرى ئۆزۈمگە.
سەن يوق دۇنيا…
ماڭا ئازاب، ماڭا دەرت،
يۈرەلمەسمەن خۇشاللىققا ئورۇلۇپ.
سىمايىڭنى ئىزدەپ كوچا، باغلاردىن،
يىقىلارمەن بورانلارغا ئۇرۇلۇپ.
سەن يوق دۇنيا…
رەڭلىرىنى يوقاتقان،
پۇرىقىنى گۈللەر خۇشبۇي چاچالماس.
قانچە نەغمە قىلغان بىلەن بۇلبۇللار،
پەيزى ئۇنىڭ كۆڭلۈمنى ھېچ ئاچالماس.
سەن يوق دۇنيا…
مەن قەپەزدە يالغۇز قۇش،
تىلىم قايتا كەلمەس سايراپ كۈلۈشكە.
بەلكىم تىرىك مىدىرلارمەن ھەر كۈنى،
ئادەتلىنىپ روھسىز ياشاپ يۈرۈشكە…
يۇقىرىقى ئەسەرنىڭ ئۈچ خىل يېزىقتىكى پ.د.ف نۇسخىسى تۆۋەندە بېرىلدى:
ئەرەب يېزىقىدا Latin yeziqida кирил йезиқида
ئانامنى ئەسلەپ
27
03
13'
ئانامنى ئەسلەپ
1
ياشلىرىمدا تىزغان تىزىقنى،
ئېسىپ قويدۇم قەبرەڭگە ئانا.
چۈشۈمدە
تەسۋى سېرىپ ئولتۇرغۇدەكسەن،
بەخت تىلەپ، قۇت تىلەپ ماڭا.
2
نەۋرىلىرىڭ سورايدۇ سېنى،
«ــ قېنى مومام، نەگە كەتتى؟» دەپ.
ياشلىرىمدا بەرگەندە جاۋاب،
ماڭا قاراپ قالىدۇ شۈكلەپ.
ياستۇقىڭدىن ھىدلىرىڭ ئىزدەپ،
يۈرىكىمگە باسىمەن ئۆكسۈپ.
سۈرىتىڭگە قارىسام قاچان،
سەن يەنىلا تۇرىسەن كۈلۈپ.
«ئانا» دېگەن سۆزنى ئاڭلىسام،
ئېچىشىدۇ يۈرىكىم ئەجەب.
قەدرىڭ، ئانا، ئۆتۈلگەنسېرى،
سېغىنىشىم ئاشار ھەسسىلەپ.
1990-يىل، تېكەس.
يۇقىرىقى ئەسەرنىڭ ئۈچ خىل يېزىقتىكى پ.د.ف نۇسخىسى تۆۋەندە بېرىلدى:
ئەرەب يېزىقىدا кирил йезиқида Latin yezikida