«تەپسىلىي خەۋەر ۋە تەسۋىرىي خەۋەر» ناملىق بۇ قىسقا ماقالام
«شىنجاڭ گېزىتى مۇخبىرلار ئىشى» ناملىق ئىچكى ژۇرنالنىڭ 1993-يىللىق 4-سانىدا ئېلان قىلىنغان. بۇ ماقالىدا ئاخباراتنىڭ تۈرلىرىدىن بىرى بولغان خەۋەرنىڭ تەپسىلىي خەۋەر ۋە تەسۋىرىي خەۋەردىن ئىبارەت ئىككى شەكلىنىڭ بىر بىرى بىلەن بولغان ئوخشاشلىق ۋە پەرقلىق نۇقتىسى كۆرسىتىلىپ، بۇ ئىككى تۈرنى ائرىلاشتۇرۇپ قويۇشتىن ساقلىنىش كېرەكلىكى كۆرسىتىلىدۇ. ھەر ئىككى تۈرنىڭ ئاساسىي ئالاھىدىلىكلىرى شەرھىلىنىدۇ. بۇ مقالا ئاخبارات يېزىقچىلىقى ساھەسىدە بەلگىلىك پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە.
بۇ يەردىن چۈشۈرۈڭ
باشقىلار
«تەگمىش تىنلىغلارىغ سۆزلەمىش كەرگەك، ئانى يەمە كۆپ سۈزۈك كۆڭۈلىن ئەشىدىڭلەر» (ئۇچرىغان جانلىقلار ھەققىدە سۆزلەش كېرەك، سىلەر بۇنى ناھايىتى سۈزۈك كۆڭلۈڭلار بىلەن ئاڭلاڭلار) ___ «ئالتۇن يارۇق» تىن ئېلىندى.
تەپسىلىي خەۋەر ۋە تەسۋىرىي خەۋەر
04
06
13'
«ئورخۇن-يېنىسەي مەڭگۈ تاش تېكىستلىرىدىكى ئوخشىتىشلار 
ھەققىدە مۇلاھىزە» ناملىق بۇ ماقالەم «شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى ئىلمىي ژۇرنىلى»نىڭ 2003-يىللىق 3-سانىدا ئېلان قىلىنغان. بۇ ماقالىدا ئورخۇن-يېنىسەي مەڭگۈ تاش تېكىستلىرىدىكى ئىستىلىستىكىلىق ۋاستىلەردىن پايدىلىنىشنىڭ بىر مۇھىم ئىپادىسى بولغان ئوخشىتىشلار ئۈستىدە توختىلىپ، نۇقتىلىق ھالدا بۇ ئەسەرلەردە قوللىنىلغان ئوخشىتىشلارنىڭ تۈرلىرى ۋە بۇ ئوخشىتىشلار ئارقىلىق ئىپادىلەنگەن مەدەنىيەت ئامىللىرى ئۈستىدە مۇلاھىزە يۈرگۈزۈلىدۇ. بۇ ماقالا ئۇيغۇر تىلى ئىستىلىستىكىسى تەتقىقاتى ساھەسىدە بەلگىلىك پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە.
بۇ يەردىن چۈشۈرۈڭ
«ئوتتۇرا-باشلانغۇچ ئقۇتقۇچىلار قوشۇنىمىزنىڭ قۇرۇلما ئالاھىدىلىكلىرى
ئۈستىدە قىسقىچە مۇلاھىزە» ناملىق بۇ ماقالام «شىنجاڭ پېداگوگىكا ئۇنىۋېرسىتېتى ئىلمىي ژۇرنىلى»نىڭ 1998-يىللىق 4-سانىدا ئېلان قىلىنغان. بۇ ماقالا ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 90-يىللىرىدا ئىلى ۋىلايىتىدە ئېلىپ بېرىلغان بىر قېتىملىق تەكشۈرۈشنىڭ نەتىجىلىرىدىن بولۇپ، ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلار قوشۇنىنىڭ مەدەنىيەت سەۋىيىسى، كەسپىي ئۇنۋان قۇرۇلمىسى، پېداگوگىكىلىق قۇرۇلمىسى، شتات قۇرۇلمىسى، جىنسىي ئايرىما قۇرۇلمىسى، يېشى ۋە خىزمەت ئستاژ قۇرۇلمىسى، گېزىت-ژۇرناللارغا مۇشتەرى بولۇش ئەھۋالى قاتارلىقلار تەپسىلىي ئىگىلىنىپ، سانلىق مەلۇماتلار ئارقىلىق ئالاقىدار مەلۇماتلار ئېنىق كۆرسىتىلگەن. بۇ ماقالا ئوقۇتۇش تەتقىقاتى خىزمىتىدە بەلگىلىك پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە.
بۇ يەردىن چۈشۈرۈڭ
«نىشانلىق ئوقۇتۇشنىڭ دەرسخانا سىرتىدىكى مۇناسىۋەتلىك 
مەشغۇلاتلىرىغا سەل قارىماسلىق كېرەك» ناملىق بۇ ماقالام «قەشقەر پېداگوگىكا ئىنىستىتۇتى ئىلمىي ژۇرنىلى»نىڭ 2001-يىللىق 1-سانىدا ئېلان قىلىنغان. ماقالىدا ئەينى چاغدا رايونىمىزدا يۈرگۈزۈلگەن نىشانلىق ئوقۇتۇش ئۇسۇلىنىڭ دەرستىن سىرتقى قانداق مەشغۇلات شەكىللىرنىڭ بارلىقى، ئۇلارنىڭ ئېلىپ بېرىلىش ئۇسۇللىرى، دىققەت قىلىنىدغان مۇھىم مەزمۇنلار سۆزلىنىدۇ. بۇ ماقالا ئوتۇۇترا-باشلانغۇچ مەكتەپلەر تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتۇش تەتقىقاتى جەھەتتە مەلۇم ئىلمىي قىممەتكە ئىگە.
بۇ يەردىن چۈشۈرۈڭ
«ئىلى ۋىلايىتىدىكى ئۇيغۇر ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپلەرنىڭ 
نىشانلىق ئوقۇتۇش ئەھۋالىنى تەكشۈرۈشتىن دوكلاد» ناملىق بۇ ماقالام ئىلى پېداگوگىكا ئىنىستىتۇتىدا 1996-يىلى ئىشلىگەن مەكتەپ دەرىجىلىك تەتقىقات تېمىسىغا دائىر ماقالا بولۇپ، «ئىلى پېداگوگىكا ئىنىستىتۇتى ئىلمىي ژۇرنىلى» نىڭ خەنزۇچە 1999-يىللىق 2-سانىدا ېئلان قىلىنغان. بۇ ماقالىدا ئالدىنقى ئەسرىنىڭ 90-يىللىرىدا رايونىمىزدا يولغا قويۇلغان نىشانلىق ئوقۇتۇش تەجرىبىسىنىڭ ئىلى رايونىدىكى ئۇيغۇر ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپلەردىكى كونكرېت ئەھۋالى تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلىنغان. رايونىمىزنىڭ شۇ چاغدىكى ئۇيۇغ رئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپلەرنىڭ ئەھۋالىنى چۈشۈنۈشتە ھېلىمۇ مەلۈم دەرىجىدە پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە.
بۇ يەردىن چۈشۈرۈڭ
«تىل-ئەدەبىيات ماقالا يازدۇرۇش ئوقۇتۇشى قوللانمىسى» ناملىق
بۇ كىتابچە 2000يىلى 10-ئايدا ئىلى پېداگوگىكا ئىنىستىتۇتى تىل-ئەدەبىيات كەسپىدىكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئوتتۇرا مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتۇش مىتودى» دەرسىنىڭ ئوقۇتۇش تەلىپى، شۇنىڭدەك ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ ئەمەلىي تەلىپى ئاساسەن غۇلجا شەھەرلىك ئوقۇتۇش تەتقىقات مەركىزى تىل-ئەدەبىيات گۇرۇپپىسىنىڭ ھاۋالىسى بويىچە مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللاردىن تاللاپ تەرجىمە قىلىنىپ، ئالاقىدار مەزمۇنلار قوشۇلۇپ تەييارلانغان ئىدى. ئەينى ۋاقىتتا رەسمىي نەشر قىلىشقا ئۈلگۈرمەستىن ئىچكى قىسىمدا بېسىپ تارقىتىلغان ئىدى. بۈگۈن بۇ ماتېرىيالنى بۇ يەردە كەڭ ئوقۇتقۇچى-ئوقۇغۇچىلارنىڭ پايدىلىنىشى ئۈچۈن سۇندۇم.
كىتابچىنىڭ تولۇق تېكىستى
1-باب. ماقالا ئوقۇتۇشىنىڭ نىشانلىرى
2-باب. ماقال ئوقۇتۇشىنىڭ جەريانى
3-باب. ماقالا ئوقۇتۇشىنىڭ يولى
4- باب. ماقالا ئوقۇتۇشى ۋە ئىجادىي تەپەككۇر
تۈركچىنىڭ قوشۇمچىلىرى
12
04
13'
«تۈركچىنىڭ قوشۇمچىلىرى» (Türkçenin Ekleri) ناملىق بۇ تۈركچە ئەسەر ئەسەر پروفېسسور، دوكتور ۋەجىھە خاتىبئوغلى تەرىپىدىن تۈزۈلۈپ، تۈرك تىلى قۇرۇمى نەشرىياتى تەرىپىدىن 1981-يىلى ئەنقەرە بېسىلغان 2-نەشرىدۇر. بۇ ئەسەردە تۈرك تىلىدىكى سۆز ياسىغۇچى قوشۇمچىلار ئېلىپبە تەرتىبى بويىچە كۆرسىتىلگەن ۋە ئۇلاردىن ياسالغان سۆزلەر مىسال ئېلىنىش ئارقىلىق چۈشەندۈرۈلگەن بولۇپ، ئۇيغۇر تىلىنىڭ قوشۇمچىلىرىنى سېلىشتۇرۇپ تەتقىق قىلىشتا بەلگىلىك پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە ئەسەر ھېسابلىنىدۇ.
Türkçenin Ekleri
موڭغۇل تىلى سېلىشتۇرما گرامماتىكىسى
12
04
13'
«موڭغۇل تىلى سېلىشتۇرما گرامماتىكىسى» ناملىق بۇ كىتاب سابىق سوۋېت ئتىتىپاقى تىلشۇناسى گ. د. سانژېئېۋنىڭ ئەسىرىنىڭ 1959-يىلى مىللەتلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان خەنزۇچە تەرجىمە نۇسخىسى بولۇپ، بۇ كىتاب موڭغۇل تىلى ئۆگەنگۈچىلەر ئۈچۈنلا پايدىلىنىش ماتېرىيالى بولۇپ قالماستىن، بەلكى يەنە ئەسەرنىڭ مۇقەددىمە قىسمىدا بېرىلگەن موڭغۇل تىلى ۋە ئۇنىڭ شەكىللىنىش، تەرەققىياتى ھەققىدىكى مەزمۇنلار بىزنىڭ پايدىلىنىشىمىزغا ئەرزىيدۇ.
«موڭغۇل تىلى سېلىشتۇرما گرامماتىكىسى»
موڭغۇل تىلىنىڭ گرامماتىكىسى
12
04
13'
موڭغۇل تىلى ئالتاي تىللىرى سېستىمىسى موڭغۇل تىللىرى تۈركۈمىدىكى مۇھىم بىر تىل بولۇپ، تۈركىي تىللار جۈملىدىن ئۇيغۇر تىلى بىلەن سۆزلۈك، فونېتىكا ۋە باشقا جەھەتلەردە بەلگىلىك تارىخىي مۇناسىۋىتى بار. «موڭغۇل تىلىنىڭ گرامماتىكىسى» (蒙古语语法) ناملىق بۇ كىتاب ئىچكى موڭغۇل ئۇنىۋېرسىتېتىدىن پروفېسسور چىڭگېرتاي (清格尔泰) تەرىپىدىن 1991-يىلى تۈزۈلگەن. خەنزۇ تىلى ئاساسىدا موڭغۇل تىلى ئۆگەنگۈچىلەر ۋە تۈركىي تىللار بىلەن موڭغۇل تىلىنى سېلىشتۇرۇپ تەتقىق قىلغۇچىلارنىڭ پايدىلىنىشىغا ماس كېلىدۇ.
«موڭغۇل تىلىنىڭ گرامماتىكىسى»
«ئالتاي تىلشۇناسلىقىغا مۇقەددىمە» (阿尔泰语言学导论) ناملىق ئەسىرى فىنلاندىيەلىك ئالتايشۇناس رامستېدت ( G. J. Ramstedt)نىڭ ئالتايشۇناسلىق نەزەرىيىسى ھەققىدىكى مۇھىم بىر پارچە ئەسىرى بولۇپ، ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 50-يىللىرىدا نەشر قىلىنغان. 1-قىسمى فونېتىكا، 2-قىسمى مورفولوگىيەگە بېشىشلانغان. بۇ يەردە بېرىلگىنى 2-قىسىم مورفولوگىيەنىڭ رۇسچە تەرجىمىسىگە ئاساسەن ئىچكى موڭغۇل ئۇنۋېرسىتېتىدىكى خدىملار تەرىپىدىن 1981-يىلى تەرجىمە قىلىنغان خەنزۇچە نۇسخىسىدۇر.
ئالتاي تىلشۇناسلىقىغا مۇقەددىمە- مورفولوگىيە