ئىجتىمائىي تېمىدىكى يازمىلىرىم



«تەگمىش تىنلىغلارىغ سۆزلەمىش كەرگەك، ئانى يەمە كۆپ سۈزۈك كۆڭۈلىن ئەشىدىڭلەر» (ئۇچرىغان جانلىقلار ھەققىدە سۆزلەش كېرەك، سىلەر بۇنى ناھايىتى سۈزۈك كۆڭلۈڭلار بىلەن ئاڭلاڭلار) ___ «ئالتۇن يارۇق» تىن ئېلىندى.


ھەممىگە مەلۇم بولغىنىدەك، تىل-ئىنسانلارنىڭ ئۆزئارا ئالاقىلىشىش قورالى، تەپەككۇر قورالى ۋە مەدەنىيەتنىڭ ئېلىپ يۈرگۈچىسىدۇر. ئۆز ئانا تىلىدىن ئۆز ئەتراپىدىكى باشقا قېرىنداش تىللار ۋە چەتئەل تىللىرىنى ئۆگىنىش ئارقىلىق ئالاقە ئىقتىدارىنى كۈچەيتكىلى، تەپەككۇرنى يېڭىلىغىلى ۋە نۇرغۇن مەدەنىيەت ئۇچۇرلىرىغا ئېرىشكىلى بولىدۇ.

باشقا تىللارنى ئۆگىنىشتە ئاۋۋال ئۆز ئانا تىلى بىلەن ئۆگەنمەكچى بولغان تىل ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتنى توغرا ئىگىلەش كېرەك. ئىككى تىل ئوتتۇرىسىدا قانداق ئوخشاشلىقلار بار، قانداق پەرقلەر بار دېگەن مەسىلىنى ئايدىڭلاشتۇرىۋالغاندا ئوخشاشلىقلاردىن تېز پايدىلىنىپ، پەرقلىق نۇقتىلارنى ئىگىلەش نىشانىغا تېزراق يەتكىلى بولىدۇ.

داۋامى »

«دىۋانۇ لۇغەتىت تۈرك»دىكى دۇنيا خەرىتىسىىنىڭ موڭغۇلچە لايىھىسى

ئىلى ئوبلاستى موڭغۇلكۈرە ناھىيە بازارلىق خەلق ھۆكۈمىتىدە خزمەت قىلىدىغان موڭغۇل يىگىت تۆربات ھەم موڭغۇل تىلى، ھەم ئۇيغۇر تىلى، ھەم خەنزۇ تىلى بىلىشتەك ئالاھىدىلىكىدىن پايدىلىنىپ، بوۋىمىز مەھمۇد كاشىغەرىينىڭ «دىۋانۇ لۇغەتىت تۈرك» ناملىق ئەسەرنىڭ بىر قانچە تىلدىكى نۇسخىسىنى تەپسىلىي كۆرۈپ چىققاندىن كېيىن، بۇ ئەسەردە ئۇچرايدىغان ھازىرقى زامان موڭغۇل تىلىدا تەڭ قوللىنىلىۋاتقان بىر قىسىم سۆزلەر ئۈستىدە ئىزدىنىشكە باشلىغان. ئۇ بۇ ھەقتىكى بىر مەزگىللىك ماتېرىيال توپلاش ۋە ئىزدىنىشلەردىن كېيىن يەنە بۇ شاھانە ئەسەرنى موڭغۇل تىلىغا تەرجىمە قىلىش خىزمىتىگە تۇتۇش قىلغان. بۇلتۇر شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى فىلولوگىيە ئىنىستىتۇتىدىكى بىر قىسىم مۇتەخەسسىسلەر ئۇنى ئۈرۈمچىگە چاقىرتىپ، ئۇنىڭ بۇ جەھەتتە ئىشلىگەن خىزمەتلىرىنى كۆردى ۋە ياخشى باھالارنى بەردى، ئۇنى بۇندىن كېيىن يەنىمۇ تىرىشىپ ئىشلەپ، بۇ خىزمەتنى غەلىبىلىك تاماملاشقا رىغبەتلەندۈردى. دىۋاندىكى خەرىتىنىڭ موڭغۇلچە نۇسخىسىتۆۋەندە بىز تۆرباتنىڭ ئىلگىرى «خەلق تورى»نىڭ موڭغۇلچە نۇسخىسىدا ئېلان قىلغان «دىۋانۇ لۇغەتىت تۈرك»دىكى دۇنيا خەرىتىسىنىڭ موڭغۇلچە تەرجىمە قىلىنغان لايىھىسى ۋە خەرىتىدىكى ئالاقىدار يەر ناملىرى ھەققىدىكى ئىزاھاتىنى تورداشلارنىڭ كۆرۈپ بېقىشىغا سۇندۇق. بىز تۆرباتنىڭ بۇ جەھەتتىكى تەتقىقاتىنى يەنىمۇ چوڭقۇرلاشتۇرىشىنى ئۈمىد قىلىمىز.
بۇ يەردىن چۈشۈرۈڭ.

ئەسسەلامۇ ئەلەيكۇم ھۆرمەتلىك تورداشلار، ياخشىمۇ سىلەر؟
«ئالتۇن يارۇق» تور بېتىمىزگە خۇش كەلدىڭىز. بىزنىڭ تور بېتىمىزگە قەدەم باسقىنىڭىز ئۈچۈن سىزگە چوڭقۇر تەشەككۈر بىلدۈرىمىز. بىزنىڭ بۇ تور بېتىمىزنىڭ نامى قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى بۈيۈك ئەسەرلەردىن بىرى بولغان «ئالتۇن يارۇق» نىڭ نامى بىلەن ئېلىندى. «ئالتۇن يارۇق» ناملىق بۇ ئەسەر ئەسلى سانسكرىتچىدۇر، 8-ئەسىردە خەنزۇچىغا، 10-ئەسىرلەر ئەتراپىدا ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىنغان، ئۇيغۇرچە تەرجىمانى بەشبالىق (جىمىسار)لىق سىڭقو سەلى تۇتۇڭ. ئەسەرنىڭ 1687-يىلى كۆچۈرۈلگەن  355 ياپراق (710 بەت)لىق نۇسخىسى رۇس ئالىمى سېرگېي ئېفىموۋىچ مالوۋ تەرىپىدىن 1910-يىلى گەنسۇ ئۆلكىسىنىڭ سۇجو شەھرى يېنىدىكى ۋېىشىگو يېزىسىدىن تېپىلغان،  ھازىر پېتېربۇرگ ئاسىيا مۇزىيىدا ساقلانماقتا. بۇ ئەسەر ھەققىدە رادلوف، مالوۋ، گابائىن، س. ش. چاغاتاي، شىناسى تېكىن، فرىئېدرىخ ۋىلھەلم كارل مۈللەر، رەشىد رەھمەتى ئارات، تالات تېكىن، پېتېر زىئېم، رۆھربورن، خوجائەيۇپ يۈسۈپ، مەھمەد ئۆلمەز، جەۋال كايا، گېڭشىمىن، مۇھەممەد رېھىم سايىت قاتارلىق تۈركولوگلار تەتقىقات ئېلىپ بارغان. داۋامى »

 1. سوۋغاتنىڭ قىممىتى نەدە؟

سوۋغات بىر قەلبنىڭ يەنە بىر قەلبگە بولغان مېھرى-مۇھەببىتىنى، كۆڭۈلنىڭ يېقىنلىقىنى، يىراقتىلكىلەرگە بولغان سېغىنىشىنى مەلۇم بۇيۇملار ئارقىلىق ئىپادىلەيدىغان بىر خىل ئىجتىمائىي ئالاقە شەكلىدىن ئىبارەت.

بىزدە بۇرۇندىن تارتىپ يىراق سەپەردىن كەلگەنلەر بازارلىق ھېسابىدا شۇ يەرنىڭ يەرلىك، ئالاھىدە مەھسۇلاتلىرىنى ئاتا-ئانا، ئۇرۇق-تۇققان، قېرىنداش، بالىلىرىغا ئالغاچ كېلىدىغان ئادەت بار. سەپەرگە ماڭغانلارغا قارىتا يوللۇق ھېسابىدە يەنە خاتىرە بولسۇن، ئۆزىنى ئەسلەپ تۇرسۇن، ئۇنۇتمىسۇن دېگەن مەنىدە مەلۇم بۇيۇملىرىنى يوللۇق تۇتىدىغان ئىشلار بار. ئۇندىن باشقا ھېيت-بايراملاردا بالىلار ئاتا-ئانىلىرىغا سوۋغات ئالىدىغان، كىچىك بالىلارغا بايراملىق پۇل سوۋغات قىلىدىغان ئادەتلەرمۇ بار. ھەتتا، توي-تۆكۈنلەردە ئېلىپ بارىدىغان بوسۇتلارنىڭ ئۆزىمى سوۋغاتنىڭ بىر خىل شەكلى ھېسابلىنىدۇ. بۇلارنىڭ ھەممىسى كۆڭۈلنى ئىپادىلەش، مېھىرى-مۇھەببەتنى يەتكۈزۈش مەقسىدىدە قىلىنىدىغان پائالىيەتلەردۇر. داۋامى »

ئالتۇن يارۇق تورىدىكى ئەسەرلەرنىڭ تۈرلىرى