توختى باقى- ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تەرجىمىچىلىكىنىڭ باشلامچىسى، ئاتاقلىق تەرجىمان. ئۇ 1922-يىلى ئاتۇشتا تۇغۇلغان. «يېڭى باتۇرلار»، «كۈن يانغاندا»، «كەپىگە ئۈچ قېتىم زىيارەت»، «لۇشۈن ئەسەرلىرى» (22 توپلام) قاتارلىق نۇرغۇن تەرجىمە ئەسەرلىرى بار. «تەرجىمە تەجرىبىلىرىدىن تەرمىلەر»، «لۇشۈن تەرجىمە توغرىسىدا»، «قانداق تەرجىمە قىلىش كېرەك» دېگەندەك بىر قاتار تەتقىقات ماقالىلىرى بار.
توختى باقى ئارتىشى

ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 30-يىللىرىدا ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى ئەدەبىي نورمىسى بېكىتىلگەندىن باشلاپ ھازىرغىچە بولغان 80 يىللىق تەرەققىيات جەريانىدا تىلىمىز نۇرغۇن تەرەققىيات جەريانلىرىنى باشتىن كەچۈردى. بۇ جەرياندا ئاز بولمىغان تىلشۇناس، تەرجىمانلىرىمىزنىڭ بۇ تىلنىڭ تەرەققىياتى ئۈچۈن چوڭقۇر ئەجرى سىڭدى، ئەلۋەتتە. بىزنىڭ بۈگۈنكى كۈندە بۇ تىلشۇناس، تەرجىمانلىرىمىزنى بىلىش، ئۇلارنى خفتىرىلەش، ئۇلارنىڭ ئەجرىنى يەردە قويماسلىق بۇرچىمىز بار، ئەلۋەتتە. شۇ مۇناسىۋەت بىلەن بىز بۇ تور بېتىمىزدە ھازىردىن باشلاپ ئۇيۇغر تىلشۇناسلىرىنى نۇقتىلىق تونۇشتۇرىمىز. بۇ تونۇشتۇرۇشتىكى بىر مۇھىم ماتېرىيال مەنبەيىمىز «تىل ۋە تەرجىمە» ژۇرنىلىنىڭ 2003-يىلىدىن باشلانغان 10 يىلدىن بېرى ئۈزلۈكسىز داۋاملىشىپ كېلىۋاتقان «بىزنىڭ ئالىم-مۇتەخەسسىسلىرىمىز» سەھىپىسىدۇر. بىز بۇ يەردە بۇ سەھىپىنى ئۇيۇشتۇرغان ۋە ئۆزى باش بولۇپ ئۈزلۈكسىز داۋاملاشتۇرۇپ يېزىپ كېلىۋاتقان مەزكۇر ژۇرنالنىڭ باش مۇھەررىرى ئابدۇزاھىر تاھىر مۇراد ئەپەندىگە چوڭقۇر تەشەككۈرىمىزنى بىلدۈرىمىز. بۇ ژۇرنالدىن ئېلىنغان تونۇشتۇرۇلغۇچىلارنىڭ تەرتىپى ژۇرنالدىكى ئەسلى تەرتىپ بويىچە بولىدۇ. بۇلارنىڭ ئىچىدە بەزى تىلشۇناسلىرىمىز ئەينى زىيارەت قىلىنغان چاغدا ھايات بولسىمۇ، لېكىن كېيىنچە ۋاپات بولدى. شۇ مۇناسىۋەت بىلەن ۋاپات بولغان تىلشۇناسلىرىمىزنىڭ ئالاقىدار ماتەم خەۋەرلىرىمۇ شۇ كىشىنىڭ تونۇشتۇرۇشىنىڭ ئارقىسىغا قوشۇپ قويۇلدى. ئۇندىن باشقا بىز باشقا مەنبەلەردىنمۇ ئالاقىدار ماقالىلارنى تېپىپ بۇ سەھىپىمىزدە داۋاملىق تونۇشتۇرىمىز.
ئالدى بىلەن تونۇشتۇرىدىغىنىمىز ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى تەتقىقاتىنىڭ باشلامچىسى- مەرھۇم ئىبراھىم مۇتىئى ئەپەندى.
تۆھپىكار مائارىپچى، مەشھۇر تىلشۇناس، ئەدەبىي تەرجىمان ھەم پېشقەدەم نەشرىياتچى ئىبراھىم مۇتىئى 1920-يىلى تۇرپان شەھرىدە تۇغۇلغان. 1937-يىلى ئۆلكىلىك دارىلمۇئەللىمىندە ئوقۇتقۇچى بولغان. 1940-يىلى نازارەت ئاستىدا تۇرۇپ شىنجاڭ ساقچى-ئوفېتسېرلا مەكتىپىدە ئوقۇتقۇچىلىقق اقويۇلغان مەزگىلدە ئۇيغۇر تىلى مورفولوگىيىسى، سىنتاكسىسى، ئسىتىلىستىكىسى، ئىملا قائىدىسى قاتارلىق دەرسلەرنى تەسىس قىلىپ ئۆتكەن. 1950-يىلىدىن 1953-يىلىغىچە مەركەزىي مىللىي ئىشلار كومىتېتىدا مەسلىھەتچىسى بولغان. 1953-يىلىدىن 1960-يىلىغىچە مىللەتلەر نەشرىياتىدا ئىشلىگەن. بەش تىللىق مانجۇچە لۇغەتنى نەشر قىلىشقا قاتناشقان. 80-يىللاردا شىنجاڭ ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادىمىيىسى تىل تەتقىقات ئىنىستىتۇتىغا يۆتكىلىپ، «دىۋانۇ لۇغەتىت تۈرك»نى نەشر قىلىش خىزمىتىگە يېتەكچىلىك قىلدى. مىرسۇلتان ئوسمانوف ئەپەندى بىلەن بىرلىكتە مەھمۇد كاشىغەرىنىڭ قەبرىسىنى بېكىتىش خىزمىتىنى ئورۇندىدى. «ئىرق پۈتۈك» قاتارلىق ئەسەرلەرنى نەشر گە تەييارلىدى. نۇرغۇن ئىلمىي ماقالىلارنى يازدى. ئىبراھىم مۇتىئى ئەپەندى 2010-يىلى 1-ئاينىڭ 13-كۈنى ئۈرۈمچىدە 90 يېشىدا ۋاپات بولدى.  تۆۋەندە ئىبراھىم مۇتىئ ئەپەندى ھەققىدە يېزىلغان ئىككى پارچە ماقالا بېرىلدى.
ئىبراھىم مۇتىئى-1
ئىبراھىم مۇتىئى-2